Avbe Ako Na Sunu Yi Vbe Ebe Iwinna Na Loo Vbe Ne Iko Uyinmwẹ Kevbe Iwinna Ọghe Ima

OCTOBER 1-7

EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | JỌN 9-10

“Jesu Keghi Gbaroghe Ohuan Ọghẹe”

(Jọn 10:1-3) “Ẹmwata ẹre I tama uwa, ọmwa nọ ma la onurho la ogba ohuan, ighẹ ọ la odẹ ọvbehe hin odukhunmwu laọ, oyi nọ, izigan nọ. ² Ọmwa nọ la onurho la ogba ọre ne ọ su avbe ohuan nii. ³ Ukọ onurho ghi kie nẹ, avbe ohuan rẹn ghi họn urhu ẹre vbe ọ gha tie iran, ọ ghi viọ iran ladian.

(Jọn 10:11) Mẹ ọre ọsuohuan nọ maan, ọsuohuan nọ maan mu egbe ne ọ ya ye uhunmwu ye ẹmwẹ avbe ohuan.

(Jọn 10:14, NW) Mẹ ọre ọsuohuan nọ maan. I rẹn avbe ohuan mwẹ, erriọ ẹre iran vbe rẹn mwẹ,

avbe efoto ra e vidio ni rre nwtsty

Ogba Ọghe Ohuan

Emwi ne a gu bọ ogba ọghe ohuan vbe ẹghẹ nii, ọre ne a gbogba ga avbe ohuan, ne obọ oyi kevbe obọ avbe aranmwẹ ni khọọ ghẹ vba iran. Avbe ọsuohuan keghi viọ avbe ohuan ọghe iran ye uwu ogba vbe asọn, ne obọ ghẹ mieke na vba iran. Okuta ẹre a mobọ ya gha bọ ogba ọghe ohuan na miẹn vbe ẹghẹ nẹdẹ, ẹi mwẹ ihie, eso vbe gha kpọlọ sẹ eso; onurho ọkpa ẹre a la laọ. (Nọm 32:16; 1 Sam 24:3; Zẹf 2:6) Emwi ne Jọn tae ya ima rẹn wẹẹ, “onurho” ẹre la la ogba ọghe ohuan na, kevbe wẹẹ “ukọ onurho” ẹre ọ gbaroghe ẹre. (Jọn 10:1, 3) Vbe ẹvbo ne emwa na koko loo ogba ọghe ohuan ọkpa, oghẹn ohuan nibun ẹre ọ dia ogba nii ya vbe asọn, ukọ onurho ghi gha gbogba ga iran. Ẹdẹ gha ghi gbe, ukọ onurho ghi kie urho ne avbe ọsuohuan ọghe avbe ohuan nii. Dọmwadẹ ọsuohuan gha khian viọ oghẹn ohuan ọghẹe, ọ ghi tie iran, avbe ohuan nii ghi vbe rẹn urhu ọghe ọsuohuan ọghe iran, iran ghi vbe lelẹe. (Jọn 10:3-5) Jesu keghi loo igiemwi na ya gi emwa rẹn wẹẹ, irẹn gele gbaroghe erhuanegbe ọghe irẹn.—Jọn 10:7-14.

w11 5/15 7-8 okhuẹn 5

Wa “Khẹ Ye Egbe” Zẹvbe Ẹgbẹe Ni Re Ivbiotu E Kristi

⁵ Ọsuohuan kevbe avbe ohuan ọghẹe keghi rẹn egbe iran, iran vbe mwẹ ilẹkẹtin daa egbe, ọni ẹre ọ ya iran sikẹ egbe. Ọsuohuan keghi rẹn emwi hia nọ dekaan avbe ohuan ọghẹe, erriọ avbe ohuan vbe ya rẹn ọsuohuan ọghe iran, iran vbe rẹn wẹẹ ọ gha sẹtin dia iran vbe odẹ nọ khẹke. Iran gha họn urhu ọghe ọsuohuan ọghe iran, iran ghi lelẹe. Jesu khare wẹẹ, “I rẹn avbe ohuan mwẹ, erriọ ẹre iran vbe rẹn mwẹ.” Te Jesu wa rẹn emwa hia ni rre uwu iko ẹsẹsẹmwẹse. Ẹmwẹ e Grik na ke zedu ẹre ladian ighẹ “rẹn,” keghi dekaan “na rẹn ọmwa sẹ owa, ra na rẹn ọmwa sẹ otọ ibiẹ.” Vbene ẹmwata, Ọsuohuan Nọ Maan keghi rẹn dọmwadẹ ohuan ọghẹe. Ọ rẹn emwi ne dọmwadẹ iran gualọ, ako ne iran na vburriẹ kevbe vbene ẹtin iran sẹ hẹ. Emwi rhọkpa i rrọọ nọ rhie aro gberra vbe egbe avbe ohuan ọghẹe. Avbe ohuan keghi vbe rẹn ọsuohuan ọghe iran, iran vbe rẹn wẹẹ ọ gha sẹtin dia iran vbe odẹ nọ khẹke.

(Jọn 10:4, 5) Ọ gha ghi viọ iran ladian nẹ, ọ ghi ke odaro ne iran, avbe ohuan ghi lelẹe rhunmwuda iran rẹn urhu ẹre. ⁵ Iran i ra lele ẹrrẹ, te iran lẹẹ nẹẹn, rhunmwuda iran ma rẹn urhu ẹre.”

cf 124-125 okhuẹn 17

“Ẹi Vbe Ta Ẹmwẹ Ọkpa Ma Iran Vbe Ẹi Re Itan Ẹre Ọ Kpa Ya Tae”

¹⁷ Vbe ebe ne George A. Smith gbẹn na tie ẹre The Historical Geography of the Holy Land, ọ keghi ta emwi eso ne aro irẹn dae; ọ khare wẹẹ: “Ugbẹnso, vbe ima gha ya gbe ẹwẹ fua vbe ẹghẹ avan vbe ọkpẹn avbe uhae ni rre Judia, ọsuohuan eha ra enẹ ghi vbe viọ avbe ohuan ọghe iran rre. Avbe ohuan ne iran viọ khian ghi wa zagha kugbe, ma ghi gha roro ẹre wẹẹ, avbe ọsuohuan i khian ghi rẹn avbe ohuan ọghe iran. Iran gha ghi wọn amẹ nẹ, iran na vbe ku yo ku rre nẹ, dọmwadẹ ọsuohuan ghi gberra ghee ehe ughughan, iran ghi ke evba gha tie avbe ohuan ọghe iran; avbe ohuan nii ghi fẹko bu edọmwadẹ ọsuohuan ọghe iran, iran ghi ya usun kpa zẹvbe ne iran wa ya rre.” Ẹi khabe ne Jesu na loo igiemwi na ya zẹ erre, ne ima mieke na rẹn wẹẹ, adeghẹ ima na rẹn urhu ọghẹe, ma na họn ẹmwẹ nẹẹn, ma na vbe gha lelẹe, ma ghi gha rre ototọ ugue ọghe Jesu ne “ọsuohuan nọ maan.”

(Jọn 10:16) “I ye vbe mwẹ avbe ohuan ọvbehe ne ẹi re oghẹn na. I gha vbe viọ iran rre, iran gha họn urhu mwẹ, ẹghẹ nii, iran ghi do gha re oghẹn ohuan ọkpa, ọsuohuan ọkpa.

ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 10:16

viọ iran rre: A gha sẹtin kha wẹẹ ẹmwẹ e Grik ighẹ aʹgo na loo ro mwa dekaan na “viọ emwi rre” ra na “dia emwi,” ọ hẹnhẹn egbe yan vbene a ya loo ẹre. E manuskript ọghe Grik ọkpa na gbẹn vbe odẹ ukpo 200 C.E. keghi loo ẹmwẹ e Grik ọvbehe nọ re sy·naʹgo nọ khọ aʹgo; emwi ne ẹmwẹ e Grik na demu ọre “na si emwi koko.” Zẹvbe Ọsuohuan Nọ Maan, Jesu keghi si avbe ohuan ọghẹe koko, ọ keghi dia iran, ọ keghi gbogba ga iran kevbe wẹẹ, ọ vbe rhie evbare ne avbe ohuan ni rre oghẹn na (oghẹn na, ẹre ebe Luk 12:32 tie ẹre “oghẹn kherhe”) kevbe oghẹn ohuan ọvbehe. Oghẹn eva na, keghi khian oghẹn ohuan ọkpa ni rre ototọ ọsuohuan ọkpa. Ẹmwẹ nọ mu ukhọmwẹ emwi ne Jesu loo ro na, keghi gie akugbe ne erhuanegbe Jesu khian gha mwẹ.

Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn

(Jọn 9:38, NW) Okpia ni keghi kha wẹẹ, “I wa mwẹ amuẹtinyan daa re Nọyaẹnmwa.” Ọ keghi ya uhunmwu rhanmwẹ otọ ne Jesu.

ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 9:38

ya uhunmwu rhanmwẹ otọ ne Jesu: Adeghẹ a na loo ẹmwẹ e Grik na nọ re pro·sky·neʹo vbe a ghaa guan kaan na gho emwi ra ẹbọ, emwi na guan kaẹn ọre “ugamwẹ.” (Mat 4:10; Luk 4:8) Sokpan vbe ako na, okpia nọ rhu aro ke ẹko rre ne Jesu mu ẹre egbe rran, keghi rẹn wẹẹ ọmwa ne Osanobua ya zẹ ihe egbe ẹre Jesu khin, rhunmwuda ọni, ọ keghi ya uhunmwu rhanmwẹ otọ nẹẹn. Ẹi re te ọ ghaa ghee ẹre zẹvbe Osanobua, sokpan ọ rẹnrẹn wẹẹ e Mẹzaia na wẹẹ ọ die agbọn ẹre Jesu khin kevbe wẹẹ Osanobua ẹre ọ rhie asẹ nẹẹn. (Jọn 9:35) Vbene okpia na, ya ya uhunmwu rhanmwẹ otọ ne Jesu ma vbe lughaẹn ne vbene Evbagbẹn Nọhuanrẹn Na Ya Urhuẹvbo Ọghe Hibru Gbẹn ya gie vbene emwa ya gha ya uhunmwu rhanmwẹ otọ ne avbe akhasẹ, avbe ọba kevbe emwa ọvbehe ne Osanobua ya zẹ ihe egbe vbe ẹghẹ nii. (1 Sam 25:23, 24; 2 Sam 14:4-7; 1 Ọba 1:16; 2 Ọba 4:36, 37) Emwa wa mobọ gha ya uhunmwu rhanmwẹ otọ ne Jesu, ne iran ya kpọnmwẹ ọnrẹn ye emwi ne Osanobua loo ẹre ya ru ne iran.—Ya ghee ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Mat 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.

(Jọn 10:22) Ẹghẹ keghi sẹ ne a ya ru [Ugie] Ayafiohan vbe Jerusalẹm, ẹghẹ okhuakhua nọ.

ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 10:⁠22

Ugie Ayafiohan: Hanukkah (chanuk·kahʹ) ẹre Ivbi Hibru tie ugie na, emwi na yae kha ọre “Ayafiohan.” Ikpẹdẹ erẹnrẹn ẹre ugie na ya vbe otọ, ọ ghi suẹn vbe ikpẹdẹ nogie 25 vbe uki e Chislev, ọni ọre vbe ọ ghaa bu ufomwẹ e December; (ya ghee ayahọmwaehọ nọ dekaan wintertime nọ rre uviẹn na kevbe App. B15 nọ rre New World Translation) ugie na keghi re ugie ayere ọghe Ọgua Osa nọ rre Jerusalẹm na dọlegbe ya fiohan vbe 165 B.C.E. Antiochus IV Epiphanes nọ ghaa re ọba ọghe Siria keghi rhiẹre ma wẹẹ, irẹn ma ka e Jehova yọ lekpae ne ọ na mu awua ye Ọgua Osa. Vbe igiemwi, ọ keghi bọ aka izọese ọvbehe yan aka izọese nọkhua, na ka loo ya zọ ese gie Osanobua vbe ẹdẹgbegbe, vbe Ọgua Osa. Nọ ghi wa khọ sẹ ne Antiochus ru, ọre ne ọ na ya elẹdẹ ru izọese vbe uhunmwu aka izọese nọ rre Ọgua Osa, ọ na vbe sanmwẹ uwọnmwẹ na ya nene elẹdẹ le gba ehe hia. Ọ keghi giẹn urho ọghe Ọgua Osa, ọ na guọghọ ughugha ọghe avbe ohẹn, ọ na viọ re kpa ighẹ aka izọese ọghe igoru, eteburu na viọ re yi ighẹ ebrẹdi na ya zọhẹ gie Osanobua kevbe erhan ọmukpa ọghe igoru. Ẹre ọ na ghi dọlegbe ya Ọgua Osa ọghe Jehova fiohan gie Ziọs ne ẹbọ ọghe Olympus. Vbe iyeke ukpo eva, Judas Maccabaeus keghi khọn e Jerusalẹm mu, ya sẹ egbe Ọgua Osa nọ rrọọ. Iran ghi kpe Ọgua Osa huan nẹ, iran na ghi dọlegbe yae fiohan gie Jehova vbe Chislev 25, 165 B.C.E., na kha na, ẹdẹrriọ ẹre ọ wa gba vbe ukpo eha ne Antiochus ru izọese nọ ma huan gie ẹbọ ọghẹe ighẹ Ziọs. Ẹre iran na ghi dọlegbe suẹn gha zọ ese gie Jehova vbe ẹdẹgbegbe. Ebe Nọhuanrẹn ma wa sunu yọ taara wẹẹ e Jehova ẹre ọ loo e Judas Maccabaeus ya khọnmiotọ, kevbe wẹẹ irẹn ẹre ọ tama rẹn nọ dọlegbe bọ Ọgua Osa nọ rrọọ. Vbọrhirhighayehẹ, e Jehova ka wa loo ikpia ọghe agbẹnvbo ọvbehe ya ru ahoo ọghẹe; ọkpa vbe ikpia ne Jehova he loo vberriọ ọre Sairọs ne ọba ọghe Pẹsia. (Aiz 45:1) Deghẹ e Jehova sẹtin loo emwa ni ke agbẹnvbo ọvbehe rre, inu ghi nọ ne ọmwa nọ ke agbẹnvbo na ya fiohan gie Jehova rre? Ebe Nọhuanrẹn gi ima rẹn wẹẹ, ne ẹmwẹ akhasẹ na tae vbekpae Mẹzaia, iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ọghẹe kevbe izọese ọghẹe mieke na mwẹ amusẹ, te ọ khẹke ne a ye gha loo Ọgua Osa do fi ẹghẹ ne ọ khian ya rre. Vbe deba ọni, te Ivbi e Livai khian ye gha zọ ese gie Osanobua rhinrin a te miẹn wẹẹ e Mẹzaia do ya arrọọ ọghẹe zọ ese ne emwa nagbọn, ọni ọre izọese nọ ghi sẹ. (Dan 9:27; Jọn 2:17; Hib 9:11-14) Ako ọkpa i rrọọ vbe Evbagbẹn Nọhuanrẹn ne a na tama erhuanegbe Jesu ne iran gha do Ugie ọghe Ayafiohan. (Kọl 2:16, 17) Vbọrhirhighayehẹ, ako ọkpa i vbe rrọọ vbe evbagbẹn nọhuanrẹn, ne Jesu ra erhuanegbe ẹre na gbodan ye idugie na.

E Baibol Na Tie

(Jọn 9:1-17) Ugbẹnvbe Jesu ghi khian, ọ keghi bẹghe okpia ọkpa ne a biẹ ọre arhuaro. ² Avbe erhuanegbe ẹre wanniẹn wẹẹ, “Ọmamwaemwi, de orukhọ ọmwa ne ọ si ẹre ne a na biẹ okpia na arhuaro? Orukhọ ọghẹe ra ọghe evbibiẹ ọre?” ³ Jesu wanniẹn tama iran wẹẹ, “Ne ọ na rhuaro ma dekaan ẹmwẹ orukhọ ọghẹe ra ọghe evbibiẹ ọre. Ọ rhu aro ne a miẹn ehe na rhie ẹtin Osanobua ma vbe iwinna ne egbe ẹre. ⁴ Te ima gha winna iwinna ọmwa ne ọ gie mwẹ vbe ẹdẹ ma he mu, ebiebi gha he so vbene ọmwakọmwa i ghi ra na sẹtin winna. ⁵ Avbe ẹghẹ ne I ya rre agbọn, mẹ ọrọre uwanmwẹ agbọn.” ⁶ Jesu ghi guan avbe ẹmwẹ na nẹ, ọ keghi tu asẹn ye otọ ya fuẹn ekẹn kugbe, ọ na ya ekẹn nii papa okpia nii aro. ⁷ Ọ tama rẹn wẹẹ, “Ya kpe aro ruẹ vbe ọghọdọ Siloam.” (Emwi ne a ya ọni kha ọrọre, “Gie.”) Okpia ni keghi gele gha khian, ọ kpe aro ẹre, ọ keghi werriegbe gha dee vbene ọ ghi na bẹghe. ⁸ Emwa ẹdogbo ẹre, kevbe iran ni ka miẹn ọnrẹn yi vbe ehe ne ọ na vbu evbare re kegha nọ wẹẹ, “Ọna i re oko nii ne ọ te tota vbu evbare re?” ⁹ Eso wẹẹ, “Irẹn nọ.” Eso vbe wẹẹ, “Ẹn o, ẹi re irẹn, te ọ khọe.” Rhunmwuda ọni okpia ni keghi tobọ ẹre kha wẹẹ, “Mẹ nọ.” ¹⁰ Iran nọ rẹn wẹẹ, “Vbe aro ruẹ ya rhan hẹ yi?” ¹¹ Ọ wanniẹn tama iran wẹẹ, “Okpia ọkpa ne a tie ẹre Jesu ọre ọ fuẹn ekẹn ya papa mwẹ aro, ọ na tama mwẹ wẹẹ, ‘Ya khuẹ vbe Ọghọdọ Siloam’ ẹre I na gele gha khian. I ghi wa khuẹ ne vbe owarokpa, I keghi setin gha bẹghe.” ¹² Iran nọ rẹn wẹẹ, “Irẹn ghi vbo nian?” Irẹn keghi wanniẹn wẹẹ, “I ma rẹn.” ¹³ Iran keghi rhie ọmwa ne a mu ẹre egbe rran nii bu avbe Farisi. ¹⁴ Ẹdẹ Ikẹtin ẹre Jesu na fuẹn ekẹn ya papa okpia nii aro. ¹⁵ Avbe Farisi keghi dọlegbe nọ okpia nii vbene ọ do ya gha bẹghe hẹ. Ọ tama iran wẹẹ, “Ọ ye ekẹn papa mwẹ aro, I keghi ya kpe aro. Banbanna nian te I ghi bẹghe.” ¹⁶ Eso vbe uwu avbe Farisi keghi kha wẹẹ, “Ọmwa ne ọ ru emwi na i sẹtin gha re ọmwa ne ọ ke ehe ne Osanobua ye gha dee, rhunmwuda ọ ma da ne uhi Ẹdẹ Ikẹtin.” Eso vbọ kevbe kha wẹẹ, “Vbe ọmwa ne ọre ọmwa orukhọ ra ya sẹtin winna iwinna ọyunnuan vbenian hẹ yi?” Iwannegbe kegha rre ẹkpo iran. ¹⁷ Avbe Farisi keghi dọlegbe nọ okpia nii wẹẹ, “U wẹẹ irẹn ẹre ọ rhan ruẹn aro, vbe uwẹ a ghi kha hẹ vbekpa ẹre nian?” Irẹn wanniẹn wẹẹ, “Akhasẹ nọ.”

OCTOBER 8-14

EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | JỌN 11-12

“Ya Egbe Tae Jesu Vbe Odẹ Ne Ọ Ya Rhie Ẹnina Ma”

(Jọn 11:23-26) Jesu khama rẹn wẹẹ, “Ọtuẹn gha rhiọ kpaegbe.” ²⁴ Irẹn keghi wanniẹn wẹẹ, “Mẹ rẹnrẹn ighẹ ọ gha rhiọ kpaegbe vbe ẹdẹ okiekie.” ²⁵ Jesu tama rẹn wẹẹ, “Mẹ ọre arhiọkpaegbe kevbe arrọọ, ọmwakọmwa ne ọ rhirhi a ya mwẹ yi, ọ gha rre agbọn, ọ gha khọn rẹn ne ọ wu. ²⁶ Ọmwakọmwa ne ọ rre agbọn, ọ na vbe ya mwẹ yi, ẹ i wu ẹdẹdẹmwẹdẹ, wẹ ya ọna yi ra?”

ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 11:24, 25

Mẹ rẹnrẹn ighẹ ọ gha rhiọ kpaegbe: Te Mata te gha roro wẹẹ arhiọkpaegbe nọ khian sunu vbe ẹdẹ okiekie ẹre Jesu ghaa guan kaẹn. (Ya ghee ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 6:39.) Te Mata gele wa ya imamwaemwi ọghe arhiọkpaegbe yi. Avbe ọkaolotu ugamwẹ eso, na tie ẹre Sadusi ni ghaa maa emwa emwi vbe ẹghẹ nii, keghi kha wẹẹ arhiọkpaegbe i rrọọ, agharhemiẹn wẹẹ Evbagbẹn Nọhuanrẹn wa sunu yọ taara wẹẹ arhiọkpaegbe rrọọ. (Dan 12:13; Mak 12:18) Vbe obọ nọkpa, avbe Farisi keghi yayi wẹẹ ọmwa gha wu, orhiọn ọghẹe ghi ye gha rrọọ. Sokpan e Mata rẹnrẹn wẹẹ, Jesu maa emwa re wẹẹ arhiọkpaegbe rrọọ, ọ vbe rẹn wẹẹ e Jesu huẹn emwa ni wulo kpaegbe, agharhemiẹn wẹẹ ọghe iran nii lughaẹn ne ọghe Lazarọs, rhunmwuda ikpẹdẹ enẹ ẹre ọ ghi gha ye ne Lazarọs ya wu.

Mẹ ọre arhiọkpaegbe kevbe arrọọ: Uwu ọghe Jesu kevbe arhiọkpaegbe ọghẹe keghi kie ẹkpotọ yọ ne emwa ọvbehe ni wulo ya rhiọkpaegbe. Vbe Jehova ghi huẹn e Jesu kpaegbe nẹ, ọ keghi rhie asẹ nẹẹn nọ ya gha huẹn emwa ni wulo kpaegbe; ẹi vbe re ọni ọkpa, e Jehova vbe rhie asẹ ne Jesu, ne ọ ya rhie arrọọ etẹbitẹ ne emwa. (Ya ghee ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 5:26.) Vbe ebe Arhie 1:18, Jesu keghi tie egbe ẹre ‘ọmwa nọ rrọọ,’ nọ mwẹ ‘isanhẹn ọghe uwu kevbe Idin.’ Rhunmwuda ọni, Jesu ọre ayayẹro ọghe emwa ni rrọọ kevbe emwa ni wu nẹ. Irẹn yan rẹn wẹẹ, irẹn gha kie urho ọghe idin rua, irẹn ghi rhie arrọọ ne emwa ni wulo; eso ghi ya deba re kha vbe ẹrinmwi, eso ghi gha rre agbọn na, ne irẹn khian gha khaevbisẹ yan.—Jọn 5:28, 29; 2 Pit 3:13.

(Jọn 11:33-35) Jesu ghi miẹn wẹẹ, ọ viẹ, avbe Ju ni lelẹe rre vbe gu ẹre viẹ, ẹko hia keghi giẹngiẹn ọnrẹn ruan, ọ keghi dae ẹsẹse. ³⁴ Ọ keghi nọ iran wẹẹ, “De ehe ne uwa ree ẹre yi?” Iran tama rẹn wẹẹ, “Nọyaẹnmwa do ghee ẹre.” ³⁵ Jesu viẹ.

ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 11:33-35

viẹ: Emwi nọ rhiema ighẹ ẹmwẹ e Grik na ke zedu ẹmwẹ na ladian, ọre usomwẹ. Egbe ẹmwẹ vbenia ẹre Jesu vbe loo, vbe ọ guan kaẹn ọfuan nọ dee ne Jerusalẹm.—Luk 19:41.

giẹngiẹn ọnrẹn ruan, ọ keghi dae ẹsẹse: Ẹmwẹ e Grik eva na loo ro kugbe mwa, keghi gie vbene ọ da Jesu hẹ vbe ẹdẹrriọ. Ẹmwẹ e Grik na ke zedu ẹmwẹ na ladian ighẹ “giẹngiẹn ọnrẹn ruan” (em·bri·maʹo·mai) keghi dekaan vbene emwi gele ye ọmwa hẹ vbe ekhọe; sokpan emwi nọ rhiema vbe ako na ọre wẹẹ te emwi nọ sunu wa da Jesu sẹ ugboloko. Ẹmwẹ e Grik na ke zedu ẹmwẹ na ladian ighẹ “ọ keghi dae ẹsẹse” (ta·rasʹso) keghi dekaan ọmwa ne orhiọn rẹn ma sotọ rhunmwuda emwi eso nọ sunu. Vbe orhunmwu ọkpa nọ rri egie ebe ghi rhan otọ ako evbagbẹn nọhuanrẹn na, ọ na wẹẹ emwi na yae kha ọre “ne ekhọe ọmwa wagha ra ne ọmwa gha rre uwu obalọ nọkhua.” Egbe ẹmwẹ vbenia ẹre a vbe loo vbe ebe Jọn 13:21 ya gie vbene ọ da Jesu hẹ wẹẹ, e Judas ẹre ọ khian ya irẹn dẹ.—Ya ghee ayahọmwaehọ nọ dekaan Jọn 11:35.

Jesu viẹ: Ẹmwẹ e Grik na ke zedu ẹmwẹ na ladian ọre da·kryʹo. Ẹmwẹ e Grik na loo ro mwa, vbe khọ ẹmwẹ e Grik na ke zedu “ameve” vbe ako evbagbẹn nọhuanrẹn eso vbe na ghee ebe Luk 7:38; Iwinna 20:19, 31; Hib 5:7; Arhie 7:17; 21:4. Ọ khọ wẹẹ ameve nọ ladian vbe aro e Jesu ẹre ako na hoo nọ nianian, ẹi re wẹẹ te Jesu ghaa so gogoogo. Vbe Evbagbẹn Nọhuanrẹn Na Ya Urhuẹvbo Ọghe Grik Gbẹn, ako na ọkpa ẹre a na loo ẹmwẹ e Grik na. Ọ lughaẹn ne ẹmwẹ e Grik na loo ro vbe ebe Jọn 11:33 (ya ghee ayahọmwaehọ nọ dekaan ako na) ya gie eve ne Meri kevbe Ivbi e Ju eso ghaa viẹ. Jesu rẹnrẹn wẹẹ irẹn gha huẹn e Lazarọs kpaegbe, sokpan ọ keghi dae ẹsẹsẹmwẹse wẹẹ avbe ọsiọre khiẹ. Ahoẹmwọmwa kevbe ẹnina ne Jesu mwẹ ne avbe ọsiọre ẹre ọ ya ameve gha rhọọ kua vbe aro ọre, agharhemiẹn wẹẹ ọ rre idagbo. Okha na maa ima re wẹẹ Jesu mwẹ amuroro daa emwa ne emwa iran wu.

(Jọn 11:43, 44) Ọ ghi kha vberriọ nẹ, ọ keghi davan wẹẹ, “Lazarọs ladian gha dee!” ⁴⁴ Ọmwa ne ọ wu nii keghi ladian kẹ kevbe ukpọn orinmwi ne a ya gbalọ ẹre obọ kevbe owẹ kevbe aro. Jesu keghi khama iran wẹẹ, “Wa rhan rẹn ne uwa gie ẹre gha khian.”

Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn

(Jọn 11:49) Ọkpa vbe uwu iran ne a tie ẹre Kaiafas ne ọ vbe re ogie ohẹn vbe ukpo nii keghi kha wẹẹ, “Wa i zẹdẹ wan hiehie re,

ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 11:49

ogie ohẹn: Vbe ẹghẹ ne agbẹnvbo Izrẹl i na rre ototọ ọdakha ọghe agbẹnvbo ọvbehe, ọmwa gha la ukpo ogie ohẹn nẹ, uwu ọkpa ẹre ọ ghi sẹtin miẹn ọnrẹn re. (Nọm 35:25) Vbọrhirhighayehẹ, vbe ẹghẹ ne Ivbi Izrẹl ya gha rre ototọ ọdakha ọghe Ivbi e Rom, avbe ọkaolotu Ivbi e Rom ẹre ọ ghi gha zẹ emwa ye ukpo ogie ohẹn; iran sẹtin vbe rhie iran obọ sotọ vbe ẹghẹ nọ rhirhi khọn iran. (Ya ghee uhunmwuta nọ khare wẹẹ, “High priest” vbe Glossary) Ivbi e Rom ẹre ọ zẹ e Kaiafas zẹvbe ogie ohẹn; ọmwa nọ wẹro ẹre Kaiafas ghaa khin, irẹn ẹre ọ vbe kpẹẹ vbe ukpo ogie ohẹn sẹ emwa ni karo nẹẹn. Odẹ ukpo 18 C.E. ẹre ọ suẹn rẹn gha ga zẹvbe ogie ohẹn; ọ na gha ga vba rhinrin ya sẹ odẹ ukpo 36 C.E. Ne Jọn na wẹẹ e Kaiafas ẹre ọ ghaa re ogie ohẹn vbe ukpo nii, ọni ọre vbe ukpo 33 C.E., egbọre emwi ne Jọn ghaa mwẹ vbe ekhọe ọre wẹẹ e Kaiafas ẹre ọ ghaa ga zẹvbe ogie ohẹn vbe ukpo ne ai khian sẹtin mianmian ne Jesu wu.—Adeghẹ u hoo ne u rẹn ikinkin ne owa e Kaiafas ghaa ye, ya ghee App. B12 nọ rre New World Translation.

(Jọn 12:42) Ọ rhe ye vberriọ, eso vbe uwu avbe olotu avbe Ju ye ya Jesu yi, sokpan rhunmwuda avbe Farisi, ohan ma gie iran tae vbe azagba, ne a ghẹ ya khulo iran hin uwu ọgua ediọn rre;

ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 12:42

olotu avbe Ju: Ọ khọ wẹẹ emwi nọ rhiema ighẹ ẹmwẹ e Grik na ke zedu “olotu” ladian ọre emwa ni rre ekọtu nọ yo ọghe Ivbi e Ju na tie ẹre Sahẹndrin. A keghi loo ẹmwẹ na vbe ebe Jọn 3:1 ya gie Nikodimọs nọ ghaa re ọkpa vbe usun emwa ni rre ekọtu na.—Ya ghee ayahọmwaehọ nọ dekaan Jọn 3:1.

khulo iran hin uwu ọgua ediọn rre: Ra “iran ghi kpe ema khu iran fua vbe Sinagọg.” Ako na, ebe Jọn 12:42 kevbe Jọn 16:2 ọkpa, ẹre a na loo ẹmwẹ e Grik na, nọ re a·po·sy·naʹgo·gos. Emwa i ya aro nọ maan ghee ọmwa na khu fua vbe sinagọg, iran i vbe gu ẹre muobọ; rhunmwuda ọni, ọ ghi do gha lọghọ ne egbe ọmwa vberriọ sẹtin gu emwa ọvbehe do ẹki. Ẹghẹ nii irẹn vbe ẹgbẹe ọre ghi gha rre usẹ. Ehe ne a na ruẹ emwi ẹre sinagọg ghaa khin, sokpan iran vbe gha loo ẹre zẹvbe ekọtu. Ekọtu na mwẹ asẹ ne a ya ya asan gbe ọmwa ne iran bu ohiẹn gbe, iran vbe mwẹ asẹ na ya khu ọmwa hin e sinagọg rre.—Ya ghee ayahọmwaehọ nọ dekaan Mat 10:17.

E Baibol Na Tie

(Jọn 12:35-50) Jesu tama iran wẹẹ, “Uwanmwẹ gha ye gu uwa mudia kpẹẹ kherhe. Wa yin uyinmwẹ ẹdẹ agbọn uwa vbene uwa na mwẹ uwanmwẹ, ne ebiebi ighẹ do hẹ rhu uwa rhunmwuda, ọmwa ne ọ khian vbe ebiebi ma rẹn ehe ne ọ rrie. ³⁶ Wa ya uwanmwẹ yi nian vbene ọ na he gu uwa rrọọ, ne uwa miẹn ehe na gha re ivbi uwanmwẹ.” Jesu ghi ta ẹmwẹ na nẹ, ọ keghi kpa sẹ iran rae, ọ keghi ya lẹre ne iran. ³⁷ Ọ rhe winna avbe iwinna ọrhẹnrhẹn na ye iran aro, iran ma ya ẹre yi, ³⁸ Ne ẹmwẹ ne Aizaia ne akhasẹ tae miẹn ehe na sẹ wẹẹ, “Nọyaẹnmwa gha ọ ya iyẹn ne ima naẹn yi? De ọmwa ne Nọyaẹnmwa rhie ẹtin ẹnrẹn ma?” ³⁹ Ọna ọre ọ zẹẹ ne iran ma na sẹtin yayi, rhunmwuda Aizaia vbe tae wẹẹ, ⁴⁰ “Osanobua rhu iran aro nẹ, ọ vbe gbe iran ekhọe ẹwaẹn ruan nẹ, ne aro iran ghẹ miẹn ehe na bẹghe odẹ, nẹ ghẹ miẹn ehe na la iran ekhọe, ne iran ghẹ ya bu mwẹ rre ne imẹ mu iran egbe rran.” ⁴¹ Te Aizaia ta ẹmwẹ na rhunmwuda ighẹ ọ miẹn uyi Jesu, ọ na mu go. ⁴² Ọ rhe ye vberriọ, eso vbe uwu avbe olotu avbe Ju ye ya Jesu yi, sokpan rhunmwuda avbe Farisi, ohan ma gie iran tae vbe azagba, ne a ghẹ ya khulo iran hin uwu ọgua ediọn rre. ⁴³ Rhunmwuda utianmwẹ emwa ne agbọn ọre ọ yẹẹ iran sẹ utianmwẹ Osanobua. ⁴⁴ Jesu keghi da van wẹẹ, “Ọmwa ne ọ rhirhi ya mwẹ yi, ẹ i re mẹ ọkpa ẹre ọ yayi sokpan ke ọmwa ne ọ gie mwẹ ba ẹre nọ. ⁴⁵ Ọmwa ne ọ miẹn mwẹ nẹ vbe miẹn ọmwa ne ọ gie mwẹ nẹ. ⁴⁶ Te imẹ rrie agbọn zẹ vbe uwanmwẹ, ne ọmwakọmwa ne ọ ya mwẹ yi ghẹ gha rre ebiebi. ⁴⁷ Ọmwa ne ọ họn ẹmwẹ mwẹ ighẹ ọ ma vbe ya ẹre ru emwi, mẹ i ra bu ohiẹn ọnrẹn. Mẹ ma rre do bu ohiẹn agbọn, sokpan te I do miẹn rẹn fan. ⁴⁸ Ọmwa ne ọ ma rhan obọ miẹn mwẹ kevbe ne ọ ma vbe ya ẹmwẹ mwẹ yi, ọmwa ne ọ gha bu ohiẹn ọnrẹn rrọọ. Ẹmwẹ ne I guan rẹn ẹre ọ ra bu ohiẹn ọnrẹn vbe ẹdẹ okiekie. ⁴⁹ Erriọ nọ, rhunmwuda ẹmwẹ ne imẹ guan, mẹ ma zẹ ọre ta, sokpan erha mwẹ ne ọ gie mwẹ ọre ọ ta ma mwẹ ẹmwẹ ne I gha guan kevbe ne I gha ta. ⁵⁰ Mẹ rẹnrẹn wẹẹ arrọọ etẹbitẹ ọre ẹmwẹ ọnrẹn rhie rre. Rhunmwuda ọnii, ẹmwẹ ne I guan, Erha mwẹ, ẹre ọ gie mwẹ ne I kha vberriọ.”

OCTOBER 15-21

EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | JỌN 13-14

“Igiemwi Ẹre I Rhie Ne Uwa”

(Jọn 13:5) Ọ tue amẹ ye emwi ne a ya khuẹ, ọ keghi suẹn gha kpe avbe erhuanegbe ẹre owẹ, ọ na ya ukpọn ne ọ rhiegba ni gha khiẹn rẹn uan.

ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 13:5

kpe avbe erhuanegbe ẹre owẹ: Vbe otọ Izrẹl nẹdẹ, e sandals ọre ibata ne emwa nibun mobọ gha gba. Ne a na miẹn wẹẹ e sandals ne iran ghaa gba, ma gha gue iran owẹ fo, iran gha mu okhian yo ehe nọ rree, owẹ iran ghi gbe iruẹn rhunmwuda ebubẹ kevbe ekhuọrhọ nọ vuọn odẹ. Ọna ẹre ọ si ẹre ne iran na gha kie ibata, iran ke la owa ọmwa, ọ yan owa nọ gua mu ọghọ ye erhunmwuyẹn egbe ghi vbe sẹ amẹ ladian ya kpe iran owẹ. Igiemwi ọghe vbene emwa ya gha kpe emwa ọvbehe owẹ wa bun vbe Baibol. (Gẹn 18:4, 5; 24:32; 1 Sam 25:41; Luk 7:37, 38, 44) Vbe ẹghẹ ne Jesu ya kpe erhuanegbe ẹre owẹ, te irẹn ghaa hoo ne irẹn maa iran re wẹẹ, ọ khẹke ne iran gha mu egbe rriotọ kevbe ne iran gha ga emwa ọvbehe.

(Jọn 13:12-14) Jesu ghi kpe iran owẹ fo nẹ, ọ keghi dọlegbe mu agbada ẹwu ẹre yọ, ọ na ya tota ye ihe ẹre vbe ehe ne iran na rri evbare, ọ keghi nọ avbe erhuanegbe ẹre wẹẹ, “Wa rẹn emwi ne I ru ma uwa na ra? ¹³ Wa tie mwẹ Ọmamwaemwi kevbe Nọyaẹnmwa, ẹmwata nọ, erriọ ọre ọ gele ye. ¹⁴ Mẹ nọ re Ọmamwaemwi kevbe Nọyaẹn uwa kpe uwa owẹ. Rhunmwuda ọni, ọ kere ne uwa vbe gha kpe egbe owẹ.

ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 13:12-14

ọ kere: Ẹmwẹ igho ẹre a mobọ loo ẹre ginna ighẹ ẹmwẹ e Grik na ke zedu ẹmwẹ na ladian, evba mobọ yae kha ọre “osa na mwẹ ọmwa re.” (Mat 18:28, 30, 34; Luk 16:5, 7) Zẹvbe na ya loo ẹre vbe ako na kevbe ako evbagbẹn nọhuanrẹn ọvbehe, ọ keghi dekaan emwi ne ẹi mwẹ a ma ru, ra emwi nọ bi ye ọmwa egbe.—1 Jọn 3:16; 4:11; 3 Jọn 8.

(Jọn 13:15) Igiemwi ẹre I rhie ne uwa, wa ghi gha ru vbene I ru ẹre ma uwa na.

w99 3/1 31 okhuẹn 1

Okpia Nọ Ghi Hiunsi Sẹ Vbuwe Emwa Hia Nọ He Yin Agbọn Keghi Ru Iwinna Ne Emwa I Ka Yọ

Ne Jesu na kpe erhuanegbe ẹre owẹ, te irẹn ghaa hoo ne irẹn maa iran re wẹẹ, ọ khẹke ne iran gha mu egbe rriotọ. Ọ ma khẹke ne Ivbiotu e Kristi gha ghee egbe iran wẹẹ iran hiunsi sẹ emwa ọvbehe, ne iran gha roro ẹre wẹẹ ọ khẹke ne emwa ọvbehe gha ga iran; ọ ma vbe khẹke ne iran gha gualọ ukpo nọ yo ne egbe iran. Nọghayayerriọ, ọ khẹke ne iran gha lele igiemwi ne Jesu rhie yotọ. Jesu ‘ma rre ne emwa do gha gae, sokpan ne irẹn do ga emwa ọvbehe kevbe ne ọ ya arrọọ ọghẹe de emwa nibun werriegbe.’ (Matiu 20:28) Vbene ẹmwata, te ọ khẹke ne erhuanegbe Jesu muegbe ne iran ya ga emwa ọvbehe.

Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn

(Jọn 14:6) Jesu wanniẹn wẹẹ, “Mẹ ọrọre odẹ, mẹ ọrọre ẹmwata, mẹ ọrọre arrọọ. Ọmwa nọ gha sẹtin sẹ ehe ne Evbavba ye i rrọọ vbe ẹi re wẹẹ te ọ la obọ mwẹ.

ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 14:6

Mẹ ọrọre odẹ, mẹ ọrọre ẹmwata, mẹ ọrọre arrọọ: Jesu ọre odẹ rhunmwuda wẹẹ, ma i khian sẹtin na erhunmwu gie Osanobua vbe ẹi re te ima la obọ re. Irẹn ẹre ọ vbe kie “odẹ” ne emwa nagbọn ya sẹtin gu Osanobua ru adọlọ. (Jọn 16:23; Rom 5:8) Jesu ọre ẹmwata rhunmwuda wẹẹ ẹmwata ẹre ọ ghaa ta vbe ọ rre agbọn na, kevbe wẹẹ odẹ ne ọ ya loo arrọọ ọghẹe keghi guaero ighẹ ẹmwata nọ ghaa maa emwa re. Ẹmwẹ akhasẹ nibun wa mwẹ amusẹ vbe egbe Jesu, ọni rhiema wẹẹ, ukpo ne kpataki ẹre Jesu na zẹ vbe nọ dekaan emwamwa ọghe Osanobua. (Jọn 1:14; Arhie 19:10) Avbe ẹmwẹ akhasẹ na keghi mwẹ amusẹ lekpa re. (2 Kọr 1:20) Jesu ọre arrọọ rhunmwuda izọese adẹwerriegbe ne irẹn ru ne ima, nọ kie ẹkpotọ yọ ne emwa nagbọn ya miẹn “arrọọ ọghe ẹmwata,” ọni ọre ‘arrọọ etẹbitẹ.’ (1 Tim 6:12, 19; Ẹfis 1:7; 1 Jọn 1:7) Irẹn ẹre ọ khian vbe gha re “arrọọ” ne ẹbo emwa ni khian rhiọkpaegbe; ẹkpotọ ghi vbe kie ne iran ya gha rrọọ vbe Paradais.—Jọn 5:28, 29.

(Jọn 14:12) Ẹmwata ọre I tama uwa, ọmwa ne ọ ya mwẹ yi, ọ gha winna iwinna ne imẹ winnaẹn. Vbe ẹmwata, ọ gha winna iwinna ni sẹ enena, rhunmwuda mẹ rrie ehe ne Evbavba ye.

ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 14:12

iwinna ni sẹ enena: Ẹi re te Jesu ghaa hoo ne ọ kha wẹẹ emwi ọyunnuan ne erhuanegbe ẹre khian ru ẹre ọ khian sẹ ọghe irẹn. Sokpan imuegberriotọ ne irẹn ghaa mwẹ, ẹre ọ ya irẹn miẹn kue wẹẹ, iwinna ikporhu iyẹn nọ maan kevbe iwinna imamwaemwi ne erhuanegbe ẹre khian ru, ẹre ọ khian da otọ sẹ ọghe irẹn. Erhuanegbe ẹre gha kporhu vbe otọ nibun, iran gha kporhu ma emwa nibun, iran gha vbe kporhu la ẹghẹ nọ taan sẹ ẹghẹ ne Jesu kporhu la. Ẹmwẹ ne Jesu tae wa rhiẹre ma wẹẹ, irẹn hoo ne erhuanegbe irẹn ye gha winna iwinna ikporhu iyẹn nọ maan vbe irẹn gha kpa nẹ.

E Baibol Na Tie

(Jọn 13:1-17) A ghi tie ẹre akhuẹ ọrọre Emwiukpo Alagberra, Jesu rẹn nẹ wẹẹ ẹghẹ sẹ nẹ ne irẹn gha ya kpa vbe agbọn na ne ọ bu Evbavba gha khian. Ọ kakabọ ho ẹmwẹ iran ni re ọghẹe vbe agbọn na, te ọ wa ho ẹmwẹ iran ya sẹ ufomwẹ. ² Jesu kevbe avbe erhuanegbe ẹre keghi rri evbare ota. Esu wa tae nẹ wẹẹ Judas ne ovbi e Saimọn Iskariọt ẹre ọ gha rhie Jesu ma. ³ Jesu rẹnrẹn ighẹ asẹ hia ọre Evbavba wa rhie ne irẹn, ọ rẹnrẹn ighẹ ehe ne Osanobua ye ẹre irẹn ke gha dee, kevbe wẹẹ te irẹn vbe bu Osanobua khian. ⁴ Rhunmwuda ọnii, Jesu kpaegbe vbe ehe ne iran na rri evbare, ọ kuọ agbada ẹwu ẹre mu ye efẹn ọkpa, ọ keghi rhie ukpọn ne a ya khiẹn egbe gba ẹkun. ⁵ Ọ tue amẹ ye emwi ne a ya khuẹ, ọ keghi suẹn gha kpe avbe erhuanegbe ẹre owẹ, ọ na ya ukpọn ne ọ rhiegba ni gha khiẹn rẹn uan. ⁶ Ọ ghi sẹ egbe Saimọn Pita, ọ nọ rẹn wẹẹ, “Nọyaẹnmwa, te u ra kpe mwẹ owẹ ra?” ⁷ Jesu wanniẹn tama rẹn wẹẹ, “U i he sẹtin rẹn otọ emwi ne I ru banbanna, sokpan u gha rẹn otọ ẹre vbe okiekie.” ⁸ Pita keghi tua unu muẹn wẹẹ, “Ẹghẹ ọkpa i rrọọ ne u gha ya kpe mwẹ owẹ!” Jesu tama rẹn wẹẹ, “Adeghẹ, mẹ ma kpuẹ owẹ, u i sẹtin gha re ọrhuanegbe mwẹ.” ⁹ Saimọn Pita wanniẹn wẹẹ, “Nọyaẹnmwa, adeghẹ erriọ nọ, ẹ i re owẹ mwẹ ọkpa u gha kpe, wa vbe kpe mwẹ obọ kevbe uhunmwu ba re.” ¹⁰ Jesu wanniẹn wẹẹ, “Ọmwa nọ khuẹ nẹ, egbe ẹre huanrẹn, emwi ne ọ hoo ọvbehe i ghi vbe rrọọ gberra ne ọ rria owẹ. Wanwan na nian, wa hia ọre egbe ẹre huanrẹn, vbe ne ọ na kẹ arhiọnkpa kẹkan.” ¹¹ (Jesu rẹn ọmwa ne ọ ra rhie ẹre ma nẹ, ọni ọ zẹẹ ne ọ na kha wẹẹ, “Egbe uwa hia huanrẹn vbene ọ na kẹ arhiọnkpa kẹkan.”) ¹² Jesu ghi kpe iran owẹ fo nẹ, ọ keghi dọlegbe mu agbada ẹwu ẹre yọ, ọ na ya tota ye ihe ẹre vbe ehe ne iran na rri evbare, ọ keghi nọ avbe erhuanegbe ẹre wẹẹ, “Wa rẹn emwi ne I ru ma uwa na ra? ¹³ Wa tie mwẹ Ọmamwaemwi kevbe Nọyaẹnmwa, ẹmwata nọ, erriọ ẹre ọ gele ye. ¹⁴ Mẹ ne ọ re Ọmamwaemwi kevbe Nọyaẹn uwa kpe uwa owẹ. Rhunmwuda ọnii ọ kere ne uwa vbe gha kpe egbe owẹ. ¹⁵ Igiemwi ẹre I rhie ne uwa, wa ghi gha ru vbene I ru ẹre ma uwa na. ¹⁶ Ne I ta ẹmwata ma uwa. Ọviẹn i kpọlọ sẹ enarẹn, ọmwa ne a gie ẹre uhunmwu i vbe kpọlọ sẹ ọmwa ne ọ gie ẹre uhunmwu. ¹⁷ Wa rẹn ẹmwata ne ọ rrọọ nẹ nian. U miẹn vbe agbọn uwa gha rhiẹnrhiẹn hẹ deghẹ wa rhie obọ lelẹe ya gha yin.

OCTOBER 22-28

EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | JỌN 15-17

“Uwa I Re Ọkpa Vbe Agbọn Na”

(Jọn 15:19) Akpawẹ ọghe agbọn na uwa khin, agbọn na gha ho ẹmwẹ uwa zẹ vbe ọghẹe. Sokpan mẹ hannọ uwa zẹ hin uwu agbọn na rre nẹ, wa i ghi vbe re ọghẹe ọvbehe, ọni ọ zẹẹ ne agbọn na khuiwu uwa.

ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 15:⁠19

agbọn: Emwi nọ rhiema ighẹ koʹsmos nọ re ẹmwẹ e Grik na ke zedu ẹmwẹ na ladian ọre emwa nagbọn ni ya egbe iran khian eghian Osanobua; a ma ka eguọmwadia Osanobua ba re. Ebe Jọn ọkpa ẹre ọ ya unu kaan ẹmwẹ ne Jesu tae ne ọ na wẹẹ erhuanegbe ẹre i re ọkpa vbe agbọn na, ra iran i re ọghe agbọn na. Jesu vbe dọlegbe ta ẹmwẹ na igbava vbe ẹghẹ ne ọ ya gha na erhunmwu ne avbe ukọ ọghẹe ni mwẹ amuẹtinyan.—Jọn 17:14, 16.

(Jọn 15:21) Sokpan iran gha ru uwa avbe emwi na hia rhunmwuda ighẹ uwa re ọghomwẹ, rhunmwuda iran ma rẹn ọmwa ne ọ gie mwẹ.

ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 15:21

rhunmwuda ighẹ uwa re ọghomwẹ: Ra ‘rhunmwuda eni mwẹ.’ Ugbẹnso e Baibol gha wẹẹ ‘eni,’ ọmwa nọ khuẹnniẹn eni nii kevbe aro ọmwa ne ọ khin ẹre ọ guan kaẹn. (Ya ghee ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Mat 6:9.) Eni ọghe Jesu ne Baibol guan kaẹn vbe mudia ye ọdakha ne Erhae mu nẹẹn kevbe ukpo ne ọ na zẹ. (Mat 28:18; Fil 2:9, 10; Hib 1:3, 4) Vbe ako na, Jesu keghi rhan otọ emwi nọ si ẹre ne emwa nagbọn khian na gha kpokpo erhuanegbe ẹre: rhunmwuda iran ma rẹn ọmwa ne ọ gie ẹre gha die agbọn na. Iran gha rẹn Osanobua, ẹre iran khian na rẹn emwi ne eni ọghe Jesu mudia yi, iran ghi vbe miẹn ọnrẹn yi. (Iwinna 4:12) Ọni nọ wẹẹ, iran ghi do rẹn Jesu zẹvbe Ọba nọ sẹ ọba ne Osanobua hannọ zẹ, nọ khẹke ne emwa hia gbe uhunmwu kotọ rre na, ne iran mieke na miẹn arrọọ ọghe etẹbitẹ.—Jọn 17:3; Arhie 19:11-16; yae tae Psm 2:7-12.

(Jọn 16:33) Emwi ne ọ ya mwẹ ta ẹmwẹ na ma uwa ọrọre wẹẹ ne uwa miẹn ehe na ya egbe ba mwẹ, ne ẹkun miẹn ehe na sẹ uwa otọ. Agbọn na gha rri uwa oya. Sokpan wa dọlọ aro yi, I khọn agbọn muotọ nẹ.”

it-1 516

Udinmwẹ

Agbọn na keghi vuọn ne uyinmwẹ ni ma huan nọ ghi ya emwa nagbọn khian eghian Osanobua ne Jehova, rhunmwuda ọni, te ọ khẹke ne Ivbiotu e Kristi gha mwẹ udinmwẹ ne iran mieke na sẹtin gha re emwa ni lughaẹn vbe agbọn dan na, kevbe ne iran sẹtin mudia gbain agharhemiẹn wẹẹ agbọn na khẹko iran. Jesu Kristi keghi tama erhuanegbe ẹre wẹẹ: “Agbọn na gha rri uwa oya. Sokpan wa dọlọ aro yi, I khọn agbọn muotọ nẹ.” (Jọn 16:33) Ọ ma gha mwẹ ẹghẹ ọkpa ne Ovbi Osanobua ya kue ne agbọn na mu irẹn rhia, irẹn ma vbe gha gu agbọn ru emwi ne iran ru; odẹ vbenia ẹre irẹn ya khọnmiotọ yan agbọn na. Adeghẹ ima na gha muẹn roro ighẹ igiemwi ne Jesu rhie yotọ zẹvbe ọmwa nọ khọnmiotọ yan agbọn na, ọna gha ru iyobọ ne ima ya gha mwẹ udinmwẹ, ne ima mieke na sẹtin yegbe taa re, ne ima vbe lughaẹn ne agbọn na.—Jọn 17:16.

Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn

(Jọn 17:21-23) I rinmwian ne iran hia gha re ọkpa. Evbavba, gie iran gha rre uwu ima ne agbọn miẹn ehe na yayi ighẹ wẹ ẹre ọ gele gie mwẹ. ²² Uyi ne uwẹ rhie mẹ ẹre imẹ vbe rhie ne iran, ne iran miẹn ehe na gha re ọkpa zẹ vbene imẹ vbe ruẹ re ọkpa. ²³ Mẹ vbe uwu iran, wẹ vbe uwu imẹ, ne iran miẹn ehe na wa gha re ọkpa, ne agbọn miẹn ehe na rẹn ighẹ wẹ ọre ọ gele gie mwẹ, kevbe wẹẹ zẹ vbene u hoẹmwẹ mwẹ, erriọ ọre u vbe hoẹmwẹ iran.

ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 17:21-23

ọkpa: Ra “ne iran gha mwẹ akugbe.” Jesu keghi na erhunmwu ne erhuanegbe ẹre gha re “ọkpa,” ọni nọ wẹẹ ne iran gha winna kugbe zẹvbe emwa ni mwẹ evbakọnrẹn ọkpa, zẹvbe ne irẹn vbe Erha irẹn vbe ya re “ọkpa” vbe odẹ ne iran ya ru emwi kevbe odẹ ne iran ya mwẹ iziro ọkpa. (Jọn 17:22) Akugbe vbenia ẹre Pọl ghaa guan kaan vbe ebe 1 Kọr 3:6-9, vbe ẹghẹ ne ọ na gha gie vbene Ivbiotu e Kristi ya koko deba Osanobua winna hẹ.—Ya ghee 1 Kọr 3:8 kevbe ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 10:30; 17:11.

ne iran miẹn ehe na wa gha re ọkpa: Emwi ne Jesu ghaa guan kaẹn vbe ako na ọre wẹẹ, emwa ne Erhae hoẹmwẹ ọnrẹn ẹre ọ khian gha mwẹ akugbe vbenia. Ọna keghi guaero ighẹ emwi nọ rre Kọl 3:​14, nọ khare wẹẹ: “aho ẹmwẹ ọmwa . . . ọre ọza ne ọ gba emwi hia kugbe vbe akugbe ne ọ gbae.” A gha wẹẹ akugbe nọ gbae, ọni ma rhiema wẹẹ te erhuanegbe Jesu hia khian gha mwẹ uyinmwẹ ọkpa, ẹtin ọkpa ra ekhọe ọguọmwaziro ọkpa. Emwi nọ rhiema ọre wẹẹ, te iran khian gha mwẹ iyayi ọkpa, imamwaemwi ọkpa kevbe wẹẹ te iran khian gha ru emwi kugbe.—Rom 15:5, 6; 1 Kọr 1:10; Ẹfis 4:3; Fil 1:27.

(Jọn 17:24) Evbavba, u viọ iran mẹ nẹ, I hoo ne iran gu mwẹ gha rre ehe ne imẹ ye ne iran miẹn ehe na ya aro iran miẹn uyi mwẹ, uyi ne u rhie mẹ, rhunmwuda, vbe a te do yi agbọn na, wẹ ka gha hoẹmwẹ mwẹ nẹ.

ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 17:24

a te do yi agbọn na: Ẹmwẹ e Grik na ke zedu ẹmwẹ na ẹre a vbe loo vbe Hib 11:11, emwi na loo ẹre ginna vba ọre ‘hanmwa’ vbe a ghaa guan kaan ẹmwẹ “ọmọ.” Ne Jọn na wẹẹ “a te do yi agbọn na,” ọ khọ wẹẹ ẹghẹ ne Adam vbe Ivi ya suẹn gha biẹlẹ ẹre ọ ghaa guan kaẹn. Jesu vbe loo ẹmwẹ na, vbe ọ ghaa guan kaan Ebẹl, nọ re ọmwa nagbọn nokaro nọ khian miẹn ere vbe adẹwerriegbe ọghe Jesu, nọ vbe re ọmwa okaro na gbẹn eni ẹnrẹn ye ebe arrọọ, ke ẹghẹ gha dee. (Luk 11:50, 51; Arhie 17:8) Erhunmwu ne Jesu naẹn gie Erhae keghi vbe suigiẹ yọ wẹẹ vbe ẹghẹ nọ kpẹẹ fua—vbene Adam vbe Ivi ke suẹn gha biẹ—Osanobua hoẹmwẹ Ovbi ẹre nẹ.

E Baibol Na Tie

(Jọn 17:1-14) Ugbẹn vbe Jesu ghi ta avbe ẹmwẹ na fo nẹ, ọ keghi tọn aro mu ghe odukhunmwu vbe ẹrinmwi, ọ wẹẹ, “Evbavba, ẹghẹ na kha nii sẹ nẹ nian. Rhie uyi ne Ovbi uẹ ne Ọmọ vbe rhie uyi nuẹn. ² Rhunmwuda, wẹ ọre ọ rhie asẹ nẹẹn ne ọ gha kha yan emwa hia, ne irẹn miẹn ehe na rhie arrọọ ne ẹ i fo ne iran hia ne uwẹ viọ nẹẹn. ³ Ọna ọrọre nene arrọọ ne ẹi fo wẹẹ ne emwa ne agbọn rẹn ruẹn zẹvbe Osanobua ọkpa ne ọ re ọghe ẹmwata kevbe ne iran rẹn Jesu Kristi, ọmwa ne uwẹ gie. ⁴ Mẹ rhie uyi ruẹ maan nẹ vbe agbọn: Iwinna ne u rhie mẹ, I winnaẹn fo nẹ. ⁵ Evbavba ne Evbavba, rhie uyi mẹ vbobọvbobọ nian, egbe uyi ne I ka guẹ mwẹ vbe a ma he yi agbọn. ⁶ “Mẹ rhie ruẹ ma iran ne uwẹ hannọ ke uwu agbọn ladian nẹ. Ọghuẹ iran khin, wẹ keghi viọ iran mẹ, iran vbe ru nẹ zẹvbe ne u gie. ⁷ Wanwanna nian, iran rẹn nẹ wẹẹ, emwi ne uwẹ viọ mẹ, ọghuẹ iran ke rre. ⁸ Rhunmwuda uhunmwu ne u gie mwẹ re, I tama iran nẹ, iran vbe miẹn rẹn nẹ, iran rẹnrẹn wẹẹ ọghuẹ mẹ ke gha dee vbe ẹmwata, iran vbe yayi nẹ ighẹ wẹ ọre ọ gele gie mwẹ. ⁹ “Te imẹ ghi na erhunmwu ne iran nian, I ma na erhunmwu ne agbọn, iran ne u viọ mẹ ọkpa ẹre I na erhunmwu na rhunmwuda ọghuẹ iran khin. ¹⁰ Emwi ne I mwẹ hia, ọ wuẹ nọ, emwi ne uwẹ vbe mwẹ hia, ọghomwẹ nọ. Ena ẹre ọ rhie uyi mwẹ maan. ¹¹ Wanwanna nian, mẹ bu ruẹ dee, mẹ i ghi rre agbọn na sokpan iran ye rre agbọn na, Evbavba Ne Ọ Huanrẹn ya ẹtin eni ruẹn gbe ebe gue iran, eni ne u mu mẹ nii, ne iran miẹn ehe na gha re ọkpa zẹvbe ne ima vbe ruẹ vbe re ọkpa. ¹² Ẹghẹ ne I na gha gu iran rrọọ, ẹtin eni ruẹn ẹre I ya tan ifuẹn gue iran, eni ne u mu mẹ nii, I gele tan ifuẹn gue iran, a ma miẹn ne ọ fuan vbọ, gberra ọkpa nii ne a wẹẹ te ọ ra fuan, ne ẹmwẹ ne ebe ne ọ huanrẹn tae miẹn ehe na sẹ. ¹³ Banbanna nian, I bu ruẹ dee. Te I guan ẹmwẹ na vbe agbọn, ne ọyẹnmwẹ mwẹ miẹn ehe na gha sẹ iran, ọyẹnmwẹ ne ọ sẹ otọ ẹko. ¹⁴ I ta uhunmwu ne u gie mwẹ re ma iran nẹ, agbọn na gha khọ ẹko iran, rhunmwuda iran i re ọghe agbọn na zẹvbe ne imẹ i vbe re ọghe agbọn na.

OCTOBER 29–NOVEMBER 4

EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | JỌN 18-19

“Jesu Keghi Sosẹ Ye Ne Ẹmwata”

(Jọn 18:36) Jesu wanniẹn wẹẹ, “Arriọba mwẹ i re ọghe emwa na, akpawẹ ọghe emwa na ọre arriọba mwẹ khin, avbe irogho mwẹ gha gbinna ne a ghẹ miẹn ehe na mu mwẹ bu avbe Ju. Ẹn o, arriọba mwẹ i re ọghe emwa na.”

(Jọn 18:37) Rhunmwuda ọnii, Pailet nọ rẹn wẹẹ, “Ọni rhie ma ighẹ ọba wẹ gele khin?” Jesu wanniẹn wẹẹ, “Wẹ ọre ọ khare ighẹ ọba mẹ khin. Emwi ne ọ si ẹre ne I na gha dee, ne a na vbe biẹ mwẹ vbe agbọn na ọrọre ne I do ta ẹmwẹ ẹmwata, ọmwa ne ọ ghi re ọghe ẹmwata nẹ gha danmwehọ mwẹ.”

ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 18:37

ta: Ra sosẹ. Zẹvbe ne a ya loo ẹre vbe Evbagbẹn Nọhuanrẹn Na Ya Urhuẹvbo Ọghe Grik Gbẹn, ne ẹmwẹ ‘sosẹ’ (mar·ty·reʹo) kevbe ‘osẹ’ (mar·ty·riʹa; marʹtys) keghi mwẹ emwi nibun nọ demu. A keghi loo ẹmwẹ eva na ginna osẹ na sẹ rhunmwuda emwi ne aro ọmwa sẹ ra emwi ne ọmwa rẹnrẹn, ọ vbe dekaan “na ya ẹmwẹ wewe, na kue ye emwi ne ọmwa tae kevbe na ta ẹmwẹ nọ maan vbekpa emwi.” Gberra wẹẹ Jesu sosẹ ye ne ẹmwata lekpae ne ọ na gha yae wewe ma emwa, ọ keghi vbe rhiẹre ma vbe odẹ ne ọ ya loo arrọọ ọghẹe wẹẹ, ẹmwata ẹre ẹmwẹ akhasẹ hia ne Erhae tae yotọ khin kevbe wẹẹ eyan ọghẹe hia gha mwẹ amusẹ. (2 Kọr 1:20) Emwamwa ọghe Osanobua nọ dekaan Arriọba ọghẹe kevbe Ọba nọ kha yan rẹn keghi re na wa ta yotọ zẹẹ. Arrọọ ọghe Jesu hia, ke ẹdẹ ubiẹmwẹ ọghẹe ya sẹ ẹdẹ nọ wu ne ima, keghi muẹn sẹ ẹmwẹ akhasẹ hia na tae vbekpa re; emwi hia ni niẹn obọ dae Mẹzaia vbe ile ọghe Uhi keghi vbe mwẹ amusẹ vbe egbe ẹre. (Kọl 2:16, 17; Hib 10:1) Rhunmwuda ọni, ọ gha gia na kha wẹẹ, te Jesu ‘sosẹ ye ne ẹmwata’ lekpae ẹmwẹ ne unu kevbe uyinmwẹ.

ẹmwata: Ẹi re ẹmwata na ta kẹkan e Jesu ghaa guan kaẹn, sokpan emwi ne ọ ghaa guan kaẹn ọre ẹmwata nọ dekaan emwamwa ọghe Osanobua. Ẹmwata ọkpa ne kpataki nọ dekaan emwamwa ọghe Osanobua ọre wẹẹ, Jesu ne “ovbi e Devid” ọre Ogie Ohẹn kevbe Ọba ọghe Arriọba Osanobua. (Mat 1:1) Jesu keghi gi emwa rẹn wẹẹ emwi nọ wa mobọ ya irẹn gha die agbọn na, ọre ne irẹn do ya ẹmwata nọ dekaan Arriọba Osanobua wewe. Ẹmwata vberriọ ẹre avbe odibosa vbe ya wewe a te miẹn wẹẹ a biẹ Jesu kevbe ẹdẹ na biẹ Jesu vbe Bẹtlẹhẹm nọ rre otọ Judia, nọ re ẹvbo ne a na vbe biẹ e Devid.—Luk 1:32, 33; 2:10-14.

(Jọn 18:38a) Pailet nọ rẹn wẹẹ, “Vbọre ẹmwata yi?”

ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 18:38a

Vbọre ẹmwata yi?: Ẹmwata na ta kẹkan ẹre Pailet ghaa mwẹ vbe ekhọe vbe ẹghẹ ne ọ ya nọ e Jesu ọta, ẹi re ẹmwata ne Jesu ghaa guan kaẹn. (Jọn 18:37) Akpawẹ te Pailet gele gha hoo nọ rẹn ewanniẹn ọghe inọta nii, te Jesu gha te wa rhie ewanniẹn nọ khẹke nẹẹn. Sokpan odẹ ne Pailet ya nọ ọta nii rhiẹre ma wẹẹ te irẹn ghaa gbe ikhan ye ẹmwẹ ne Jesu tae, emwi nọ ghaa hoo nọ ta ọre wẹẹ, “Ẹmwata? A zẹdẹ miẹn ẹmwata ra?” E Pailet ma kue zẹdẹ zin egbe ne Jesu rhie ewanniẹn nẹẹn amaiwẹ, ọ ke ladian bu Ivbi e Ju.

Gualọ Emwi Ewe Ọghe Orhiọn

(Jọn 19:30, NW) Vbe ọ ghi danmwẹ ayọn nii nẹ, Jesu keghi kha wẹẹ: “Ọ sẹ ufomwẹ nẹ!” ọ na ghi vbokho ẹyaẹn, orhiọn rẹn keghi kpa.

ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 19:⁠30

orhiọn rẹn keghi kpa: Ra “ọ keghi kpan udu.” Vbene a ya loo ẹre vbe ako na ighẹ ẹmwẹ e Grik na ke zedu “orhiọn” (pneuʹma) ladian keghi dekaan “uhiọnrọnmwẹ” ra “arrọọ.” Vbene a vbe ya loo ẹmwẹ e Grik nọ re ek·pneʹo (nọ re ‘hiọnrọn sotọ’) vbe ebe Mak 15:37 kevbe Luk 23:46 ni vbe ta okha na, keghi vbe suigiẹ ye ẹmwẹ na (ẹmwẹ na loo ro vbe ako eva na ọre ‘kpan udu,’ ra uhiọnrọnmwẹ nokiekie zẹvbe ne ayahọmwaehọ nọ dekaan Mak 15:37 kevbe Luk 23:46 ya rhan otọre). Emwa eso keghi kha wẹẹ ne ako nii na wẹẹ ‘orhiọn rẹn keghi kpa,’ ọni rhiema wẹẹ Jesu ma ghi ziga nọ ye gha rre agbọn ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ ọ muẹn sẹ ufomwẹ nẹ ighẹ uhunmwu ne Erhae gie ẹre. “Ekhọe obọ ẹre ọ ya rhie ẹdagbọn rẹn yotọ.”—Aiz 53:12; Jọn 10:11.

(Jọn 19:31) Avbe Ju keghi bu Pailet gha khian, iran wẹẹ ne ọ gie iran ya bunnọ avbe emwa ne a gbele ni owẹ ne a viọ iran tuorre vbe [erhan irrioya]. Emwi ne ọ ya iran ru ọna ọrọre wẹẹ ẹdẹ Fraide nọ, iran i vbe hoo ne ikun iran gha rre uhunmwu [erhan irrioya] vbe Ẹdẹ Ikẹtin, kpataki vbe a miẹn wẹ Ẹdẹ Ikẹtin nii, ughaẹn ọ ya huan.

ayahọmwaehọ nọ rre nwtsty nọ dekaan Jọn 19:31

Ẹdẹ Ikẹtin nii, ughaẹn ọ ya huan: A gha do Ugie Alagberra ọ rre ẹdẹ gbe ọre Nisan 15, te Ivbi e Ju wa ya ẹdẹrriọ khian ẹdẹ ikẹtin, ọ gha khọnrẹn nọ de ye ẹdẹ nọ rhirhi gha khin vbuwe uzọla. (Lẹv 23:5-7) Ẹdẹ ikẹtin na, gha de ye ẹdẹ ne iran ka ya ru Ẹdẹ Ikẹtin, (ọna ọre ẹdẹ nogie ihinrọn ọghe uzọla ọghe Ivbi e Ju, ọni ọre akota vbe ẹdẹ Fraide ya sẹ akota vbe ẹdẹ Satọde), ọ ghi khian Ẹdẹ Ikẹtin ne ‘kpataki.’ Egbe ẹdẹ ikẹtin vberriọ ẹre ọ lele ẹdẹ Fraide ne Jesu wu. Ke ukpo 29 ya sẹ 35 C.E., ukpo 33 C.E ọkpa nọ re ukpo ne Jesu wu, ẹre Nisan 14 de ye ẹdẹ Fraide. Ọna wa vbe suigiẹ yọ wẹẹ Nisan 14, 33 C.E., ẹre Jesu wu.

E Baibol Na Tie

(Jọn 18:1-14) Jesu ghi na erhunmwu na fo nẹ, ọ viọ avbe erhuanegbe mwẹ obọ, iran keghi fian ẹzẹ Kidrọn rra, ogba ọkpa rre evba, Jesu kevbe avbe erhuanegbe ẹre keghi la uwu ẹre. ² Judas ne ọgueva vbe rẹn evba, rhunmwuda ẹghẹ nibun ẹre Jesu ka ya gha viọ avbe erhuanegbe ẹre yo evba. ³ Rhunmwuda ọni Judas keghi viọ ivbiyokuo eso kevbe avbe ọgbalegbe Ọgua Osa ne avbe igie ohẹn kevbe avbe Farisi gie, ba egbe gha rrie uwu ogba, iran mu egbe igbinna, iran keghi vbe viọ ukpa mwẹ obọ gha khian. ⁴ Jesu rẹn vbene emwi hia ra de hẹ, rhunmwuda ọni, ọ keghi khian ya vba iran, ọ tama iran wẹẹ, “De ọmwa ne uwa gualọ yi?” ⁵ Iran wanniẹn tama rẹn wẹẹ, “Jesu ne ovbi e Nazarẹt.” Irẹn tama iran wẹẹ, “Mẹ ọna khin.” Judas ne ọgueva keghi vbe gu iran mudia vbe evba. ⁶ Ugbẹn vbe Jesu ghi tama iran wẹẹ, “Mẹ ọna khin.” Iran bi ghe iyeke, iran keghi dele gbe otọ. ⁷ Jesu dọlegbe nọ iran wẹẹ, “De ọmwa ne uwa gualọ yi?” Iran wẹẹ, “Jesu ne ovbi e Nazarẹt.” ⁸ Jesu tama iran wẹẹ, “I ka tama uwa nẹ wẹẹ, ‘Mẹ ọna khin,’ Adeghẹ mẹ ẹre uwa gele gualọ, wa gie iran nekpa na gha rrie owa.” ⁹ (Ọ guan ẹmwẹ na ne ẹmwẹ ne ọ tae miẹn ehe na sẹ wẹẹ, “Evbavba, ọkpa i rrọọ ne ọ fun uan vbe uwu iran ne u hẹ mẹ.”) ¹⁰ Saimọn Pita keghi mwẹ umozo, ọ keghi yuo ẹre rua, ọ ya yan ọguọmwadia Ogie Ohẹn, ọ keghi fian ẹre ehọ obọ erha ọmwa fua. Malkọs ẹre a tie nene ọguọmwadia. ¹¹ Jesu tama Pita wẹẹ, “Rhie umozo ruẹ ye ako. U ma rẹn ighẹ ẹ i mwẹ I ma wọn ukpu orriara ne Erha mwẹ mu mẹ?” ¹² Avbe ivbiyokuo nii, deba olotu iran kevbe ọgbalegbe avbe Farisi keghi mu Jesu, iran keghi gba ẹre. ¹³ Iran keghi ka si ẹre gha rrie ọghe Anas. Irẹn ọrọre erha amwẹ Kaiafas ne ọ gha re ogie ohẹn vbe ukpo nii, ¹⁴ Kaiafas na ọre ọ ka khama avbe Ju wẹẹ orhunmwu ọkpa ya uhunmwu khiẹ ẹmwẹ ẹvbo hoho ẹre ọ fu egbe sẹ.