From Wanem Oli Mekem Raf Fasin

LONG Denva, Kolorado, Yunaeted Stet, wan bebi boe i bon tri manis bifo long stret taem blong hem. Nating se i olsem, be ol dokta oli sevem bebi ya. Mo afta we hem i stap tri manis long hospital, oli sanem hem i gobak long papa mama blong hem. Be tri wik biaen, bebi ya i go stap long hospital bakegen. ?From wanem? Hem i kasem bigfala problem long bren blong hem, from we papa blong hem i seksekem hem strong tumas. Papa ya i mekem samting ya, from we hem i les blong harem bebi ya i krae. Biaen, smol bebi ya i blaen mo i handikap. Ol meresin blong tede, oli sevem boe ya taem hem i bon. Be ol meresin ya, oli no save blokem ol raf fasin we papa blong hem i mekem long hem.

!I gat fulap pikinini we narafala i spolem olgeta, i faetem olgeta, mo i kilim olgeta i ded insaed long prapa famle blong olgeta nomo​—hemia wan ples we raf fasin i kamaot long hem moa i bitim ol narafala ples long wol! !Sam man oli ting se, evri yia, long Yunaeted Stet nomo, i gat samwe long 5,000 pikinini we papa mama blong olgeta i kilim olgeta oli ded! Be i no ol pikinini nomo we oli stap kasem trabol from raf fasin. Magasin ya, World Health i talem se long Yunaeted Stet, “fasin blong mekem nogud long ol waef, i faswan trabol we ol woman we oli naf blong karem pikinini oli stap kasem.” ?Olsem wanem long ol narafala kantri? “Long wan stadi, sam man oli askem kwestin long ol woman [long ol pua kantri], mo oli faenem se bitim haf blong olgeta woman ya, oli talem se hasban blong olgeta i stap kilim nogud olgeta.” Tru ya, raf fasin i kam antap bigwan tumas, antap moa insaed long famle.

Plante hasban mo waef, taem oli no agri long wan samting, oli yusum raf fasin blong traem stretem bisnes ya. Long sam kantri, ol papa mama mo ol tija oli aotem kros blong olgeta long ol pikinini. Olgeta we oli gat paoa, oli mekem i nogud long olgeta we oli no strong, jes blong pleplei nomo. From samting ya, olgeta we oli no strong, oli stap kasem trabol from raf fasin oltaem nomo. ?From wanem ol man oli raf tumas olsem?

Risen From Wanem Ol Man Oli Raf Tumas

Samfala man oli talem se yumi bon wetem tingting ya blong mekem raf fasin. Nating se raf fasin blong brekem loa i godaon long fulwan Yunaeted Stet, hem i kam antap bigwan long laef blong ol yangfala. Mo naoia, i gat plante moa man we oli intres long raf fasin. Tri bigfala stesen blong televisin long kantri ya, oli dabolem ol stori blong raf fasin, mo fasin blong kilim man i ded, oli tokbaot tri taem antap bakegen. !Tru ya, ol trabol we oli kamaot from fasin blong brekem loa oli mekem man i winim plante vatu! Karl Menninger, we hem i wan dokta, i talem se: “Yumi man i agri long raf fasin, be tu, yumi putum ol raf fasin ya long ol fas pej blong ol niuspepa blong yumi. Klosap stret haf blong ol program blong televisin blong yumi, oli soem ol raf fasin ya olsem samting blong mekem ol pikinini blong yumi i haremgud. !Yumi no agensem fasin ya! Ol gudfala fren blong mi, yumi laekem fasin ya tumas.”

Ol stadi we ol man blong sayens oli jes mekem i no longtaem, oli soem se bren blong man mo ol samting raonabaot long hem, oli save lidim hem blong gat fasin agens. Dokta Markus J. Kruesi, we i stap lukaot long Yunivesiti blong Ilinois Instityut blong Juvenil Risej, i talem se: “Mifala evriwan i agri se ol nogud samting we ol pikinini oli stap luk oltaem long laef blong olgeta, i mekem se raf fasin i kavremap plante ples kwiktaem. Ol samting we oli stap hapen raonabaot long wan man, oli mekem plante smosmol jenis long bren blong hem. Ale biaen, i moa isi long man ya blong mekem aksin folem wanem we i stap long tingting blong hem.” Buk ya, Inside the Brain i talem se ol trabol olsem “famle i seraot, papa no mama nomo i stap long famle, fasin pua we i kam antap bigwan, mo fasin blong yusum drag, oli save mekem bren i jenis fulwan blong agri long ol fasin we oli raf tumas​—wan samting we bifo, ol man oli no ting se i save hapen.”

Taem ol jenis ya oli kamaot long bren, hem i mekem se serotonin i stap lus. Serotonin i wan kemikol insaed long bren we i givhan long man blong blokem fasin agens. Ol stadi oli soem se alkol i save daonem paoa blong serotonin long bren. Hemia wan samting we ol man blong sayens oli faenem, blong pruvum from wanem, longtaem finis, ol man oli mekem raf fasin taem oli dring alkol.

Be i gat wan narafala samting we i joen wetem ol raf fasin blong tede. Baebol, wan buk blong profet tok we yumi save trastem, i talem klia se: “Yufala i mas tingbaot samting ya. Long ol lasdei, bambae i gat ol hadtaem. Bambae ol man oli tingbaot olgeta nomo, oli griri, oli tok flas, mo oli leftemap olgeta tumas. . . . Bambae oli no kaen, oli no gat sore, oli tok nogud long narafala, oli raf tumas, mo oli wael olgeta. Bambae oli no laekem nating ol fasin we i gud. Bambae oli man blong spolem ol fren blong olgeta, oli no save bos long tingting blong olgeta, mo bambae oli man blong flas. . . . Yufala i no mas go klosap nating long ol man olsem.” (2 Timoti 3:​1-5, Today’s English Version) Tru ya, raf fasin we yumi stap luk tede, oli stap kamtru folem profet tok blong Baebol long saed blong “lasdei.”

I gat wan narafala samting we i mekem se, taem blong yumi tede i rili fulap long raf fasin. Baebol i talem se: “Sore tumas long yu graon, mo long yu, solwota, from we Setan i kamdaon finis long yufala. Mo hem i kros tumas, from we hem i save se i gat smol taem nomo blong hem i stap yet.” (Revelesen 12:12) Olgeta long heven oli sakem Devel Setan wetem ol rabis enjel blong hem, oli aot long heven, oli kamdaon long wol ya. Mo naoia, Setan wetem ol rabis enjel ya, oli kros tumas, oli stap agensem ol man long wol. Devel Setan ‘i jif blong rabis win we i stap olbaot long wol ya.’ Hem i stap lidim ‘win ya we i stap mekem wok blong hem long ol man ya we oli no save obei long God.’ From samting ya, raf fasin i kam antap bigwan tumas long wol.​—Efesas 2:2.

Nao, ?olsem wanem yumi save blokem ‘win’ ya blong wol tede, we i fulap long raf fasin? ?Mo olsem wanem yumi save stretem ol rao long kwaet fasin, be i no wetem raf fasin?

[Tok Blong Pija Long Pej 3]

!I gat fulap pikinini we narafala i spolem olgeta, i faetem olgeta, no i kilim olgeta i ded insaed long prapa famle blong olgeta nomo​—hemia wan ples we raf fasin i kamaot long hem moa i bitim ol narafala ples long wol!