Avbe Ako Na Sunu Yi Vbe Ebe Iwinna Na Loo Vbe Ne Iko Uyinmwẹ Kevbe Iwinna Ọghe Ima
FEBRUARY 5-11
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | MATIU 12-13
“Erre Ọghe Ọka Kevbe Irunmwu”
(Matiu 13:24-26) Jesu keghi vbe kpa itan ọvbehe ma iran wẹẹ, “Arriọba ẹrinmwi yevbe okpia ọkpa ne ọ kọ emwiokọ esi ye ugbo ọre. 25 Ẹdẹ ọkpa ghi rre, vbe emwa hia ghi vbiẹ, oghian rẹn keghi rre do kọ irunmwu yọ, ọ kegha rriee. 26 Ugbẹnvbe emwiokọ ghi wan nẹ, vbe ọ ghi suẹn gha gbe ihiagha, irunmwu ni rrọọ keghi rhiegbe ma.
w13 7/15 9-10 okhuẹn 2-3
“Wa Yerre Wẹẹ, I Gha Gu Uwa Gha Rrọọ Vbe Ẹghẹ Hia”
2 Avbe ọka ni rre ugbo okpia na, keghi mudia ye ihe Ivbiotu e Kristi na hannọ zẹ, ni khian deba Jesu kha vbe ẹrinmwi. Emwi nọ sunu vbe ugbo okpia na, keghi ya ima rẹn vbene Jesu khian ya rhọọ avbe ọka na hẹ, kevbe ẹghẹ ne ọ khian ya ru vberriọ. Ẹghẹ na ya do Ugie Pẹntikọst vbe ukpo 33 C.E, ẹre a kọ avbe ọka na. Ẹghẹ ne a khian ya rhọọ ọre fo, ọre ẹghẹ ne Osanobua khian ya sẹ ama nokiekie ye uharo ọghe Ivbiotu e Kristi na hannọ zẹ, ni ghi dekẹ vbe ẹghẹ ne agbọn na khian ya sẹ ufomwẹ. Iran gha ghi miẹn ama nokiekie na nẹ, iran ghi kpa gha rrie ẹrinmwi. (Mat 24:31; Arhie 7:1-4) Adeghẹ ọmwa na hin uhunmwu oke, ọ gha sẹtin ke evba gha bẹghe emwi hia nọ sunu vbe olẹga ẹre. Erriọ vbe ye, erre ọghe Jesu nọ dekaan ọka kevbe irunmwu keghi ru iyobọ ne ima ya rẹn emwi nọ sunu vbe ọwara odẹ ukpo 2,000. Nọnaghiyerriọ, de emwi eso nọ dekaẹn Arriọba Osanobua nọ he rhie egbe ma? Erre na, guan kaẹn ẹghẹ na ya kọ emwi okọ nii, ẹghẹ nọ ya waan kevbe ẹghẹ na ya rhọọ ọre. Sokpan ẹghẹ ne a ya rhọọ ọre ẹre a khian mobọ ziro yan vbe ako iruẹmwi na.
ARO JESU KEGHI SẸ OTỌ VBE EMWI HIA
3 Vbe odẹ ukpo 100 C.E., “irunmwu ni rrọọ keghi rhie egbe ma.” Avbe irunmwu na keghi mudia ye ihe Ivbiotu e Kristi ọghe ohoghe. (Mat 13:26) Vbe ọ ghi rre odẹ ukpo 300 C.E., Ivbiotu e Kristi ọghe ohoghe ẹre ọ ghi bun sẹ Ivbiotu e Kristi na hannọ zẹ. Yerre wẹẹ, vbe erre ọghe Jesu, eviẹn eso keghi tama arowa ọghe iran wẹẹ, iran khian ya vbọlọ irunmwu ni rre ugbo ọghẹe. (Mat 13:28) U ye yerre ewanniẹn ne arowa iran rhie ne iran ra?
(Matiu 13:27-29) Avbe eguọmwadia okpia ni keghi do nọ rẹn wẹẹ, ‘Ẹi re emwiokọ ne ọ maan uwẹ kọ ye ugbo ruẹ, de ehe ne avbe irunmwu ke rre do la rọ?’ 28 Irẹn wanniẹn tama iran wẹẹ, ‘Eghian ọre ọ ru emwi na. Iran vbe nọ rẹn wẹẹ, ‘Ma ghi ya vbọlọ avbe irunmwu ni kua? 29 Irẹn tama iran wẹẹ, ‘Ẹn o, na ghẹ miẹn wẹẹ, ọghe vbe uwa a gha vbọlọ irunmwu, wa ghi vbe vbọlọ emwiokọ ba ọre.
w13 7/15 10 okhuẹn 4
“Wa Yerre Wẹẹ, I Gha Gu Uwa Gha Rrọọ Vbe Ẹghẹ Hia”
4 Vbe Jesu ghi guan kaẹn nene ọka kevbe irunmwu, ọ na wẹẹ: “Wa gie ọka kevbe irunmwu gba gha wan khian, ọ te ya sẹ ẹghẹ emwiorhọ.” Ẹmwẹ na keghi ya ima rẹn wẹẹ, ke orre nokaro gha dee, ọ ma gha mwẹ ẹghẹ ọkpa ne Ivbiotu e Kristi na hannọ zẹ, ma ya gha rre agbọn na. Emwi ọvbehe nọ suigiẹ ye ọna, ọre emwi ne Jesu tama erhuanegbe ẹre, ne ọ na wẹẹ: “I gha gu uwa gha rrọọ vbe ẹghẹ hia rhinrin ya sẹ ufomwẹ agbọn.” (Mat 28:20) Ọna rhiema wẹẹ, te Jesu khian gbogba ga Ivbiotu e Kristi na hannọ zẹ ya sẹ ufomwẹ. Sokpan, ne a na miẹn wẹẹ, irunmwu ni rrọọ ẹre ọ ghi bun sẹ emwi okọ, ọ ma ghi gi ima rẹn enọ ghi re ọka vbọ. Vbọrhirhighayehẹ, ọ te sẹ ẹghẹ emwiorhọ, ọka nọ rrọọ keghi vẹ na rẹn. De vbene ọ ya sunu hẹ?
(Matiu 13:30) Wa gie ọka kevbe irunmwu gba gha wan khian, ọ te ya sẹ ẹghẹ emwiorhọ. Mẹ gha tama iran ni rhọ emwiorhọ wẹẹ, wa ka vbọlọ avbe irunmwu ni rrọọ nẹ, ne a gbalọ iran ikun ikun viọ ku erhẹn, iyeke ọni, wa ke ya si ọka ni rrọọ koko ya aza mwẹ.’”
w13 7/15 12 okhuẹn 10-12
“Wa Yerre Wẹẹ, I Gha Gu Uwa Gha Rrọọ Vbe Ẹghẹ Hia”
10 Nokaro, irunmwu na khian vbọlọ. Jesu khare wẹẹ: “Mẹ gha tama iran ni rhọ emwiorhọ wẹẹ, wa ka vbọlọ avbe irunmwu ni rrọọ nẹ, ne a gbalọ iran ikun ikun.” Vbe iyeke ukpo 1914, avbe odibosa keghi suẹn gha “vbọlọ” Ivbiotu e Kristi ọghe ohoghe. Avbe odibosa keghi wannọ iran hin uwu ẹbu “emwa ni re ọghe nene Arriọba” rre.—Mat 13:30, 38, 41.
11 Vbene avbe odibosa ya gha vbọlọ avbe irunmwu ni rrọọ, erriọ alughaẹn nọ rre ẹkpo Ivbiotu e Kristi ọghe ẹmwata kevbe ọghe ohoghe ya gha vẹ na rẹn. (Arhie 18:1, 4) Vbe ukpo 1919, ọ keghi wa de wuarorua wẹẹ, e Babilọn Nọkhua de nẹ. De emwi nọ mobọ ye Ivbiotu e Kristi ọghe ẹmwata lughaẹn ne ọghe ohoghe? Iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ẹre nọ. Etẹn ni ghaa su vbe otu e Jehova kegha nianiaẹn wẹẹ, ọ khẹke ne etẹn hia ni rre iko gha mwẹ obọ vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ọghe Arriọba. Vbe igiemwi, ebe ọkpa na tie ẹre To Whom the Work Is Entrusted, nọ ladian vbe ukpo 1919, keghi rhie igiọdu ne Ivbiotu e Kristi hia na hannọ zẹ, ne iran gha mwẹ obọ vbe ikporhu ọghe ke owa ya sẹ owa. Nene ebe khare wẹẹ: “Iwinna na, i re iwinna nekherhe sokpan iwinna Enọyaẹnmwa ẹre nọ, ọ gha rhie ẹtin ne ima, ne ima ya sẹtin ru ẹre. Ukpamuyọmọ ẹre nọ, ne uwa na mwẹ obọ vbe iwinna na.” De emwi ne etẹn ghi ru? The Watch Tower (Owa Ọkhẹ) nọ ladian vbe 1922 keghi kha wẹẹ, ke ẹghẹ nii kpa, etẹn keghi situa vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. Vbe ọ ma he kpẹẹ vba, ikporhu ọghe ke owa ya sẹ owa kegha re emwi na ghi rẹn Ivbiotu e Kristi ọghe ẹmwata yi. Erriọ wa ye do sẹ ẹdẹnẹrẹ.
12 Nogieva, ọka na khian si koko. Jesu keghi tama avbe odibosa wẹẹ: “Si ọka ni rrọọ koko ya aza mwẹ.” (Mat 13:30) Ukpo 1919, ẹre a ya suẹn gha si etẹn na hannọ zẹ koko, ye uwu iko ọghe Ivbiotu e Kristi na dọlegbe kpe huan. Sokpan Ivbiotu e Kristi eso na hannọ zẹ, gha ye gha rre agbọn na, a te miẹn wẹẹ, a guọghọ agbọn dan na. Ẹghẹ na khian ya si ẹre koko fo ighẹ avbe ọka ni rrọọ, ọre ẹghẹ ne Ivbiotu e Kristi na hannọ zẹ ni ghi dekẹ vbe agbọn na, khian ya kpa gha rrie ẹrinmwi.—Dan 7:18, 22, 27.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Matiu 12:20) Irẹn i ra bun ovbi erhan ne ọ vbokho nẹ foo, ra ne ọ dọ ukpa ne ọ ba ruọ ruọ yọ. Irẹn i ra hẹwẹ rhinrin ẹmwata te do khọnmiotọ.
ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Mat 12:20
ukpa ne ọ ba ruọ ruọ (ra ukpa nọ baa muẹnmuẹn): Ọna keghi re urhukpa na ya obuẹ ru, nọ loo ofigbọn oliv. Urhukpa na keghi mwẹ oru nọ ya si ofigbọn. Ọna ẹre ọ zẹ ne ọ na baa. Emwi ne ‘ukpa nọ baa muẹnmuẹn’ rhiema vbe urhuẹvbo ọghe Grik keghi re urhukpa nọ gbe ighogho rhunmwuda wẹẹ te ọ khian ghi dọyọ. Ẹmwẹ akhasẹ nọ rre ebe Aizaia 42:3 keghi gi ima rẹn vbene Jesu khian ya rhie ẹnina ma hẹ; ẹi khian gbe orhiọn ye iran iwu ighẹ emwa ne obọ ma sẹ ọre kevbe emwa ne iro han rẹn.
(Matiu 13:25) Ẹdẹ ọkpa ghi rre, vbe emwa hia ghi vbiẹ, oghian rẹn keghi rre do kọ irunmwu yọ, ọ kegha rriee.
w16.10 32
Uwẹ Ka Rẹn Ra?
Ọ gha sẹtin sunu, ne ọmwa ya kọ irunmwu ye ugbo ọmwa ọvbehe vbe ẹghẹ nẹdẹ ra?
VBE ebe Matiu 24-26, Jesu keghi kha wẹẹ: “Arriọba ẹrinmwi yevbe okpia ọkpa ne ọ kọ emwiokọ esi ye ugbo ọre. Ẹdẹ ọkpa ghi rre, vbe emwa hia ghi vbiẹ, oghian rẹn keghi rre do kọ irunmwu yọ, ọ kegha rriee. Ugbẹnvbe emwiokọ ghi wan nẹ, vbe ọ ghi suẹn gha gbe ihiagha, irunmwu ni rrọọ keghi rhiegbe ma.” Emwa nibun ma yayi wẹẹ, egbe emwi vbenia gha sẹtin sunu, sokpan uhi ọghe Ivbi e Rom nẹdẹ ya ima rẹn wẹẹ, ọ gha gele sẹtin sunu.
Ebe ọkpa nọ rhan otọ emwi nọ rre Baibol khare wẹẹ: “Ọmwaikọmwa nọ ya kọ irunmwu ye ugbo ẹrrẹe, rhunmwuda ọ hoo nọ rriaikhi ne egbe ẹre, rra uhi ọghe arriọba e Rom. Ne a na miẹn wẹẹ, uhi e Rom gbodan ye uyinmwẹ na, ọni rhiema wẹẹ emwi nọ ghaa sunu nọ.” Okpia ọkpa na tie ẹre Alastair Kerr nọ rri egie ebe vbe uhi ọghe ẹvbo keghi kha wẹẹ, vbe ukpo 533 C.E., e Justinian ne Ọgbaisi ọghe Rom keghi gbẹn ebe ọkpa na tie ẹre Digest. Nene ebe keghi gbẹrọrriẹ ighẹ uhi e Rom, ọ vbe guan kaẹn emwi ne omugui eso tae vbe odẹ ukpo 100 C.E ya sẹ 250 C.E. Nene ebe (Digest, 9.2.27.14) khare wẹẹ, omugui ọkpa na tie ẹre Ulpian, keghi sunu yi ẹzọ ọkpa na gui vbe odẹ ukpo 200 C.E. vbe Rom. Ọmwa ghi kọ irunmwu ye ugbo ẹrrẹ nẹ, irunmwu nii keghi mu emwi okọ ọre rria. Nene ebe na tie ẹre Digest keghi kha wẹẹ, enọ yan ugbo, mwẹ asẹ ne ọ khian ya fian ọmwa nii igho ye emwi okọ ọghẹe nọ mu rria.
Ne a na miẹn wẹẹ, ọmwa sẹtin yin uyinmwẹ atosi vberriọ vbe Arriọba e Rom, ọni rhiema wẹẹ emwi ne Jesu ya zẹ erre na keghi re emwi nọ ghaa sunu.
E Baibol Na Tie
(Matiu 12:1-21) Ọ ma ghi he kpẹẹ vbe iyeke ọnii, Jesu keghi fian ugbo ọka irhuarhua rra vbe Ẹdẹ Ikẹtin. Ohanmwẹ keghi gha gbe avbe erhuanegbe ẹre, iran kegha yobọ silo ọmọ ọka ni re. 2 Avbe Farisi ghi miẹn ọna, iran tama Jesu wẹẹ, “Uhi ima wua emwi ne avbe erhuanegbe rue ru na vbe Ẹdẹ Ikẹtin!” 3 Jesu keghi wanniẹn, “Wa ma he tie emwi ne Devid ru ẹghẹ ni vbe ohanmwẹ gbẹ ke irẹn kevbe avbe ikpayẹ ọre? 4 Ọ keghi la uwu owa Osanobua, irẹn kevbe ikpayẹ ọre keghi ya rri ebrẹd ne a ya mu ohan gie Osanobua, vberriọ, Uhi ma kha wẹẹ ne iran rriọe, rhunmwuda, avbe ohẹn ọkpa ọre a giẹ gha rriọe? 5 Wa ma he vbe tie ẹre vbe Uhi e Mosis wẹẹ, Ẹdẹ Ikẹtin hia ọre avbe ohẹn ni rre Ọgua Osa ya rra uhi Ẹdẹ Ikẹtin, sevba ai kae ya iran urhu? 6 Ne I tama uwa nian wẹẹ emwi ne ọ kpọlọ sẹ Ọgua Osa rre emwa na. 7 Akpawẹ wa rẹn emwi ne a ya ebe na gben na kha wẹẹ, ‘I i mwẹ emwi ne I ya aranmwẹ ne a ya zẹ ese ru, itohan ọre I ho.’ Wa ghẹ i gha bu abe gbe ọmwa ne ọ ma rra uhi. 8 Rhunmwuda Ovbi Ọmwa ọre ọ yan Ẹdẹ Ikẹtin.” 9 Jesu ghi kpa vbe evba, ọ keghi la ọkpa vbe uwu avbe ọgua ediọn iran, 10 okpia ọkpa ne obọ ọre luẹluẹe keghi rre evba. Emwa eso ni gualọ Jesu ẹmwẹ ne unu keghi vbe rre evba. Iran nọ rẹn wẹẹ, “Uhi ma si [kha] wẹẹ ne a ghẹ mu omwa egbe rran vbe Ẹdẹ Ikẹtin ra? 11 Jesu wannien iran ẹmwẹ wẹẹ, “Deghẹ ọkpa vbe uwu uwa mwẹ ohuan ighẹ ọ de fi uhae vbe Ẹdẹ Ikẹtin vbo? U i de obọ yọ ne u siọe ladian? 12 A i ra ya ọmwa vbe ohuan gie egbe. Rhunmwuda ọnii, Uhi ima ma kha wẹẹ, ne a ghẹ ya ọmwa ọvbehe obọ vbe Ẹdẹ Ikẹtin.” 13 Irẹn keghi tama okpia ni wẹẹ, “Niẹn obọ ruẹ ladian.” Ọ ghi siee ladian, obọ ẹre keghi do gha maan vbene nọkpa ye. 14 Avbe Farisi keghi ya si uma vbene iran gha ya gbe Jesu rua hẹẹ. 15 Jesu ghi miẹn ighẹ erriọ nọ, ọ keghi kpao vbe evba ni rre, emwa ni bun kevbe lelẹe. Ọ keghi sinmwi enikhuọnmwi hia, 16 Sokpan ọ tama iran wẹẹ ne iran ghe gie emwa ọvbehe rẹn, 17 ne ẹmwẹ akhasẹ Aizaia miẹn ehe na sẹ wẹẹ: 18 “Osanobua khare wẹẹ, ọguọmwadia mwẹ ne I mẹ zẹẹ ọre ọna khin. Ne I hoẹmwẹ ọnrẹn, ne ọyẹnmwẹ ọnrẹn sẹ mwẹ. I gha gie Orhiọn mwẹ tin yan rẹn, ọ gha wewe ibuohiẹn mwẹ ma uhunmwu ẹvbo hia, 19 irẹn i muan ẹmwẹ, ẹi soo, ra ne ọ vbe gha vannọ ọkan vbe ada. 20 Irẹn i ra bun ovbi erhan ne ọ vbokho nẹ foo, ra ne ọ dọ ukpa ne ọ ba ruọ ruọ yọ. Rẹn i ra hewe rhinrin emwata te do khọnmiotọ. 21 ehe ne ọ ye ẹre emwa hia gha na gha mwẹ idaehọ.”
FEBRUARY 12-18
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | MATIU 14-15
“A Loo Ibozẹghẹ Emwa Ya Koko Ọkhọngborrie Emwa”
(Matiu 14:16, 17) Jesu tama iran wẹẹ, “Vbe iran ghi kpa hẹẹ, wa rhie evbare ne iran re.” 17 Iran wanniẹn tama rẹn wẹẹ, “Ma i mwẹ gberra eka isẹn kevbe ehẹn eva vbe emwa na.”
w13 7/15 15 okhuẹn 2
A Loo Ibozẹghẹ Emwa Ya Rri Evbare Ne Ọkhọngborrie Emwa
2 Vbe Jesu ghi bẹghe Ọkhọngborrie emwa ni gbẹbu, ọ kegha tohan iran, ọ na suẹn gha mu iran ni khuọnmwi vbọ egbe rran, ọ na vbe gha maa iran emwi nibun vbekpa Arriọba Osanobua. Ugbẹnvbe ọ ghi sẹ ẹghẹ ota, erhuanegbe Jesu keghi tama rẹn wẹẹ, ne ọ zẹ iran urrie, ne iran tobọ iran ya gualọ evbare dẹ vbe orere ẹvbo. Sokpan Jesu keghi tama erhuanegbe wẹẹ: “Wa rhie evbare ne iran re.” Ẹi mwẹ ne emwi ne Jesu taẹ ma ya egbe wọọ iran, rhunmwuda wẹẹ ebrẹd isẹn kẹkan kevbe ehẹn eva ẹre iran ghaa mwẹ.
(Matiu 14:18, 19) Jesu khama iran wẹẹ, “Wa viọ gu mwẹ.” 19 Ọ keghi tama emwa hia ne iran tota ye otọ vbe uhunmwu irunmwu, ọ keghi viọ eka isen kevbe ehẹn eva nii, ọ keghi tọn aro mu ghe odukhunmwu, ọ kpọnmwọ Osanobua ọ keghi giagia eka ni viọ ne avbe erhuanegbe ọre, avbe erhuanegbe keghi vbe viọ ne avbe emwa nii.
w13 7/15 15 okhuẹn 3
A Loo Ibozẹghẹ Emwa Ya Rri Evbare Ne Ọkhọngborrie Emwa
3 Ẹnina ne Jesu ghaa mwẹ dae emwa ẹre ọ gua Jesu kpa, ne ọ ya ye evbare koko iran vbe odẹ ọghe ọyunnuan. Te ebe enẹ ni ta okha ọghe Jesu wa sunu yi emwi ọyunnuan na. (Mak 6:35-44; Luk 9:10-17; Jọn 6:1-13) Jesu keghi tama erhuanegbe ẹre, ne iran mwamwa Ọkhọngborrie emwa nii ye ẹbu ughughan. Iran keghi tota lele irunmwu, ẹbu eso kegha re 50 vbene eso na gha re 100. Vbe Jesu ghi na erhunmwu nẹ, ọ keghi giagia ebrẹd kevbe ehẹn nii. Ne Jesu gha ya tobọre ghae ẹre ne Ọkhọngborrie emwa nii, ‘ọ keghi viọ ne erhuanegbe ẹre, erhuanegbe ẹre na ghi ghae ne Ọkhọngborrie emwa nii.’ Iran hia ghi re nẹ, evbare na ye kpọọ. U miẹn ọyunnuan ne ọna khin! Muẹn roro: Jesu loo ibozẹghẹ emwa—ọni ọre erhuanegbe ẹre, ya koko Ọkhọngborrie emwa.
(Matiu 14:20, 21) Dọmwade ọghọe keghi re [ne ẹko vuọn]. Avbe erhuanegbe keghi viọ ni dekẹe vuọn okhuae iweva. 21 Emwa ni rri evbare ni keghi re emwa arhin arriaisẹn vbe ihe isẹn vbe [na ma] na ka ikhuo kevbe ibiẹka.
ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Mat 14:21
vbe na ma na ka ikhuo kevbe ibiẹka: E Matiu ọkpa ẹre sunu yọ wẹẹ, ikhuo kevbe ibiẹka rre usun emwa ne Jesu rhie evbare na vbe odẹ ọghe ọyunnuan. Ọ gha kẹ, ọ gberra 15,000 ne Jesu ye evbare koko—ke ikpia ke ikhuo kẹ kevbe ibiẹka ni rrọọ.
w13 7/15 15 okhuẹn 1
A Loo Ibozẹghẹ Emwa Ya Rri Evbare Ne Ọkhọngborrie Emwa
MUẸN roro vbene ọ ghaa ye hẹ. (Tie Matiu 14:14-21.) A te do ugiẹ Alagberra vbe 32 C.E., ikpia 5,000, ikhuo nibun kẹ kevbe ibiẹka keghi ma gae Jesu vbe Bẹtsaida, vbe odẹ okuọ ọghe Okun e Galili.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Matiu 15:7-9) Wa ni zẹ imamase, te Aizaia wa ta uwa umian ẹkpo ne ọ na kha wẹẹ: 8 ‘Osanobua khare wẹẹ, Ukpunu iran na ya rho mwẹ sokpan ekhọe iran khian rrei mẹ ẹsẹse. 9 Vbe iran ghi ya uhunmwu rhanmwa otọ mẹ ba a, vbe iran mu ẹmwẹ uhi emwa kẹkan vbe na miẹn wẹẹ uhi Osanobua nọ!’”
ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Mat 15:7
Wa ni zẹ imamase: Ẹmwẹ e Grik nọ re hy·po·kri·tesʹ ẹre a ghaa loo ya gie Ivbi e Grik kevbe Ivbi e Rom ni ghaa ku ikueta. Iran ghi mu emwi gue aro vbe iran ghaa ku ikueta, ne urhu iran mieke na gha la. Vbene ẹghẹ ya khian, a keghi suẹn gha loo ẹmwẹ e Grik na nọ re hy·po·kri·tesʹ ginna emwa ni mu emwi ne iran khin lẹre. Jesu keghi tie ọkaolutu ugamwẹ ọghe Ivbi e Ju emwa ni “zẹ imamase” ra emwa okeke.—Mat 6:5, 16.
(Matiu 15:26) Jesu wanniẹn tama rẹn wẹẹ, “Ọ ma kei ne a gha viọ evbare ne a wẹẹ ne a ya koko emọ ne ivbiakota.”
ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Mat 15:26
emọ . . . ivbiakota: Zẹvbe ne Uhi e Mosis khare, ekita keghi re aranmwẹ nọ ma huan. Ọni ẹre ọ si ẹre ne Evbagbẹn Nọhuanrẹn na mobọ loo ẹre ya gie emwi ne ẹi maan. (Lẹv 11:27; Mat 7:6; Fil 3:2; Arhie 22:15) Vbọrhirhighayẹhẹ, vbe ebe Mak (7:27) kevbe ebe Matiu, Jesu keghi loo ene ẹmwẹ “ivbiakota” ya gie emwa ne ẹi re Ivbi e Ju, nọ gha te ya loo ekita. Ọ gha kẹ, te Jesu loo ẹmwẹ na, rhunmwuda wẹẹ emwa eso ne ẹi Ivbi e Ju ghaa koko ivbiakota vbe owa. Jesu keghi gie Ivbi e Izrẹl zẹvbe “emọ” ni rre owa vbene ọ na gie emwa ne ẹi re Ivbi e Ju zẹvbe “ivbiakota.” Egbọre, emwi ne Jesu ghaa mwẹ vbe ekhọe ọre wẹẹ, Ivbi e Ju ọre okaro. Vbe owa ne emọ kevbe ivbiakota ye, emọ ẹre a ka rhie evbare na.
E Baibol Na Tie
(Matiu 15:1-20) Eso vbe uwu avbe Farisi kevbe iran ni maa emwa Uhi keghi ke Jerusalẹm bu Jesu gha dee do nọ rẹn wẹẹ: 2 “Vbọzẹ ne avbe erhuanegbe ruẹ i na lele igiodẹ avbe enikaro ru emwi yi? Iran i lele oba kpe obọ iran ke gha rri evbare.” 3 Jesu wanniẹn iran ẹmwẹ wẹẹ, “Vbe uwa na mu uhi Osanobua fua hẹ vbe uwa gba ilele uwa ginna obọ? 4 Rhunmwuda Osanobua khare wẹẹ, ‘Ya ọghọ ne erhaa kevbe iyuẹ’ kevbe wẹẹ, ‘Ọmwaikọmwa ne ọ kpa unu ghe erhae ra iyẹe, te a gha gbe ẹre rua.’ 5 Sokpan, wa ghi ra kha, wa wẹẹ, ‘Deghẹ ọmwa mwẹ emwi ne ọ gha setin ya ga erhae ra iyẹe,’ ọ na ghi kọ ọre ya kha nẹ wẹẹ, ‘I yae fi ohan ne Osanobua,” 6 ohan i ghi giẹ dọlegbe yae mu ọghọ ye erhae ra iyẹe egbe. Erriọ ọre uwa ya zẹ uhi Osanobua kọ, ne uwa mien ehe na mu ọghe uwa sẹ. 7 Wa ni zẹ imamase, te Aizaia wa ta uwa umian ẹkpo ne ọ na kha wẹẹ: 8 ‘Osanobua khare wẹẹ, Ukpunu iran na ya rho mwẹ sokpan ekhọe iran khian rrei mẹ ẹsẹse. 9 Vbe iran ghi ya uhunmwu rhanmwa otọ mẹ ba, vbe iran mu ẹmwẹ uhi emwa kẹkan vbe na miẹn wẹẹ uhi Osanobua nọ!’ ” 10 Jesu keghi si emwa hia koko, ọ khama iran wẹẹ, “Wa danmwẹhọ, wa gie ẹmwẹ na la uwa ekhọe: 11 Ẹi re emwi ne ọ la ọmwa uwu unu ọre ọ yae khian ne ọ ma huan, sokpan emwi ne ọ ke uwu ẹre ladian ẹre ọ yae khian ne ọ ma huan.” 12 Avbe erhuanegbe ẹre khama rẹn wẹẹ, “U rẹnrẹn ighẹ ẹmwẹ ne u tae wan, wa kakabọ fian avbe Farisi egbe rhie?” 13 Jesu wanniẹn tama iran wẹẹ, “Erhan ke erhan ne erha mwẹ ne ọ rre ẹrinmwi ma kọ, te a ra vbọlọ ehia kua. 14 Ghẹ zẹ ye iran re. Arọndẹ ni rhu aro iran khin. Arhuaro gha rhie arhuaro la odẹ uye iran eva ra kharha yi.” 15 Pita tama rẹn wẹẹ, “Rhan otọ itan na ma ima.” 16 Jesu wanniẹn tama iran wẹẹ, “Wa ma he ye rẹn emwi sẹ emwa ọvbehe. 17 Wa ma rẹn otọ ọre? Emwi gha la unu, ọ ghi ke evba la ẹko, ọ ghi vbe la evba la hin egbe rre. 18 Sokpan, emwi ne ọ ke uwu unu ladian, uwu ekhọe ẹre ọ ke rre, ọ ghi ya ọmwa khian ne ọ ma huan. 19 Uwu ekhọe ẹre iro nọ ya ọmwa ru emwi hia ke rre: izigha, oghẹ, uyinmwẹ ohọhọ hia, oyi, ohoghe, ọtakhọ. 20 Ena ọre ọ ya ọmwa khian ne ọ ma huan, sokpan, ne a ya obọ ne a ma lele oba kperri evbare i sẹtin ya omwa khian ne ọ ma huan.”
FEBRUARY 19-25
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | MATIU 16-17
“De Iziro Ọghe Ọmwa Ne Uwẹ Mwẹ?”
(Matiu 16:21, 22) Ke ẹghẹ ni kpa, ẹre Jesu ke suẹn gha tua unu muẹn ma avbe erhuanegbe ẹre wẹẹ, “Ẹ i mwẹ I ma yo Jerusalẹm ne I ya rri oya emwi ni bun vbe obọ avbe eniwanrẹn, avbe igiohẹn kevbe avbe iran ni maa emwa Uhi. Iran gha gbe mwẹ uan, vbe ikpẹdẹ ne ogieha, a gha huẹn mwẹ kpaegbe. 22 Pita keghi rhie ọre ghe efẹn ọkpa, ọ kegha gu ẹre gui ọ wẹẹ, “Osanobua ghẹ gia miẹn emwi vberriọ Nọyaẹnmwa, emwi vberriọ ighẹ sunu vbe egbe ruẹ.”
w07 2/15 16 okhuẹn 17
Avbe Ọdọ—Wa Ghẹ Mianmian Wẹẹ Kristi Ọre Uhunmwuta Ọghe Uwa
17 Vbe ẹghẹ ọvbehe, Jesu keghi tama avbe ukọ ọghẹe wẹẹ, “Ẹi mwẹ I ma yo e Jerusalẹm ne I ya rri oya emwi nibun vbe obọ avbe eniwanrẹn, avbe igiohẹn kevbe avbe iran ni maa emwa Uhi. Iran gha gbe mwẹ ruan, vbe ikpẹdẹ ne ogieha, a gha huẹn mwẹ kpaegbe. E Pita keghi rhie ẹre ghe efẹn ọkpa, ọ kegha gu ẹre gui, ọ wẹẹ, “Osanobua ghẹ gia miẹn emwi vberriọ Nọyaẹnmwa, emwi vberriọ ighẹ sunu vbe egbe ruẹ.” Ọ dewarorua wẹẹ, te iziro ọghe Pita wa la ghee ihan, rhunmwuda ẹnina nọ ghaa mwẹ dae Jesu. Jesu keghi dia iziro ọghẹe, vbene ọ na tama rẹn wẹẹ: “Kpa vbe ehe ne I ye rre, Setan. Idobo ẹre u khin mwẹ re, rhunmwuda iro ne u zẹ ọghe emwa ne agbọn nọ, ẹi re ọghe Osanobua.”—Matiu 16:21-23.
(Matiu 16:23) Jesu keghi fiegbe werriẹ, ọ tama Pita wẹẹ, “Kpa vbe ehe ne I ye rre, Setan. Idobo ọre u khin mwẹ re, rhunmwuda iro ne u zẹ ọghe emwa ne agbọn nọ, ẹ i re ọghe Osanobua.”
w15 5/15 13 okhuẹn 16-17
Gha Begbe Ne Obọ E Setan Ghẹ Vba Ruẹ!
16 Ai miẹn ọmwa ne Setan i sẹtin mu rere—uhiẹn ya sẹ egbe eguọmwadia Jehova ni mwẹ izọghae. Vbe igiemwi, gia ghee emwi nọ sunu vbe Jesu tama erhuanegbe ẹre wẹẹ, a gha rherhe gbe irẹn rua. Rhunmwuda ẹnina ne ukọ e Pita ghaa mwẹ dae Jesu, ọ keghi rhie Jesu ghee efẹn ọkpa, ọ na tama rẹn wẹẹ, “Osanobua ghẹ gia miẹn emwi vberriọ Nọyaẹnmwa, emwi vberriọ ighẹ sunu vbe egbe ruẹ.” Ẹre Jesu na wa tama e Pita vbe ọwarọkpa nii wẹẹ: “Kpa vbe ehe ne I ye rre, Setan!” (Mat 16:22, 23) Vbọsiẹ ne Jesu na tie Pita “e Setan”? Rhunmwuda Jesu rẹn emwi nọ khian ghi sunu. Ẹghẹ sẹ nẹ, ne ọ khian ya ye arrọọ ọghẹe de emwa nagbọn werriegbe, kevbe ne ọ khian ya ye Esu khian ọmwa ohoghe. Ẹi re ẹghẹ vbenia, ẹre Jesu khian ya gha tohan egbe ẹre. Emwi ne Setan wa gha gualọ ẹre ni khin.
17 Zẹvbe nọ ya bu ufomwẹ agbọn dan na, ẹghẹ nọ wegbe kankankan ẹre ima werriẹ aro daa. E Setan vbe hoo ne ima gha tohan egbe ima, ne ima gha khu emwi agbọn na khian. Ẹghẹ nii, ma ghi do gha roro ẹre wẹẹ, ẹghẹ wa ye rrọọ. Ghẹ gi egbe emwi vberriọ sunu daa ruẹ! Nọghayayerriọ, u ghi “gha ba odẹ.” (Mat 24:42) Ghẹ miẹn ọnrẹn yi ighẹ iziro nọ ma gba ne Setan mu khian—ọghe wẹẹ ufomwẹ i khian rre banban ra ẹi khian rre hiehie.
(Matiu 16:24) Jesu keghi tama avbe erhuanegbe ọre wẹẹ, “Ọmwaikọmwa ne ọ hoo ne irẹn lele mwẹ, wẹẹ ne ọ mianmian enegbe ẹre, ne ọ mu [erhan irhioya, NW ] ẹre, ne ọ lele mwẹ.
w06 4/1 23 okhuẹn 9
‘Wa Ya Emwa Khian Erhuanegbe, Ne Uwa Vbe Dinmwi Iran Ye Amẹ’
9 De vbene ima khian ya ya egbe tae Jesu vbe nọ dekaan na gha ru ahoo ọghe Osanobua? Jesu tama erhuanegbe ẹre wẹẹ: “Ọmwaikọmwa ne ọ hoo ne irẹn lele mwẹ, wẹẹ ne ọ mianmian enegbe ẹre, ne ọ mu [erhan irhioya, NW ] ẹre, ne ọ lele mwẹ.” (Matiu 16:24) Jesu keghi sunu yi emwi eha ne ima gha ru. Nokaro, ma ghi “mianmian enegbe” ima. Ọni rhiema wẹẹ, ma ghi gbaengbe ne ahoo ọghe ikpakpa, ma ghi vbe gha lele adia ọghe Osanobua. Nogieva, ma ghi ‘mu erhan irhioya ọghe ima.’ Vbe ẹghẹ ọghe Jesu, erhan irhioya keghi mudia ye efa kevbe oya. Zẹvbe Ivbiotu e Kristi, ma muegbe ne ima rri oya rhunmwuda iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. (2 Timoti 1:8) Agharhemiẹn wẹẹ, agbọn zan ima, ma i ka ẹre yọ, zẹvbe ne Kristi vbe ghaa ye. Ma keghi ghọghọ rhunmwuda ma rẹn wẹẹ, emwi ne ima ru, ya ẹko rhiẹnrhiẹn Osanobua. (Hibru 12:2) Nogieha, ma ghi gha “lele” Jesu khian.—Psalm 73:26; 119:44; 145:2.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Matiu 16:18) Mẹ tama ruẹn nian okuta ọre uwẹ khin Pita, okuta na ẹre I gha bọ esọsi mwẹ yan. Uwu tobọ ọre i ra sẹtin khọnmiotọ vbe uhunmwu ẹnrẹn ẹdẹdẹmwẹdẹ.
ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Mat 16:18
okuta ọre uwẹ khin Pita, okuta na: Emwi ne ẹmwẹ e Grik nọ re peʹtros rhiema ọre “ikpokuta ra ugbe.” E peʹtros (ra e Pita) keghi re eni e Grik ne Jesu mu ne Saimọn. (Jọn 1:42) Ẹmwẹ e Grik ọvbehe nọ vbe khọ ẹmwẹ na, ọre peʹtra. Emwi ne peʹtra rhiema ọre “okuta nọkhua.” Ẹmwẹ e grik nọ re peʹtra ẹre a loo ro vbe ebe Mat 7:24, 25; 27:60; Luk 6:48; 8:6; Rom 9:33; 1 Kọr 10:4; 1 Pit 2:8. Ọ dewarorua wẹẹ, e Pita ma gha ghee egbe ẹre zẹvbe okuta ne Jesu khian bọ iko ọghẹe yan. Vbe ebe 1 Pit 2:4-8, e Pita keghi kha wẹẹ, Jesus ọre “okuta ẹyotọ” ne Osanobua tobọre zẹ. Ukọ e Pọl vbe gie Jesu zẹvbe “eyotọ” kevbe “okuta orhiọn.” (1 Kọr 3:11; 10:4) Emwi ne Jesu ghaa hoo ne ọ tama e Pita ẹre na khin: ‘Uwẹ ne imẹ tie ẹre Pita ra Ikpokuta, wa rẹn ọmwa ne Kristi khin; e Kristi na, nọ re “okuta” ẹre ọ khian gha re eyotọ ọghe iko ọghe Ivbiotu e Kristi.’
esọsi (ra iko): Ọna ọre ẹghẹ okaro ne a ya loo ẹmwẹ e Grik na, nọ re ek·kle·siʹa. Ẹmwẹ e Grik eva nọ re ek kevbe ka·leʹo ẹre ọ ke rre. Emwi ne ek rhiema ọre “ladian,” emwi ne ka·leʹo rhiema ọre “na tie ọmwa.” A gha ku ẹmwẹ eva na kugbe, emwi nọ rhiema ọre, na tie emwa ladian, ne iran gbẹbu ra ne iran si egbe koko rhunmwuda emwi eso. (Ghee Glossary nọ Rre New World Translation.) Vbe uviẹn na, Jesu keghi tae yotọ wẹẹ, a gha mu iko ọghe Ivbiotu e Kristi gbọ. Ivbiotu e Kristi na hannọ zẹ ẹre ọ khian gha rre iko na. Iran na keghi re na ya gie “okuta nọ rrọọ” na khian ya “bọ Ọgua Osa ọghe orhiọn.” (1 Pit 2:4, 5) A vbe loo ẹmwẹ e Grik na, vbe Septuagint (ọni ọre evbagbẹn nọhuanrẹn na ke Hibru zedu ẹre ghee Grik) ya gie agbẹnvbo ọghe Ivbi e Izrẹl. (Diut 23:3; 31:30) Ẹmwẹ e Grik na, ẹre a loo ro vbe ebe Iwinna 7:38, vbe ẹghẹ ne a na gha guan kaẹn Ivbi Izrẹl na tie ladian vbe Igipt. Evbagbẹn Nọhuanrẹn vbe “gie Ivbiotu e Kristi na tie “ke uwu ebiebi ladian” kevbe na hannọ “hin uwu agbọn na rre,” zẹvbe iko ọghe Osanobua.—1 Pit 2:9; Jọn 15:19; 1 Kọr 1:2.
(Matiu 16:19) I gha viọ isanhẹn Arriọba ẹrinmwi nuẹn, emwi ne u wẹẹ ne a ghẹ ru vbe agbọn, a wẹẹ ne a ghẹ ru ẹre vbe ẹrinmwi. Emwi ne u wẹẹ ne a ru vbe agbọn, a wẹẹ ne a ru ẹre vbe ẹrinmwi.”
ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Mat 16:19
isanhẹn Arriọba ẹrinmwi: Vbe Baibol, deghẹ a na rhie isanhẹn ne ọmwa, ọ rhiema wẹẹ te rhie asẹ nẹẹn. (1 Krọ 9:26, 27; Aiz 22:20-22) Vbene ẹghẹ ya khian, a kegha loo ne ẹmwẹ ighẹ “isanhẹn” ya gie ọdakha ra iwinna na mu ye ọmwa izabọ. E Pita keghi loo “isanhẹn” na rhie nẹẹn, ya kie ẹkpotọ ne Ivbi e Ju (Iwinna 2:22-41), Ivbi e Sameria (Iwinna 8:14-17), kevbe emwa ne ẹi Ivbi e Ju (Iwinna 10:34-38) ne iran mieke na miẹn orhiọn nọhuanrẹn ọghe Osanobua, kevbe ne iran gha mwẹ ayayẹro ọghe Arriọba ẹrinmwi.
E Baibol Na Tie
(Matiu 16:1-20) Avbe Farisi kevbe Sadusi eso keghi bu ẹre rre. Iran gualọ odẹ vbene iran gha ya rhọ ọre ye obọ hẹẹ. Iran nọ rẹn wẹẹ ne ọ winna iwinna ọyunnuan ọkpa ma iran ne ọ ya rhie ma ighẹ Osanobua rhie obọ ye iwinna rẹn. 2 Sokpan Jesu wanniẹn iran ẹmwẹ wẹẹ, “Iso gha baa vbe ẹghẹ ne owẹn ya de okun, wa ghi wẹẹ, ‘ẹdẹ gha rran,’ 3 Ovẹn gha yan rre ighẹ iso na gha baa, ọ na vbe bi nu nu nu, wa ghi wẹẹ, ‘Amẹ khian rhọọ.’ Wa sẹtin ghe aro iso ya kha vbene ẹdẹ ra gha ye hẹ, vbọzẹ ne uwa i na sẹtin ghe ama ya ta umian ehe ne ẹghẹ na ye na gbẹe rrie?” 4 Jesu keghi kha wẹẹ, “Erriọ a vbe miẹn emwa dan kevbe ne ẹnina Osanobua i zẹdẹ rre ọre ekhọe vbe ne orre na ye ra? Ẹi re iwinna ọyunnuan wa gualọ vbe obọ mwẹ? Wa i ra miẹn ọvbehe nia gberra ọghe Jona ne akhasẹ.” Ọ keghi kpa sẹ iran rae, ọ na gha rrie. 5 Avbe erhuanegbe keghi mianmian ne iran viọ ebred mwẹ vbe iran fian odighi rra ghe obọ nọkpa. 6 Jesu keghi tama iran wẹẹ, “Wa ẹwẹnwan, ne u wa vbe gha begbe vbe obọ eyist avbe Sadusi kevbe Farisi.” 7 Iran khama egbe iran wẹẹ, “Rhunmwuda ne ima ma na viọ ebrẹd mwẹ ọre ọ na ta ẹmwẹ na.” 8 Jesu rẹn emwi ne iran roro, ọ keghi tama iran wẹẹ, “De emwi ne uwa talọ ye ẹmwẹ ebrẹd ne uwa i mwẹ yi? a mien vbe iyayi uwa kanmwa hẹ! 9 Wa ma he rẹn otọe ọre ra? Wa ma ghi ye ẹdẹ ne I ghae ebrẹd isẹn ne arhunmwu arriaisẹn vbe ihe isẹn, inu okhuae ne uwa rhọ si koko? 10 Ẹdẹ ne I vbe ghae ebrẹd ihinrọn ne arhunmwu arriaisẹn vbe ihe enẹ, inu okhuae wa rhọ si koko? 11 Wa i ghi la evba rẹn ighẹ ẹi re ẹmwẹ ebrẹd ẹre I gu uwa guan? Wa gha begbe vbe egbe eyist avbe Farisi kevbe Sadusi.” 12 Ẹkponi ẹre avbe erhuanegbe ghi na do rẹn ighẹ ẹi re eyist na ya fian ebrẹd ẹre ọ kha ighẹ iruemwi avbe Farisi kevbe Sadusi ẹre ọ kha. 13 Jesu kegha rrie agbọn ẹvbo nọ sike Sisaria Filipai, ọ keghi nọ avbe erhuanegbe ẹre wẹẹ, “De ọmwa ne emwa kha ighẹ Ovbi Ọmwa khin?.” 14 Iran wanniẹn wẹẹ, “Emwa eso wẹẹ Jọn ne Baptist, eso wẹẹ Elaija eso vbe wẹẹ Jeremaia ra akhasẹ ọvbehe.” 15 Ọ nọ iran wẹẹ, “Wa tobọ uwa vbo? De omwa ne uwa roro ighẹ mẹ khin?” 16 Saimọn Pita wanniẹn wẹẹ, “Wẹ ọrọre Mẹzaia, ovbi Osanobua ne ọ rrọọ.” 17 Jesu wanniẹn wẹẹ, “Saimọn ne ovbi Jona, ọ ma nuẹn ẹsẹse rhunmwuda ẹi re ọmwa kẹkan ọre ọ rhie ẹmwata na ma ruen, obọ Erha mwẹ ne ọ rre ẹrinmwi taara ọre ọ ke bu ruẹ gha dee. 18 Mẹ tama ruẹn nian okuta ọre uwẹ khin Pita, okuta na ọre I gha bọ esọsi mwẹ yan. Uwu tobọ ọre i ra sẹtin khọnmiotọ vbe uhunmwu ẹnrẹn ẹdẹdẹmwẹdẹ. 19 I gha viọ isanhẹn Arriọba ẹrinmwi nuẹn, emwi ne u wẹẹ ne a ghẹ ru vbe agbọn, a wẹẹ ne a ghẹ ru ẹre vbe ẹrinmwi. Emwi ne uwẹ ne a ru vbe agbọn, a wẹẹ ne a ru ẹre vbe ẹrinmwi.” 20 Jesu keghi tama avbe erhuanegbe ẹre ne iran ghẹ tama ọmwa rhọkpa ighẹ rẹn ọrọre nene Mezaia.
FEBRUARY 26–MARCH 4
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | MATIU 18-19
“Hia Ne U Ghẹ Khian Okuta Irhuawẹ Ne Egbuẹ Kevbe Emwa Ọvbehe”
(Matiu 18:6, 7) Ne ọmwaikọmwa gha ya ye ọkpa vbe uwu iran ne giẹrẹ ni ya mwẹ yi na, ba odẹ mwẹ ku, ọ gha ma nẹẹn sẹ, ne a de olọ ye ọre urhu, ne a dinmwi ọnrẹn ye uwu amẹ olokun. 7 “Ohan agbọn to mwẹ rhunmwuda avbe emwi ne ọ de ọmwa odẹ ni rrọọ. Ẹi mwẹ ne emwi ni si ọmwa fi orukhọ ghẹ sunu. Sokpan u miẹn vbe ọ gha ba so ọmwa ne ọ la obọ ẹre sunu hẹ!
ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Mat 18:6, 7
olọ: Olọ na guan kaẹn mwa, vbẹ sẹ odẹ ibata enẹ ya sẹ ibata isẹn. Vbene ọlọ na khua sẹ, ekẹtẹkẹtẹ ẹre iran ghaa loo ya muẹn lẹga.
emwi ne ọ de ọmwa odẹ (ra okuta irhuawẹ): Emwi ne ẹmwẹ e Grik nọ re skanʹda·lon rhiema ọre “emwi ne ọ de ọmwa odẹ” (ra okuta irhuawẹ). Emwa eso khare wẹẹ emwi nọ rhiema ọre ifi; eso vbe kha wẹẹ, ẹmwẹ e Grik na nọ re skanʹda·lon keghi re erhan na rhie evbare yi, na ya khuẹn ifi khẹ aranmwẹ. Vbene ẹghẹ ya khian, a kegha loo ẹmwẹ na, ginna emwi ke emwi na gha sẹtin loo ya rhua ọmwa owẹ. A gha sẹtin kha wẹẹ, emwi ke emwi nọ gha sẹtin ya ọmwa bibi odẹ ra nọ gha sẹtin ye ọmwa de ye orhukhọ keghi re okuta irhuawẹ. Ẹmwẹ e Grik na loo ro vbe ebe Mat 18:8, 9 keghi re skan·da·liʹzo. Emwi nọ rhiema ọre “ne a rhua ọmwa owẹ,” ra “ne a ya ọmwa ru orhukhọ.”
avbe efoto ra e vidio ni rre nwtsty
Olọ
Olọ na ẹre iran ghaa loo ya lọ ọka. Iran vbe gha loo ẹre ya minọ ofigbọn ladian vbe oliv. Iran gha khian loo olọ nekherhe ya lọ emwi, obọ ẹre iran loo. Sokpan iran gha khian loo nọkhua nọ rrọọ, aranmwẹ ẹre iran loo ya muẹn lẹga. Ọ gha kẹ, egbe olọ nọkhua vbenia ẹre Samsin ghaa loo ya winna ne Ivbi e Filistin. (Giọg 16:21) Ẹi re vbe otọ Izrẹl ọkpa, ẹre iran na gha loo aranmwẹ ya mu olọ nọkhua, vbe iran ghaa lọ emwi, ehe nibun vbe arriọba e Rom vbe gha loo ẹre.
Olọ Nọ Ke Odukhunmwu Kevbe Nọ Ke Ototọ
Egbe olọ nọ rre efoto na, ẹre iran loo ya lọ ọka, iran vbe loo ẹre ya minọ ofigbọn ladian vbe oliv. Iran gha ghi mu olọ nọkhua ye otọ, iran ghi mu ovbi olọ ye uhunmwu ẹnrẹn. Uvbẹmwẹ ọghe ovbi olọ nọ rrọọ keghi re odẹ ibata 5. Aranmwẹ vbe ne ekẹtẹkẹtẹ ye, ẹre iran loo ya mu ovbi olọ nọ rrọọ lẹga, vbe iran ghaa lọ emwi vbe uhunmwu olọ nọkhua.
(Matiu 18:8, 9) Deghẹ obọ ruẹ ra owẹ ruẹ ra ya a bibi odẹ, fian ẹn mu fua, u ya obọ ọkpa ra owẹ ọkpa la uwu ẹfe, ẹre ọ maan sẹ ne a muẹn mu obọ eva ra owẹ eva fi uwu erhẹn etebitẹ. 9 Deghe aro ruẹ ọre ọ ra yaa de odẹ, wọlọe rhie fua. U ya aro ọkpa la ẹfe ẹre ọ maan sẹ ne u gha mwẹ aro eva ne a mu ọn fi uwu [e Gehenna, NW ].
ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Mat 18:9
E Gehenna: Ẹmwẹ e Hibru nọ re geh hin·nomʹ ẹre a ke zedu ẹre ladian. Emwi nọ rhiema ọre “iya ọghe Hinọm.” Iya na kegha rre odẹ ekẹn ya sẹ odẹ ahọ vbe Jerusalẹm nẹdẹ. (Ghee App. B12 vbe New World Translation, emapu nọ rre ototọ ne ako “E Jerusalẹm Kevbe Olẹga Re.”) Vbe ẹghẹ ọghe Jesu, iku ẹre a ghi gha giẹn vbe iya na. Rhunmwuda ọni, ẹmwẹ na ighẹ “e Gehenna” mudia ye ihe oguọghua ọghe etẹbitẹ.
Glossary no rre nwtstg
E Gehenna
E Gehenna ọre eni na tie Iya Ọghe Hinọm vbe urhuẹvbo e Grik. Iya na kegha rre rre odẹ ekẹn ya sẹ odẹ ahọ vbe Jerusalẹm nẹdẹ. (Jer 7:31) Akhasẹ e Jerimaia keghi gie ẹre zẹvbe ako ne a filo ikun orinmwi yi. (Jer 7:32; 19:6) Emwi rhọkpa i rrọọ nọ sosẹ yọ wẹẹ, a ghaa filo avbe aranmwẹ ra emwa ni ma he wulo ye uwu e Gehenna, ne iran giẹn ruan ra ne iran gha rri oya vba. Ọna rhiema wẹẹ, e Gehenna i khian sẹtin gha re ako ne emwa khian na gha giẹn vbe etẹbitẹ. Sokpan emwi ne Jesu kevbe erhuanegbe ẹre ghaa mwẹ vbe ekhọe, vbe iran loo ẹmwẹ na ighẹ e Gehenna, ọre oguọghua ọghe etẹbitẹ ra “uwu nogieva.”—Arhie 20:14; Mat 5:22; 10:28.
(Matiu 18:10) Wa ghẹ zan ọkpa vbe uwu iran ne giẹrẹ na. Ne I tama uwa, ẹghẹ hia ọre odibosa iran ya mudia ye odaro Erha mwẹ ne ọ rre ẹrinmwi.
ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Mat 18:10
mudia ye odaro Erha mwẹ: Ne a na miẹn wẹẹ emọ orhiọn ni rre ẹrinmwi sẹtin sẹ eke ne Osanobua ye, iran ọkpa ẹre ọ vbe sẹtin bẹghe Osanobua aro.—Ẹks 33:20.
w10 11/1 16
Iyobọ Ne Avbe Odibosa Ye Ne Ima
Jesu gi ima rẹn wẹẹ, usun iwinna ne Jehova mu ne avbe odibosa ọre ne iran gbaroghe eguọmwadia Osanobua vbe odẹ ọghe orhiọn. Ọni ẹre ọ si ẹre wẹẹ, vbe ẹghẹ ne Jesu na gha ya obọ sekhae ne erhuanegbe ẹre wẹẹ, ne iran ghẹ khian okuta irhuawẹ ne emwa ọvbehe, ọ keghi tama iran wẹẹ: “Wa ghẹ zan ọkpa vbe uwu iran ne giẹrẹ na. Ne I tama uwa, ẹghẹ hia ẹre odibosa iran ya mudia ye odaro Erha mwẹ ne ọ rre ẹrinmwi.” (Matiu 18:10) Jesu ma ya ọna kha wẹẹ, ọkpa ọkpa vbe erhuanegbe irẹn mwẹ odibo nọ gbaroghe ẹre. Sokpan emwi ne ẹmwẹ ọghe Jesu rhiema ọre wẹẹ, avbe odibosa ni rre ẹrinmwi keghi mwẹ ẹkorhiẹnrhiẹnmwẹ dae emwa hia ni rre iko ọghe Ivbiotu e Kristi.
Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
(Matiu 18:21, 22) Pita keghi bu Jesu gha dee, ọ nọ rẹn wẹẹ, “Inu igba ọre I gha yabọ ọtẹnmwẹ sẹ, vbe ọ gha ho mwẹ ẹmwẹ? Igba ihinrọn nọ ra?” 22 Jesu wanniẹn tama rẹn wẹẹ, “En o, ẹi re igba ihinrọn sokpan igba ihinrọn vbe ihe ekigbe sẹ iyenẹ.
ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Mat 18:22
igba ihinrọn vbe ihe ekigbe sẹ iyenẹ: Ra igba 77. Ẹmwẹ e Grik na ke zedu ẹre ladian sẹtin gha re ne a ku “70 kevbe 7” kugbe (ọni ọre 77). Ọ sẹtin vbe gha re “70 vbe ihe 7” (ọni ọre 490). Ẹmwẹ e Grik na, ẹre a vbe loo vbe ebe Gẹn 4:24 vbe Septuagint (ọni ọre evbagbẹn nọhuanrẹn na ke Hibru zedu ẹre ghee Grik). Ako ni keghi tie ẹre “ehairrọvbiyenẹ” (ọni ọre 77). Ọna rhiema wẹẹ igba 77 ẹre ọ gbae. Ọre igba ihinrọn yan ekigbe sẹ iyenẹ nọ, ra igba ihinrọn vbe ihe ekigbe sẹ iyenẹ nọ, emwi ne Jesu ghaa mwẹ vbe ekhọe vbe ọ loo ẹmwẹ na ọre wẹẹ, ọ ma khẹke ne ima gha mwẹ inugba ne ima gha yabọ ọmwa sẹ. Ne Jesu ne a ya igba 7 ne Pita tae khian igba 77, te Jesu ghaa hoo ne erhuanegbe ẹre rẹn wẹẹ, ọ ma khẹke ne ekhọe ayabọ ọghe iran gha mwẹ okhiẹ oha. Sokpan ebe ọkpa na tie ẹre Babylonian Talmud (Yoma 86b) khian ghi kha, ọ na wẹẹ: “Adeghẹ ọmwa na ru abakuru uhukpa, igba eva, igba eha, u ghi ya bọ ẹre. Sokpan ọ gha werriegbe ru ẹre igba enẹ, ghẹ ya bọ ẹre.”
(Matiu 19:7) Avbe Farisi keghi nọ rẹn wẹẹ, “Vbọzẹ ne Mosis ghi na wẹẹ ne okpia gbẹn ebe rhie ye amwẹ ọnrẹn obọ ighẹ irẹn khu ọre, ne ọ wẹẹ ọre gha rrie?
ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Mat 19:7
ebe [ne okpia ya khu] amwẹ ọnrẹn: Ra “ebe aheyotọ.” Ne Uhi e Mosis na wẹẹ, ne okpia ka gbẹn ebe ne ọ khian ya khu amwẹ ọnrẹn, ọ ke khu ẹre, kevbe ne ọ ka mu iro na ma avbe ọkaolotu Izrẹl nẹ, ọna keghi kie ẹkpotọ ne nene okpia, ne ọ ya dọlegbe mu ukpa mu uwerhẹn ghee ẹre, ọ ke ru atamuolọyan nọ wegbe vberriọ. Evba gu gbe Uhi na ọre wẹẹ, ne ikpia ghẹ wa miẹn ẹkpotọ ya gha khulọ ọvbokhan iran rhunmwuda emwi nọ ma sẹ emwi. (Diut 24:1) Sokpan vbe ẹghẹ Jesu, avbe ọkaolotu ugamwẹ keghi yae khuẹrhẹ ne emwa, ne iran sẹtin gha khulọ ọvbokhan iran, ẹghẹ ke ẹghẹ nọ khọn iran. Ọ mwẹ ọtokha ọkpa ne Ovbi e Farisi, nọ ghaa rrọọ vbe orre nokaro na tie ẹre Josephus, nọ khu amwẹ ọnrẹn fua. Ọ keghi kha wẹẹ, “ọ ma de emwi nọ rria deghẹ a na khu okhuo fua, vbe ọ gha ru emwi ke emwi. Emwi nibun sunu, nọ ya ikpia khulọ amwẹ ọghe iran.”
avbe efoto ra e vidio ni rre nwtsty
Ebe Aheyotọ
Ebe aheyotọ nọ rre efoto na, keghi re na gbẹn vbe odẹ ukpo 71 ya sẹ 72 C.E. Aramaic ẹre a ya gbẹn ọnrẹn. Odẹ okuọ ọghe ẹzẹ ọkpa nọ ka amẹ na tie ẹre Wadi Murabbaat, nọ rre Ato Ọghe Judia, ẹre a na miẹn ebe aheyotọ na. Emwi na gbẹn yọ ọre wẹẹ, vbe ọ ghi rre ukpo ehan, ne Ivbi e Ju suẹn gha gu arriọba e Rom gbinna, e Josef nọ ovbi e Naqsan keghi so ẹre gọ orọnmwẹ ọghe irẹn vbe Miriam ne ovbi e Jonathan nọ ke Masada rre.
E Baibol Na Tie
(Matiu 18:18-35) “Ne I tama uwa hia nian, emwi ne uwa fan obọ ọre vbe agbọn, a vbe fan obọ ọre vbe ẹrinmwi. Emwi ne uwa ma vbe fan obọ ọre vbe agbọn, a ma vbe fan obọ ere vbe ẹrinmwi. 19 Ne I vbe rhie tẹ wẹẹ, wa eva gha sẹtin ku ekhọe gbe ya na erhunmwu nọ emwi ọkpa, Erha mwẹ ne ọ rre erinmwi gha ru ẹre ne uwa. 20 Rhunmwuda arhin eva ra eha gha si uhunmwu koko nọ vbe eni mwẹ, mẹ wa gu iran rre evba.” 21 Pita keghi bu Jesu gha dee, ọ nọ rẹn wẹẹ, “Inu igba ọre I gha yabọ ọtẹnmwẹ sẹ, vbe ọ gha ho mwẹ ẹmwẹ? Igba ihinrọn nọ ra?” 22 Jesu wanniẹn tama rẹn wẹẹ, “En o, ẹi re igba ihinrọn sokpan igba ihinrọn vbe ihe ekigbe sẹ iyenẹ. 23 “Rhunmwuda, a ye Arriọba ẹrinmwi gie ọba ọkpa ne ọ wẹẹ ne avbe eguọmwadia ẹre viọ ehe ne iran gbẹnnẹ igho yi gie irẹn ne iran ghe ẹre. 24 Ọwarọkpa vbe ọ wa da suẹn, iran mu ọguọmwadia ọkpa ne ọ rri ọre osa enaira arriaisẹn vbe ihe arriaisẹn inu ihe ne ọ khin, bu ọre rre. 25 Ọ ma miẹn igho ya ha osa rhunmwuda ọnii, arowa ẹre na wẹẹ ne a khiẹn ọnrẹn khiẹn amwẹ ọnrẹn kevbe ivbi ẹre kevbe emwi hia ne ọ mwẹ ya ha osa ni. 26 Ọguọmwadia na keghi fan fi guọ vbe odaro arowa ọre, ọ rinmwian rẹn wẹẹ, ‘Lahọ zinegbe mẹ, I gha ha osa na hia nuẹn.’ 27 Ohan rẹn keghi wa to arowa ẹre ni, ọ keghi ya igho ni hia ma rẹn, ọ na wẹẹ ne ọ gha rrie. 28 Okpia na ghi ladian, ọ dekun ọguọmwadia ne ihua ẹre ọkpa ne ọ mwẹ ọre osa enaira eso. Ọ keghi de obọ muen, ọ na gha wọ ẹre eho, ọ tama rẹn wẹẹ, ‘Ha mwẹ osa ne u rriọ mwẹ re.’ 29 Ọguọmwadia ne ihua ọre ni keghi fan fì iguẹ, ọ rinmwian rẹn wẹẹ, ‘Lahọ zinegbe mẹ, I gha ha osa na hia nuẹn.’ 30 Sokpan, ọ ma kue. Ọ keghi ya muẹn khui ye eghan ne ọ gha rre evba ọ te do ha osa ni. 31 Eguọmwadia ne ihua ẹre ghi miẹn emwi ne ọ sunu, egbe keghi wọọ iran, iran na ya gbọngbọn emwi na hia ma arowa iran. 32 Arowa nii keghi tie ọguọmwadia nii, la owa, ọ khama rẹn wẹẹ, ‘Wẹ ne ẹwobi ọvien ọmwa, mẹ ya osa ne u rriọ mwẹ re hia ma ruẹn rhunmwuda ighẹ u rinmwian mwẹ. 33 Ọ te kei ne uwẹ vbe tohan ọguọmwadia ne ihua zẹ vbene imẹ tohan ruẹn.’ 34 Ohu keghi mu arowa ẹre nii, ọ na ya mu ọguọmwadia ni fi eghan, ne a gha rri ọre oya vbe evba rhinrin ọ te do ha osa hia ne ọ ru. 35 Jesu keghi gbe ẹre wanniẹn wẹẹ, “Erriọ zẹẹ. Erha mwẹ ne ọ rre ẹrinmwi ra ru uwa, adeghẹ dọmwade ọghọe vbe uwu uwa ma fan ekhọe rua yabọ ọtẹn ọnrẹn.”