Haf 3
Olsem Wanem Yumi Save Se God i Stap
1, 2. ?Wanem stampa rul i givhan long yumi blong save se God i stap no no gat?
WAN rod blong faenemaot sipos God i stap, i blong folem rul ya we i stret nomo, hemia: Olgeta samting we i stap i gat man i mekem. Samting we i hadwok moa blong mekem, i mas gat man we i gat moa save blong mekem.
2 Eksampel, insaed long haos blong yu. Ol tebel, jea, desk, bed, ol defren sospen, ol plet, mo ol narafala samting blong kijin, wan man i mekem olgeta, i sem mak long ol wol, ol floa mo ruf. Be, ol samting ya oli no hadwok tumas blong mekem. Sipos ol samting ya oli mas gat man blong wokem olgeta, ?yu ting se i stret se ol samting we oli strong moa blong wokem, oli nidim wan man we i gat moa save blong wokem olgeta?
Nambawan Skae Mo Wol
3, 4. ?Olsem wanem skae mo wol ya i givhan long yumi blong save se God i stap?
3 Blong wokem wan hanwaj i nidim wan man we i stap wokem ol hanwaj. ?Be olsem wanem long ol samting long skae mo wol blong yumi we oli strong moa blong mekem? Ol sta oli stap goraon long San long prapa rod blong olgeta, oli neva spel, mo neva oli mestem stret taem blong olgeta. ?Be olsem wanem long bigfala ples blong ol sta we wol i haf long olgeta, nem blong hem ‘Milki Wei,’ we i gat moa long 100 bilyan sta? ?Yu yu spel samtaem long naet blong lukluk ‘Milki Wei’? ?Olsem wanem, yu sapraes long wanem we yu luk? !Nao tingbaot skae mo wol ya we i bigfala olgeta mo i gat plante bilyan ples we oli sem mak long ‘Milki Wei’ blong yumi! Antap moa, oltaem nomo ol sta long skae oli stap muf long prapa rod blong olgeta, i sem mak long fasin we wan klok i stap wok.
4 Sipos wan hanwaj, we i no hadwok blong mekem, i soemaot se i gat man blong wokem i stap, i tru nomo we i mas gat wan man we i wokem skae mo wol ya we i bigfala tumas mo i nambawan. Taswe Baebol i invaetem yumi blong “lukluk i go long ol samting antap,” mo hem i askem bakegen: “?Hu i wokem olgeta samting ya?” Mo hem i ansa se: “Hemia Man ya [God] we i mekem se olgeta oli kamaot olsem wan ami, hem i makem namba blong olgeta, mo hem i singaot olgeta evriwan long nem blong olgeta. Hem i strong long paoa blong hem, nao from strongfala paoa we i fulap long hem, i no gat wan long olgeta we i mestem.” (Aesea 40:26) Taswe, wan paoa we yumi no save luk, we i waes, mo hem i hae olgeta, i wokem skae mo wol—hemia God.
Fasin Blong Wokem Wol i Nambawan
5-7. ?Wanem ol samting blong wol ya we i soemaot se wan Man i Wokem wol folem wan gudfala plan?
5 Moa ol sayentis oli stadi long wol ya, moa oli luksave se fasin blong wokem hem i nambawan blong man i laef long hem. Hem i no stap longwe tumas no kolosap tumas long san, hem i kasem inaf laet mo hot nomo. Hem i stap goraon long san wan taem long wan yia, hem i lei smol, mekem se i save gat kol taem mo hot taem long olgeta ples long wol. Evri 24 haoa, wol ya i raon long hem wan, samting ya i mekem se i gat dei mo naet. Wol ya i gat win we i stap raon long hem, hemia ol gudfala gas we yumi save pulum blong laef mo oli protektem bodi blong yumi, blong hot blong san i no spolem hem. Mo tu, wol ya i gat wora mo graon we hem i nidim blong mekem kakae i gru.
6 Sipos ol samting ya, mo ol narafala samting, oli no stap wok tugeta, bambae i no gat laef. ?Be ol samting ya oli kamaot from laki nomo? Buk ya Science News i se: “I luk olsem se ol bigfala samting ya we oli nambawan oli no save kamaot olsem nomo.” No gat. Oli folem wan gudfala plan we wan nambawan Man blong Wokem plan i mekem.
7 ?Sipos yu go insaed long wan gudfala haos mo yu luk se i gat plante kakae, wan samting blong mekem insaed blong hem i kolkol gud mo i gat ol paep blong wora, bambae yu yu talem wanem? ?Ol samting ya oli kamaot olgeta nomo? No gat, bambae yu talem se hemia i folem plan blong wan man we i gat bigfala save mo i mekem haos ya wetem bigfala kea. Wol ya tu i folem wan plan mo God i mekem wetem bigfala kea blong i save givim evri samting we ol man oli nidim, be hem i had moa blong wokem mo i gat plante moa samting long hem bitim wan haos.
8. ?Wanem sam moa samting long wol ya, oli soemaot we God i kea mo i gat lav long yumi?
8 Mo tu, tingbaot plante samting we i mekem laef blong yumi i gud. Yu traem luk plante defren flaoa we oli gat naesfala kala wetem ol gudfala smel we ol man oli laekem. Mo i gat ol defren kakae we tes blong olgeta i mekem yumi haremgud. Yumi glad blong lukluk ol tri blong bus, ol hil, ol lugun mo ol narafala samting we God i wokem. ?Olsem wanem long ol gudfala kala blong san taem hem i stap godaon, we i mekem se yumi glad moa blong laef? ?Long saed blong ol anamol, olsem ol pikinini dog, puskat mo ol narafala yang anamol, yumi glad blong pleplei wetem olgeta? Yes, wol ya i gat plante gudfala samting blong sapraes we i no blong mekem man i laef nomo. Ol samting ya i soemaot we God i wokem wol ya wetem fasin kea mo lav, blong ol man i laekem, mekem se yumi no save laef nomo be yumi save glad blong stap laef.
9. ?Hu i mekem wol ya, mo from wanem?
9 Taswe, i stret we yumi luksave se i mas gat wan Man we i Givim ol samting ya long yumi, olsem man blong raetem Baebol i tokbaot Jeova God, i se: “Yu nao yu mekem heven mo wol.” ?Blong wanem? Taem hem i givim ansa hem i tokbaot God olsemia se “hem nomo i stampa blong wol ya, i wokem hem, i mekem hem i stanap strong. Hem i no mekem blong nating nomo, be hem i mekem blong ol man oli save stap long hem.”—Aesea 37:16; 45:18.
Wan Gudfala ‘Sel’
10, 11. ?From wanem wan sel we i laef i mekem yumi sapraes?
10 ?Olsem wanem long olgeta laef samting? ?I nidim we wan man i mekem olgeta? Wan eksampel, traem lukluk ol nambawan wok blong ol ‘sel.’a Michael Denton, wan man blong stadi long ol sel blong bodi, i talem long buk blong hem Evolution: A Theory in Crisis se: “Ol laef samting we oli smol moa bitim ol narafala samting, olsem ol sel bakteria, oli strong tumas blong mekem. Nating we saes blong olgeta i smol tumas, . . . ol sel ya wanwan oli wok olsem wan faktri, we i fulap long plante taosen smosmol enjin we oli wokemgud. . . . hem i wok moa gud bitim enikaen enjin we man i save wokem mo long olgeta samting we i no gat laef i no gat wan olsem hem.”
11 Long saed blong bigfala wok we ol sel oli stap mekem, hem i talem se: “DNAb i save holem moa save insaed long hem i bitim enikaen narafala samting we man i save long hem. Hem i gudfala tumas, from ol bigfala save we i mas gat blong wokem wan man oli stap insaed long wan samting we i smosmol olsem i no bitim milyan gram. . . . Taem yumi skelem waes mo ol bigfala wok we ol sel blong bodi oli mekem, olgeta samting we man i wokem tede oli olsem nating nomo. Yumi harem se yumi nating nomo.”
12. ?Wan sayentis i talem wanem long fasin we wan sel i kamaot?
12 Mo Denton i gohed: “Ol sel we oli isi moa blong man i kasem save long olgeta, wok blong olgeta i bigwan tumas, mekem se yumi no save bilif se wan samting olsem i save kamaot wantaem nomo from samkaen akseden, no wan narakaen samting we i hapen.” Hem i mas gat wan Man we i Wokem hem folem wan gudfala plan.
Bren Blong Yumi i Nambawan Tumas
13, 14. ?From wanem bren i wan samting blong sapraes moa i bitim ol sel we i laef?
13 Sayentis ya i gohed olsem: “Taem yumi skelem olgeta wok we bren blong man i mekem wetem wok blong wan sel, sel ya i nating nomo. Bren blong man i gat samwe ten taosen milyan sel insaed long ol string we oli mekem man i filim ol samting. Ol sel ya wanwan insaed long ol string oli gat bitwin ten taosen mo wan handred taosen rop blong oli save joen wetem ol sel blong bren. Fulnamba blong rop we i joen long bren blong man i kolosap . . . wan milyan bilyan.”
14 Denton i gohed se: “Sipos wan nomo long evri handred rop we oli joen long bren oli wokgud tugeta, fasin ya i bigwan moa bitim olgeta samting we oli yusum long olgeta ples long wol blong ol man oli toktok long olgeta.” Nao hem i askem kwestin ya: “?I gat enikaen akseden we i save hapen wantaem nomo blong mekem ol samting ya oli wokgud tugeta olsem?” I klia se i no gat. I mas gat wan Man we i kea, blong i wokem bren ya folem wan gudfala plan.
15. ?Sam man oli talem wanem long saed blong bren?
15 Taem yumi skelem bren blong man wetem ol nambawan kompyuta, oli olsem nating nomo. Morton Hunt, wan man blong raet long saed blong sayens i se: “Tingting blong yumi i holem plante bilyan toktok moa bitim wan bigfala kompyuta we oli yusum blong mekem dip stadi long plante samting.” Olsemia nao wan dokta blong bren, Robert White i talem olsem se: “Mi mas talem se i mas gat wan Man we i gat Big Save moa i bitim ol narafala, hem nao i mekem nambawan fasin we bren mo tingting blong man tufala i save wok tugeta—samting ya man i no naf blong kasem save long hem. . . . Mi mas bilif se ol samting ya i kamaot long bigfala waes, we wan Man i mekem i kamtru.” Mo Man ya i wan man we i kea.
Fasin Blong Blad i Ron i Spesel
16-18. (a) ?Olsem wanem fasin blong blad i ron i spesel? (b) ?Yumi save talem wanem from ol bisnes ya?
16 Lukluk nao long fasin blong blad we i stap karem ol kakae blong fidim bodi, mo win ya oksijen, mo i stap blokem ol sik. Buk ya ABC’s of the Human Body i talem long saed blong ol red sel we oli stampa blong ol fasin ya se: “Wan smol drop blong blad nomo i gat moa long 250 milyan sel blong blad long hem . . . Bodi blong yumi i gat ating 25 milyan milyan blong olgeta, we i naf blong kavremap fo yad blong plei tenis. . . . Ol nyu cell oli tekem ples blong ol olfala sel kwiktaem olsem 3 milyan long wan seken.”
17 Long saed blong ol waet sel, we oli narafala haf blong fasin blong blad i ron, sem buk ya i talem se: “I gat wan kaen red sel nomo, be i gat plante defren kaen waet sel, evri kaen wanwan oli faet agensem ol samting we i save spolem bodi, long prapa rod blong olgeta. Olsem nao, wan kaen i blong spolem ol sel we oli ded. Samfala oli wokem samting olsem meresin blong faetem ol sik, tekemaot ol posen we oli kam insaed long blad, no oli kakae mo solemdaon ol bakteria.”
18 !Fasin ya i gud tumas mo oli wokgud tugeta long nambawan fasin! Tru ya, ol samting we oli joengud olsem long wok blong olgeta mo we oli protektem gud bodi blong man i mas gat wan man we i waes blong wokemgud olgeta wetem fasin kea—hemia God.
Ol Narafala Gud Samting Blong Sapraes
19. ?Ae i olsem wanem taem yumi skelem wetem ol tul we man i wokem?
19 I gat plante narafala samting long bodi blong man we i save mekem yumi sapraes. Wan long olgeta hemia ae, i no gat wan kamera we i olsem hem. Wan man blong stadi long sta Robert Jastrow i talem se: “Fasin blong wokem ae i folem wan gudfala plan; i no gat wan man blong mekem spaeglas we i save mekemgud olsem.” Mo buk ya Popular Photography i talem se: “Ae blong man i save luk plante smosmol samting, bitim wanem we yumi save luk long wan foto. Ae i save luk ol samting kolosap mo ol samting longwe, long wan saed mo long narasaed, hem i save lukluk klia nomo, mo i save luk ol samting we i stap muvmuf tu . . . I no stret blong skelem kamera wetem ae blong man. Ae blong man i olsem wan nambawan kompyuta we i gat ol waes blong man insaed long hem, hem i naf blong skelem ol save, we i wok spid mo fasin blong hem blong wok i bitim enikaen samting we man i wokem, nating se hem i wan kompyuta no wan kamera.”
20. ?Wanem sam narafala samting blong sapraes long bodi blong man?
20 Tingbaot tu fasin ya we olgeta haf blong bodi oli wokgud tugeta, nating se yumi no haremsave. Eksampel, yumi kakae mo dring plante defren samting, be bodi blong yumi i tantanem olgeta gogo i kam paoa long bodi blong yumi. !Traem putum plante defren samting oli go long tang blong bensin long wan trak mo luk sipos hem i save ron! Mo tu, traem tingbaot merikel we wan bebi i stap gru long bel blong mama blong hem, gogo hem i bon olsem wan naes bebi—sem mak long papa mama blong hem—ol samting ya i hapen long naen manis nomo. ?Mo olsem wanem long fasin blong wan pikinini we i smol nomo be i save lanem blong toktok wan strong lanwis?
21. ?Ol man we oli tingtinggud long bodi blong man oli talem wanem?
21 Yes, olgeta gudgudfala samting insaed long bodi blong man, oli mekem yumi sek. I no gat wan man we i gat gudhan blong wokem enjin we i save mekem ol samting olsemia. ?Olsem wanem, olgeta samting ya i kamaot from laki nomo? No gat. Defren olgeta, taem ol man we oli tingtinggud, oli tingbaot ol nambawan fasin blong bodi blong man, oli mas talem olsem man blong raetem Sam i talem, se: “Yu [God] yu hae tumas, i stret blong man i bodaon long yu i ona long yu, mo mi mi presem yu from. Olgeta samting we yu yu mekem oli narafala mo oli nambawan tu.”—Ol Sam 139:14.
Man Blong Wok We i Hae Moa
22, 23. (a) ?From wanem yumi mas bilif se i gat wan Man we i Wokem olgeta samting? (b) ?I stret nomo we Baebol i talem wanem long saed blong God?
22 Baebol i talem se: “Evri haos i gat man blong wokem olgeta, yes i tru; be God i wokem olgeta samting we i stap.” (Hibrus 3:4, The Jerusalem Bible) Evri haos, nomata sipos hem i isi blong wokem, be i mas gat wan man we i wokem hem, taswe skae mo wol ya we i bigfala tumas, wetem ol defren kaen laef long wol ya i mas gat wan man we i wokem olgeta tu. Yumi agri se i gat sam man we oli faenemaot olsem wanem blong wokem ol samting olsem plen, televisin mo kompyuta, taswe yumi mas agri tu se i mas gat wan Man we i givim wan bren long ol man ya blong oli naf blong mekem ol samting ya.
23 Baebol i agri long samting ya , hem i kolem Man ya se “trufala God, Jeova, . . . Man ya we i Wokem heven mo Bigfala Man we i putum olgeta oli stap, Hemia we i wokem wol ya mo ol samting we i stap long hem, Hemia we i givim win long ol man we oli stap long wol.” (Aesea 42:5) Baebol i talem tru nomo se: “Yu [Jeova NW], yu yu God blong mifala. Yu yu mekem olgeta samting blong wol fastaem, mo from we yu yu wantem olsem, yu holem olgeta samting ya oli stap, mo yu givim laef long olgeta. From samting ya, i stret nomo blong ol man oli leftemap nem blong yu, mo blong oli foldaon, oli ona long yu, mo blong oli stap aninit long paoa blong yu oltaem.”—Revelesen 4:11.
24. ?Olsem wanem yumi save se God i stap?
24 Yes, yumi save bilif se God i stap taem yumi luk olgeta samting we hem i wokem. “Yumi no save luk ol fasin ya blong hem [God] stret long ae blong yumi. . . . Be i stat long taem ya we God i mekem wol ya fastaem, i kam kasem naoia, hem i bin mekem ol fasin ya blong hem oli klia, blong yumi luk. Yumi save faenemaot long ol samting blong wol ya, we hem [God] i bin mekem.”—Rom 1:20.
25, 26. ?From wanem taem man i no yusumgud wan samting, i no minim se samting ya i no gat man i wokem hem?
25 Nating se ol man oli no yusumgud wan samting, be hemia i no min se i no gat wan man we i wokem samting ya. Wan plen oli save yusum long wan gudfala fasin, olsem ol plen blong karem man. Be oli save yusum tu blong spolem ol samting, olsem blong sakem bom. Fasin ya blong yusum blong spolem ol samting i no minim se i no gat wan man we i wokem hem.
26 Sem mak bakegen, taem ol man oli mekem samting nogud i no minim se i no gat Man i Wokem olgeta, mo we God i no gat. Taswe Baebol i soemaot klia nomo i se: “!Ol man yufala i gat rabis fasin! ?Man i mas luk hemia we i wokem graonpot olsem graon nomo? Wan samting we wan man i wokem i save tokbaot man ya olsem se: ‘?Hem i no mekem mi?’ Mo samting we i stap i save talem long hemia we i wokem hem se: ‘?Hem i no gat save?’ ”—Aesea 29:16.
27. ?From wanem yumi save se God bambae i ansa long ol kwestin blong yumi long saed blong ol trabol?
27 Hemia we i Mekem yumi i soemaot waes blong hem long ol bigbigfala samting we hem i wokem. God i soemaot we hem i rili kea long yumi taem hem i wokem wol i stret nomo blong stap laef long hem, taem hem i mekem bodi mo tingting blong yumi long nambawan fasin mo taem hem i mekem plante gudfala samting blong mekem yumi haremgud long olgeta. Yes i tru, bambae God i soemaot sem waes olsem mo fasin kea taem hem i givim ansa long ol kwestin olsem: ?From wanem God i letem trabol i stap yet? ?Bambae hem i mekem olsem wanem blong finisim olgeta?
[Ol Futnot]
a Hem i nem blong ol laef samting long bodi we oli smosmol bitim mak. Sel ya yumi save luk wetem glas nomo.
b Hem i minim plan blong olgeta haf blong bodi we i stap insaed long ol sel wanwan.
[Tok blong pija long pej 5]
Wol ya, wetem win we i stap raon long hem blong blokem yumi long hot san, hem i wan nambawan ples blong stap long hem we wan God we i kea i mekem
[Tok blong pija long pej 6]
God i mekem wol ya wetem fasin kea mo lav blong yumi save glad long laef
[Tok blong pija long pej 7]
‘Bren i gat moa rop i joen i bitim olgeta samting we man i yusum long olgeta ples long wol blong toktok long olgeta—Wan man blong stadi long saed blong ol sel
[Tok blong pija long pej 8]
“Fasin blong wokem ae i folem wan gudfala plan; i no gat wan man blong mekem spaeglas we i save mekemgud olsem.”—Wan man blong stadi long ol sta