Ayayẹro Gele Mwẹ Iyobọ Ne Kpataki Nọ Ye Ne Ima Ra?

ODẸ ukpo ọkpa ẹre Daniel ya khuọnmwi e kansa, sokpan vbe ẹghẹ na kha na, ọmọ ukpo igbe kẹkan ghaa nọ. Avbe ọbo ebo kevbe ẹgbẹe ọre ma ghi yaro yọ wẹẹ ọ gha fe. Ọrheyerriọ, e Daniel ma gi ẹtin fuẹ. Ọ na yaro yọ wẹẹ, irẹn gha waan nẹ, te irẹn khian do gha re ọkpa vbe usun emwa ni khian ru ukhunmwu ladian na khian ya gha gbe kansa. Ọ mwẹ ọbo ebo ọkpa nọ sinmwi emwa ni khuọnmwi aro e kansa ne Daniel ghaa khuọnmwi. Vbe a ghi tama e Daniel wẹẹ ọ dee, ọ na wa yaro yọ wẹẹ, ọ gha sẹtin mu irẹn egbe rran. Sokpan ọbo ebo nii ma ghi sẹtin rre vbe ẹdẹ nọ te khẹke nọ rre, rhunmwuda ne odukhunmwu na fi werriẹ. Orhiọn na ghi gbe ye Daniel iwu. Ke nọ ya suẹn gha khuọnmwi, ọna ọre ẹghẹ okaro ne orhiọn ya gbe ye ọre iwu. Ikpẹdẹ eva kẹkan ẹre Daniel ghi gbe vbe agbọn, ọ ke wu.

Ọbo ebo ọkpa ẹre ọ ta okha na. Ọbo ebo na keghi gualọ otọ re miẹn wẹẹ, ọmwa ghaa rre uwu ọlọghọmwa, ọ ma na gi ẹtin fuẹ, ọ wa mwẹ iyobọ nọkhua nọ ye ne egbe. Ọ gha kẹ, u gha họn okha vbenian na nẹ. Vbe igiemwi, ọmwa nọ khian ọmaẹn nẹ sẹtin gha rre agbanmwẹ idin. Sokpan rhunmwuda emwi eso nọ yaro yi, ọ ghi ye gha sun khian. Emwi nọ yaro yi na sẹtin gha re otuẹ ọghe ọmwa nọ hoẹmwẹ ọnrẹn, ra ugie ne kpataki, sokpan ena gha ghi wa la hin otọ rre nẹ, a ghi họn wẹẹ ọ kpan udu. Vbọ mobọ si ẹre ne emwi na sunu vbenian? Emwa eso yayi wẹẹ, ọmwa gha yaro yọ wẹẹ emwi hia gha dunna, vbe ọ ghaa rre uwu ọlọghọmwa, ọ wa mwẹ iyobọ nọkhua nọ ye. Ẹmwata gele nọ ra?

Avbe ọbo ebo nibun yayi wẹẹ, deghẹ ọmwa na yaro yọ wẹẹ emwi hia gha dunna, ọ mwẹ iyobọ ne kpataki nọ ye vbe arrọọ ọghẹe. Sokpan ẹi re ọbo ebo hia ẹre ọ wa kue ye iziro na. Iran ni ma kue yọ khare wẹẹ, iziro vberriọ ma gua ọghe avbe umẹwaẹn ro. Iran yayi wẹẹ emianmwẹ ne ọmwa khuọnmwi ma kaẹn emwi nọ yaro yi, ra emwi nọ mu roro vbe ekhọe.

Vbene ẹmwata, ẹi re eban ẹre emwa ke suẹn gha gbawawẹ deghẹ ayayẹro, ra evba yaro yi gele mwẹ esa nọ ye. Vbe ukpo arriaisẹn eso nọ gberra, a keghi nọ Ovbi e Greece ọkpa nọ rri egie ebe na tie ẹre Aristotle, evba ya ayayẹro kha. Ọ keghi kha wẹẹ, ayayẹro ọre “imina ne ọmwa mina, vbe nẹi na vbiẹ.” Vbọ ma he vbe kpẹẹ gbe na, okpia ọkpa ne emwa nibun wa rẹn vbe otọ America, na tie ẹre Benjamin Franklin keghi kha wẹẹ: “Ọmwaikọmwa nọ mu ẹtin yan emwi nọ yaro yi, te ọ mu ẹghẹ rhia.”

Vbọ mobọ re ẹmwata nọ rre ẹmwẹ na? Iziro nọ fu ọmwa ẹko rre kẹkan ẹre ayayẹro khin ra? Emwi na yaro yi nẹi khian gele sunu nọ ra? Ayayẹro gele mwẹ esa nọ ye ra? Ọ gele mwẹ iyobọ nọ ye ne ima ra? Ọ gha sẹtin ya ima gha sọyẹnmwẹ ra? Ọ gele mwẹ evbọzẹe na gha na yaro ye emwi ra? De afiangbe na gha sẹtin lae miẹn?

Vbọzẹ Nọ Na Khẹke Ne Ima Gha Mwẹ Ayayẹro?

DE EMWI nọ gha te sunu, akpawẹ e Daniel na guan kaẹn vbe omuhẹn ọghe ebe na, nọ ghaa khuọnmwi e kansa, ma gi ẹtin fuẹ? Uwẹ yayi wẹẹ ọ gha te fe ra? Ọ gha te ye gha rre agbọn vbe ẹdẹnẹrẹ ra? Ọ gha kẹ, emwa nibun i khian wa yayi wẹẹ ọ gha te fe, uhiẹn ya sẹ egbe emwa ni yayi wẹẹ, ọ mwẹ iyobọ nọkhua nọ ye, deghẹ ọmwa na yaro yọ wẹẹ emwi hia gha dunna. Ẹmwata nọ wẹẹ, ayayẹro wa mwẹ esa nọ ye, sokpan ọ ma khẹke ne ima wa gha roro ẹre wẹẹ, ọmwa ghaa khuọnmwi, ọ na gha mwẹ ayayẹro, egbe ghi wa rran rẹn, ọ gha khọnrẹn wẹẹ ọ ma rri ukhunmwu.

Vbe ẹghẹ ne ugha iyẹn na tie ẹre CBS ya nọ ọbo ebo ọkpa na tie ẹre Dr. Nathan Cherney ọta, ọ keghi kha wẹẹ, ọ ma khẹke na wa gha roro ẹre wẹẹ, ọmwa nọ khuọnmwi ghaa mwẹ ayayẹro nẹ, egbe ghi wa rran rẹn. Ọ khare wẹẹ: “Aro ima wa dae wẹẹ, ikpia nibun wa gu ọvbokhan iran gui wẹẹ iran si osi gbe. Ọna keghi ya emwa roro ẹre wẹẹ, ọmwa ghaa khuọnmwi, emianmwẹ nii ma na fo vbe otọ, obọ ọmwa nọ khuọnmwi nii ẹre ọ ye, rhunmwuda nọ na si osi. Iziro vbenian ma deyọ hiehie.”

Ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, emwa ni khuọnmwi emianmwẹ nọ ma fo vbe otọ, orhikhan nọkhua ẹre iran ye. Vbọ khian gha ye hẹ deghẹ a na miẹn wẹẹ, emwa ne iran hoẹmwẹ ọnrẹn, nọ te khẹke nọ gha gbaroghe iran, ẹre ọ ghi gu iran gui vbe uwu obalọ ne iran ye? Ọna ma zẹdẹ khẹke hiehie. Sokpan, te ọna ghi wa rhie ma wẹẹ, ayayẹro i zẹdẹ mwẹ iyobọ nọ ye ra?

Ẹn o. Vbe igiemwi, emwi ne ọbo ebo na guan kaẹn ban fiẹnro ẹre, ọre vbene a ya ru iyobọ ne emwa ni khuọnmwi hẹ, ne orhiọn iran mieke na sotọ kevbe ne iran ye gha mwẹ oghọghọ, agharhemiẹn wẹẹ emianmwẹ ne iran khuọnmwi ma wa fo vbe otọ. Iwinna ọghe avbe ọbo ebo vbenian i wa re na rhie ukhunmwu ne ọkhọnmwọ nọ mieke na fe, ra nọ mieke na tọ, sokpan emwi nọ gha ya ọkhọnmwọ gha mwẹ oghọghọ, ẹre avbe ọbo ebo na rhie aro tua. Vbene ẹmwata, ayayẹro gha sẹtin ya ọmwa gha sọyẹnmwẹ; ọ wa vbe mwẹ iyobọ nibun ọvbehe nọ ye.

Iyobọ Ne Ayayẹro Ye

Ọbo ebo ọkpa na tie ẹre Dr. W. Gifford-Jones khare wẹẹ: “Ukhunmwu nọ fian ẹre ayayẹro khin.” Emwi nọ yae ta ẹmwẹ na, ọre rhunmwuda emwi ne avbe ọbo ebo nibun gualọ otọ re miẹn. Ọni nọ wẹẹ, deghẹ a na gha hia na mu orhiọn iran sotọ ighẹ emwa ni khuọnmwi emianmwẹ nọ ma fo vbe otọ, iyobọ nọkhua ẹre ọ wa ye ne iran. Ọ khọ wẹẹ, deghẹ a na gha mu orhiọn emwa vbenian sotọ, ọ gha ya iran gha mwẹ ọnrẹn vbe orhiọn wẹẹ, emwi hia gha dunna. Vbe ukpo 1989, avbe ọbo ebo keghi gualọ otọ re miẹn wẹẹ, emwa ni khuọnmwi, na ru iyobọ vbenian na, ẹre ọ tọ sẹ. Sokpan vbe okiekie na, emwa eso ma wa kue ye ọna. Vbọrhirhighayehẹ, emwi ne avbe ọbo ebo gualọ otọ re miẹn so igiẹ yọ wẹẹ, deghẹ a na gha rhie ifuẹko ne emwa ni khuọnmwi, iran i ghi roro iro gbe, emianmwẹ ne iran khuọnmwi nii ghi vbe gha zẹye. Sokpan ọmwa nọ khuọnmwi, na ma zẹdẹ rhie igiọdu na, ẹre ọ mobọ roro iro nọ wegbe, emianmwẹ ọghẹe ghi vbe gha tua yọ.

Vbe asẹ ọkpa, avbe ọbo ebo keghi gualọ otọ re, ne iran mieke na rẹn aro emwa ni gha sẹtin rherhe mu emianmwẹ ẹkokoudu na tie ẹre coronary heart disease (CHD). Avbe ọbo ebo na keghi gbarokotọ ghee ikpia ni gberra 1,300 ne iran mieke na rẹn deghẹ emwa ni si osi gberra egbe ẹre iran khin, ra iran i re ọre. Ukpo igbe ghi gberra nẹ, a keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, eso vbe ikpia na, na do gha khuọnmwi emianmwẹ ẹkokoudu na. Sokpan ikpia ni ghaa si osi wẹẹ emwi dan gha sunu, ẹre ọ mobọ gha mwẹ emianmwẹ na. Okhuo ọkpa nọ rri egie ebe, na tie ẹre Laura Kubzansky, nọ winna vbe Harvard School of Public Health khare wẹẹ: “Emwa ka gha roro ẹre wẹẹ, okha nẹi mwẹ ẹzi nọ, ne emwa na kha wẹẹ, ọ mwẹ iyobọ nọkhua nọ ye ne egbe, vbe emwa ghaa roro ẹre wẹẹ emwi hia gha dunna. Sokpan emwi na ghi do gualọ otọ re miẹn na, keghi so igiẹ yọ wẹẹ, deghẹ ọmwa i na si osi gberra egbe, ọ wa mwẹ iyobọ nọkhua nọ ye. Ọ gha lọghọ, ọmwa vberriọ ke mu emianmwẹ ẹkokoudu.”

Ọ mwẹ emwa eso ni vian wẹẹ emianmwẹ emianmwẹ ẹre iran khuọnmwi. A gualọ otọ re miẹn wẹẹ, a gha mwaa emwa vbenian egbe, egbe iran i rherhe situa. Sokpan ẹi re erriọ ẹre ọ ye ne emwa nẹi vian. Uhiẹn, emwa nẹi si osi ye ẹmwẹ agbọn wa kakabọ tọ. Emwa keghi vbe gualọ otọ re miẹn wẹẹ, a ghaa tian emwa ni khian ọmaẹn nẹ, a na vbe gha gi iran rẹn wẹẹ, ẹwaẹn kevbe uyi, ẹre ọ lele edẹ khian, ọ keghi ya orhiọn la iran iwu, ọ vbe ya egbe iran situa. Ọ mwẹ gem ọkpa vberriọ, ne avbe ọmaẹn gbe, nọ wa kakabọ ya ẹko rhiẹnrhiẹn iran, rhunmwuda emwi esi na gbẹnnẹ ladian vbekpa avbe ọmaẹn vbe gem nii. Iran ghi gbe gem na nẹ, iran ni ru emwamwa e gem na keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, ọ ru iyobọ ne iran. Egbe avbe ọmaẹn na keghi situa vbe na ghee ọmwa nọ ku iku isasegbe vbe ọwara uki eha.

Ọna rhie ma wẹẹ, deghẹ ọmwa i si osi, ọ na vbe yaro yọ wẹẹ emwi hia gha dunna, ọ keghi mwẹ iyobọ nọ ye ne egbe. Vbọzẹ nọ na ye vberriọ? Ọ gha kẹ, avbe ọbo ebo kevbe avbe umẹwaẹn ma he ye rẹn evbọzẹe nọ na ye vberriọ. Sokpan, ọ mwẹ emwi eso ne emwa ni gualọ otọ emwi tae vbekpa ẹmwẹ na. Vbe igiemwi, ọbo ebo ọkpa nọ wa rri egie ebe keghi kha wẹẹ: “Ọmwa ghaa ghọghọ, ọ ma na vbe gha si osi, orhiọn rẹn ghi sotọ. Orhiọn ọmwa gha sotọ vbenian, egbe ẹre ghi vbe situa. Ọ khẹke ne emwa rẹn wẹẹ, orhiọn iran gha sotọ, ọ mwẹ iyobọ nọkhua nọ ye ne egbe.”

Vbọrhirhighayehẹ, nọ ne avbe ọbo ebo eso kevbe avbe umẹwaẹn eso, iziro na keghi re emwi ọgbọn, sokpan ẹi re emwi ọgbọn ne emwa ni tie Baibol. Odẹ ukpo 3,000 nọ gberra, orhiọn nọhuanrẹn ọghe Osanobua keghi dia Ọba e Solomọn ya gbẹn ẹmwẹ na yotọ: “Aro ọmwa ghaa maan vbe uhunmwu vbe ẹghẹ hia, egberranmwẹ ẹre ọ rhie gie ọmwa; emianmwẹ uwu ne huẹẹ nọ, ne egbe wa gha kan ọmwa vbe ẹghẹ hia.” (Itan 17:22) U bẹghe emwi ne ako na khare. Ọ ma kha wẹẹ, aro ọmwa ghaa maan vbe uhunmwu vbe ẹghẹ hia, ai ghi khuọnmwi, sokpan ọ keghi kha wẹẹ, “egberranmwẹ ẹre ọ rhie gie ọmwa.”

Ọghe ne ẹmwata, deghẹ ukhunmwu ẹre ayayẹro khin, ẹi re te ọbo ebo hia gha te gha rhie ẹre ne emwa ni khuọnmwi ra? Ayayẹro gele wa mwẹ iyobọ nọ ye ne egbe. Sokpan ọ ma fo ye evba, ọ wa mwẹ iyobọ ọvbehe nibun nọ ye.

Vbene Osi Ya Dekaẹn Arrọọ Ọghe Ima Hẹ

Emwa ni gualọ otọ emwi, gualọ otọ re miẹn wẹẹ, emwa nẹi si osi keghi runagban vbe owebe, isiwinna kevbe iku isasegbe. Ọ mwẹ asẹ ọkpa ne emwa ni siẹnro emwamwa iku isasegbe ya ru emwamwa ọkpa, ne iran mieke na rẹn vbene ikhuo eso ni ku iku isasegbe gele guẹ sẹ hẹ. Iran na vbe gbarokotọ vbe egbe ikhuo na, ne iran mieke na rẹn ni kakabọ si osi vbe uwu iran kevbe nẹi si osi. Odẹ ughughan ẹre iran ni siẹnro emwamwa na loo ro, ne iran mieke na rẹn ikhuo ni gele guẹ sẹ. Sokpan, vbe okiekie, iran keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, ikhuo nẹi si osi, ẹre ọ hia sẹ iran ni si osi. Vbọzẹ nọ na gha ye vberriọ?

Emwa ni gualọ otọ emwi wa miẹn emwi nibun ruẹ, vbe iran gbarokotọ ghee uyinmwẹ ọghe emwa ni wa si osi. Iran keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, emwa ni si osi gha hia ne iran ru emwi, iran ma na sẹtin ru ẹre, iran ghi wa hẹwẹ vbọ. Vbe odẹ ukpo 1960 ya fi 1969, emwa ni gualọ otọ emwi na gualọ otọ re miẹn wẹẹ, avbe aranmwẹ vbe mwẹ egbe uyinmwẹ vbenian. Emwa ni gualọ otọ emwi na, keghi viọ emwa eso ye efọnkpa ne owogho wa ye. Iran na tama iran wẹẹ, ọ mwẹ emwi eso ne iran gha piẹn, ne owogho nii mieke na dobọ yi. Iran ghi ru vberriọ, owogho nii na gele dobọ yi.

Vbe iyeke ọni, iran na viọ emwa ọvbehe rre, iran na vbe rhie adia na ka rhie ne ẹbu nokaro ne ẹbu nogieva na. Sokpan, vbe iran ghi piẹn emwi na wẹẹ ne iran piẹn, owogho nii ma dobọ yi. Egbe keghi wọọ nibun vbe uwu ẹbu iran na sẹrriọ wẹẹ, vbe a ghi wẹẹ ne iran dọlegbe hia, deghẹ owogho nii gha dobọ yi, iran ma ghi zẹdẹ zẹ yọ. Iran na gha roro ẹre wẹẹ, ẹki eghẹrẹ ẹre enii hia khin. Sokpan, eso vbe uwu iran vbe ẹbu nogieva na, ma gi ẹtin gbe ye iran iwu. Iran keghi hia vbene ẹtin iran sẹ.

Dr. Martin Seligman keghi re ọkpa vbe usun avbe ọbo ebo ni ru agualọ nọ dekaẹn emwa ni si osi kevbe nẹi si osi. Ọ na vbe hia nọ rẹn evbọzẹe ne emwa eso na kakabọ si osi, ra ne emwa na gbe ọsumẹ segbe. Ọ keghi do gualọ otọ re miẹn wẹẹ, te iziro vbenian si emwa nibun ghee iyeke vbe arrọọ ọghe iran, emwi ne iran gha te sẹtin ru, iran i ghi ru ẹre. Ọ keghi mu ẹmwẹ ọnrẹn sẹ ufomwẹ vbenian: “Ukpo 25 ne I ya gualọ otọ ẹmwẹ na, keghi ya mwẹ do rẹn wẹẹ, ma gha wa yayi wẹẹ, ma tobọ ima ẹre ọ si ẹre ne emwi ma na dunna vbe ẹdagbọn ima, ima na vbe gha roro ẹre wẹẹ, emwi i khian fi werriẹ, agbọn ghi wa gha lọghọ ima khian, vbe ẹi re te ima fi iziro ọghe ima werriẹ.”

Ma ka ya unu kaan rẹn nẹ wẹẹ, iziro vbenian keghi re emwi ọgbọn ne emwa eso vbe ẹdẹnẹrẹ, sokpan ẹi re emwi ọgbọn ne emwa ni gele tie Baibol. Itan ọkpa vbe Baibol khare wẹẹ: “U gha ye gha vburriẹ vbe ẹghẹ asobọyegbe, evburriẹ ne evburriẹ ẹre u gele wa khin.” (Itan 24:10) E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, ma ghaa re emwa ni si osi vbe ẹghẹ hia, ma i sẹtin zẹ emwi ru hiehie. Nọnaghiyerriọ, de emwi nọ khẹke ne u ru, ne u mieke na do gha re ọmwa nẹi si osi?

[Efoto]

Ayayẹro wa mwẹ iyobọ ne kpataki nọ ye ne ima

U Gha Sẹtin Do Gha Re Ọmwa Nẹi Si Osi Gberra Egbe

U GHA werriẹ aro daa ọlọghọmwa eso vbe arrọọ ruẹ nọ si ruẹ digiẹn, vbọ mobọ ye ruẹ hẹ vbe ekhọe? Emwa nibun ni rri egie ebe khare wẹẹ, ewanniẹn ne u rhie ye inọta na, ẹre a khian ya rẹn deghẹ ọmwa nọ si osi gberra egbe, ẹre u khin, ra u i re ọre. Ma hia mwẹ ọlọghọmwa ne ima werriẹ aro daa rhunmwuda, ai miẹn ọmwa nọ fo na, sokpan ọghe eso tua sẹ eso. Emwi nọ wegbe gha sunu daa emwa eso, iran i gi ẹtin fo iran, iran ghi ye gha ziga. Sokpan emwa eso gha wa werriẹ aro daa ọlọghọmwa nekherhe, ẹtin ghi wa fo iran. Vbọzẹ nọ na yerriọ?

Gia kha wẹẹ, u gualọ iwinna. U ghi ya ru edanmwẹ na ya rẹn deghẹ u gbegba, a ma rhie ruẹ. De aro ne u khian ghi ya gha ghee egbuẹ? Te u khian ghi gha gbe ọsumẹ segbe ra, ne u gha roro ẹre wẹẹ, u i khian ghi werriegbe miẹn iwinna ẹdẹ ra? Te u khian gi emwi nọ sunu daa ruẹ na, ya ruẹ gha roro ẹre wẹẹ, emwi rhọkpa i khian ghi dunna vbe arrọọ ruẹ ra? Ra te u khian gha roro ẹre wẹẹ, u i ghi mwẹ esa ne u ye vbe agbọn ra? Vbene ẹmwata, ọmwa nọ si osi gberra egbe, ẹre ọ mwẹ egbe iziro vbenian.

Evbọ Gha Ru Iyobọ Nuẹn

De emwi nọ gha gele ru iyobọ nuẹn ya do gha re ọmwa nẹi si osi gberra egbe? Ẹghẹ ke ẹghẹ ne iziro nọ ma deyọ ya la ruẹ ekhọe, u ghi hia ne u yẹrẹro. U gha vbe bẹghe ẹre wẹẹ, iziro nọ ma deyọ la ruẹ ekhọe, hia ne u gbe ukhu ẹre rua vbobọvbobọ. Vbe igiemwi, deghẹ uwẹ ẹre ọ ya gualọ iwinna, sokpan a ma rhie ruẹ, ọni rhie ma wẹẹ, u i khian ghi dọlegbe miẹn iwinna vbe ẹdagbọn ruẹ ra? A sẹtin miẹn wẹẹ, ẹi wa re ọmwa vbe uwẹ, ẹre a gualọ vbe isiwinna nii.

U gha roro ẹre vberriọ, orhiọn ruẹ ghi sotọ, ẹghẹ nii, u i ghi si osi gberra egbe. Na ma na rhie ruẹ vbe iwinna nii, ma rhie ma wẹẹ, ọghuẹ wa fo nẹ. Ọ ma rhie ma wẹẹ, u i mwẹ esa ne u ye ne Osanobua, ẹgbẹe ruẹ ra avbe ọse ruẹ. Nọnaghiyerriọ, ghẹ gha roro ẹre wẹẹ, emwi i khian dọlegbe dunna vbe ẹdagbọn ruẹ rhunmwuda, u ma rẹn ẹdẹ nakhuẹ. U ghi yerre wẹẹ, ọmwa nẹi mwẹ iwinna vbe ẹrẹna sẹtin gha mwẹ vbe akhuẹ. Emwi ọvbehe ye rrọọ nọ gha ru iyobọ nuẹn, ne u ghẹ gha si osi gberra egbe.

Gha Mwẹ Ọnrẹn Vbe Orhiọn Wẹẹ Emwi Hia Gha Dunna

Vbe okiekie na, odẹ ne emwa ni rri egie ebe ghi ya rhan otọ emwi ne ayayẹro demu, keghi re nọ gbe ọmwa otiti. Iran khare wẹẹ, ọmwa nọ mwẹ ayayẹro, ọre ọmwa nọ yayi wẹẹ irẹn gha sẹtin musọe. Vbọrhirhighayehẹ, ẹi wa re ọni ọkpa ẹre a ya ayayẹro kha. Ma gha ziro yan ọna sayọ vbe uhunmwuta nọ ghi lele ọna. Sokpan odẹ na, ne emwa ni rri egie ebe ya rhan otọ emwi ne ayayẹro demu, wa vbe gbe ye uviẹn. Rhunmwuda, ma gha gele yayi wẹẹ ima gha musọe, ma ghi gha mwẹ ọnrẹn vbe orhiọn wẹẹ, ẹi mwẹ emwi hia ma dunna.

U ghaa re ọmwa nọ muẹn sẹ, okhuo ne u rhirhi fian ne egbuẹ, ẹre u khian na sẹtin ya obọ sudu wẹẹ, u gha musọe vbe u gha fian okhuo ọvbehe ne egbuẹ. Sokpan deghẹ u i re ọmwa vberriọ, ọ khẹke ne u mu ukpa mu uwerhẹn ghee okhuo ne u fian ne egbuẹ. Vbe okaro, uwẹ mwẹ okhuo ne u fian ne egbuẹ ra? Iwinna evba gha re, evba gha da sẹtin mu emwa eso, sẹrriọ wẹẹ, iran i ghi miẹn ẹghẹ ya muẹn roro, emwi ni gele ru ekpataki sẹ vbe ẹdagbọn iran. Ọ kpẹẹ re ne Baibol rhie ibude ne ima, vbe nọ dekaẹn ọna. Ọ keghi kha wẹẹ: “Gha zẹ emwi nọ maan sẹ.”​—Filipai 1:​10.

U gha rẹn emwi ni ru ekpataki sẹ vbe arrọọ ruẹ, ẹre u khian na sẹtin fian okhuo ne egbuẹ, vbe na ghee okhuo ni dekaẹn ugamwẹ, ẹgbẹe ruẹ kevbe emwi ọvbehe ni ru ekpataki vbe arrọọ ruẹ. Sokpan ghẹ fian okhuo nọ bun gbe ne egbuẹ. U gha vbe fian okhuo ne egbuẹ, gi ẹre gha re ne u gha sẹtin mu sẹ. Okhuo ne u fian ne egbuẹ gha lọghọ gbe, ọ sẹtin gbe orhiọn yọ ruẹ iwu. Nọnaghiyerriọ, deghẹ okhuo ne u fian ne egbuẹ lọghọ gbe, yae khian nekherhe kherhe, ne u mieke na sẹtin muẹn sẹ.

Ọmwa nọ mu egbe emwi nọ gha ru, ẹi kue ne emwi rhọkpa mu idobo ye irẹn egbe. Ẹmwata ne uhunmwu ẹmwẹ, ẹre ọna wa khin, rhunmwuda, ọmwa nọ gele hoo nọ ru emwi, ọ ghi hia vbe odẹ ke odẹ nọ mieke na sẹtin ru ẹre. Ma gha sẹtin ru emwi ne ima wẹẹ ima gha ru, deghẹ ima na gha muẹn roro, vbene emwi ni hiunsi sẹ hẹ kevbe ere ne ima khian lae miẹn. Ẹi mwẹ edogbandogban eso ma rhie egbe ma. Vbọrhirhighayehẹ, gi ima gha mwẹ ọnrẹn vbe ilẹkẹtin wẹẹ, ma gha sẹtin lae gberra, ẹi re ne ima gha roro ẹre wẹẹ, ọghe ima wa fo nẹ.

Ọ vbe khẹke ne ima gha muẹn roro, odẹ ne ima gha ya sẹtin mu okhuo ne ima fian ne egbe ima sẹ. Ọgbenbe ọkpa na tie ẹre C. R. Snyder, nọ wa kakabọ gualọ otọ vbene ayayẹro ru ekpataki sẹ hẹ, khare wẹẹ, ma gha fian okhuo ne egbe ima, ma ghi gha mwẹ obẹlẹ ughughan ne ima khian ya muẹn sẹ. Deghẹ obẹlẹ nokaro ma gba ẹre, a ghi loo nogieva ra nogieha, ẹi mwẹ ọkpa ma gba ẹre vbọ.

Snyder ye vbe kha wẹẹ, ọ ghaa mwẹ okhuo ne ima fian ne egbe ima, ima ma na sẹtin muẹn sẹ, rhunmwuda emwi eso nọ ya egbe kaẹn egbe, ọ ma khẹke ne ima gi ẹtin fo ima. Ma sẹtin ka sẹ rae nẹ, ne ima mu uhunmwu daa ọvbehe ne ima gha sẹtin mu sẹ. Ma gha ru ẹre vbenian, ẹtin i ghi gbe ye ima iwu.

Igiemwi esi wa rre Baibol vbe nọ dekaẹn ọna. Te Ọba e Devid te wa gha hoo nọ bọ ọgua Osa ne Jehova. Sokpan Osanobua keghi tama e Devid wẹẹ, ovbi ẹre ighẹ e Solomọn ẹre ọ khian bọ ọgua Osa ne irẹn. E Devid ma gha gbe ọsumẹ segbe, ra nọ gha khiẹ. Ọ keghi fi okhuo nọ te fian ne egbe ẹre werriẹ. Ọ na suẹn gha ru emwamwa yotọ khẹ e Solomọn. Ọ na koko igho kevbe emadogua ughughan nọ gha sẹ ọre ya bọ ọgua Osa nii fo.​—1 Ọba 8:​17-​19; 1 Krọnikol 29:​3-7.

A sẹtin miẹn wẹẹ, ma i ghi re emwa ni si osi gberra egbe, rhunmwuda ma yaro yọ wẹẹ, emwi hia gha dunna. Ọrheyerriọ, ọ sẹtin ye gha mwẹ emwi eso nọ ya ima si osi. De emwi eso nọ gha sẹtin ye ya ima gha si osi? Ọlọghọmwa nibun ne emwa nagbọn werriẹ aro daa, keghi re ne ima tobọ ima i sẹtin sọfurre yi. Usun ọlọghọmwa na kha na ọre ogue, okuo, uyinmwẹ agbọmwa ekueku, emianmwẹ kevbe uwu nọ ghi wa gba ehe hia. Vbe uwu ọlọghọmwa na hia, ne ima werriẹ aro daa, ma gha ye sẹtin gha mwẹ ayayẹro ra?

[Efoto]

Deghẹ a ma rhie ruẹ vbe iwinna, ọni rhie ma wẹẹ, u i khian ghi miẹn iwinna ẹdẹ ra?

[Efoto]

Ọba e Devid keghi fi okhuo nọ fian ne egbe ẹre werriẹ

De Ehe Ne Ima Gha Na Gele Miẹn Ayayẹro?

GIA ba kha wẹẹ ẹgogo ruẹ rhia, te u ghi gualọ ọmwa nọ khian dọlọe yi. Sokpan emwa ni wẹẹ iran dọlọ ẹgogo yi gba ehe hia. Uwẹ ma ghi rẹn ọmwa ne u khian mu ẹgogo na, nọ gu ruẹ dọlọe yi, rhunmwuda, ọna gha ta ghee ediran, nọkpa ghi ta ghee odọ. Vbe uwu ẹghẹ na kha na, ẹre u ghi do ya rẹn wẹẹ, ọmwa ne uwa gba rre ẹdogbo ọkpa, ẹre ọ kun ẹgogo ne uwẹ hoo ne u dọlọ yi na. Uhiẹn, ọ wa vbe mu egbe nọ ya dọlọe yi nuẹn ọghe ọhẹ. Ẹi re ọmwa ẹre ọ khian ghi tama ruẹ emwi nọ khẹke ne u ru.

Nia, gia ya ẹgogo na kha na, gie ayayẹro ne u mwẹ. Iro gha han ruẹ vbene ọ vbe han emwa nibun, vbe agbọn nọ wegbe ne ima ye na, de ọmwa nọ gha gele sẹtin ru iyobọ nuẹn? Emwa nibun keghi ya obọ sudu wẹẹ, iran gha sẹtin sọfurre ye ọlọghọmwa ọghe emwa nagbọn. Iran ghi gha ta yo ta rre, sokpan vbene a gbe aghẹn, erriọ aghẹn ye ye. Nọnaghiyerriọ, uwẹ ma yayi wẹẹ Osa nọ yi emwi hia, nọ yi ima ne ima sẹtin gha yaro ye emwi, ẹre ọ khẹke ne ima tu tie ra? E Baibol khare wẹẹ, “Osanobua ma khian rree ne ọmwa rhọkpa vbe uwu ima,” ọ wa vbe mu egbe nọ ya ru iyobọ ne ima.​—Iwinna 17:27; 1 Pita 5:7.

Emwi Ne Ayayẹro Gele Demu

Te Baibol wa tae ta isi ẹre ighẹ emwi na gele ya ayayẹro kha, ọ lughaẹn ne odẹ ne avbe umẹwaẹn kevbe avbe ọbo ebo ya rhan otọ re vbe ẹdẹnẹrẹ. Evba yae kha ighẹ ẹmwẹ na ke zedu ‘ayayẹro’ ladian vbe Baibol, ọre na rhie aro ye odẹ gha khẹ emwi, a ghi vbe yaro yọ wẹẹ emwi hia gha dunna. Ayayẹro keghi mwẹ abọ eva. Nokaro, ọre na rhie aro ye odẹ gha khẹ emwi. Nogieva, ọre evbọzẹe na gha na sẹtin yaeyi wẹẹ emwi hia gha dunna. Ayayẹro ne Baibol guan kaẹn i re emwi na yaro yi kẹkan, nẹi khian sẹtin sunu. Emwi nibun so igiẹ yọ wẹẹ, ma gha sẹtin mu ẹtin yan rẹn.

Odẹ vbenian ẹre ayayẹro kevbe amuẹtinyan ya khọ egbe, rhunmwuda ai wa gheghe yaro ye emwi, ra na mu ẹtin yan emwi, vbe ẹi re wẹẹ ọ mwẹ emwi nọ so igiẹ yọ. (Hibru 11:⁠1) Ọrheyerriọ, e Baibol gi ima rẹn wẹẹ, alughaẹn rre ẹkpo amuẹtinyan kevbe ayayẹro.​—1 Kọrinti 13:13.

Gia ru igiemwi yọ: U gha nọ iyobọ vbe obọ ọse ruẹ ne u hoẹmwẹ ọnrẹn, u sẹtin yaro yọ wẹẹ, ọ gha ru iyobọ nuẹn. Evbọzẹe ne u na yaro yọ wẹẹ ọse ruẹ na gha ru iyobọ nuẹn, ọre ne u na rẹn wẹẹ ọmwa esi nọ, ọ ka sirra ruẹ ru ẹse ne emwa, ọna ẹre ọ zẹe ne u na mu ẹtin yan rẹn. Ọmwa nẹi mwẹ amuẹtinyan i sẹtin gha mwẹ ayayẹro, rhunmwuda, te amuẹtinyan kevbe ayayẹro rhilo ginna egbe. Ọrheyerriọ, alughaẹn rre eveva. Vbọ khian ghi ru iyobọ nuẹn ya gha mwẹ ayayẹro wẹẹ, Osanobua gha ru emwi nọ yan rẹn?

Evbọzẹe Ne A Na Mwẹ Ayayẹro

Osanobua ẹre ọ zẹe ighẹ emwa nagbọn mwẹ ayayẹro. Vbe ẹghẹ nẹdẹ, e Jehova ẹre ọ ghaa re “idaehọ ọkpa kẹkan ne Izrẹl mwẹ.” (Jerimaia 14:8) Ma gha gele sẹtin kha wẹẹ, e Jehova ẹre ọ ghaa re idaehọ ra ayayẹro ọghe iran, rhunmwuda, emwi ke emwi ne iran yaro yi, obọ Osanobua ẹre ọ ke rre. Ayayẹro na, ma gha re iziro kẹkan. Osanobua keghi ru emwi nibun nọ so igiẹ yọ wẹẹ, iran gha sẹtin mu ẹtin yan irẹn. Eyan hia nọ ru, te ọ mu ehia sẹ. Ẹi khabe ne ọkaolotu ọghe iran ighẹ e Jọsua na si agbada vbe unu tama iran wẹẹ: “Dọmwadẹ ọghẹe vbe uwu uwa rẹnrẹn . . . wẹẹ, Nọyaẹnmwa Osanobua uwa viọ emwi esi hia ne a ve uwa re ne uwa nẹ. Emwi hia ne ọ yanrẹn, a ru iran nẹ, ọkpa ne ọ fira vbe uwu eyan nii, ẹi rrọọ.”​—Jọsua 23:14.

Ukpo arriaisẹn nibun ẹre ọ he gberra, ke ne Jọsua ya ta ẹmwẹ na. Ọrheyerriọ, Osanobua ma he fi werriẹ. Eyan nibun ne Osanobua ru kevbe odẹ ne iran ya mwẹ amusẹ, te a gbẹnnẹ ehia ladian vbe uwu e Baibol. A gha wa sẹtin mu ẹtin yan ẹmwẹ akhasẹ ni rre Baibol. Eso kue rrọọ na gbẹnnẹ yotọ vbene a miẹn wẹẹ, ọ mwẹ amusẹ nẹ vbe ẹghẹ na ya tae.

Ọna ẹre ọ zẹe ne ima gha na sẹtin tie Baibol, ebe ọghe ayayẹro. Zẹvbe ne u ya tie vbekpa odẹ ne Osanobua he ya mu eyan nọ yan rẹn ma emwa rẹn sẹ, amuẹtinyan ne u mwẹ daa re ghi gha wegbe sayọ. Ukọ e Pọl khare wẹẹ: “Emwi hia ne a gbẹn ye nene Ebe, te a gbẹn ọnrẹn ne a ya maa ima emwi, ne ima sẹtin lekpae izinegbe kevbe ẹtin ne Ebe rhie ye ọmwa iwu, gha mwẹ idaehọ.”​—Rom 15:4.

De Eyan Ne Osanobua Yan Rẹn Ne Ima Yaro Yi?

De ẹghẹ ne ayayẹro ne ima mwẹ, ya gele mu ima orhiọn sotọ? Ẹi re vbe ima ghaa rre agbanmwẹ idin nọ ra? Nọ ne emwa eso, ọ keghi re ẹghẹ ne ọmwa ne iran hoẹmwẹ ọnrẹn ya wu. Ọghe ne ẹmwata, emwi vbenian gha sunu, ọ keghi lọghọ ne emwa gele yaeyi wẹẹ, iran gha werriegbe miẹn ọmwa iran nọ wu nii. Rhunmwuda, ọmwa gha wu, ọ ghi wa yevbe na miẹn wẹẹ ọghẹe wa fo. Uwu ma rẹn ogie, ai sẹtin lẹẹ nẹẹn. Ọ gha gbe nẹ, ai miẹn emwi ru ẹre. Ọna ẹre ọ zẹe ne Baibol na tie ẹre “oghian nokiekie.”​—1 Kọrinti 15:26.

Vbọ khian gele ya ima gha mwẹ ayayẹro, vbe ima ghaa rre agbanmwẹ idin, ra vbe ọmwa ima gha wu? Ako ọghe Baibol nọ tie uwu oghian nokiekie, ẹre ọ vbe kha wẹẹ, “a gha khọn miẹre otọ.” Uwu i mwẹ ẹtin vbe eke ne Osanobua ne Jehova ye. Vbe ima ya rẹn hẹ? E Jehova ka huẹn emwa ni wulo kpaegbe nẹ. E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, orhunmwu ihinrin ẹre Osanobua ya ẹtin ẹnrẹn huẹn kpaegbe vbe ẹghẹ ughughan.

Nọ ghi wa yan ọmwa unu ruan sẹ, ọre odẹ ne Jehova ya loo Ovbi ẹre ighẹ Jesu ya huẹn e Lazarọs kpaegbe, agharhemiẹn wẹẹ ikpẹdẹ enẹ, ẹre ọ ghaa ye ne Lazarọs wu. Sirra ẹvbo ohoho, ẹre Jesu na huẹn e Lazarọs kpaegbe, ọ ma ru ẹre vbe ẹkhokho.​—Jọn 11:​38-​48, 53; 12:​9, 10.

U sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, ‘Vbọzẹ ne a na huẹn emwa na guan kaẹn na kpaegbe, ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, iran ye khian ọmaẹn, iran na vbe werriegbe wulo?’ Rhunmwuda, te okha vbenian ya ima mwẹ ayayẹro nẹi beghe. Ọni nọ wẹẹ, ọmwa ghaa mwẹ ayayẹro wẹẹ emwa irẹn ni wulo gha rhiọ kpaegbe, ẹi re iziro ekhọe kẹkan, emwi nọ gha gele sunu nọ; avbe okha na ẹre ọ so igiẹ yọ.

Jesu khare wẹẹ: “Mẹ ọrọre arhiọkpaegbe kevbe arrọọ.” (Jọn 11:25) Jesu ẹre Jehova khian loo ya huẹn emwa ni wulo kpaegbe. Jesu vbe kha wẹẹ: “Ẹdẹ dee ne avbe orinmwi ni rre idin gha họn urhu [e Kristi], iran ghi ke unu idin iran ladian.” (Jọn 5:​28, 29) Vbene ẹmwata, ayayẹro rrọọ wẹẹ, emwa ni wulo gha rhiọ kpaegbe gha die agbọn ne mose mose.

Ẹmwẹ ne akhasẹ Aizaia tae vbekpa arhiọkpaegbe keghi re nọ fu ọmwa ẹko rre. Ọ khare wẹẹ: “lran ni wulo nẹ vbe emwa ima, gha dọlegbe gha rre agbọn! Ikun iran gha dọlegbe rhiọrre. Iran hia ni vbiẹ vbe uwu idin iran, gha kpaegbe so ihuan oghọghọ. Zẹ vbene evbu ni fi wainwain, ye otọ agbọn rọkhọ, erriọ e Nọyaẹnmwa gha huẹn iran ni wulo arria ne usin kpaegbe.”​—Aizaia 26:19.

Ọna i re emwi nọ gele fu ọmwa ẹko rre? Ọmọ ghaa rre uwu ako ọmọ ọghe iyẹe, emwi rhọkpa i dekaẹn rẹn. Erriọ ẹre emwa ni rre uwu idin vbe ye. Iran rre ayere ọghe Osanobua, ẹi khian mianmian iran ẹdẹ. (Luk 20:​37, 38) Vbene a vbe gbe ọbokhian ne ọmọ na da biẹ, a gha gbe ọbokhian ne emwa na khian huẹn kpaegbe vbe idin gha die agbọn ọgbọn! Vbene ẹmwata, ọmwa gha wu, ọghẹe ma wa fo ye evba. Ayayẹro rrọọ.

Iyobọ Ne Ayayẹro Ye Vbe Arrọọ Ruẹ

E Pọl gi ima rẹn wẹẹ, ayayẹro wa kakabọ hiunsi. Ọ khare wẹẹ, ayayẹro keghi re ọkpa vbe usun emwi igbinna ne Osanobua viọ ne ima. Ọ keghi tie ẹre ẹrhu ematọn. (1 Tẹsalonaika 5:8) Vbe ọna demu? Ovbiyokuo ghaa rrie odaro okuo vbe ẹghẹ nẹdẹ, ọ ghi mu ẹrhu na ya ohian ru rhuẹ, iyeke ọni, ọ ghi mu ẹrhu ematọn yan rẹn. Ẹrhu ematọn na, ẹre ọ gbogba ga uhunmwu ovbiyokuo. Ọna ẹre ọ zẹe ne ifẹnmwẹ ne eghian filo i na rhie ikuanegbe nẹẹn. Emwi ne Pọl hoo nọ gi ima rẹn mwa ọre wẹẹ, zẹvbe ne ẹrhu ematọn ya gbogba ga uhunmwu ovbiyokuo, erriọ ẹre ayayẹro vbe ya gbogba ga ekhọe ima, ne iziro dan ghẹ laọ. U ghaa mwẹ ayayẹro nẹi beghe, rhunmwuda ighẹ u mwẹ amuẹtinyan wẹẹ, Osanobua gha mu emwamwa rẹn sẹ, orhiọn ruẹ ghi sotọ, ọ gha khọnrẹn ne u gha rre uwu ibavbaro. U miẹn vbene ayayẹro ru ekpataki hẹ vbe arrọọ ọghe ima!

E Pọl keghi ru igiemwi ọvbehe ọghe ayayẹro. Ayayẹro na vbe dekaẹn emwamwa ọghe Osanobua. Ọ keghi kha wẹẹ: “Te ayayẹro ne ima mwẹ na yevbe adẹn ematọn nọ mu okọ mudia, ọ ghi ye gbain, ẹi vbe beghe.” (Hibru 6:​19, NW) E Pọl wa rẹn iyobọ ne kpataki ne adẹn ematọn ye ne okọ, rhunmwuda, ọ sẹ igbaha ne okọ nọ la re ni. Ogbigbi ẹhoho ghaa la, avbe oziguẹ ghi zẹgiẹ ya adẹn ematọn mu okọ mudia. Adẹn ematọn nii gha ya deziẹn ye uwu odin amẹ nẹ, ogbigbi ẹhoho nii i ghi sẹtin bi okọ nii gbe okuta, odẹ vberriọ, emwa ni rre uwu okọ nii ghi miẹn uhunmwu.

Erriọ vbe ye, ma ghaa mwẹ ayayẹro nẹi beghe wẹẹ Osanobua gha mu eyan rẹn hia sẹ, ọ ghi ru iyobọ ne ima ya mudia gbain, vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa nọ yevbe ogbigbi ẹhoho. E Jehova yan rẹn wẹẹ, ẹghẹ dee nai khian ghi ya gha miẹn okuo, uyinmwẹ ọkhọ, akhiẹ kevbe uwu. (Ya ghee ẹkpẹti nọ rre ipapa 10.) Ma ghaa mwẹ ayayẹro na, ọ gha ru iyobọ ne ima ya gha bi egbe ne emwi ni si ọlọghọmwa, vbe na ghee uyinmwẹ esakan nọ gua emwa nagbọn obọ ro vbe ẹdẹnẹrẹ. Ọ ghi vbe gua ima kpa ya gha lele ilele ọghe Osanobua.

Uwẹ tobọ uwẹ gha miẹn ere vbe emwamwa ne Jehova mwẹ ne emwa nagbọn. Ọ hoo ne u sọyẹnmwẹ arrọọ zẹvbe ne irẹn mwamwaẹn ke otọ gha dee. “Ọ hoo ne emwa hia” miẹn fan. Vbọ khian ya emwa hia miẹn fan? Okaro, iran ghi “do rẹn ẹmwata” vbekpa Osanobua. (1 Timoti 2:4) Ma rhie igiọdu nuẹn ne u do rẹn ẹmwata ni rre uwu Ẹmwẹ Ọghe Osanobua. Ọ gha ya ruẹ gha mwẹ arrọọ ọghe etẹbitẹ. U gha do rẹn ẹmwata na nẹ, u gha do bẹghe ẹre wẹẹ, obọ Osanobua ẹre a na gele miẹn ayayẹro nẹi beghe, ẹi rre ehe rhọkpa vbe agbọn na.

U ghaa mwẹ ayayẹro na, ẹtin i khian fuẹ, rhunmwuda Osanobua gha rhie ẹtin nuẹn ya musọe vbe okhuo ne u rhirhi fian ne egbuẹ, nọ gua ahoo ọghẹe ro. (2 Kọrinti 4:7; Filipai 4:​13, NW) Vbene ẹmwata, ayayẹro vbenian ẹre ima hia fẹẹrẹ wa gualọ! Ẹi re egbe ayayẹro vbenian ẹre uwẹ vbe hoo ne uwẹ gha mwẹ ra? Ọ ghaa yerriọ, ghẹ gi egbe wọọ ruẹ. U gha sẹtin gha mwẹ ayayẹro nẹi beghe!

[Ẹkpẹti/Efoto]

Evbọzẹe Ne Ima Na Mwẹ Ayayẹro

Avbe ako ọghe Evbagbẹn Nọhuanrẹn na, gha ru iyobọ nuẹn ya gha mwẹ ayayẹro nẹi beghe:

◼ Osanobua yan rẹn wẹẹ emwi hia gha dunna vbe odaro.

Ẹmwẹ Osanobua khare wẹẹ, uhunmwu otagbọn na gha khian e paradais ne emwa nagbọn khian na gha sọyẹnmwẹ vbe uwu akugbe.​—Psalm 37:​11, 29, NW; Aizaia 25:8; Arhie Maan 21:​3, 4.

◼ Osanobua i sẹtin ta ohoghe.

Te ohoghe sọnnọ Osanobua. E Jehova keghi re Osa nọhuanrẹn, rhunmwuda ọni, ẹi sẹtin ta ohoghe.​—Itan 6:​16-​19; Aizaia 6:​2, 3; Taitọs 1:2; Hibru 6:​18.

◼ Ẹtin Osanobua i mwẹ okhiẹ oha.

E Jehova ọkpa ọre Osa ne udazi. Emwi rhọkpa i rrọọ nọ gha sẹtin mu idobo yọ, ne Osanobua ghẹ mu eyan rẹn sẹ.​—Ẹksodọs 15:11; Aizaia 40:​25, 26.

◼ Osanobua hoo ne u gha rrọọ vbe etẹbitẹ.

​—Jọn 3:​16; 1 Timoti 2:​3, 4.

◼ Osanobua keghi rhie aro tua ako ne ima na hia.

Osanobua i rhie aro tua abakuru ọghe ima, sokpan ako ne ima na hia kevbe ẹrhiọn ne ima loo ya ru emwi esi, ẹre ọ rhie aro tua. (Psalm 103:​12-​14; 130:3; Hibru 6:​10) Ọ yaro yọ wẹẹ, ima gha ru emwi nọ khẹke; ima gha gele ru vberriọ, ọ keghi sẹ ọre ọyẹnmwẹ.​—Itan 27:11.

◼ E Jehova wẹẹ irẹn gha ru iyobọ ne ima ya muẹn sẹ, okhuo ne ima fian ne egbe ima, nọ gua ahoo ọghẹe ro.

Ọ ma khẹke ne eguọmwadia Osanobua gi ẹtin fo iran, rhunmwuda Osanobua keghi loo orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ya ru iyobọ ne iran. Ọna ọre ẹtin nọ sẹ ẹtin hia.​—Filipai 4:​13, NW.

◼ Osanobua i ya ekhue mu emwa ni mu ẹtin yan rẹn.

Osa na gha sẹtin mu ẹtin yan, ẹre Jehova khin, ẹi ya ekhue mu emwa ni mu ẹtin yan rẹn hiehie.​—Psalm 25:3.

[Efoto]

Vbene ẹrhu ematọn gbogba ga uhunmwu, erriọ ẹre ayayẹro vbe ya gbogba ga ekhọe ima

[Efoto]

Zẹvbe ne adẹn ematọn ya ya okọ deziẹn vbe uwu ẹzẹ, ayayẹro nẹi beghe gha vbe sẹtin ya ima mudia gbain, vbe ima ghaa rre uwu ọlọghọmwa

[Ehe Ne Efoto Ke Rre]

Courtesy René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo