Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa -zɩmö -n -yi bhä ˈnɩ? -Aa glaˈmö a -nʋa -mumuë yi -kamä -na dɛglɩwa glɩnɩ, -n -ɲɛ nʋnɩɛ libho ˈgämö, ɛ yiˈɛ -na ˈbhɩa -sukuyuëa. -A -ɲɛmö yɛ -kamä tɛkäsɛ lagɔwɛlɩɩ bhïla. -Muë -a glɩnɩ bhä ˈn ˈsaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈn -a bhïlanɩ ɔ nɩkpabhë a ˈyila ˈklʋ -aˈa ˈsaa -a kää dlɩ ˈwʋ a wɛlɩ ˈnɩ?

A dɛglɩwa -a glɩnɩɛ. ˈBhlɩ ˈwuë -gömö a nɩkpa -a glɩnɩɛ, lɩkäwa -ɲɛ ˈpʋawa ˈsɔ -wʋɲɩ jijoˈwʋ. -Aa glaˈmö -a -nʋa -mumuë -wʋ a-a bhlaˈmö käbölagɔgligbï ˈmö, ˈn -mumuë pä a-a dlɩ nɩɩ, Lagɔ ˈnɩɛ -bhölɩ. -A ˈkä Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa ˈzʋ a dɔˈwʋ, -a ˈwuë ˈtɛɲɩ -a ˈlibhïä ˈwʋ ˈn -a yɩɛ sasɛ Biblë ˈcɩɛ. (Tietiewaa 17:11) ˈSaa -a ˈcɩɛɛ ˈmö -a -wanɩɛ ˈmö ˈn -a yiɛ -aɲɩgäsɛ ˈwʋ ŋlu nzɩ -a ˈkä Zoova bʋbɔ.

Biblë a ˈcɩɛcɩʋ nʋɲɩ -li a -lii ˈwlu. Nɩkpa ˈwuë a saa, -a ˈyɩmö ˈklɩ ˈn -a kä -li -aa ˈmö ˈtɛɛnɩ. Maa sɛ -a ˈtɛmanɩɛ ˈyli yɔwʋ ˈn -a -gänɩɛ ˈkwädlɩ Biblë ˈmö a ˈpäpägböö, mii kää ˈŋlɩ ˈn -aˈa zɩkpaa yiɛ nɛnɩmanɩ. (Psaume 128:1, 2) Mii kä ˈŋlɩ n -a ɲɛɛ nɩkpa -mä Biblë ˈmö a -li a -lii -a ˈcɩɛ a wɛlɩɩ.

Lagɔ ˈa ˈpäpägböö mö -a zʋä ˈklʋkpamö. ˈPäpägböö Biblë ˈcɩaɲɩɛ, mii kää ˈŋlɩ ˈn -a -suä -aˈa zɩkpaa sasɛ ˈn -a kää -aˈa ˈbhɩa a ˈklʋkpa. -Mä -aˈa nʋnʋlii ˈmö -aa -bi -kä ˈn -a nɛnɩˈɛ dlɩ zɛmö. ˈPäpägböö ˈla mii käˈɛ ˈŋlɩ ˈn nɩkpa a dlɩpäsaa nɛnɩɛ, wa nʋä sasɛ libho. Yɩ kä ˈŋlɩ ˈn ˈligbë ˈmö a -nʋa -wʋnɩɛ ˈwʋ, wa nʋä -li a -lii. -A kɩ dlɩ ˈwʋ nɩɩ “Lagɔ ˈnɩ gbäzɩ nɩkpa ˈmö” nza -aa lagɔdaayuë -wa ˈtɛɛnɩmöä Lagɔ dlɩ, -wa -wʋä -mä bhlɩɩ ˈwuë -gömö, -a -ɲʋa ˈsɔ ˈwʋ -a -wʋnɩɛ. Dɛɛ -mɔmɔɔ -kä ˈbhöönɩ oo, sɛ ˈɔ kpökpaa yi -wʋ -kë, politiköwɛlɩɩ -nɩɲɩɛ tɛkäsɛ aˈbhë ˈylimö dlinɩ. Nɩkpa ˈwuë a saa -sɩbhä -a -wʋä, maa -a -wʋ -aa dɛ.—Tietiewaa 4:13; 10:34, 35.

• ˈSaa Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa -ɲɛ -mumuë ˈsɔ -gbɔ bhä ˈwʋ ˈnɩ?

• -Lii a -mii Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa ˈcɩɛ ɔ -mä Biblë ˈmö ˈnɩ? ˈN ˈsaa wa ghlɩni ɔ ˈmö ˈnɩ?

Nɩkpa a -bɛ -tɔnɩ nɩɩ, wa -kä Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa nʋʋ, lagɔgligbëlele wa ga. Maa -lɩbhä a ˈylʋbö a 2.700 dɛˈɛ, -tiamö a Lagɔ -ɔ -bhliɛ -bhlʋ -kpö, ˈɔ bʋbɔbʋbɔwa ˈmö ɔ la a-a ˈɔ “bhlɩnɩwaa.” (Isaïe 43:10-12) ˈYlʋba wa laa 1931 ˈnɩɛ a-a -bhlɛ ghlɛɛ, Biblë a ˈcɩɛcɩɛwaa wa laɲɩ a-a la. Maa ˈsaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈn -a -yi bhä -aɲɩ Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa a ˈŋlɩ ˈpä ˈnɩ?

Mii tula -mɔ -aˈa Lagɔ glɩnɩɛ. -A -kä -mä bhlagɔgɔˈmö a lagɔbɔgwɩɩ ˈmö yɩlɩ, Lagɔ ˈa ŋlɩɩ Zoova cɛlɩnɩ a-a -mä Biblë ˈmö ˈwʋ a mila ngbiˈsɔ a sɛ. Wa ˈkää Biblë gbɩ -mimii ˈmö ˈcɛlɩnɩ dɔˈwʋ -wʋʋ, Lagɔ ˈa ŋlɩɩ Zoova ˈmö wa zigbanɩɛ ŋlɩɩ -mimii -yɩ -lɛ Lagɔ, -Alowli ˈmö. Maa, dɛɛ -tiamö a Lagɔ ghlɛ a-a Moyizɩ ˈylimö -lɩbhä ɔ sʋlʋnɔ ɔɲɩgäsɛ a ŋlɩɩ Zoova. Ɔ lɛ naa: “ˈNa ˈkwädlɩkwädlɩnɩ a ŋlɩɩ miɛ dɛˈɛ.” (Exode 3:15) Saˈa -sɩbhä ɔ tula nɩɩ, ɔ -ɲɛ ˈfʋ a -lagwɩɩ ˈnɩɛ yɔwʋ mönɩ. Wa -kaɲɩ Lagɔ ˈa ŋlɩɩ ˈmö lanɩɩ, -jɔlʋ ˈkɔdʋä.

Mii sʋlʋnɩɛ libho -a nʋä. Tɛnɩ bhlaˈmö a ˈtɛɲɩ ˈmö, Abɛɛlɩ, nɩkpɛ a -mɔ nʋ a-a ˈsaa nɛnɩɛ Lagɔ dlɩ yɔwʋ ˈn lagɔnɩkpa -mumuë -wa ˈtɛɛnɩ a-a Zoova dlɩ a ˈtɛɲɩ ˈmö, wa bhïla a-a sɛ wa ˈtɛɛnɩɛ Zoova dlɩ a wɛlɩ. ˈYlʋbö a -bɛ -yɩ ˈplɩɛ ˈmö, “bhlaˈmö a lagɔnɩkpa ˈkɔkɔmlɛ ˈla -wa ˈtɛɛnɩ a-a Lagɔ dlɩ,” Nowee, Ablaamö, Salaa, Moyizɩ, Daviidɩ ˈn -mumuë, wa yi a-a wa glaˈmö a -nʋa ˈzʋ. (Ebleewaa 11:4—12:1) -Zijle a zlɩ, sɛɛ nɩkpɛ bhïlaˈɛ ɔ ˈli a ˈwlumö ɔ ˈkɔ gbʋ ŋli -sɛ, sɛ -bhlʋ -kpɔ ˈla, -sɩbhä -a ˈtɛmanɩɛ yli yɔwʋ -a ˈkä Lagɔ ˈa gbëawɛlɩɩ nɩkpa ˈɲɛ.

Zezwii ˈa gbäpöö mö -a -gänɩɛ. “-Amö -ɔ kä gbëaa ˈmö, sɛɛ Lagɔ ˈa wɛlɩɩ -wʋä -ɔ bhïli -sɩbhä,” -sɩbhä Biblë lɔɔ. (ˈKlʋkälɩwɛlɩɩ 3:14) Zezwii aˈbhë lɛ naa ‘sɛ Lagɔ -wʋä ˈtɩɩ, -sɩbhä ɔ sʋlʋnɩɛ nɩkpa’ ˈn “Lagɔ ˈa wɛlɩɩ n ˈkɩ kɛ -gömö ˈzʋ nɩɩ -tiawɛlɩɩ yɩ glɩnɩɛ.” (Zaah 17:26; 18:37) Zaa, -wa glɩnɩɛ Zezwii a -tiamö a ˈwʋ-bhlinɩwaa kä wa ˈkä Zoova ˈa ŋlɩɩ -gömö -kä, wa ˈkɩ nɩkpa sʋlʋnɩ. Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa ˈyli yɔwʋ wa ˈtɛmanɩ ˈn wa nʋä -lɛ a libho ˈla.

• -Yɩ kä ɔ ˈŋlɩ ˈn Biblë a ˈcɩɛcɩɛwaa yi ɔ ŋlɩɩ -yɩ -lɛ Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa waɲɩ ˈpä ˈnɩ?

• Sɛɛ Zoova kää bhlɩnɩwaa mäˈä dʋdʋ ˈwʋ, -lɛ a ˈtɛɲɩ -zɩmö bhä dɛˈɛ ˈnɩ?

• -Mɔ glɩnɩ bhä Zoova ˈa Bhlɩnɩɲɔ ˈkɔdɔ ˈnɩ?

Biblë nʋ a-a nɩɩ, Zezwii -käa ˈku ˈwë, ˈfʋ a lagɔgänɩwaa yi a-a -mä tɛkäklɩtɩɛwaa a jijoˈwʋ plɛ nzɩ wa ˈkäa Lagɔ ˈa gbëawɛlɩɩ widɩ ˈmö -sɛnɩ. (Tietiewaa 20:29, 30) ˈTɛɲɩ ˈplɩɛ, -sɩbhä yɩ ˈwlʋnɩɛ -tiamö ˈyli. ˈFʋ a lagɔgligbï a ˈcɩawɛlɩɩ, ˈmö wa ˈdʋanɩɛ Zezwii ˈa wɛlɩɩ ɔ ˈcɩaa ˈn ˈfʋ a Klɩtɩɛwaa yiɛ zumanɩ. (2 Timotee 4:3, 4) Sɛɛ -a ˈkɩ ɔ dlɩ ˈwʋ -kä nɩɩ, lagɔwɛlɩɩ -a -gänɩɛ zɩˈɛ ˈmö Biblë ˈcɩaa -tiamö ˈnɩ?

ˈTɛɲɩ dɛɛ Zoova ˈkää nɩkpa ˈɔ gbëawɛlɩɩ sʋlʋnɩ mɛɛ ghlɛɛ. Ɔ nʋ a-a nɩɩ ‘ˈpɩwʋ -kä ˈyli bhɩɛ yi, -wa ˈkää Lagɔ ˈa -tiamö a wɛlɩɩ ˈmö ˈnʋ yia zumanɩ.’ (Daniel 12:4) ˈYlʋba wa laa 1870 ˈmö, -zɩkpa ˈtikëyi -bhlʋ ˈmö a -nʋa, -wa yɩbhä a-a wa ˈkä Biblë ˈmö ˈnʋ, yɩbhlɩnɩ a-a sɛ nɩɩ, lagɔgligbï a -bɛ a ˈcɩawɛlɩɩ ˈnɩɛ a-a Biblë ˈmö ˈbhöönɩ. Zaa, ˈsaa Biblë ˈcɩa -tiamö ˈmö wa tɛlɩɛ sɛ wa ˈkɩ ˈmö ˈnʋ. Zoova kwänuë a-a ˈn wa yiɛ Biblë ˈmö ˈnʋ.

Nɩkpa -wa yɩbhää wa ˈkä -tiamö Biblë ˈcɩɛ, kɛ ˈcɩɛ. Nɩkpa ˈla -wa ˈtɛmanɩ a-a ˈyli yɔwʋ wa ˈkä Biblë ˈmö ˈnʋ a za, ˈwa Biblë a ˈcɩɛcɩɛsaa mö -a -gänɩɛ zɩˈɛ. Biblë, ˈkïbhï ˈkïbhï ˈmö wa ˈcɩɛnɛ. Biblë a ˈcɩɛcɩɛwaa ˈla, wa ˈnɩ Biblë ˈa gbɛlʋʋ -bhlʋ ˈmö ˈnʋʋ, gbɛlɩɩ -mimii -yɩ sɛɛ -muˈla zɛmö, ˈmö wa tɛlɩɛ sɛ. ˈN wa -kä Biblë ˈa gbɛlʋʋ -bhlʋ ˈmö zɛlɩ, ˈn wa -kä sɛ yɩbhlɩmanɩ nɩɩ, ˈsaa wa ˈnuä ˈmö -ɲɛ Biblë ˈa gbɛlɩɩ -mimii ˈsɔ yɔwʋ yɩ mönɩɛ, ˈcɛlɩ wa cɛlɩɛ. Sɛɛ wa ˈtatinɩɛ Biblë ˈyi ˈn ɛ yiɛ ɛɲɩ zɛmö -sɛ, mii kwänuë a-a ˈn wa yi a-a ˈwʋ ˈsɔ gbëaa yɩbhlɩnɩ Lagɔ ˈa ŋlɩɩ -ɲɛ ˈɔ ˈkämanɔɔ ˈsɔ a dɔˈwʋ, ˈsaa ɔ yɩbhää nɩkpa -ɲɛ dʋdʋkpäta ˈsɔ a dɔˈwʋ, -wa yɛɛ ˈku ˈwë a sɛ wa -wʋwʋnɩɛ ˈmö ˈn glusɛsʋ a wɛlɩɩ. Wa tɛlɩɛ sɛ a ˈsaa wa ˈcɩɛ, mii -sʋa ˈfʋ a dlɩˈwʋkänɔɔ ˈn nʋnʋlii -yɩɛ Lagɔ ˈwʋ -glɛ a galɛ ˈmö.—Zaah 8:31, 32.

ˈYlʋba wa laa 1879 ˈmö, ˈn Biblë a ˈcɩɛcɩɛwaa yi a-a sɛ yɩbhlɩmanɩ nɩɩ, ˈtɛɲɩ -ɛɲɩ ˈmö wa kää wa ˈkä lagɔwɛlɩɩ nɩkpa a -bɛ ˈɲɛ yɛ ghlɛ. Zaa -lɛ a ˈylʋba ˈla ˈmö, ˈn wa yi a-a ˈbɔgʋke ˈwäla, -wʋɲɩ ŋlɩɩ -lɛ -Kʋɲɔ a Glɩdɛ -wʋ bhïlaa Zoova ˈa ˈKämanɔɔ a wɛlɩɩ. Maa -a bhɛ -bhlɛ zɩˈɛ ˈbɔgʋ ˈla ˈyize. Zɩˈɛ, -mä ˈbhlɩɩ a 240 ˈmö, gbɩ a 750 ˈmö -a ɲɛnɩɛ nɩkpa Biblë ˈmö a gbëawɛlɩɩ. ˈLɩlɩlɩ a dɔˈwʋ, sɛɛ Lagɔ ˈa gbëawɛlɩɩ mlɩmanɩɛ sa ˈwuë, -bɛ ˈniɛ -bhlɛ tɛkäsɛ -sɩbhä ˈylɩmö!

• Zezwii ˈkää ˈku ˈwë, Biblë ˈmö ˈa gbëawɛlɩɩ a dɔˈwʋ, ˈsaa ˈplɩ ɔ ˈwʋ ˈnɩ?

• ˈSaa kwänɩɲɩ bhä ˈn -a yi bhä Lagɔ ˈa gbëawɛlɩɩ ˈwʋ ˈsɔ ˈmö ˈnʋnɩ ˈnɩ?

Sɛɛ ˈylʋbö ˈplɩɛ, -sɩbhä Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa -bhɛ Biblia a ˈki a -bɛ wa nʋnɩɛ libhoo ˈmö ˈn wa ɲɛɛ nɩkpa. -A yi a-a ˈylɩmö nɩɩ, -a kä -a ˈkä Biblë -mɛmɛɛ -bhɛ, -ɛ ˈkää nɩkpa kwänɩ nzɩ sɛɛ Lagɔ nʋä nɩɩ “nɩkpaa ˈwuë wa nɩ yɩbhlɩnɩ ˈɔ wɛlɩɩ -yɩ glɩnɩɛ gbëaa a ˈyizee” yɩ ˈkä wa dɛ ˈyli ˈwlʋnɩ. (1 Timotee 2:3, 4) Zaa, ˈylʋba wa laa 1950 ˈmö, Traduction du monde nouveau a ˈkïbhï nɩkpa a -bɛ bhɛnɩɛ wa ˈkä ˈmö ˈnʋʋ, -lɩbhä wa tɛɛ yɩ -bhɛbhɩʋ. Sɛɛ Biblë ˈla cɛlɩɛ ˈtɩɩ, -sɩbhä wa ˈcɛlɩnɛɛ gbɩ a 130 ˈmö yɩ kää -gömö.

Biblë wa bhɛnɩɛ wa ˈkä -pa ˈmö ˈnʋ, wa kä wa ˈkɛa -bhɛ. Sɛɛ ˈylʋbö plɩɛ, -sɩbhä bhïlabhïlasa zigbonɩɛ ˈmö zaa, gbɩ wa ˈcɛlɩnɩ a-a Biblë ˈmö, wa ˈkɩ ˈmö ˈnʋ a dɔˈwʋ, ˈmö yɩ ˈtɛɛ. ˈGämöˈɛ tɛkäbiblia wa cɛlɩ a-a, yɩ pɩ wa ghlɩɛ ˈlili ˈwʋ mii kwänɩɲɩɛ ˈn -a yiɛ Biblë ˈmö a Ebleegbʋ, Aghlamɩɛgbʋ -ɲɛ Glɛkögbʋ ˈsɔ ˈmö ˈnʋ.

Wa käa wa ˈkä Biblë -ɛɲɩ ˈmö wa -sɛnɩɛ Lagɔ ˈa wɛlɩɩ ˈtɩɩ ˈmö -bhɛ. Sɛɛ Biblë cɛlɩ a-a bhlaˈmö ˈtɩɩ, -sɩbhä wa kää wa ˈkɛ ˈcɛlɩ. Waˈaa -kä wa ˈkä ɛ ˈmö a wɛlɩkïbhï -mimii ˈmö zigbanɩ. Maa, -mä Biblë a ˈki a -bɛ ˈmö, Lagɔ ˈa ŋlɩɩ Zoova ˈnɩɛ -mä -wʋ ˈlɩlɩlɩ.

Biblë a -mɛ slʋnɩɛ nɩkpa ɛ ˈwälaɲɔ, wa käa wa ˈkɛ -bhɛ. (2 Samuel 23:2) -Mä Biblë wa laa Traduction du monde nouveau ˈmö, gɔgɔˈmö a Biblia a sa, Lagɔ ˈa ŋlɩɩ Zoova cɛlɩ -mä wʋ a 7.000 a sɛ, sɛɛ foto -wʋ -wʋä dɛˈɛ zɛmö tula -sɩbhä. (Psaume 83:18) Biblë ˈla ˈkäa nɛnɩ a za, ˈylʋbö a -bɛ ˈmö, sɛ wa tɛlɩɛ -bɛ ˈwʋ ˈwë ˈn wa yɛˈa -bhäla ˈcɛlɩ. Nza ɛ ˈmözɛlɩzɛlɛ -bhöä ˈmäna ˈwʋ. Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa Lagɔ ˈa dlɩpäsaa, ˈmö ɛ sɛsɛnɩɛ sasɛ ˈmö. ˈN -n -kä la Traduction du monde nouveau -kä, ɛ yi -naˈa gbʋ ˈmö cɛlɩnɩ oo, ɛ ˈnɩˈɛ -naˈa gbʋ ˈmö cɛlɩnɩ -kë, -a paamö swɩ ɲɛmʋ ˈmö nzɩ -n ˈkä Zoova ˈa wɛlɩɩ ˈmö zɛlɩ zila ˈwuë ˈmö.—Josué 1:8; Psaume 1:2, 3.

• ˈSaa kä bhä ˈŋlɩ ˈn -a yi bhä nɩɩ -a kä -a ˈkä Biblëlele -bhɛ ˈnɩ?

• -Muë yɩbhää wa ˈkä ˈsaa Lagɔ yɩbhää yɩbhlɩnɩ, ˈsaa wa kä ɔ wa ˈkä zila ˈwuë ˈmö nʋ ˈnɩ?