Avbe Ako Na Sunu Yi Vbe Ebe Iwinna Na Loo Vbe Ne Iko Uyinmwẹ Kevbe Iwinna Ọghe Ima
NOVEMBER 7-13
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | 2 ỌBA 5-6
“Emwa Ni Rre Ima Iyeke Bun Sẹ Ni Rre Iran Iyeke”
it-1 716 ¶4
Ẹlaisia
A Keghi Miẹn Ivbi Izrẹl Fan Vbe Obọ Ivbi E Siria. Vbe ẹghẹ ne Ọba e Jehoram ya gha kha yan Izrẹl, Ivbi e Siria kegha ru emwamwa ne iran ya mu okuo lae Izrẹl, vbene Ivbi Izrẹl i na rẹn. Sokpan, emwamwa ke emwamwa ne iran ru, Ẹlaisia ghi ya tama Ọba e Jehoram vbekpa ẹre. Vbe okaro, e Benhadad na gha roro ẹre wẹẹ, ọkpa vbe usun emwa rẹn, ẹre ọ ya irẹn dẹ. Sokpan, vbọ ghi rẹn wẹẹ, Ẹlaisia ẹre ọ tama Ọba Izrẹl emwamwa ne iran rhirhi ru, ọ na gie ivbiyokuo ọghẹe gha rrie Dotan ne iran mu Ẹlaisia rre. Ivbiyokuo ẹre keghi gbe okin lẹga ẹvbo nii, ne Ẹlaisia ghẹ mieke na lẹẹ. (PICTURE, Vol. 1, p. 950) Ọguọmwadia Ẹlaisia kegha guọ zẹzẹzẹ. Ẹlaisia na ghi na erhunmwu ne Osanobua rhan aro ọghe ọguọmwadia ẹre. “Ọguọmwadia Ẹlaisia ghi tọn aro mu, ọ keghi miẹn wẹẹ avbe ẹsin kevbe ikẹkẹ okuo ọghe erhẹn, ẹre ọ wa gba oke nii hia lẹga Ẹlaisia.” Sokpan, zẹvbe ne ivbiyokuo e Siria ya gha sikẹ Ẹlaisia, ọ na na erhunmwu ne Jehova ‘rhu iran aro.’ Ẹlaisia keghi tama Ivbi e Siria wẹẹ, “uwa lele mwẹ.” Sokpan, ọ ma gha rhie iran obọ khian rhunmwuda, ẹi re te iran gele rhu aro. Emwi nọ sunu ọre wẹẹ, iran ma ghi rẹn emwi ne iran ghaa ru. Agharhemiẹn wẹẹ, Ẹlaisia ẹre iran rre do mu, iran ma ghi ye ẹre ẹro, iran ma vbe rẹn eke nọ ghaa su iran rrie.—2 Ọba 6:8-19.
w13 8/15 30 ¶2
Uwẹ Bẹghe Ikẹkẹ Okuo Ọghe Erhẹn Vbe Na Ghee Ẹlaisia Ra?
Agharhemiẹn wẹẹ, eghian lẹga iran vbe Dotan, Ẹlaisia ma gha mu ohan. Vbọzẹ? Rhunmwuda, ọ mu ẹtin yan e Jehova. Egbe amuẹtinyan vberriọ ẹre ọ vbe khẹke ne ima gha mwẹ. Rhunmwuda ọni, ọ khẹke ne ima na erhunmwu gie Jehova nọ rhie orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe ne ima, ne ima mieke na gha mwẹ amuẹtinyan kevbe avbe uyinmwẹ ọvbehe ne orhiọn nọhuanrẹn ru iyobọ ne ima ya gha mwẹ.—Luk 11:13; Gal 5:22, 23.
it-1 343 ¶1
Ne Ọmwa Rhu Aro
Ẹi re te ivbiyokuo e Siria wa gele rhu aro vbe ẹghẹ ne Ẹlaisia na rinmwian e Jehova nọ rhu iran aro. Sokpan emwi nọ gele sunu ọre wẹẹ, iran ma ghi rẹn emwi ne iran ru. Akpawẹ te iran gele rhu aro, a gha te gha rhie iran obọ khian. Sokpan emwi ne Ẹlaisia tama iran ọre wẹẹ: “Te uwa bibi odẹ na, ọna i re ẹvbo ne uwa rrie, uwa lele mwẹ.” E William James ghi guan kaẹn emwi nọ sunu na vbe ebe ọghẹe na tie ẹre Principles of Psychology (1981, Vol. 1, ipapa 59), ọ keghi kha wẹẹ: “Ọkpa vbe usun emwi nọ ru ọmwa vbe ọmwa ghaa mwẹ emianmwẹ na tie ẹre cortical disorder, ọre wẹẹ, ọmwa nii i ghi rẹn emwi ya ru. Ọmwa nii sẹtin gha bẹghe, sokpan ẹi rẹn otọ emwi nọ bẹghe. Emwi ne ọna rhie ma ọre wẹẹ, ọmwa sẹtin bẹghe emwi nọ lẹga re sokpan, ẹwaẹn nọ ru iyobọ nẹẹn ya sẹtin rẹn otọ emwi nọ bẹghe i ghi winna.” Ọ gha kẹ, egbe emwi vbenian ẹre Jehova ru ivbiyokuo e Siria re, sokpan vbe iran ghi sẹ Sameria, ọ na rhan iran aro. (2 Ọba 6:18-20) Ọ gha kẹ, egbe emwi vbenian ẹre ọ vbe sunu daa ikpia ni ghaa rre Sodọm, rhunmwuda e Baibol ma khama ima wẹẹ, iran ghaa kpokpo egbe wẹẹ iran rhu aro, nọghayayerriọ, iran na ye gha hia ne iran gualọ onurho na la lae owa ọghe Lọt.—Gẹn 19:11.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
w05 8/1 9 ¶2
Avbe Olika Ẹmwẹ Ni Rre Ebe Ọba Nogieva
5:15, 16—Vbọzẹ ne Ẹlaisia ma na viọ emwi ihaoko ne Neaman viọ gie ẹre? Ẹlaisia ma viọ emwi ihaoko nii, rhunmwuda ọ rẹnrẹn wẹẹ, ẹtin e Jehova ẹre irẹn ya mu e Neaman egbe rran, ẹi re ẹtin obọ irẹn. Irẹn ghee ẹre wẹẹ, emwi nọ ma zẹdẹ khẹke nọ, ne irẹn gha loo ukpo ne Osanobua mu irẹn yi ya ru ọghe enegbe irẹn. Eguọmwadia Osanobua ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ i vbe gualọ ọghe enegbe iran, zẹvbe ne iran ya ru iwinna ne Osanobua waa iran re. Iran keghi lele ibude ọghe Jesu, nọ khare wẹẹ: “Te a rhie ne uwa ọghe ọhẹ, uwa vbe gha rhie ne emwa ọvbehe ọghe ọhẹ.”—Matiu 10:8.
NOVEMBER 14-20
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | 2 ỌBA 7-8
“E Jehova Keghi Ru Emwi Ọkpaodin”
it-1 716-717
Ẹlaisia
Vbene ẹghẹ ya khian, e Ben-hadad II keghi viọ ivbiyokuo ẹre gha die Sameria, sokpan ọ ma gu iran khọn vbe ọwarọkpa nii, nọghayayerriọ, ọ na gbe okin lẹga ẹre. Vbe ẹghẹ na ya gbe okin lẹga e Sameria, emwi baa sẹrriọ wẹẹ, ọba na họn vbekpa okhuo ọkpa nọ rri ọmọ nọ biẹ. Ọba e Jehoram, nọ re ovbi Ehab ne izigha keghi yan wẹẹ, te irẹn khian gbe Ẹlaisia rua. Sokpan, ọ ma ru vberriọ. Ọba e Jehoram kevbe ọkaokuo ọghẹe ghi sẹ owa Ẹlaisia, e Jehoram na kha wẹẹ, irẹn ma ghi yayi wẹẹ, iyobọ rhọkpa gha ke obọ e Jehova rre. Ẹlaisia keghi tama ọba wẹẹ, vbe odẹ ẹghẹ na vbe akhuẹ, te evbare khian kpọ kua. Sokpan ọkaokuo nii ma yayi wẹẹ ọna gha sẹtin sunu, rhunmwuda ọni, Ẹlaisia na tama rẹn wẹẹ: “Aro ruẹ gha sọe vbe ọ gha sunu sokpan u i khian re vbe evbare nii.” E Jehova keghi ru ẹre ne Ivbi e Siria họn emwi nọ yevbe na ghee ivbiyokuo nibun ni khọn dee, ẹre iran na ghi lẹẹ fua, iran na sẹ evbare hia ni rre uwu agọ nii rae. Ọba ghi họn wẹẹ, ivbiyokuo e Siria lẹẹ hin agọ ọghe iran rre, ọ na wẹẹ ne ọkaokuo ọghe irẹn gha gbogba ga onurho ẹvbo e Sameria, evba nii ẹre Ivbi Izrẹl na ya owẹ rhilo ẹre ginna otọ, vbe iran bi rrie agọ ọghe Ivbi e Siria ne iran ya viọ evbare, erriọ ẹre ọ ghi ya wu. Agharhemiẹn wẹẹ, ọkaokuo nii bẹghe evbare nii, ọ ma sẹtin re vbọ.—2 Ọba 6:24–7:20.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
it-2 195 ¶7
Ukpa
Avbe Ọba Ni Ke Uniẹn Ọghe Devid Rre. E Jehova keghi zẹ e Devid nọ gha kha yan otọ Izrẹl. E Jehova keghi ru iyobọ nẹẹn ya gha re ọkaolotu nọ ya ẹwaẹn su emwa rẹn. Rhunmwuda ọni, a kegha tie ẹre “ukpa ọghe Izrẹl.” (2 Sam 21:17) E Jehova keghi gu e Devid ta ile ọghe arriọba, ọ na yan ma rẹn wẹẹ: “Akhaevbisẹ arriọba ruẹ i ra fo ẹdẹ.” (2 Sam 7:11-16) Rhunmwuda ọni, avbe ọba ni ke uniẹn e Solomọn ne ovbi e Devid rre, keghi yevbe “ukpa” ne Ivbi Izrẹl.—1 Ọba 11:36; 15:4; 2 Ọba 8:19; 2 Krọ 21:7.
NOVEMBER 21-27
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | 2 ỌBA 9-10
“Ọ Kegha Mwẹ Udinmwẹ, Ọ Ma Vbe Gi Emwi Rhọkpa Da Ẹre Obọ Yi”
w11 11/15 3 ¶2
E Jehu Keghi Rhiegba Ye Ugamwẹ Ẹmwata
Te emwi hia wa kulo vbe otọ Izrẹl vbe ẹghẹ ne Jehova ya mu iwinna ne Jehu. E Jezibẹl ne ọvbokhan Ehab, nọ vbe re iye Jehoram ne ọba, ẹre ọ ghaa ta ẹmwẹ nọ sẹ vbe otọ Izrẹl vbe ẹghẹ nii, te ọ wa gha ru emwi dan, emwa nibun ni rre ẹvbo nii na vbe gha ya egbe taa re. E Jezibẹl kegha ga e Bel, ọ na vbe silo emwa ọvbehe ba egbe, iran na bizugbe ugamwẹ e Jehova. Ọ na gbele avbe akhasẹ ọghe Osanobua rua, ọ na vbe ya uyinmwẹ alama oghẹ kevbe igẹbọ gba ehe hia. (2 Ọba 9:22; 1 Ọba 18:4, 13) E Jehova keghi tae wẹẹ, te irẹn khian wabọ igiowa ọghe Ehab rua, ya sẹ egbe Jehoram kevbe Jezibẹl. E Jehu ẹre Jehova khian loo ya wabọ iran rua.
w11 11/15 4 ¶2-3
E Jehu Keghi Rhiegba Ye Ugamwẹ Ẹmwata
Ọba keghi gie orhunmwu eva bu e Jehu, sokpan e Jehu ma zẹ ye iran re. E Jehu keghi ya vba Ọba e Jehoram kevbe ọsiọre ighẹ Ahazaia nọ re ọba ọghe Juda vbe iran rre ikẹkẹ okuo ọghe iran. Ọba e Jehoram keghi nọ e Jehu wẹẹ, “Deghẹ okhian maan?” E Jehu na ghi kha wẹẹ: “Vbe ọ khian ghi gha maan hẹ vbe iyuẹ ya uyinmwẹ alama oghẹ kevbe igẹbọ ya gba ehe hia?” Ọba e Jehoram ghi họn ẹmwẹ na, ohan na muẹn, ọ na gha hoo nọ lẹẹ fua. Sokpan obọ e Jehu keghi vba re! E Jehu keghi rhie uhanbọ kevbe ifẹnmwẹ ọghẹe, ọ na fi ẹre. Nene ifẹnmwẹ na ya vba e Jehoram vbe ẹkokoudu, ọ na dee ye uwu ikẹkẹ okuo ọghẹe, ọ na wu. Agharhemiẹn wẹẹ, Ahazaia te lẹẹ fua, obọ e Jehu na ye vba re, ọ na gbe ẹre rua.—2 Ọba 9:22-24, 27.
Ọmwa nọ ghi sọregbe na khian gbe rua vbe igiowa ọghe Ehab, ọre Jezibẹl ne Oloi. E Jehu keghi tie Jezibẹl “ẹwobi ọmwa.” E Jehu ghi sẹ Jezrẹl, ọ keghi miẹn e Jezibẹl vbọ mudia ye ewindo ọghe ẹguae, ọ na ke evba gha ghee adesẹ orere. E Jehu ma zẹdẹ si egbe hiehie, ọ na tama emwa ni winna vbe ẹguae, ne iran ke ewindo nii rrua e Jezibẹl fua. E Jehu keghi ya avbe ẹsin ọghẹe nana ikun ẹnrẹn gberra. Iyeke ọni, e Jehu keghi gbele iran hia ni ghi kẹ vbe igiowa ọghe Ehab ne ọmwa dan nii rua.—2 Ọba 9:30-34; 10:1-14.
w11 11/15 5 ¶3-4
E Jehu Keghi Rhiegba Ye Ugamwẹ Ẹmwata
Ẹmwata nọ wẹẹ, e Jehu gbele emwa nibun rua. Ọrheyerriọ, Ebe Nọhuanrẹn gie Jehu zẹvbe okpia nọ mwẹ udinmwẹ, nọ miẹn Ivbi Izrẹl fan vbe ẹghẹ ne Jezibẹl kevbe ẹgbẹe ọre, ya gha ya obọ nọ tọn mu Ivbi Izrẹl. Ọkaolotu nọ mwẹ udinmwẹ kevbe izọghae ẹre ọ khian sẹtin ru egbe emwi ne Jehu ru na, ọ ghi vbe musọe. Ebe ọkpa nọ rhan otọ e Baibol ghi guan kaẹn emwi nọ sunu na, ọ na wẹẹ, “iwinna na ma zẹdẹ gha khuẹrhẹ, ẹtin vbe iwegbe ẹre ọ ya ru ẹre, ọ ma vbe gi egbe wọọ re. Akpawẹ ọ ya obọ khẹkhẹkhẹ ya muẹn, ẹi ghẹ te sẹtin wabọ ugamwẹ e Bel hin otọ Izrẹl rre fẹfẹfẹ.”
Ivbiotu e Kristi ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ wa vbe mwẹ ọlọghọmwa nibun, rhunmwuda ọni, ọ vbe khẹke ne iran gha mwẹ udinmwẹ, ne iran vbe rhiegba ye iwinna vbe na ghee Jehu. Vbe igiemwi, de emwi ne ima khian ru deghẹ ima na miẹn edanmwẹ nọ gha sẹtin ya ima ru emwi eso nọ sọnnọ e Jehova? Ọ khẹke ne ima gha mwẹ udinmwẹ, ma ghi zẹ emwi ru, ma ghi wa lẹẹ ne edanmwẹ nii vbobọvbobọ. Ọ ma khẹke ne ima gi emwi rhọkpa mu idobo ye ugamwẹ ne ima rhie ne Jehova.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
w11 11/15 5 ¶6-7
E Jehu Keghi Rhiegba Ye Ugamwẹ Ẹmwata
E Jehu sẹtin gha roro ẹre wẹẹ, ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, arriọba ọghe Izrẹl kevbe ọghe Juda i ghi re ọkpa, te ọ vbe khẹke ne iran vbe gha ga osa ughughan. Rhunmwuda ọni, ọ na ru emwi ne avbe ọba nikẹre ni ka kha yan otọ Izrẹl vbe ru. Ọ na si Ivbi Izrẹl fi igẹbọ, iran na do gha ga ẹkhuia ẹmila na maẹn, ne arriọba eva na, ghẹ mieke na khian ọkpa. Sokpan, emwi nọ ru na rhie ẹre ma wẹẹ, ọ ma mu ẹtin yan e Jehova, nọ re Osa nọ ma re ọba.
E Jehova keghi tian e Jehu, rhunmwuda nọ na ru emwi hia fẹẹrẹ ne Jehova wẹẹ nọ ru. Vbọrhirhighayehẹ, “e Jehu ma ya ekhọe hia lele uhi ne Jehova ne Osa ọghe Izrẹl yi nẹẹn.” (2 Ọba 10:30, 31) Emwi ne Jehu ru na sẹtin kpa ruẹ odin, deghẹ u na roro emwi esi hia nọ ru vbe ẹghẹ nọ gberra. Sokpan, ọna ma ima re wẹẹ, ọ khẹke ne ima hia, ne ima kakabọ sikẹ e Jehova. Ọ khẹke ne ima gha tie Baibol vbe ẹdẹgbegbe, ma ghi gha mu emwi ne ima tie roro, ma ghi vbe gha ya ekhọe hia na erhunmwu gie Jehova, ena gha ru iyobọ ne ima ya rhikhan mu Osanobua. Nọnaghiyerriọ, ọ khẹke ne ima hia vbe odẹ ke odẹ ne ima gha ya ekhọe hia lele uhi ọghe Jehova.—1 Kọr 10:12.
NOVEMBER 28–DECEMBER 4
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | 2 ỌBA 11-12
“A Keghi Gbe Okhuo Ọkpa Rua Rhunmwuda Ekhọe Dan Kevbe Arovbẹmwẹ Nọ Ghaa Mwẹ”
it-1 209
Atalaia
Vbe na ghee Jezibẹl ne iyẹe, Atalaia keghi rhie igiọdu ne Jehoram ne ọdafẹn ọnrẹn nọ gha ru emwi nọ sọnnọ e Jehova, vbe ọwara ukpo erẹnrẹn nọ ya gha re ọba. (1 Ọba 21:25; 2 Krọ 21:4-6) Ọ keghi vbe gbele emwa ni ma rẹn ọkpa rẹn eva rua, vbene iyẹe vbe ru ẹre. Ọ ghi rre ukpo ọkpa ne ovbi ẹre ighẹ Ahazaia ya gha re ọba, ọ na wu. Ẹre Atalaia na ghi gbele ikpia hia ni rre ẹgbẹe ọghe ọba rua. Sokpan, obọ re ma vba e Jehoas nọ ghaa re ọmobọ vbe ẹghẹ nii, rhunmwuda ne ogie ohẹn kevbe ọvbokhan rẹn nọ vbe re ọtiẹn erha e Jehoas nokhuo, na rhie ẹre lẹre. Vbe iyeke ọni, Atalaia keghi mu egbe ẹre ye ukpo oloi vbe ọwara ukpo ehan, c. 905-899 B.C.E. (2 Krọ 22:11, 12) Ivbi ẹre nikpia keghi ya do avbe emwi ni huanrẹn ni rre uwu Ọgua Osa viọ, iran na gha yae ga e Bel.—2 Krọ 24:7.
it-1 209
Atalaia
E Jehoas ghi rre ukpo ihinrọn, e Jehoiada ne Ogie Ohẹn keghi muẹn ladian vbe eke ne iran muẹn lẹre yi, ọ na ma re ọba. Atalaia ghi họn vbe emwa wee, ọ na zẹgiẹ rhulẹ gha rrie Ọgua Osa, ọ ghi bẹghe emwi nọ sunu, ọ na datu wẹẹ, “Isọtẹ! Isọtẹ!” E Jehoiada ne Ogie Ohẹn keghi wẹẹ ne iran muẹn ladian vbe Ọgua Osa, ne iran ya gbe ẹre rua vbe onurho ẹsin ọghe ẹguae; ọ gha kẹ, Atalaia ọkpa ẹre ọ ghi kẹ vbe igiowa ọghe Ehab hia. (2 Ọba 11:1-20; 2 Krọ 22:1–23:21) Vbe nai na gbawawẹ, te ẹmwẹ hia ne Jehova tae vbekpa igiowa ọghe Ehab wa gele sunu, ọkpa nọ de fua i rrọọ.—2 Ọba 10:10, 11; 1 Ọba 21:20-24.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
it-1 1265-1266
Jehoas
Vbe uwu ẹghẹ ne Jehoiada ne Ogie Ohẹn ya rhie Jehoas zẹvbe ọmọ kevbe nọ na vbe gha bu ẹre ude, emwi hia na wa gha khian hẹnẹhẹnẹ vbe ẹdagbọn e Jehoas. Ikhuo eva ẹre Jehoas ghaa mwẹ vbe ọ rre ukpo 21, a kegha tie ọkpa Jehoaddan, iran na vbe biẹlẹ emọ ikpia kevbe emọ ikhuo ne Jehoas. Rhunmwuda ọni, uniẹn ọghe Devid ne Mezaia khian la rre ma ghi gbẹro.—2 Ọba 12:1-3; 2 Krọ 24:1-3; 25:1.
DECEMBER 5-11
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | 2 ỌBA 13-15
“Deghẹ Ọmwa Na Ya Ekhọe Hia Rhiegba Ye Iwinna E Jehova, Ọ Gha Miẹn Afiangbe Nibun”
w10 4/15 26 ¶11
Uwẹ Ya Ekhọe Hia Lele Kristi Ra?
11 Ne ima ya rẹn vbene ọ ru ekpataki sẹ hẹ, ne ima gha zọghae vbe ugamwẹ e Jehova, gi ima ghee emwi nọ sunu daa Ọba e Jehoas nọ ghaa kha yan Izrẹl. Ọba e Jehoas kegha fian afianma rhunmwuda emwi ne Ivbi e Siria gha sẹtin ru Ivbi Izrẹl re, rhunmwuda ọni, e Jehoas keghi tu bu Ẹlaisia. Ẹlaisia ne Akhasẹ keghi tama rẹn nọ ke ewindo fi ifẹnmwẹ ọghẹe ghee odẹ e Siria, ọna ẹre ọ khian rhie ẹre ma vbene Jehova khian ya khọn Ivbi e Siria mu otọ. Ọna te sẹ nọ gha rhie orhiọn ye Ọba e Jehoas iwu. Ẹlaisia na ghi wẹẹ ne Jehoas viọ avbe ifẹnmwẹ ọghẹe, nọ ya iran kinmwi otọ. E Jehoas keghi ya avbe ifẹnmwẹ ọghẹe kinmwi otọ igba eha. Ọna keghi ya ohu mu Ẹlaisia, rhunmwuda, akpawẹ te Jehoas ya ifẹnmwẹ ọghẹe kinmwi otọ sẹ igba isẹn ra ehan, ọni rhie ma wẹẹ, ọ gha te khọnmiotọ yan e Siria fẹfẹfẹ. Sokpan vbene ọ ghi ye na, igba eha kẹkan, ẹre Jehoas khian sẹtin khọnmiotọ yan Ivbi e Siria. Rhunmwuda ne Jehoas ma na ya izọghae ru emwi na wẹẹ nọ ru, ọ ma ghi sẹtin khọnmiotọ yan Ivbi e Siria fo. (2 Ọba 13:14-19) De emwi ne okha na ma ima re? E Jehova gha fiangbe ima deghẹ ima na gha ya izọghae kevbe ekhọe hia ru iwinna nọ waa ima re.
w13 11/1 11 ¶5-6
‘Ọ San Iran Ẹse Ighẹ Iran Ni Gualọ Aro Ẹre’
De ọmwa ne Jehova san rẹn ẹse? E Pọl khare wẹẹ, “iran ni gualọ aro ẹre.” Ebe ọkpa nọ rhan otọ e Baibol ne emwa ni zedu e Baibol loo khare wẹẹ, ẹmwẹ e Grik na zedu ẹre zẹvbe “gualọ” ma rhie ma wẹẹ, te a khian “ladian ya gualọ emwi,” sokpan emwi nọ rhie ma, ọre na do “ga” Osanobua. Ebe ọvbehe nọ rhan otọ e Baibol na vbe kha wẹẹ, emwi ọvbehe na ya ẹmwẹ e Grik na kha, ọre na kakabọ rhiegba ye emwi. Vbene ẹmwata, ma gha ya ekhọe hia rhiegba ye ugamwẹ ọghe Jehova rhunmwuda ahoẹmwọmwa ne ima mwẹ nẹẹn, kevbe ne ima na mu ẹtin yan rẹn, e Jehova gha wa san ima ẹse.—Matiu 22:37.
De vbene Jehova ya san eguọmwadia ẹre ẹse hẹ? Ọ gha ya arrọọ etẹbitẹ san iran ẹse vbe Paradais. Ọna ya ima rẹn wẹẹ, Osa nọ zẹ emwi obọ kevbe nọ mwẹ ahoẹmwọmwa ẹre Jehova gele khin. (Arhie Maan 21:3, 4) Uhiẹn vbe ẹghẹ ne ima ye na, e Jehova wa fiangbe emwa ni ya ekhọe hia gae. Ọ keghi ya orhiọn nọhuanrẹn ọghẹe kevbe Baibol ya ru iyobọ ne iran, ne iran mieke na gha mwẹ ọyẹnmwẹ nọ sẹ otọ ẹko.—Psalm 144:15; Matiu 5:3.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
w05 8/1 11 ¶3
Avbe Olika Ẹmwẹ Ni Rre Ebe Ọba Nogieva
13:20, 21—Te emwi ọyunnuan na rhie ẹre ma wẹẹ, ọ khẹke ne ima gha rhie ugamwẹ ne ikun avbe ọkaolotu ugamwẹ ra emwi ke emwi nọ re ọghe iran ra? Ẹn o. Ihe ọkpa i rrọọ vbe Baibol nọ tama ima wẹẹ, a ghaa rhie ugamwẹ ne ugboloko Ẹlaisia. E Jehova tobọre ẹre ọ ru emwi ọyunnuan na. Erriọ vbe nọ, vbe ẹghẹ ne Ẹlaisia na gha rre agbọn, ẹtin e Jehova ẹre ọ ya gha ru emwi ọyunnuan nọ ghaa ru.
DECEMBER 12-18
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | 2 ỌBA 16-17
“Ọ Mwẹ Eke Ne Jehova Zin Egbe Emwi Sẹ”
it-2 908 ¶5
Shalmaneser
Ẹghẹ Na Ya Khọnmiotọ Yan Otọ Izrẹl. Vbe ẹghẹ ne Ọba e Hosia na gha kha yan otọ Izrẹl (c. 758-740 B.C.E.), Ọba e Shalmaneser V keghi mu okuo la Palẹstine, Ọba e Hosia na do gha rre ototọ ẹre, ọ na gha viọ ihaoko gie Ọba e Shalmaneser vbe ukpukpo. (2 Ọba 17:1-3) Sokpan vbene ẹghẹ ya khian, Ọba e Hosia ma ghi viọ ihaoko gie Ọba e Shalmaneser, ọ na vbe ya gu e So nọ re Ọba ọghe Igipt si uma. (Ya ghee SO.) Rhunmwuda ọna, e Shalmaneser na ya mu e Hosia khui, ọ na vbe gbe okin lẹga e Sameria vbe ukpo eha. Vbe iyeke ukpo eha nii, ọ na khọn e Sameria mu otọ, ẹre ọ na ghi viọ Ivbi Izrẹl gha rrie imu.—2 Ọba 17:4-6; 18:9-12; yae taa Hoz 7:11; Ẹzik 23:4-10.
it-1 414-415
Imu
Emwi ọkpa ẹre ọ si ẹre na na mu arriọba ọghe Izrẹl nọ rre odẹ okuọ kevbe arriọba ọghe Juda nọ rre odẹ ahọ gha rrie imu, ọni ọre ne iran na gha ga ẹbọ, ne iran gha te ya gha ga e Jehova. (Diut 28:15, 62-68; 2 Ọba 17:7-18; 21:10-15) Ẹghẹ hia ẹre Jehova ya gha gie avbe akhasẹ ọghẹe bu iran, ne iran ya obọ sekhae ne iran, sokpan iran ma rhie. (2 Ọba 17:13) Vbe uwu avbe ọba hia ni kha yan ẹwae igbe ọghe Izrẹl, erhọkpa nọ sẹtin wabọ ugamwẹ ohoghe ne Jẹroboam mu gbọọ ma gha rrọọ. Vbe ẹghẹ ne Jehova ya ya obọ sekhae ne Juda, iran ma rhie, iran ma vbe ya emwi nọ rruan Izrẹl ya waan ne egbe. (Jer 3:6-10) Vbe okiekie, a keghi mu Ivbi e Juda gha rrie imu, vbene ọ vbe gha ye ne Ivbi Izrẹl. Ẹi wa re uhukpa ẹre a ya mu Ivbi Izrẹl gha rrie imu, erriọ ẹre ọ vbe gha ye ne Ivbi e Juda.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
it-2 847
Ivbi E Sameria
Ẹghẹ okaro ne ẹmwẹ na nọ re, “Ivbi e Sameria” ya ladian vbe Baibol, ọre iyeke vbe a ghi khọn arriọba e Sameria mu otọ nẹ vbe 740 B.C.E. Emwa ni ka gha rre ẹvbo na vbene a te khọn rẹn mu otọ, ẹre a ghaa tie ẹre Ivbi e Sameria, na mieke na rẹn alughaẹn nọ rre ẹkpo iran kevbe avbe erhunmwuyẹn na ghi viọ rre vbe okiekie, ni ke Arriọba Asiria rre. (2 Ọba 17:29) Ọ khọ wẹẹ, Ivbi Asiria ma wa viọ Ivbi Izrẹl hia fẹẹrẹ kpa, rhunmwuda, ebe 2 Krọnikol 34:6-9 (yae taa 2 Ọba 23:19, 20) gi ima rẹn wẹẹ, Ivbi Izrẹl eso ye gha rre otọ nii, vbe ẹghẹ ne Ọba e Josaia ya gha kha. Zẹvbe ne ẹghẹ ya gha khian, iran ni ke uniẹn ọghe emwa na sẹrae ye Sameria rre kevbe emwa ne Ivbi Asiria viọ rre, ẹre a ghi do rẹn ye “Ivbi e Sameria.” Ọna rhie ma wẹẹ, emwa ni ka gha rre otọ e Sameria kevbe emwa ne Ivbi Asiria viọ rre, ni ghi do rọnmwẹ egbe ẹre ọ biẹlẹ eso vbe uwu iran. Ẹghẹ eso ghi vbe gberra, ẹi re emwa ni ke uniẹn ọkpa rre ra ni ke otọ arriọba ọkpa rre, ẹre a ghi do gha tie ẹre “Ivbi e Sameria,” nọghayayerriọ emwa ni ke ugamwẹ ọkpa rre, ẹre a ghi do gha tie vberriọ. Emwa nibun wa gha rre ugamwẹ na vbe otọ e Siẹkẹm kevbe Sameria vbe ẹghẹ nẹdẹ, ilele ne iran vbe gha lele wa lughaẹn ne ilele ne emwa ni rre ugamwẹ e Judaism ghaa lele.—Jọn 4:9.
DECEMBER 19-25
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | 2 ỌBA 18-19
“Emwi Ne Avbe Eghian Ru, Ne Iran Ya Gbe Ima Orhiọn Mu Otọ”
w05 8/1 11 ¶5
Avbe Olika Ẹmwẹ Ni Rre Ebe Ọba Nogieva
18:19-21, 25—E Hẹzikaia gele gu Ivbi Igipt ta ile ra? Ẹn o. Te Rabshakeh ba ẹre ohoghe, zẹvbe nọ vbe ya ta ohoghe vbe ọ khare wẹẹ, “e Jehova tobọre ẹre ọ tama irẹn” ne irẹn mu okuo rre. Ẹmwata nọ rrọọ ọre wẹẹ, ọmwa nọ mwẹ amuẹtinyan ẹre Hẹzikaia wa gha khin, e Jehova ọkpa ẹre ọ hẹnhẹn egbe yan.
w10 7/15 13 ¶3
“Uwa Ghẹ Fian Afianma. I Gha Yi Uwa Obọ”
E Rabshakeh kegha hoo nọ rẹrẹ Ivbi Izrẹl, ne iran mieke na gha gbawawẹ. Ọ khare wẹẹ: “Te Hẹzikaia dunmwu ehe na na gho [e Jehova] hia rua, kevbe aka ẹre hia . . . E Jehova tobọre ẹre ọ tama mwẹ ne I dekun [otọ na] kevbe ne I guọghọe rua.” (2 Ọba 18:22, 25) Te Rabshakeh ghaa hoo ne Ivbi Izrẹl gha roro ẹre wẹẹ, e Jehova i khian gbinna ne iran rhunmwuda, e Jehova mu ohu iran. Sokpan, ọ ma gha yerriọ hiehie. E Jehova ma zẹdẹ gha mu ohu e Hẹzikaia kevbe Ivbi e Ju ni werriegbe do gha gae vbe odẹ nọ khẹke.—2 Ọba 18:3-7.
w13 11/15 19 ¶14
Ọsuohuan Ihinrọn, Okoro Erẹnrẹn—De Emwi Ne Iran Ma Ima Re Vbe Ẹdẹnẹrẹ?
14 Ọba ọghe Asiria keghi bu agọ ye Lakis nọ rre odẹ ahọ ọghe Jerusalẹm. Ọ na ke evba gie ukọ ọghẹe eha, ne iran ya tama Ivbi e Jerusalẹm ne iran zẹ egbe iran obọ ne irẹn. Ọmunu ọghẹe na tie ẹre Rabshakeh keghi loo obẹlẹ ughughan. Ọ na gha ya urhuẹvbo ọghe Hibru tama emwa nii, ne iran ghẹ họn ẹmwẹ ne Hẹzikaia. Ọ na wẹẹ ne iran zẹ egbe iran obọ ne Ivbi Asiria, ọ na wẹẹ iran gha ru vberriọ, a gha viọ iran gha rrie ẹvbo ne ẹkun gha na sẹ iran otọ, sokpan ohoghe ẹre ọ ghaa ta. (Tie 2 Ọba 18:31, 32.) E Rabshakeh na tama Ivbi e Ju wẹẹ, e Jehova i khian sẹtin miẹn iran fan, rhunmwuda, avbe ẹbọ ọghe avbe agbẹnvbo nikẹre ma sẹtin miẹn emwa iran fan vbe obọ Ivbi Asiria. Sokpan, vbene iran ta ohoghe sẹ ne iran mieke na rẹrẹ Ivbi e Ju, Ivbi e Ju ma zẹ ẹmwẹ rhọkpa wanniẹn iran. Eguọmwadia e Jehova vbe ẹdẹnẹrẹ wa vbe hia, ne iran gha lele igiemwi esi na.—Tie 2 Ọba 18:35, 36.
yb74 177 ¶1
Abọ 2—Germany
Te ivbiyokuo e Germany na tie ẹre SS, wa gha loo ẹkẹ vbe ero ne emwa mieke na siẹn iyayi ọghe iran. Sokpan, iran gha ghi ru vberriọ nẹ, obọ ne ivbiyokuo khian ghi ya gha mu iran, ghi khọọ sẹ ne iran ka ya gha mu iran. Emwi ne Karl Kirscht tae wa so igiẹ ye ọna, ọ wẹẹ: “Ivbiyokuo kegha hia vbe odẹ ke odẹ ne iran mu Avbe Osẹe Jehova rẹrẹ, ne iran mieke na siẹn iyayi ọghe iran. Ẹghẹ hia ẹre ọna wa ya gha sunu. Eso gele siẹn iyayi ọghe iran, sokpan a ma fan iran vbobọvbobọ, vbe ẹghẹ nibun, ọ kue gberra ukpo ọkpa, a ke fan iran. Ivbiyokuo ghi gha ya iran gbe ogiẹ, iran ghi gha rhovbiẹ iran, iran ghi vbe gha tie iran emwa agabagebe. Iran ghi vbe rhie iran lẹga eke ne etẹn iran nikẹre ye, iyeke ọni, iran ghi zẹ iran obọ.”
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
it-1 155 ¶4
Avbe Emwi Arre
Vbe igiemwi, e Baibol gi ima rẹn wẹẹ, Adramẹlẹk kevbe Siarezẹ ni re ivbi e Senakẹrib ne Ọba ọghe Asiria, ẹre ọ gbe erha iran rua. Ovbi e Senakẹrib ọvbehe na tie ẹre Esahadọn na ghi rri ọba lelẹe. (2 Ọba 19:36, 37) Sokpan, uhanhan okuta ọkpa nọ guan kaẹn okha ọghe Ivbi e Babilọn khare wẹẹ, vbe ikpẹdẹ nogie 20 vbe uki e Tẹbẹt, ovbi e Senakẹrib nokpia ọkpa keghi sọtẹ daa erhae, ọ na vbe gbe ẹre rua. Ọna ẹre Berossus nọ ghaa re ohẹn ọghe Ivbi e Babilọn vbe odẹ ukpo 2,300 nọ gberra kevbe Nabonidus nọ ghaa re Ọba ọghe Babilọn vbe odẹ ukpo 2,600 nọ gberra vbe ta. Iran wẹẹ ovbi e Senakẹrib nokpia ọkpa, ẹre ọ gbe ẹre rua. Vbọrhirhighayehẹ, vbe emwi arre ọkpa na ghi do miẹn vbe okiekie, na tie ẹre Prism of Esar-haddon, Esahadọn tobọre nọ ghi rri ọba lele Senakẹrib khare wẹẹ, etiọnrẹn nikpia keghi sọtẹ daa erha iran, iran na vbe gbe ẹre rua, iyeke ọni, iran na lẹẹ fua. Okpia ọkpa na tie ẹre Philip Biberfeld ghi guan kaẹn ẹmwẹ na, vbe ebe na tie ẹre Universal Jewish History (1948, Vol. I, p. 27), ọ na wẹẹ: “Emwi nọ rre uhanhan okuta nii, kevbe emwi ne Nabonid vbe Berossus tae ma gba, ne Baibol tae ẹre ọ gbae. Te emwi ne Baibol tae kevbe ne Esahadọn tae wa gua egbe ro. Vbe a ghi mu ukpa mu uwerhẹn ghee ẹre, a na do bẹghe ẹre wẹẹ, uhiẹn vbe ẹmwẹ na nọ dekaẹn Ivbi e Babilọn kevbe Asiria, emwi na tae vbe avbe emwi ughughan na miẹn vbe otọ e Babilọn, ma wa gba fo vbe na ghee ẹmwẹ ne Baibol tae. Rhunmwuda ọni, adeghẹ ẹmwẹ ne avbe ọtokha tae, ra emwi na miẹn vbe emwi arre ma na gua emwi nọ rre Baibol ro, ọ wa gele khẹke na mu ukpa mu uwerhẹn ghee ẹre ẹse.”
DECEMBER 26–JANUARY 1
EMWI EWE NI RRE UWU ẸMWẸ ỌGHE OSANOBUA | 2 ỌBA 20-21
“Erhunmwu Ne Ọmwa Naẹn Ẹre Ọ Ya E Jehova Zẹ Emwi Ru”
ip-1 394 ¶23
E Jehova Keghi Fiangbe Ọba Ọkpa Rhunmwuda Nọ Na Mu Ẹtin Yan Rẹn
23 Vbe ẹghẹ okaro ne Senakẹrib ya mu okuo gie Ivbi e Juda, te Hẹzikaia wa gha khuọnmwi. Aizaia keghi tama rẹn wẹẹ, ẹi khian fe vbe emianmwẹ nii. (Aizaia 38:1) Egbe na wa wọọ Ọba e Hẹzikaia, na kha na, ukpo 39 ẹre ọ ye. Gberra wẹẹ, ọ ghaa si osi ye ẹmwẹ egbe nọ ma rran rẹn, ọ na vbe gha si osi ba ẹmwẹ emwa rẹn. Rhunmwuda, vbe ẹghẹ na kha na, Ivbi Asiria mu egbe ne iran ya mu okuo lae Jerusalẹm kevbe Juda. Adeghẹ Hẹzikaia na wu, a khian ghi su Ivbi Izrẹl gha rrie okuo? Na kha na, Hẹzikaia i he mwẹ ọmokpia nọ khian rri ọba lelẹe. Rhunmwuda ọni, Hẹzikaia keghi fannọ otọ ẹko ẹre ma e Jehova, ọ na gha rinmwiaẹn nọ lahọ nọ tohan irẹn.—Aizaia 38:2, 3.
w17.03 21 ¶16
Gha Ya Ekhọe Hia Ga E Jehova!
16 Hẹzikaia kegha khuọnmwi, ọ khian ghi te wu. Ẹre ọ na ghi rinmwian e Jehova, nẹ ghẹ mianmian vbene irẹn he ya ya ẹkoata gae hẹ. (Tie 2 Ọba 20:1-3.) E Baibol gi ima rẹn wẹẹ, vbe ẹghẹ ne ima ye na, ma i khian yaro yọ wẹẹ, e Jehova gha mu ima egbe rran vbe odẹ ọghe ọyunnuan, ra nọ rhie utọmwẹ ne ima. Ọrheyerriọ, vbe na ghee Hẹzikaia, ma sẹtin vbe tama e Jehova vbe erhunmwu wẹẹ: “Ẹkoata ẹre I ya ga ruẹ, ẹghẹ hia ẹre I ya hia ne I ru emwi ne u rhirhi wẹẹ ne I ru.” Uwẹ gele yayi wẹẹ, e Jehova gha sẹtin ru iyobọ nuẹn vbe u ghaa khuọnmwi ra?—Psm 41:3.
g01 7/22 13 ¶4
De Vbene Erhunmwu Gha Ya Sẹtin Ru Iyobọ Mẹ Hẹ?
Vbe ẹghẹ nẹdẹ, eguọmwadia e Jehova eso gha wa na erhunmwu, e Jehova ghi wa ru emwi ne iran nọ rẹn, ugbẹnso, ọ ghi kue ru ẹre vbe odẹ ọghe ọyunnuan. Vbe igiemwi, vbe Ọba e Hẹzikaia ghi rẹn wẹẹ, irẹn i khian fe vbe emianmwẹ ne irẹn khuọnmwi, ọ na rinmwian e Jehova nọ mu irẹn egbe rran. Osanobua na ghi tama rẹn wẹẹ: “I họn erhunmwu ruẹ nẹ, I vbe miẹn ameve ruẹ. I gha mu ruẹ egbe rran.” (2 Ọba 20:1-6) Eguọmwadia e Jehova nibun wa vbe miẹn vbene Jehova ya họn erhunmwu iran hẹ.—1 Samuẹl 1:1-20; Daniẹl 10:2-12; Iwinna 4:24-31; 10:1-7.
Emwi Ewe Ọghe Orhiọn
it-2 240 ¶1
Emadogua Na Ya Rẹn Deghẹ Emwi Rre Umwọmwẹ
Emadogua na ya rẹn deghẹ emwi rre umwọmwẹ keghi ru iyobọ ne emwa ni bọ owa ya bọe ẹse, ọ vbe ru iyobọ ne iran ya rẹn deghẹ ọ khẹke ne iran guọghọe ra deghẹ iran gha sẹrae. E Jehova khare wẹẹ, “I gha rri e Jerusalẹm oya zẹvbe ne I vbe rri e Sameria oya, zẹvbe ne I ru Ehab ne Ọba ọghe Izrẹl kẹ kevbe ivbi uniẹn ọnrẹn.” Vbene Jehova te fuẹn Sameria kevbe igiowa ọghe Ọba Ehab rua, ọ na ka mu iran ye omwa, ọ keghi bẹghe ẹre wẹẹ, emwi dan kevbe uyinmwẹ nọ kẹkẹ, ẹre ọ wa gua iran obọ ro. E Jehova vbe tae wẹẹ, erriọ irẹn khian vbe ya bu ohiẹn e Jerusalẹm kevbe avbe ọkaolotu iran; irẹn gha vbe vẹ ọre rua emwi dan hia ne iran ru, iyeke ọni, a ghi fuẹn Jerusalẹm rua. Erriọ wa gele ya sunu vbe ukpo 607 B.C.E. (2 Ọba 21:10-13; 10:11) E Jehova keghi loo Aizaia ya tama emwa ni ghaa fian yan egbe, kevbe avbe ọkaolotu ọghe emwa ni rre Jerusalẹm wẹẹ, ọfuan dee ne iran. E Jehova na tama iran wẹẹ: “Ohiẹn ẹmwata ọre okun, na khian tan ya mwa ẹyotọ ẹre, a ta ẹmwata ẹre a khian ya mwa egbe ekẹn ọnrẹn.” E Jehova ghi mu e Jerusalẹm ye omwa, iran ni ghaa ru emwi esi keghi miẹn fan, sokpan, iran ni ghaa ru emwi dan keghi gbẹro.—Aiz 28:14-19.