Ol Skrol Blong Ded Si—?From Wanem Yu Mas Intres Long Olgeta?
Taem ol man oli no faenem yet ol Skrol Blong Ded Si, Hibru hanraet blong Baebol we i olfala moa bitim ol narafala hanraet, hemia ol hanraet blong ol yia 800 mo 900 K.T. Be ol man oli finisim hanraet blong Hibru haf blong Baebol bitim wan taosen yia bifo long taem ya. ?Olsem wanem? ?Yumi save trastem hanraet ya se oli ol trufala kopi blong Tok blong God? Profesa Julio Trebolle Barrera, wan memba blong grup ya we i stap stadi long ol Skrol Blong Ded Si, i talem se: “Skrol Blong Aesea [we oli tekem long Qumran] i givim strongfala pruf se ol kopi blong ol hanraet blong Baebol we ol man Jiu oli bin mekem, oli tru mo oli stretgud, nating se wok ya i gohed blong wan taosen yia.”
OL SKROL we Barrera i tokbaot long ples ya i karem fulwan buk blong Aesea. Kam kasem naoia, oli bin faenem moa long 200 hanraet blong Baebol long Qumran. Oli faenem sam haf blong evri buk long Hibru haf blong Baebol. Buk blong Esta nomo oli no faenem. I defren olgeta long buk blong Aesea, bighaf blong ol hanraet ya, oli brobrok taswe oli karem smol haf nomo blong ol narafala buk ya long Hibru haf blong Baebol. Ol buk blong Baebol we oli plante moa bitim ol narafala buk long Qumran, hemia Ol Sam (36 kopi), Dutronome (29 kopi), mo Aesea (21 kopi). Hemia ol buk we plante taem, ol tok blong olgeta oli kamaot bakegen long Grik haf blong Baebol.
Ol skrol ya oli soemaot se ol tok blong Baebol oli no jenis. Oli soemaot tu se long taem blong Namba Tu Haos Prea, ol man Jiu oli yusum ol defdefren translesen blong Hibru haf blong Baebol. Ol wanwan Baebol ya, ol man oli bin folem ol defdefren rod blong tanem olgeta. Ol skrol ya, i no evriwan we ol tok mo speling blong olgeta i laenap wetem Masoretik hanraet. Sam long olgeta oli klosap sem mak long Grik Septuagint. Bifo, ol man blong stadi oli ting se i gat mastik long Septuagint. Oli tingting tu se man we i tanem Baebol ya i ademap sam samting. Oli ting olsem from we i gat fulap samting long Septuagint we i defren long ol narafala Baebol. Biaen, ol skrol oli soemaot se Septuagint i defren from we i gat plante rod blong tanem Hibru Baebol. Samting ya i soemaot from wanem ol faswan Kristin oli yusum sam vas long Hibru Baebol we ol tok blong olgeta oli defren lelebet long Masoretik hanraet.—Eksodas 1:5; Ol Wok 7:14.
Taswe, ol skrol ya blong Baebol mo ol haf blong hem we ol man oli faenem, oli wan nambawan tul blong faenemaot olsem wanem ol man oli bin mekem kopi blong Hibru haf blong Baebol. Ol Skrol Blong Ded Si oli pruvum se ol vas blong Septuagint mo ol Faef Buk blong ol man Sameria, oli stret nomo. Oli halpem ol man we oli transletem Baebol blong tanem Masoretik hanraet i go long narafala lanwis. Mo tu, ol skrol ya oli pruvum se Komiti blong New World Bible Translation i stret taem hem i mekem disisen blong putumbak nem blong Jeova long stret ples we ol man oli bin tekemaot long Masoretik hanraet.
Ol skrol we oli tokbaot ol rul mo bilif blong narakaen skul ya long Qumran, oli soemaot se long taem blong Jisas, i gat plante defren kaen fasin blong wosip long skul blong ol man Juda. Bilif blong narakaen skul ya i defren olgeta long bilif blong ol Farisi mo Sadusi. From samting ya, ol memba blong skul ya oli go stap olgeta nomo long draeples. Oli talem se Aesea 40:3 i stret long olgeta. Vas ya i tokbaot wan voes long draeples we i stap mekemrere rod blong Jeova. Be i no tru se vas ya i stret long olgeta. Plante long ol skrol we oli brobrok oli tokbaot Mesaea. Ol man we oli bin raetem ol skrol ya, oli ting se klosap nao bambae Mesaea i kam. Yumi rili intres long samting ya from we Luk i bin talem se “ol man oli stap wet” long Mesaea we i stap kam.—Luk 3:15, NW.
Ol Skrol Blong Ded Si oli halpem yumi blong save sam samting long laef blong ol man Jiu long taem we Jisas i stap prij. Ol skrol ya oli givim ol save we ol man oli nidim blong stadi long olfala Hibru hanraet mo Baebol. Be plante long ol Skrol Blong Ded Si, ol man blong stadi oli mas gohed yet blong stadi dip long olgeta. Taswe, i sua se bambae oli kasem sam niufala save bakegen. Yes, ol samting we ol man blong digim graon oli faenem long ol yia 1900, bambae oli gohed blong mekem ol man blong stadi mo ol Baebol studen oli sapraes long ol yia 2000.
[Foto Credit Line blong pija long pej 7]
Qumran excavations: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; manuscript: Courtesy of Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem