“Ẹvbo Nii Nọ Mwẹ Ẹyotọ Etẹbitẹ” Ẹre Uwẹ Yaro Yi Ra?

1. De emwi eso ne eguọmwadia e Jehova nibun sẹrae? Vbọ ya iran ru atamuolọyan vberriọ?

EGUỌMWADIA e Jehova nibun vbe ẹdẹnẹrẹ keghi sẹ emwi nibun nọ te yẹẹ iran rae, rhunmwuda ugamwẹ ọghe Jehova. Etẹn nikpia kevbe etẹn nikhuo nibun keghi ta mu olọ yan rẹn wẹẹ, okhiọnkpa ẹre iran khian gha khin. Etẹn eso ni ru orọnmwẹ nẹ keghi zẹ ọre vbe iro wẹẹ, iran i khian he biẹ vbe ẹghẹ na nia. Ẹgbẹe nibun vbe ẹdẹnẹrẹ keghi ya arrọọ ọghe iran khian ne khuẹrhẹ, ne iran gha te ya gha khu ẹfe agbọn na khian. Vbọzẹe ne iran na ru egbe atamuolọyan vbenian? Rhunmwuda, iran hoo ne iran rhiegbe ye ugamwẹ ọghe Jehova ẹsẹsẹmwẹse. Etẹn vbenian keghi gi emwi ne iran mwẹ, sẹ iran ọkẹn, iran vbe mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha kpemehe emwi ne iran gele gualọ ne iran. E Jehova gha ya ekhue mu egbe emwa vbenian ra? Hiehie! Vbọ ya ima kha vberriọ? Rhunmwuda, ọ ma gha mwẹ ẹghẹ ọkpa ne Jehova ya fi iyeke gbe eguọmwadia ọghẹe nẹdẹ. Vbe igiemwi, e Jehova keghi fiangbe Ebraham nọ re “erha” ọghe iran ni mwẹ amuẹtinyan.—Rom 4:11.

2. (a) Zẹvbe nọ rre ebe Hibru 11:8-10, 16, vbọzẹe ne Ebraham na sẹtin sẹ emwi nọ te sọyẹnmwẹ ọnrẹn rae vbe Ọọ? (b) De emwi ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na?

² Ebraham keghi sẹ emwi nibun nọ te sọyẹnmwẹ ọnrẹn rae vbe Ọọ (Ur). Vbọzẹe? Rhunmwuda, ọ keghi yaro ye “ẹvbo nii nọ mwẹ ẹyotọ etẹbitẹ.” (Tie Hibru 11:8-10, 16.) De “ẹvbo” na guan kaẹn na? De isievẹn ne Ebraham werriẹ aro daa zẹvbe nọ ya gha mudia khẹ ẹghẹ na khian ya bu ẹvbo nii? De vbene ima khian ya ya egbe taa Ebraham hẹ kevbe eguọmwadia Osanobua eso ni rrọọ vbe ẹghẹ ọghomwa ni vbe lele uviẹn ọghe Ebraham?

VBỌ RE “ẸVBO NII NỌ MWẸ ẸYOTỌ ETẸBITẸ”?

3. Vbọ re ẹvbo nii ne Ebraham yaro yi?

³ Ẹvbo nii ne Ebraham ghaa khẹ, ọre Arriọba Osanobua. Jesu Kristi ọre Ọba ọghe Arriọba na. Etẹn 144,000 na hannọ zẹ, ẹre ọ khian deba re kha. Vbe Pọl ghi guan kaẹn Arriọba na, ọ keghi tie ẹre “ẹvbo Osanobua, e Jerusalẹm nọ rre ẹrinmwi.” (Hib 12:22; Arhie 5:8-10; 14:1) Jesu keghi maa erhuanegbe ẹre wẹẹ, ne iran gha na erhunmwu ne Arriọba na rre, na mieke na gha ru ahoo ọghe Osanobua vbe agbọn na, vbene a ru ẹre vbe ẹrinmwi.—Mat 6:10.

4. Zẹvbe nọ rre ebe Gẹnẹsis 17:1, 2, 6, de emwi ne Ebraham rẹnrẹn vbekpa ẹvbo, ra Arriọba ne Osanobua ru eyan rẹn?

⁴ Ebraham rẹn emwamwa hia ni dekaẹn Arriọba Osanobua ra? Ẹn o. Rhunmwuda, vbe ọwara ukpo iyisẹn nibun, “emwi oro” ne Osanobua rhie lẹre, ẹre avbe emwamwa na ghaa khin. (Ẹfis 1:8-10; Kọl 1:26, 27) Sokpan, Ebraham rẹnrẹn wẹẹ, emọ eso ni khian ke uniẹn ọghe irẹn rre gha rri ọba. Rhunmwuda, e Jehova keghi tama rẹn wẹẹ, “I gha viọ uniẹn nibun nuẹn, eso vbe uwu iran ghi gha re ọba.” (Tie Gẹnẹsis 17:1, 2, 6.) Te Ebraham wa gha mwẹ amuẹtinyan wẹẹ, eyan ne Osanobua yan rẹn gha mwẹ amusẹ. Ọ na yevbe na miẹn wẹẹ, te Ebraham ghi wa bẹghe Mẹzaia nọ khian gha re Ọba ọghe Arriọba Osanobua. Ẹi khabe ne Jesu na tama Ivbi e Ju ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nii wẹẹ: “Ẹko sẹ Ebraham ne erha uwa ọyẹnmwẹ wẹẹ, aro ọre gha sẹ ẹghẹ mwẹ, aro ọre sẹ ọre, ọ keghi ghọghua.” (Jọn 8:56) Vbene ẹmwata, te Ebraham wa rẹn wẹẹ, ivbi irẹn eso gha rri ọba, vbe Arriọba ne Jehova khian mu gbọọ, rhunmwuda ọni, ọ na wa muegbe nọ ya zin egbe khẹ ẹghẹ ne Jehova khian ya mu eyan ọghẹe sẹ.

5. De vbene ima ya rẹn wẹẹ, te Ebraham wa yaro ye ẹvbo nii ne Osanobua ru emwamwa rẹn?

⁵ De vbene Ebraham ya rhiẹre ma wẹẹ, irẹn yaro ye ẹvbo nii, ra Arriọba ne Osanobua ru emwamwa rẹn? Vbe okaro, Ebraham ma gbokhuo, nọ ya gha re ọmọ otọ ọghe agbẹnvbo rhọkpa. Ọ ma gha mwẹ ẹghẹ nọ wa ya dia ẹvbo ọkpa ya, amaiwẹ te ọ khian ye ọba ọghẹe ike, ọ ghaa ke ẹvbo ọkpa kpa, ọ ghi gha rrie ọvbehe. Deba ọni, ọ ma gha mwẹ ẹghẹ ọkpa ne Ebraham ya gha hoo nọ mu arriọba obọ re gbọọ. Nọghayayerriọ, ọ na ye gha họn ẹmwẹ ne Jehova, ọ na vbe fẹko gha diakhẹ ẹghẹ ne Jehova khian ya mu eyan ọghẹe sẹ. Ọna ya ima rẹn wẹẹ, ọmwa nọ gele mu ẹtin yan e Jehova ẹre Ebraham ghaa khin. Nia, gia ziro yan isievẹn eso ne Ebraham werriẹ aro daa kevbe emwi ne ima gha miẹn ruẹ vbe igiemwi ọghẹe.

DE ISIEVẸN ESO NE EBRAHAM WERRIẸ ARO DAA?

6. De vbene Ọọ ghaa ye hẹ?

⁶ Ẹvbo ne Ebraham ke kpa kegha re ẹvbo na gbe ekẹn lẹga, ẹvbo ne emwa na kakabọ fe, ẹvbo ne emwa na rri egie ebe kevbe ne ẹkun na sẹ emwa otọ. Iya eha ẹre ọ wa vbe lẹga ẹvbo nii. Ọ khọ wẹẹ, te emwa wa kakabọ gha do ẹki vbe Ọọ, rhunmwuda, emwa ni gualọ emwi arre khian, na tie ẹre archaeologist keghi miẹn ebe eso na ka ya do ẹki vbe otọ ọghe Ọọ vbe ẹghẹ nọ kpẹẹ re. Ibiriki (brick) ẹre iran ya gha bọlọ owa vbe Ọọ vbe ẹghẹ nii, iran ghi vbe ya ẹmu nọfua paint ẹre. Owa eso na ghaa miẹn vbe ẹvbo nii mwẹ ughugha nọ sẹ 13 ra 14 kevbe otọ ẹghodo.

7. Vbọzẹe nọ na khẹke ne Ebraham gha mwẹ amuẹtinyan wẹẹ, e Jehova gha gbogba ga irẹn vbe ẹgbẹe ọre?

⁷ Te ọ wa khẹke ne Ebraham gha mwẹ amuẹtinyan wẹẹ, e Jehova gha gbogba ga irẹn vbe ẹgbẹe ọre. Vbọzẹe? Rhunmwuda, eke ne Ebraham vbe Sera ke kpa keghi re eke ne ẹkun na sẹ iran otọ, na vbe gbogba lẹga. Nia, eke nọ khian fua vbe otọ ọghe Kenan ẹre irẹn ghi tan ibọkpọ yi. A ma gbe ekẹn lẹga ẹre, iya i vbe rrọọ vbene ọ ghaa ye vbe otọ ọghe Ọọ. Rhunmwuda ọni, obọ eghian sẹtin rherhe vba irẹn vbe ẹgbẹe ọre.

8. De isievẹn ne Ebraham werriẹ aro daa vbe asẹ ọkpa?

⁸ Te Ebraham wa gha ru emwi nọ yẹẹ Osanobua, sokpan emwi ma gha khuẹrhẹ nẹẹn vbe ẹghẹ hia. Ọ ghaa mwẹ asẹ ọkpa nọ ma na sẹtin kpemehe evbare ne ẹgbẹe ọre. Ukhunmwu kegha fi vbe ẹvbo ne Jehova wẹẹ nọ gha rrie. Ukhunmwu nii fi sẹrriọ wẹẹ, Ebraham na ghi kpa gha rrie Igipt, ke irẹn kevbe ẹgbẹe ọre. Iran na ya gbe ẹghẹ eso vbe evba. Sokpan, vbe ọ ghi rre Igipt, e Fero ne ọba ọghe Igipt keghi miẹn re okhuo. Muẹn roro vbene ọ ghaa ye Ebraham hẹ, a te miẹn wẹẹ, e Jehova tama e Fero nọ werriegbe rhie Sera gie Ebraham.—Gẹn 12:10-19.

9. De ọlọghọmwa eso ne Ebraham werriẹ aro daa vbe ẹgbẹe ọre?

⁹ Ebraham wa vbe werriẹ aro daa ọlọghọmwa nibun vbe ẹgbẹe ọre. Agan ẹre ọvbokhan Ebraham ighẹ e Sera ghaa khin. Vbe ọwara ukpo nibun, ẹre iran ya gha gualọ ọmọ, sokpan iran ma miẹn ọmọ biẹ. Vbene ẹghẹ ya khian, e Sera keghi rhie ọguọmwadia ẹre nokhuo na tie ẹre Hega ne Ebraham, nọ mieke na biẹ nẹẹn. Sokpan, vbe Hega ghi suẹn gha hanmwa, ọ na suẹn gha ghee Sera sila sila. Ọna ma zẹdẹ ya ẹko rhiẹnrhiẹn e Sera hiehie, rhunmwuda ọni, ọ keghi khu e Hega hin owa rre.—Gẹn 16:1-6.

10. De emwi eso nọ sunu vbe egbe ivbi Ebraham eva, nọ danmwẹ amuẹtinyan ne Ebraham mwẹ dae Jehova?

¹⁰ Vbe okiekie, e Sera na do gha hanmwa, vbe ọ ghi sẹ ẹghẹ, ọ na biẹ ọmọ okpia ọkpa ne Ebraham. Iran kegha tie ẹre Aizik. Te Ebraham wa kakabọ hoẹmwẹ Ismẹl nọ re ọmọ ne Hega biẹ nẹẹn kevbe Aizik. Sokpan Ismẹl ma gha ya obọ esi mu ọtiọnrẹn ighẹ Aizik. Ẹre Jehova na ghi tama Ebraham nọ khu Ismẹl kevbe iyẹe ighẹ Hega kpa. (Gẹn 21:9-14) Ukpo nibun ghi gberra nẹ, e Jehova keghi tama Ebraham nọ ya Aizik zọ ese. (Gẹn 22:1, 2; Hib 11:17-19) Emwi eva ne Jehova wẹẹ ne Ebraham ru na, i re emwi nọ khuẹrhẹ, sokpan Ebraham keghi họn ẹmwẹ ne Jehova rhunmwuda nọ na gha mwẹ amuẹtinyan wẹẹ, e Jehova gha mu eyan nọ yan rẹn vbekpa ivbi irẹn sẹ.

11. Vbọ ru iyobọ ne Ebraham ya sẹtin gha mwẹ izinegbe?

¹¹ Vbuwe ena hia, Ebraham kegha mudia khẹ ẹghẹ ne avbe eyan ọghe Jehova khian ya mwẹ amusẹ. Ọ gha kẹ, Ebraham gberra ukpo 70 nẹ, vbe ẹghẹ ne irẹn vbe ẹgbẹe ọre ya kpa hin Ọọ rre. (Gẹn 11:31–12:4) Deba ọni, vbe ọwara ukpo iyisẹn, ibọkpọ ẹre Ebraham ghaa dia vbe ehe ughughan vbe otọ e Kenan. Vbe Ebraham ghi rre ukpo 175, ọ na wu. (Gẹn 25:7) Aro Ebraham ma sẹ vbene Jehova ghi ya mu eyan ọghẹe sẹ, nọ dekaẹn otọ nọ yan rẹn wẹẹ irẹn gha mu ne uniẹn ọghe Ebraham. Ebraham ma vbe gha rre agbọn vbe ẹghẹ na ya mu Arriọba Osanobua gbọọ. Ọrheyerriọ, e Baibol gi ima rẹn wẹẹ, te Ebraham tọ ẹse, wu ẹse. (Gẹn 25:8) Agharhemiẹn wẹẹ Ebraham werriẹ aro daa isievẹn ughughan vbe arrọọ ọghẹe, te ọ wa gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe, ọ na vbe gha ya ekhọe hia mudia khẹ ẹghẹ ne Jehova khian ya mu eyan ọghẹe sẹ. Vbọ ru iyobọ ne Ebraham ya gha mwẹ izinegbe? Rhunmwuda, vbe ẹdagbọn rẹn hia, ọ keghi bẹghe vbene Jehova ya gbogba ga irẹn hẹ kevbe vbene ọ ya gha ya obọ esi mu irẹn zẹvbe ọsiọre.—Gẹn 15:1; Aiz 41:8; Jems 2:22, 23.

12. De emwi ne ima yaro yi? De emwi ne ima khian ghi ziro yan?

¹² Ma wa vbe yaro ye ẹvbo nii nọ mwẹ ẹyotọ etẹbitẹ zẹvbe ne Ebraham vbe gha ye. Vbọrhirhighayehẹ, ẹi re te ima mudia khẹ ẹghẹ na khian ya mu ẹvbo nii gbọọ, rhunmwuda, a muẹn gbọọ nẹ vbe ukpo 1914. Ẹvbo nii nọ re Arriọba Osanobua suẹn gha khaevbisẹ nẹ vbe ẹrinmwi. (Arhie 12:7-10) Sokpan, te ima mudia khẹ ẹghẹ nọ khian ya suẹn gha khaevbisẹ yan uhunmwu otagbọn na. Zẹvbe ne ima ya mudia khẹ ẹghẹ ne ọna khian ya sunu, ẹi mwẹ ima ma werriẹ aro daa egbe isievẹn ne Ebraham vbe Sera werriẹ aro daa. Eguọmwadia e Jehova nibun vbe ẹdẹnẹrẹ keghi ya egbe taa Ebraham. Okha ọghe iran nibun ni ladian vbe ebe Owa Ọkhẹ keghi ya ima rẹn wẹẹ, iran wa vbe mwẹ amuẹtinyan kevbe izinegbe zẹvbe ne Ebraham vbe Sera ghaa ye. Nia, gia ziro yan okha ọghe etẹn ima eso kevbe emwi ne ima gha miẹn ruẹ vbe igiemwi ọghe iran.

EMWA ESO NI YA EGBE TAA IGIEMWI ỌGHE EBRAHAM

13. De emwi ne u miẹn ruẹ vbe okha ọghe Ọtẹn Nokpia Walden?

¹³ Muegbe ne u ya sẹ emwi eso rae. Ma ghaa hoo ne ima sẹtin mu Arriọba Osanobua ye okaro vbe arrọọ ọghe ima, te ima gha muegbe ne ima ya sẹ emwi eso ni te yẹẹ ima rae, zẹvbe ne Ebraham ru ẹre. (Mat 6:33; Mak 10:28-30) Gia ziro yan igiemwi ọghe ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre Bill Walden.b Ukpo 1942, ẹre Avbe Osẹe Jehova suẹn gha gu e Bill ruẹ e Baibol. Vbe ẹghẹ na kha na, te ọ khian ghi ladian vbe university ọkpa nọ rre United States. Architectural engineering ẹre ọ ghaa tie. Na kha na, ọkpa vbe usun emwa ni maa e Bill emwi vbe owebe keghi gualọ iwinna ọkpa yotọ khẹ ọre, nọ khian gha winna vbe ọ gha ladian nẹ. Iwinna nii keghi re iwinna ne a na hae ọmwa igho ọrhẹnrhẹn, sokpan e Bill ma miẹn ọnrẹn yi. E Bill keghi kha wẹẹ, evbọzẹe ne irẹn ma na miẹn iwinna nii yi, ọre ne irẹn mieke na miẹn ẹkpotọ ya rhiegbe ye ugamwẹ Osanobua sayọ. Vbe ọ ma he kpẹẹ vba, arriọba keghi kha wẹẹ, ne Bill do deba ivbiyokuo, sokpan e Bill ma deba. Rhunmwuda ọni, arriọba keghi fian rẹn igho ọrhẹnrhẹn. Igho ne iran fian re kegha re $10,000. Deba ọni, iran na wẹẹ nọ ya gbe ukpo isẹn vbe eghan. Sokpan, vbe ọ ghi gbe ukpo eha nẹ, arriọba keghi faẹn. Vbene ẹghẹ ya khian, otu keghi tie ẹre gha die Owebe Gilead. Vbe iyeke ọni, iran keghi gie ẹre gha rrie otọ Africa nọ ya gha ga zẹvbe arọndẹ na gie yo isi. E Bill keghi rhie ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Eva, iran eva kegha ga vbe otọ Africa, agharhemiẹn wẹẹ, ọ ma gha khuẹrhẹ ne iran vbe evba. Vbe ukpo nibun ghi gberra nẹ, iran na werriegbe gha rrie United States ne iran mieke na ya gbaroghe iye Bill. Vbe Bill khian ghi mu okha ọghẹe sẹ ufomwẹ, ọ na kha wẹẹ: “Ọ gberra ukpo 70 nẹ, ne I ke ga e Jehova. I gha ya yerre, ukpamuyọmọ nọkhua ne Jehova mu mwẹ yi vbe ọwara ukpo nibun na, amẹ eve ghi wa gha rhọọ kua vbe aro mwẹ. I wa ghọghọ wẹẹ, e Jehova ru iyobọ mẹ ne I sẹtin ya ẹdagbọn mwẹ hia gae.” Uwẹ gha hoo ne u rhiegbe ye iwinna ugamwẹ ọghe ẹghẹ hia ra?

14-15. De emwi ne u miẹn ruẹ vbe emwi ẹwaẹn ọghe Ọtẹn Nọkpia Apostolidis kevbe amwẹ ọnrẹn?

¹⁴ Ghẹ gha roro ẹre wẹẹ, u i khian werriẹ aro daa ọlọghọmwa rhọkpa vbe arrọọ ruẹ. Okha ọghe Ebraham ya ima rẹn wẹẹ, emwa ni ya ekhọe hia ga e Jehova vbe werriẹ aro daa ọlọghọmwa vbe arrọọ ọghe iran. (Jems 1:2; 1 Pit 5:9) Okha ọghe ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre Aristotelis Apostolidis so igiẹ ye ọna.c Ukpo 1946 ẹre ọtẹn na dinmwiamẹ vbe Greece. Vbọ ghi rre ukpo 1952, ọ keghi tama ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Eleni wẹẹ, irẹn hoo ne irẹn rhie ẹre. Te iran eva wa gha hoo ne iran rhiegbe ye iwinna ugamwẹ ọghe Jehova. Sokpan, vbọ ma he kpẹẹ vba, Eleni keghi suẹn gha khuọnmwi. Ọbo ebo keghi kha wẹẹ, te emwi eso zọọ ladian vbuwe ẹrherhe ọghẹe (brain tumor). Ẹre iran na ghi ru operation ye ẹrherhe ọghẹe, ne iran mieke na rhie emwi nọ zọọ ladian nii hin. Vbe iyeke ọni, iran keghi ru orọnmwẹ. Sokpan vbe ukpo eso ghi gberra nẹ, emianmwẹ nii na werriegbe rre. Eleni keghi werriegbe ya ru operation, sokpan vbe iyeke nene operation, Eleni ma ghi sẹtin gha guan ẹse. Agharhemiẹn wẹẹ, Eleni ma ghi sẹtin gha guan ẹse kevbe wẹẹ, arriọba ghaa zẹ Avbe Osẹe Jehova kpokpo vbe ẹghẹ nii, Eleni na ye rhiegba ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan.

¹⁵ Ukpo 30 gbalaka, ẹre Ọtẹn Nọkpia Aristotelis ya gbaroghe ọvbokhan rẹn nọ khuọnmwi. Na kha na, ọkpa vbe ediọn vbe iko ẹre ghaa nọ, ọ vbe gha rre usun agbaziro nọ siẹnro emwamwa ọghe asikoko nọkhua. Deba ọni, ọ vbe deba etẹn bọ Ọgua Asikoko ọkpa. Vbọ ghi rre ẹdẹ ọkpa vbe ukpo 1987, vbe ọtẹn ima nokhuo Eleni ghi rre ikporhu, ẹkhu ematọn keghi de gbe ẹre, ọ na wa kuọ. Ọ ma ghi sẹtin hian rre vbe ọwara ukpo eha, emasini ẹre ọ ghi daeyi ye agbọn, ọ ke do wu. Vbe Ọtẹn Nokpia Aristotelis khian ghi mu okha ọghẹe sẹ ufomwẹ, ọ keghi kha wẹẹ: “Ẹi re avbiẹ emwi ẹre I he miẹn vbe agbọn. I wa werriẹ aro daa ọlọghọmwa nibun, eso vbọ keghi re evba ma hoo a ma kọ. Ẹre I na ghi kha wẹẹ, vbene a miẹn agbọn, erriọ ẹre a yin ẹnrẹn, I na fẹko zin egbe, I ma gi emwi rhọkpa gbe mwẹ orhiọn mu otọ. Vbuwe ena hia, e Jehova ma sẹ mwẹ rae, ọ keghi rhie ẹtin mẹ ya fẹko zin egbe.” (Psm 94:18, 19) Vbene ẹmwata, e Jehova hoẹmwẹ emwa ni hia vbe odẹ ke odẹ ne iran ye gha ga irẹn, agharhemiẹn wẹẹ, iran werriẹ aro daa ọlọghọmwa!

16. De igiọdu ne Ọtẹn Nokpia Knorr rhie ne ọvbokhan rẹn?

¹⁶ Rhie aro tua avbe afiangbe ni dee vbe odaro. Te Ebraham wa rhie aro tua avbe afiangbe ne Jehova mwamwa khẹ ọre, ọna ẹre ọ ru iyobọ nẹẹn ya sẹtin zin egbe avbe ọlọghọmwa nọ werriẹ aro daa. Ọna ẹre ọ vbe ru iyobọ ne ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Audrey Hyde, nọ ya sẹtin zin egbe avbe ọlọghọmwa nọ werriẹ aro daa. Ọtẹn Nọkpia Nathan H. Knorr ọre okpia nokaro ne ọtẹn nokhuo na rọnmwẹ. Emianmwẹ na tie ẹre kansa ẹre ọ gbe ẹre. Okpia ọvbehe ne ọtẹn nokhuo na ghi vbe rọnmwẹ kegha khuọnmwi emianmwẹ ẹrherhe na tie ẹre Alzheimer.d Ọtẹn nokhuo na keghi kha wẹẹ, emwi ne Ọtẹn Nokpia Knorr tama irẹn vbọ ghi kẹ uzọla eso nọ wu, ẹre ọ ru iyobọ ne irẹn. Ọtẹn na khare wẹẹ: “E Nathan keghi tama mwẹ wẹẹ: ‘Ma gha wu nẹ, ọghe ima ma he fo, ma wa ye mwẹ ayayẹro. Ma i khian ghi dọlegbe susẹ, amaiwẹ te ima khian miẹn obalọ.’ Ọ na ghi rhie igiọdu mẹ wẹẹ: ‘Rhie aro tua avbe afiangbe ni dee vbe odaro.’ . . Ọ na ye vbe kha wẹẹ, ‘Gha ru iyobọ ne emwa ọvbehe. Ọna ẹre ọ khian ya ruẹ gha mwẹ oghọghọ.’” Vbene ẹmwata, te ẹmwẹ ibude na wa gbe ye uviẹn. Ọ wa gele khẹke ne ima gha ru iyobọ ne emwa ọvbehe kevbe ne ima gha sọyẹnmwẹ rhunmwuda avbe afiangbe ne ima yaro yi!—Rom 12:12.

17. (a) Vbọzẹe nọ na khẹke ne ima rhie aro tua avbe afiangbe ni dee vbe odaro? (b) Ma gha lele igiemwi nọ rre ebe Maika 7:7, de vbene ọ khian ya ru iyobọ ne ima ya sọyẹnmwẹ avbe afiangbe ni dee vbe odaro?

¹⁷ Vbe ẹdẹnẹrẹ, emwi wa bun nọ ya ima mwẹ ayayẹro. Emwi nọ ghi sunu vbe agbọn na, so igiẹ yọ wẹẹ, ufomwẹ ọghe okiekie ẹdẹ ẹre ima ye na. Vbe nẹi khian ghi kpẹẹ gbe, ẹvbo nii nọ mwẹ ẹyotọ ọghe etẹbitẹ, nọ re Arriọba Osanobua gha suẹn gha khaevbisẹ yan uhunmwu otagbọn na. Afiangbe nibun wa khẹ ima vbe odaro! Ọkpa vbọ ọre wẹẹ, emwa ima ni wulo gha rhiọ kpaegbe. Vbe ẹghẹ nii, e Jehova gha san Ebraham ẹse rhunmwuda amuẹtinyan kevbe izinegbe nọ ghaa mwẹ, ọ ghi huẹn irẹn vbe ẹgbẹe ọre kpaegbe ne iran do sọyẹnmwẹ agbọn na vbe Paradais. U gha hoo ne u gbe ọbokhian ne iran ra? Adeghẹ u hoo ne u gha rre usun emwa ni khian gbe ọbokhian ne iran, ya egbe taa Ebraham, muegbe ne u ya sẹ emwi nibun rae rhunmwuda Arriọba Osanobua. Da imudiase ọghuẹ yi, agharhemiẹn wẹẹ, u werriẹ aro daa ọlọghọmwa, u ghi vbe gha ya izinegbe mudia khẹ ẹghẹ ne Jehova khian ya mu eyan ọghẹe sẹ.—Tie Maika 7:7.