Ol Lanwis Oli Givhan Long Yumi Mo Oli Blokem Yumi Tu

MAN BLONG WEKAP! LONG MEKSIKO I RAETEM STORI YA

“Bitim we yumi stadi long histri blong wan laen, i moagud blong stadi long lanwis blong olgeta. Samting ya i save givhan long yumi blong kasem save long ol narakaen fasin blong olgeta, fasin joen blong olgeta, ol bilif mo filing blong olgeta.”—MARTÍN ALONSO.

LONG olgeta yia we oli pas finis, ol man we oli skulgud oli bin intres tumas long ol defdefren lanwis. Oli wantem save stamba blong olgeta, olsem wanem oli defdefren, mo paoa we oli gat long laef blong ol man. Plante man oli holemtaet intres ya yet, olsem we plante man oli holemtaet ol buk blong histri. From ol lanwis nao, ol buk ya oli stap kasem tede. Yes, i tru tumas, ol lanwis oli nambawan rod blong ol man oli toktok tugeta.

Samfala we oli stadi long ol lanwis, oli talem se naoia i gat samwe 6,000 lanwis evriwan long wol. Hemia, oli no kaontem ol smosmol lanwis we oli kamaot long wan bigfala lanwis. Lanwis we i bigwan moa, hemia Mandarin Jaenis, we moa long 800 milian man oli toktok long hem. Biaen long hem, i gat Inglis, Spanis, Hindi, mo Bengali.

?Wanem i stap kamaot taem ol defdefren laen blong man wetem ol wanwan lanwis blong olgeta oli kam wanples? ?Taem wan laen i stap longwe long ol narafala man, hemia i mekem wanem long lanwis blong hem? Bambae yumi luk olsem wanem ol lanwis oli givhan long ol man blong toktok tugeta, be olsem wanem oli blokem toktok tu.

Pijin, Kreol, Mo Ligua Franka

Long ol yia we oli pas, plante samting i mekem se ol man oli bin faenem i had blong toktok tugeta. Maet wan kantri i kam tekova long narafala kantri, no ating wan kantri i pem mo salem ol samting long narafala kantri, no maet sam man oli stap long rabis kalabus wetem ol man blong narafala kantri. From ol samting ya, ol man oli bin harem se oli mas faenem rod blong toktok tugeta. Ale, oli statem ol lanwis we oli isi nomo. Oli no bin wari tumas long fasin blong joejoenem ol tok, oli no yusum plante wod, oli jes jusum ol wod we oli eksplenem samting we oli wantem talem nomo. Long fasin ya nao, oli statem lanwis ya we yumi kolem pijin. Nating se pijin i no gat plante wod long hem, hem i olsem wan lanwis we i gat ol prapa rul blong hem. Be, sipos wan dei i no moa gat nid blong lanwis ya olsem fastaem, ating bambae hem i save lus.

Long sam ples we pijin i bigfala lanwis blong olgeta, ol man oli ademap sam moa wod long hem, mo oli jenjenisim fasin blong joejoenem ol wod. Taem oli mekem olsem, ale lanwis ya i kam wan kreol. Kreol i defren long pijin, from we hem i soemaot kastom blong ol man. Long wol tede, i gat plante kaen pijin lanwis mo kreol, we oli kamaot long Inglis, Franis, Potugis, Swahili, mo sam narafala lanwis bakegen. Pijin mo kreol oli bin kam bigfala lanwis blong sam kantri, olsem Tok Pisin blong Papua Niu Gini mo Bislama blong Vanuatu.

Narafala samting we i save givhan long ol man blong toktok tugeta, hemia wan lingua franka. Lingua franka hem i lanwis we sam man blong ol defdefren lanwis oli yusum taem oli stap wanples. Eksampol blong samting ya, hemia Sentrol Afrikan Ripablik. Long ples ya, ol man oli gat prapa lanwis blong ol wanwan laen blong olgeta. Taswe, blong toktok tugeta, oli yusum wan narafala lanwis we evriwan oli kasem save long hem, nem blong lanwis ya, Sango. Ol haeman blong ol defdefren kantri we oli kam wanples blong toktok, plante taem oli yusum Inglis no Franis olsem lingua franka blong olgeta. Pijin i wan lingua franka, mo kreol i save mekem wok ya tu.

Long wan kantri maet i gat wan lanwis nomo, be ol man blong ol defdefren ples long kantri ya oli tanem smol sam long ol tok blong lanwis ya. Long ol ples we oli stap longwe tumas long ol narafala ples, oli tanem i kam defren moa. Taem ol man oli mekem fasin ya, oli save mekemap wan niufala lanwis we i defren long hemia fastaem. Sam samtaem, i hadwok long ol man blong stadi long ol lanwis, blong luksave ol smosmol lanwis mo ol mama lanwis. Mo tu, ol lanwis oli stap jenis oltaem. Taswe, sipos ol man oli no moa yusum wan smolsmol lanwis, lanwis ya i save lus. Sore tumas, taem hem i lus, kastom we i joen wetem hem i lus tu.

Lanwis i wan presen we God i givim. (Eksodas 4:11) Nambawan fasin blong jenisim ol lanwis i soemaot se presen ya i rili wan gudfala samting we yumi save yusum. Mo tu, ol lanwis oli lanem yumi se i no gat wan laen blong man we i hae moa long narafala laen, from we olgeta lanwis evriwan oli gud, i no gat wan i daon moa long narawan. Lanwis i sem mak long ol narafala presen we God i givim, olgeta man evriwan oli save kasem, nomata wanem kastom no ples oli kamaot long hem. Stat long taem bifo olgeta, ol lanwis blong ol wanwan grup blong man oli naf blong mekem se oli save toktok tugeta. Taswe, i stret blong respektem ol wanwan lanwis ya, nomata sipos plante man oli yusum no smol man nomo.

Histri Mo Fasin Joen i Gat Paoa Long Lanwis

Ol lanwis oli soemaot se man i laekem blong joen wetem ol narafala man. Plante taem, tu defren laen blong man bambae oli kam stap wanples blong longtaem lelebet. Long taem ya, lanwis blong wan laen bambae i tekem sam fasin blong lanwis blong narafala laen, mo ol jenis ya oli save stap plante yia.

Wan eksampol: Lanwis Spanis we plante man oli talem se hem i wan kaen Latin, i gat plante wod long hem we oli kamaot long lanwis Arabik. Hemia from we samtaem biaen long yia 800, ol man Arab oli bin winim plante ples blong ol man Spen. Grik, Franis, Inglis, mo sam narafala lanwis tu oli meks wetem lanwis Spanis. Mo tu, Spanis we ol man Amerika oli toktok, i gat sam tok long hem we oli kamaot long lanwis blong ol faswan man Amerika. Taswe, long Spanis ya, i gat plante wod blong lanwis Nahuatl, hemia lanwis we ol Astek blong Sentrol Amerika bifo oli bin toktok long hem.

Wan lanwis i makemaot wan man se hem i kamaot long wanem kantri, mo plante taem long wanem ples long kantri ya. Long sem fasin, sam tok i save makemaot wan man se hem i mekem wanem kaen bisnes, no wanem kaen wok, i plei wanem kaen spot, no maet i soem tu se hem i blong wan grup blong rabis man blong brekem loa. I gat fulap toktok i makemaot ol man olsem. Ol man blong stadi long lanwis, oli kolem ol toktok ya se ol tok blong rod, no samtaem wan smosmol lanwis we i kamaot long wan mama lanwis.

Be, taem i gat trabol i kamaot bitwin long sam kantri no laen blong man, ol lanwis oli no moa joenem olgeta. Naoia, ol lanwis ya oli save kam olsem wan samting we i blokem olgeta mo i mekem olgeta oli seraot.

Fiuja Blong Ol Lanwis

I no isi blong kasem save long fasin blong ol man blong toktok tugeta. Plante man tede oli wantem se olgeta man oli mas toktok wan lanwis nomo, speseli blong mekem se nius i save goaot long ol defren ples long semfala lanwis. Encyclopædia Britannica i talem se naoia wan long evri 7 man i stap toktok Inglis no maet wan narafala lanwis wetem Inglis tu. Taswe, Inglis nao i bigfala lingua franka long wol. From lanwis ya, plante moa man oli save toktok tugeta mo serem ol gudfala save.

Be, taem ol lanwis oli blokem ol man blong toktokgud tugeta, naoia oli save seraot, oli save agens, mo oli faet. The World Book Encyclopedia i talem se: “Sipos olgeta man oli toktok semfala lanwis, . . . ol kantri bambae oli fren moa.” Be, blong ol kantri oli frengud, oli mas jenisim plante moa samting i bitim lingua franka blong olgeta nomo. Waes Man ya We i Wokem ol lanwis fastaem, hem nomo i naf blong mekem olgeta man oli joen long wan lanwis.

Baebol, hem i rod blong God blong toktok wetem ol man. Hem i soemaot klia se i no longtaem, God bambae i spolem ol rabis fasin blong wol ya. Wan gavman long heven, hemia Kingdom blong hem, bambae i rulum wol ya. (Daniel 2:44) Gavman ya bambae i mekem olgeta man oli joengud long wan niufala fasin blong laef long wol ya we ol man oli stap long pis.—Matiu 6:9, 10; 2 Pita 3:10-13.

Tede finis, i gat wan klin lanwis long saed blong bilif, hemia trutok blong Jeova God mo ol stamba tingting blong hem long saed blong fiuja. Lanwis ya i stap pulum plante milian man blong oli joengud. Ol man ya oli toktok long ol defren lanwis, oli kamaot long olgeta kantri, mo fastaem oli stap long ol defdefren skul. (Sefanaea 3:9) Taswe, i stret blong tingting se long niufala wol, God bambae i givim wan lanwis nomo long olgeta man blong joenem gud olgeta. Olsemia nao, samting we hem i bin mekem long Babel, bambae i jenis fulwan.

[Bokis pija long pej 10]

Stamba Blong Ol Lanwis

Waes Man ya we i wokem yumi, Jeova God, i yusum wan lanwis blong toktok wetem ol enjel long heven. (Job 1:6-12; 1 Korin 13:1) Taem hem i wokem ol man, hem i givim wan lanwis long olgeta, mo hem i mekem olgeta oli naf blong ademap sam moa toktok long lanwis ya. I no gat samting blong soemaot se ol faswan man oli toktok wetem ol noes olsem ol anamol nomo. Sumeria, faswan lanwis we man i bin raetem, i soem samting we i defren olgeta. Encyclopædia Britannica i tokbaot lanwis ya se: “Taem yumi luk ol veb blong lanwis Sumeria wetem ol narafala tok blong joejoenem i go, yumi luksave se lanwis ya i strong tumas.”

Samwe afta long yia 2000 B.K.T.,a ol man oli no moa folem tok blong God blong go stap olbaot long wol mo “gat plante pikinini” blong fulumap wol. Long defren fasin, oli wantem stap wanples, blong samfala oli save bos long laef blong ol narafala. Taswe, long flatples blong Shinar long Mesopotamia, oli stat bildim wan bigfala jos haos we oli kolem Babel. Be God i mekem lanwis blong ol man long ples ya i fasfas, nao oli no moa save gohed long plan blong olgeta we i save spolem ol man mo mekem bigfala trabol i kamaot. Long taem ya nao, ol defdefren lanwis oli stat.—Jenesis 1:28; 11:1-9.

Baebol i no talem se olgeta lanwis oli kamaot long faswan lanwis nomo. Long Shinar, God i mekem plante niufala lanwis oli kamaot, mo hem i jenisim fasin blong tingting blong plante man tu, we i mekem se ol lanwis oli defdefren. Taswe, ol man oli no save faenem wan stamba lanwis we ol narafala lanwis oli kamaot long hem.

[Futnot]

[Tok blong pija long pej 10]

Long Babel, God i mekem lanwis blong ol stronghed man ya i fasfas