Nɩkpa a -bɛ ˈnɩ mö a -mä lagɔgligbï ˈmö. Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa sɛɛ lagɔwɛlɩɩ bhɛnɩɛ yɩ ˈkʋa -su ˈn yɩ ˈkʋa swɩ ɲɛmʋ ˈmö ˈpä -mä ˈwa zɩkpaa ˈmö, wa ˈniɛ -mä ghlɩnɩ. Zaa, -yɩ kä ɔ ˈŋlɩ ˈn -n ˈkä ɔ Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa a ˈwluyɩbhäyɩbhʋ ˈwʋ mö ˈnɩ? ˈSaa -n ˈkä bhä -mä ghlɩnɩ ˈnɩ?

-N ˈkä nɩkpa -wa -wamöä ˈn wa ˈzʋnɩmöä ˈyli a jijoˈwʋ -wʋ a ˈmäna. Tɛkäklɩtɩɛwaa a ˈtɛɲɩ ˈmö, Klɩtɩɛwaa, lagɔzɩkpö ˈmö wa gïganɩ a-a ˈwlu. Wa yɩbhä a-a ˈwlu wa ˈkä Lagɔ bʋbɔ, wa ˈkä ˈɔ wɛlɩɩ ˈcɩɛ ˈn wa ˈkä swɩ ɲɛmʋ ˈmö ˈpäpänɩ. (Ebleewaa 10:24, 25) Wa -kä ˈwlu ˈyɩbhä, sɛ wa -wawanɩɛ a za, wa kɩ dlɩ ˈwʋ nɩɩ, -muë wa -wʋä jijoˈwʋ, ˈwa -tiamö a bhɛya, wa lagɔdaayuëë. (2 Tesaloniikö 1:3; 3 Zaah 14) Sɛ -bhlʋ -kpɔ ˈla, -sɩbhä -a zʋmöˈɛ zɩˈɛ, nza -a -wʋä ˈmäna ˈmö.

Sɛɛ -n ˈkää Biblë ˈa ˈpäpägböö -gänɩ ˈn ˈkɩ -li a -lii ˈmö ghlɩnɩ -n yi -sɩbhä ˈcɩɛ. Sɛɛ Biblë -sɛni a-a ˈmö, zɩˈɛ, ɲɩbhɛlɩ, ˈŋwlɩ -ɲɛ ˈyuë ˈsɔ yɩbhä ˈwlu. -Muë -yiɛ sasɛ lagɔwɛlɩɩ ˈcɩasɛ, -mʋa kwänɩɲɩɛ nzɩ sɛɛ -a ˈkää Biblë ˈmö ˈa päpägböö -mä -aˈa zɩkpaa ˈmö -gänɩ, -a ˈkɩ yɩbhlɩnɩ. (Deutéronome 31:12; Nehémia 8:8) Nɩkpa ˈwuë bhɛnɩ wa ˈkä bhïlamö ˈn wa ˈkäˈɛ lwɩ bhlɩmö. Mii kwänɩɲɩɛ ˈn -a sɛnɩɛ -aˈa Lagɔ a dlɩˈwʋkänɔɔ a wɛlɩ ˈmö.—Ebleewaa 10:23.

-Naˈa Lagɔ a dlɩtɛɛnɩtɛnɛ ˈkä ˈmö ˈtumanɩ a ˈɲupälɩ -n ˈkää ghlɩ. Zezwii ˈa tietieɲɔɔ Pɔɔlʋ ˈɲɛ a-a ˈɔ ˈtɛɲɩ ˈmö a lagɔzɩkpa -bhlʋ ˈdɩ nɩɩ: “N yɩbhä teɲii n ˈkä -mä a jijoˈwʋ yi, [...] -a ˈkä swɩ ɲɛmʋ ˈmö ˈpäpänɩ. ˈA sɛ a ˈtɛɛnɩɛ Lagɔ dlɩɩ, -sɩbhä -kaa swɩ ɲɛmʋ ˈmö ˈpä, ˈna sɛ n ˈtɛɛnɔɔˈɛɛ dlɩɩ, -sɩbhä ˈkaɲɩˈɛ abhlɩ swɩ ɲɛmʋ ˈmö ˈpä.” (Ghlɔɔmö 1:11, 12) -Mä ˈwluyɩbhäyɩbhʋ ˈwʋ, sɛ -a -ɲɛ -aa lagɔdaayuë ˈsɔ -wʋnɩɛ ˈkwädlɩ ˈwʋ a za, -aˈa dlɩˈwʋkänɔ yi ˈmö ˈtumanɩ ˈn -a yiˈɛ ˈyli yɔwʋ ˈtɛmanɩ nzɩ -a ˈkä ˈsaa nɛnɩɛ Lagɔ dlɩ yɔwʋ nʋ.

-N yi ɔ -aˈa ˈwluyɩbhäyɩbhʋ -wʋ ˈkää yi wʋ mämö, nzɩ -n ˈkä -naˈbhë -lii ˈlɛ ˈwuë -n ˈcɩɛ ˈylɩmö -a? -N -kä yi, yɩ -yiɲɩ teɲii ˈmäna ˈwʋ -bhö. -N ˈnaa ˈkä -lu ˈpɛnɩ, waaˈɛ -mä moni a -dɔkwɩ bia.

• -Aˈa -zɩkpa ˈmö a ˈwluyɩbhäyɩbhɩ a bhɛɛ a dɔˈwʋ, -waɲɩ gbäpöö -a -gänɩ ɔ ˈnɩ?

• -A -kä ˈwluyɩbhäyɩbhɩ ˈwʋ möö, sɛ yɩ -kaɲɩ bhä -li a -lii ˈwlu nʋ ˈnɩ?

ˈKlɛgbö ˈmö mää -lizoku -wʋä, -a ghlɛnɩ -mä. ˈƝizakwë yi lɩbhä dɔˈwʋ -wʋ -kë, ylʋʋ yi teɲii pʋ aˈbhë oo, -a mö ˈkwädlɩ -aˈa ˈwluyɩbhäyɩbhɩɩ ˈwʋ ˈyize. Mäˈä ˈpɩwʋ a ˈklɩyɩyɛ -ɲɛ libhï wa nʋä ˈsɔ a yɔlɔylʋ -wʋ -lɛ. Maa ˈsaa kä bhä ˈŋlɩ ˈn Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa ˈtɛmanɩ bhä ˈyli yɔwʋ n wa -ɲɛ ˈwa lagɔdaayuë ˈsɔ yɩbhä bhä ˈwlu ˈnɩ

Yɩ kwänɩɲɩ ˈn -a plɩɛ mäˈä ˈpɩwʋ a ˈklɩyɩyɛ ˈwlu. -Muë -a -ɲɛ ˈsɔ ˈyɩbhää ˈwlu -mä lagɔzɩkpa ˈmö a dɔˈwʋ, sɛˈɛ Pɔɔlʋ ˈcɛlɩ a-a nɩɩ, “A-a nɩ ˈzʋzʋnɩ ˈdɩ ˈmö.” (Ebleewaa 10:24) Wɛlɩkïbhëa ˈlɛ ma-a sɛɛ zɛmö nɩɩ, “-a nɩ ˈpä -aa lagɔdaayuë a dɛ dlɩ.” -A nɩ -yiyinɩ sasɛ. Zezwii ˈa tietieɲɔɔ Pɔɔlʋ ˈa wɛlɩɩ, mii zʋɲɩɛ ˈdɩ ˈmö nɩɩ, -mumuë a gbʋ nɩ plɛnɩɲɩ. ˈN -a -kä lagɔzɩkpa ˈmö a -nʋa -mumuë sasɛ -yi, -a yi sɛ yɩbhlɩmanɩ nɩɩ, ˈklɩyɩyɛ -a -wʋä ˈmö, -mumuë yɛ -sɩbhä a -nɛɛ ˈwlu ˈplɩ zaa, wa -yiɲɩ kwänɩ a yɛ ˈwlu ˈplɩmö.

-Aˈa -wanɩwanɛ yi teɲii ˈyukusɛ mö. -Mä -aˈa ˈwluyɩbhäyɩbhɩ ˈwʋ, -muë -a -yiɛ a ˈyize ˈmö -a -ɲɛ ˈnɩɛ ˈwlu yɩbhä. Maa -a -ɲɛ -aa bhɛya ˈsɔ yɩbhää ˈwlu. Zlɩ -mɛmɛɛ ˈmö, -a ˈlibhï ˈtɛɲɩ ˈwʋ ˈn -a -ɲɛ -aa bhɛya ˈsɔ linɩɛ ˈwʋ ˈn a sɛɛ ˈdɩ. -A -ɲɛ -aa lagɔdaayuë ˈsɔ -kä saˈa ˈwlu yɩbhää, -li a -lii a mii yɩ nʋɲɩ ɔ ˈwlu ˈnɩ? Sɛ -a -wawanɩɛ -sɩbhä ˈmö a ˈtumanɩɛ teɲii. Mɩɩ kää ˈŋlɩ ˈn -a -wanɩɛ teɲii. Sɛ -a glɩnɩɛ bhɛya a -muë -wʋnɩɛ ˈwʋ a za, -aa lagɔdaayuë -kä ˈklɩyɩyɛ mö -wʋ, wʋ -päpanɩsɛ -a kwänuë. (Proverbes 17:17) -A -ɲɛ lagɔzɩkpa ˈmö a -nʋa -kä ˈkwädlɩ ˈwlu ˈyɩbhää, yɩ tula nɩɩ, -aa ‘ˈwuë ˈwʋ -a -glɛglɛnɩɛ ˈn -a ˈzʋzʋnɩɛ ˈylii.’—1 Kɔlɛɛtɩ 12:25, 26.

-A paɲɩ swɩ ɲɛmʋ ˈmö, nzɩ -muë nʋä ˈsaa nɛnɩɛ Lagɔ dlɩ yɔwʋ a glaˈmö, -a ˈkä -mä ˈa bhɛya -sɛ. -N yi -sɩbhä a bhɛya ghlɩ, -mä Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa a glaˈmö. Tɩ nɩkpɛ, ɛ -käˈɛ käbölu ˈyi ˈtatinɩ -wʋ -kamö -mä ˈsunɩ -n -ɲɛ -abhʋa ˈtɩa ˈwʋ-bhlinɩ a za.

• -A ˈkä ˈwluyɩbhäyɩbhɩ ˈwʋ yi a dɔˈwʋ, ˈsaa kä bhä ˈŋlɩ ˈn yɩ kä bhä -aa -li a -lii ˈmö ˈnɩ?

• -Zlɩmɛ -n yɩbhää bhä -n -ɲɛ -aˈa lagɔzɩkpa ˈmö a -nʋa ˈkä yɩbhlɩyɩbhlɩnɩ ˈnɩ?

Tɛkäklɩtɩɛwaa -kä ˈwlu ˈyɩbhää, wa bhlɩ lwɩ, wa bhibhe Lagɔ, wa zɛlɩ Biblë ˈmö ˈn wa sɛsɛnɩɛ ɛ ˈmö a wɛlɩɩ -gömö. (1 Kɔlɛɛtɩ 14:26) -Mä -aˈa ˈwluyɩbhäyɩbhɩɩ ˈwʋ, -sɩbhä -a ˈzʋmöä.

ˈSaa -a ˈcɩɛ, Biblë ˈmö -mä yɩ ˈbhöönɩɛ ˈn yɩ kwänɩɲɩɛ -mä -aˈa zɩkpa ˈmö. Dimasɩ a ˈylɩ gbʋplʋ ˈwʋ ɛ -käˈɛ ˈdimasɩ ˈwʋ, lagɔzɩkpö, bhʋlʋbhlʋ yɩ ˈyɩbhää ˈwlu ˈn yɩ -pʋnɩɛ minitie 30 a bhïlabhuluu ˈyukwli. Sɛɛ Biblë ˈa ˈpäpägböö -kaɲɩɛ -mä -aˈa zɩkpaa ˈmö kwänɩ ˈn sɛɛ ˈtɛɲɩ -a -bhölɩnɩɛ ˈmö sɛɛ zɛmö a wɛlɩ, ˈmö bhïlabhuluu ˈla sɛnɩɛ ˈmö. Wa -kä Biblë ˈa gbɛlɩɩ ˈmö zɛlɩ dɔˈwʋ -wʋ, -aa ˈwuë -aˈa Biblë ˈmö a libhïä ˈwʋ ˈn -a yɩlɩɛ -mä. Bhïlabhuluu -kä ˈplɩ ˈwë, ˈgïle -bhlʋ ˈmö ˈn -a cɩɛɛ -mä “-Kʋɲɔ a Glɩdɛ” ˈmö. -A -kä -Kʋɲɔ a Glɩdɛ a ˈcɩɛcɩɛkïbhï yɔwʋ yɩlɩ dɔˈwʋ -wʋ, nɩkpa ˈwuë bhɛnɩ wa ˈkä bhïlamö. ˈDɩmözʋwɛlɩɩ -yɩ -wʋä -mä, mɩɩ kwänɩɲɩɛ ˈn -a -yiɛ sɛ -a ˈkää Biblë ˈmö ˈa wɛlɩɩ -gänɩ -mä -aˈa zɩkpaa ˈmö. ˈBɔgʋ ˈla -bhlʋ -kpɔ ˈmö -aˈa lagɔzɩkpö a 115.000 ˈcɩɛnɩɛ ˈmö, mäˈä dʋdʋkpäta ˈwuë ˈwʋ.

Wa sʋlʋnɩɲɩɛ sɛɛ -a ˈkää sasɛ ˈcɩa. Zlɩ -mɛmɛɛ -ɛ ˈnɩ -bhöä ˈdimasɩ a ˈylɩ gbʋplʋ ɛ -käˈɛ ˈdimasɩ aˈbhë ˈmö a sabʋsɛ, -a bhɛ -aˈa ˈwluyɩbhäyɩbhʋ -wʋ -dlinɩɛ ˈpɩ ta ˈmö wa laa Klɩtɩɛzɩkpaa ˈn lagɔwɛlɩbialibhoo -wʋ ˈbhöönɩɛ -mä cʋʋ ˈmö Klɩtɩɛzɩkpaa ˈn lagɔwɛlɩbialibhoo ˈWluyɩbhäyɩbhʋʋ a ˈbɔgʋ ˈmö. ˈWluyɩbhäyɩbhʋʋ ˈla a tɛkäpɩɔ wa laa: -Li a -lii -yɩ ˈbhöönɩɛ -mä Lagɔ ˈa wɛlɩɩ ˈmö muu kwänɩɲɩɛ nzɩ -a ˈkä Biblë ˈa kïbhïï -a käa -a ˈkä ˈmö zɛlɩ ˈwë -a ˈkä -lɛ ˈwluyɩbhäda möö sasɛ ˈmö ˈnʋ. ˈN bhäla kïbhëa -a nʋä: Lagɔwɛlɩbialibho a za yɛla -lii ˈmö ˈyize -a kää ˈylimötulanɩlii ˈmö sʋlʋnɩɲɩˈɛ sɛɛ -a ˈkää nɩkpa Biblë ˈcɩa. Lagɔdaayu -ɔ -suä ˈwluyɩbhäyɩbhʋʋ ˈla ɲɩaɲɩ ˈdɩmözʋwɛlɩɩ -yɩ kwänɩɲɩɛ ˈn sɛɛ -a zɛlɩɛ ˈmö ˈn sɛɛ a bhïlanɩɛ -lɛ nɩkpabhë a ˈyila ˈklʋ a dɔˈwʋ, -a möä ˈyukusɛ ˈyize. (1 Timotee 4:13) ˈGbëbhlenɩpɩɔ -wʋ nʋä: -Abhʋa klɩtɩɛwaa sɛ -a -bhölɩɛ mʋʋ kwänɩɲɩɛ ˈn sɛɛ -a ˈkää Biblë ˈa ˈpäpägböö ˈmö nɛmönɩ -mä -aˈa zɩkpa ˈmö, ˈn -a cɩɛɛ -sɩbhä. Kïbhëa ˈla kä nimïyɩbhäkïbhï -ɲɛ yɩ zɛmösɛna ˈsɔ ˈmö yɩ kwänɩɲɩɛ ˈn -a ˈnʋä sasɛ Biblë ˈmö.

ˈN -n -kä -aˈa ˈwluyɩbhäyɩbhɩɩ ˈwʋ yi, a ˈsaa -n ˈkää -mä ˈyukwli -pʋnɩ, -yɩ ˈbhöönɩɛ -mä Biblë ˈmö, yɩ -yimö ŋli yɩa.—Isaïe 54:13.

• -Mä Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa a ˈwluyɩbhäyɩbhɩɩ ˈwʋ, ˈsaa -n ˈkä ɔ -mä ˈyukwli -pʋnɩ ˈnɩ?

• ˈDimasɩ ˈlɛ ˈmö, -aa ˈwluyɩbhäyɩbhʋʋ a -mu -n yɩbhä ɔ -n ˈkä wʋ yi ˈnɩ?

Sɛɛ Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa päla ˈmö ˈtɩɩ, wa -kä ˈwa -zɩkpa ˈmö a ˈwluyɩbhäyɩbhɩɩ ˈwʋ mö dɔˈwʋ -wʋ, -n ˈyɩ ɔ -sɩbhä ˈylɩmö -mä fotii -yɩ -wʋä mäˈä blosu lɛ ˈmö -a? -Yɩ kä ɔ ˈŋlɩ ˈn -a köbha ɔ -aˈa ˈmöpälasaa ˈyli ˈnɩ?

Yɩ tula nɩɩ -a kä Lagɔ a ˈklʋkpa. ˈLɩlɩlɩ a dɔˈwʋ -aˈa ˈmöpälasaa ˈmö Lagɔ ˈnɩɛ ˈwʋ yɩlɩ. (1 Samuel 16:7) Maa -a -kä ˈwlu ˈyɩbhä -a ˈkɔ bʋbɔɔ a za, ˈsaa -a yɩbhää -mä -aˈa dlɩ ˈwuë ˈmö miɛ nɩɩ -aˈa ˈmöpälasaa ˈkä Lagɔ a ˈklʋkpa -ɲɛ -aˈa lagɔdaayuë ˈsɔ a ˈklʋkpa -kä. A yɩɛ -ka. -A -kä ˈbhlɩlowli ˈylɩmöä mö dɔˈwʋ -wʋ sasɛ -a kää -a ˈkä ˈmö pälaa. Sɛɛ -bhlʋ kpɔ ˈla, -sɩbhä -aˈa ˈmöpälasaa ˈkää tula nɩɩ -a kä “-Alowli Lagɔ -ɔ ˈkämanɩɩ ˈkwädlɩkwädlɩnɩ” Zoova -ɲɛ ˈɔ ˈKämanɔɔ a -budu ˈsɔ a ˈklʋkpa.—1 Timotee 1:17.

-Aˈa ˈmöpälasaa nɩ tulaa ˈsaa -a kää dlɩ ˈwʋ. Biblë zʋ Klɩtɩɛwaa ˈdɩ ˈmö nɩɩ, “ˈwa ˈmöpälalii, yɩ nɩ tɩ nɩkpa ˈklʋ ˈmö ˈkpëakpëanɩ, yɩ nɩ tɩ zʋ ˈwʋ -bhö.” (1 Timotee 2:9, 10) Wa -kä nɩɩ, -aˈa ˈmöpälalii nɩ tɩ “nɩkpa ˈklʋ ˈmö ˈkpëakpëanɩ” nʋʋ, mii sɛɛ -zɛmö nɩɩ yɩ nɩ -tɩɲɩ ˈyila ˈwʋ lɛnɩ sɛɛ -aˈa ˈmöpälasaa ˈnɩɛ nɛnɩ a za. Wa -kä nɩɩ -aˈa ˈmöpälalii nɩ tɩ “zʋ ˈwʋ -bhö” nʋʋ, mii sɛɛ zɛmö nɩɩ ˈsaa -a ˈkää ˈmö päla, sasɛ -a ˈkɩɛ ˈmö gbäzɩ, yɩ ˈkäa ˈklʋkpamö -kä. -Mä ˈpäpägböö ˈla a -gänɩgänɛ ˈmö, -a bhɛnɩ -a ˈkä bhʋlʋbhlʋ ˈsaa nɛnɩɲɩɛ dlɩ yɔwʋ -lɛ -sɛ. -A nɩ gbʋ -dɩ aˈbhë -kë, -aˈa ˈmöpälasaa -kä nɛnɩɩ, yɩ yi ˈŋlɩ -kä ‘-aa Puëɲɔ Lagɔ ˈa wɛlɩɩ -a -gänɩɛ, yɩ ˈkäa ˈklʋkpämö -kä’ ˈn yɩ ˈkä “ɔ ˈŋlɩ ˈghlimanɩ.” (Tiitɩ 2:10; 1 Piɛlɩ 2:12) Sɛ -a päla ˈmö ˈn -a möä -mä -aˈa ˈwluyɩbhäyɩbhɩ ˈwʋ yɩ yi -mumuë mä ˈsunɩ nzɩ wa ˈkä Zoova bʋbɔmö.

-Naˈa ˈmöpälabanɩɩ nɩ tɩ -bhɛ nzɩ -n ˈnaa ˈkä -lɛ ˈwluyɩbhäda yi. -Banɩ a -mii ˈtɛɛ ˈpɛlʋ a ˈyize mii ˈnɩɛ ˈklʋkpamö -kä.

• -Mä lagɔbʋbɔbʋbʋ ˈmöö, -yɩ kä ɔ ˈŋlɩ ˈn -aˈa ˈmöpälasaa kä ɔ dɛsɛ ˈnɩ?

• -A -kä -banɩɩ ˈmöpälaa yi, ˈpäpägböö a -mii -a kä ɔ -a ˈkä -gänɩ ˈnɩ?

-N -ɲɛ Zoova ˈa Bhlɩnɩɲɔ -bhlʋ ˈsɔ -kä Biblë ˈcɩɛ dɔˈwʋ -wʋ, ˈsaa a ˈkää ˈcɩɛɛ ˈmö -n yɩlɩɛ yɔwʋ ˈwë ˈn ɔ yiɛ bhäla. -N -kä -aˈa ˈwluyɩbhäyɩbhʋ ˈwʋ möä yii, ˈn -n -kä -sɩbhä ˈzʋʋ, yɩ -yimö -li a -lii ˈwlu nʋ. -N -kä sasɛ -naɲɩ ˈwlu gïganɩɩ, -n yi -lii a -bɛ ˈmö ˈnʋ.

ˈTɛɲɩ -mɛ ˈmö ˈn dɛɛ -n ˈkää ˈcɩɛnɩ -sɩɩ -lɛ. ˈTɛɲɩ -mɛ ˈmö -n bhɛnɩ ɔ -n ˈkä sasɛ ˈcɩɛ ˈnɩ? ˈZɔkpɔ ˈpii ˈmö dɛɛ -nn-ä -bhlɛ -naˈa libhoo tɛɛ ma ɔ nɩɩ, maa sabʋsɛ yuëa -kä ŋämö ˈwë -a? ˈN -n nɩ bhɛnɩ -n ˈkä ˈtɛɲɩ a -bɛ ˈmö ˈcɩɛnɩɩ, ˈtɛɲɩ -ɛɲɩ ˈmö -n bhɛnɩɛ -n ˈkä ˈcɩɛnɩɩ ˈmö -n nɩ -sɛ -lɛ. ˈTɛmanɩ ˈyli yɔwʋ -n kɛ ˈklʋkpamö zʋ. Dɛɛ -gëbë ˈnɩɛ -wʋ tɛlɩ -sɩbhä a bhle sɛ. Ɛ yi ghladio oo, tlevizɩɔ oo, -ŋöŋöyukwli oo, ˈŋïmi ˈwʋ. -N -kä -n ˈkä ˈcɩɛcɩʋ tɛɛ, bhibhee Lagɔ nzɩ ɔ -kamö kwänɩ -n ˈkä dlɩpänɔɔ ˈwlu ˈplɩ, -lɩbhä a dɔˈwʋ -n bhɛnɩ -n ˈkä ˈsaa -n ˈkää ˈcɩɛ sasɛ ˈmö ˈnʋ.—Filiipö 4:6, 7.

Tli kïbhï -pɩɩ zɛmö ˈn gïganɩ -naɲɩ ˈwlu -n ˈkäa bhïlamö. -N -kä tɛɛ kïbhëa -n ˈkää yɔwʋ yɩlɩ, tɛlɩ sɛ -n ˈka ˈmö ˈnʋ. ˈPänɩ wɛlɩkïbhëa ɛ -käˈɛ kïbhëa a wäzɩna dlɩ kɛ, sɛɛ wäzɩna ˈtikïyia -glɛɛ wäzɩna aˈbhë ˈwʋ, yɩlɩ yɩ wɛlɩ yɔwʋ. Pänɩˈɛ fotii aˈbhë dlɩ kɛ ˈn ˈwʋligbanɩkïbhï -yɩ pɩɛnɩɛ ˈkïbhï -n ˈkää ˈwlumö ˈzʋnɩ ˈwʋ, yɩlii yɔwʋ. Zɛlɩaˈa -sɩkaa zɛmösɛkïbhï ˈmö nzɩ -n ˈkä yɩ zɛmösɛna sɛ tɛlɩ. Zɛlɩ Biblë ˈa gbɛlɩɩ ˈmö ˈn sɛ yɩ -ɲɛ ˈcɩɛcɩɛkïbhëa mönɩɛ yɔwʋ ˈpänɩ dlɩ kɛ. (Tietiewaa 17:11) Tli zɛmösɛnaa -n ghlɩɛ -pʋ zɛmö sɛɛ -n ˈkaa ˈwʋ ligbanɩ -n -kä -mä ˈwluyɩbhäyɩbhʋ ˈwʋ ghlɛ. -Lɛ a dɔˈwʋ -n yi sɔɔ ghäyɩ ˈpä nzɩ -n ˈkä bhïlawɛlɩɩ a mii ˈnɩɛ ˈmö ˈbhʋɔ -n ˈnaa ˈkää ˈmö zɛlɩ ˈɲɛ.

-Lii ˈwuë -a ˈkää -mä ˈwluyɩbhäyɩbhʋ ˈwʋ ˈcɩɛɛ, -n kɩɩ -mä -naˈa ˈligbë ˈmö yɔwʋ yɩlɩɩ, -naˈa ˈsaa -n -yiɛ -mä Biblë ˈmöö yi zumanɩ.—Matie 13:51, 52.

• Sɛ -n kä ɔ -n ˈkä ˈkwädlɩ zʋ nzɩ -n ˈkä ˈwlu gïganɩ ˈwluyɩbhäyɩbhɩɩ a dɔˈwʋ ˈnɩ?

• Sɛ -n ˈkä ɔ -naɲɩ ˈwlu gïganɩ nzɩ -n ˈkä -mä ˈwluyɩbhäyɩbhʋ ˈwʋ bhïlamö ˈnɩ?

Tɛɛnɩ bhlagɔgɔˈmö a ˈtɛɲɩ ˈmö, Zoova yɩbhä a-a ˈkwädlɩ nɩɩ, ˈligbï ˈwuë ˈmö a -nʋa nɩ ˈlibhï ˈtɛɲɩ ˈwʋ wa ˈkä lagɔwɛlɩɩ ˈcɩɛ -lɛ a dɔˈwʋ, wa -ɲɛ Zoova ˈsɔ a bheyi ˈmö -wʋwʋɛ ˈkä ˈmö ˈtumanɩ ˈn wa ˈkäa teɲii -wawanɩ. (Deutéronome 6:6, 7) Nza Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa sɛɛ -lɛ ˈylɩ -bhlʋ -mä ˈdimasɩ ˈmö ˈn wa -ɲɛ ˈwa ˈligbë ˈmö a -nʋa ˈsɔ ˈcɩɛnɩɛ ˈgämö Biblë. ˈSaa cɛlɩɛ -mä Biblë ˈmö, sɛɛ yɩ ˈkʋa kwänɩ wa -ɲɛ Zoova ˈsɔ a jijoˈwʋ -lii ˈkä ˈtɩɩ -wʋ yɩ dɩɩ ˈmö wa sɛɛ. -N yi -bhlʋ aˈbhë -bhli -kë, -n bhɛnɩ -n ˈkä ˈtɛɲɩ ˈwʋ ˈlibhï nzɩ Biblë ˈmö a ˈkïbhëa -ma -n yɩbhää, -a -kamöä kwänɩ -n ˈkä Lagɔ yɔwʋ ˈdio -n ˈka ˈcɩɛ.

ˈTɛɲɩ ˈla ˈmö -lɛ -a ˈgïa -aˈa dilaa Zoova ˈyi. “A nɩ ˈgïa ˈa dilaa Lagɔ ˈyi, -lɛ a dɔˈwʋ ɔ yeaɲɩˈɛ ɔbhlɩ ˈyi gömö.” (Zaakö 4:8) -A -kä -a ˈkä sasɛ Zoova yɩbhlɩnɩɩ, -a ˈkä ˈɔ -wʋwʋsaa -ɲɛ ˈɔ nʋnʋlii ˈsɔ yɩbhlɩnɩɩ nʋʋ, ˈɔ wɛlɩɩ -yɩ -lɛ Biblë, -a kä -a ˈkɩ ˈmö zɛlɩ. ˈSaa kaɲɩɛ kwänɩ nzɩ a ˈkä ˈa ˈligbë ˈmö a ˈcɩɛcɩʋ a nʋnɩɛ ˈgämö tɛɛ mii -lɛ nɩɩ, a nɩ ˈlibhï ˈtɛɲɩ ˈwʋ a ˈkä wɛlɩɩ ghäyɩ ˈpä nzɩ a ˈkä ˈgämö Biblë mö zɛlɩnɩ. A yi -kamä ˈdimasɩ ˈmö a ˈylɩdɩdɩɛ -ɛ -wʋä -mä -Aˈa klɩtɩɛ zɩkpaa -ɲɛ -aˈa lagɔwɛlɩɩ bia libho ˈsɔ ˈmö ˈwʋ tɛɛnɩ. -Naˈa ˈligbë ˈmö a -nʋa, ˈɲʋa bhʋlʋbhlʋ Biblë ˈa gbɛlɩɩ wa ˈkää ˈmö zɛlɩ. ˈN bhäla, -li a -lii wa ghlɩnɩɛ -mä a ˈkä ˈgämö yɩ wɛlɩɩ bhïla.

Ɛ -lɛ ˈtɛɲɩ a -mɛ ˈmö ˈligbë ˈmö a -nʋa ˈkää ˈwʋ -wʋnɩ. ˈLuwluwa -ɲɛ ˈŋlwɩ ˈsɔ, yuëlowluwa -ɲɛ ˈwa yuëa ˈsɔ, wa -kä ˈgämö Biblë ˈcɩɛnɩ -mä ˈwa ˈligbï ˈmö, yɩ yʋa kwänɩ wa yi ˈkwädlɩ ˈwʋ -wʋnɩ ˈyize. Ɛ nɩ glɩnɩ ˈmäna -ɲɛ ˈtɩɩglɩnɔ ˈsɔ a ˈtɛɲɩ, ˈIigbë ˈmö a nʋa -kʋnɩɛ. -Lii ˈwa yuëa bhɛnɩ wa ˈkä ˈmö ˈnʋ, ˈmö yuëlowluwaa nɩ ghlɛnɩ ˈmö. -Mä -Kʋɲɔ a Glɩdɛ -ɲɛ lagɔbɔgwɩ -mimii ˈsɔ ˈmö ɛ -käˈɛ jw.org ˈklʋ, kïbhïï a -bɛ -yɩ ˈkʋa kwänɩ -wʋ -mä. -Mäpäpʋ wa ghlɩɛ -mä -suku ˈmö, a nɩ bhïla yɩ wɛlɩ nzɩ -n ˈkʋa sɛ wa ˈkʋä ˈwlu ˈplɩ sʋlʋnɩ. A bhɛnɩˈɛ -a ˈkä JW télédiffusion (tv.jw.org) ˈklʋ a -lu -bhlʋ ylɛ nzɩ a ˈkä bhäla wʋ wɛlɩ bhïla. A -kä zɛmö bhɩɛ yii, a bhɛnɩ a ˈkä ˈwluyɩbhäyɩbhʋ a lwɩɩ bhlɩ ˈn a yiˈɛ -lu ˈtikëyi -bhɛ nzɩ a ˈkä ˈgämö linɩ.

ˈTɛɲɩ a libhïä ˈwʋ ˈn ˈa ˈligbë ˈmö a -nʋa ˈwuë ˈcɩɛnɩɛ ˈgämö Zoova ˈa wɛlɩɩ yi ˈŋlɩ -kä Biblë a ˈcɩɛcɩʋ yeaɲɩ ˈmäna ˈwʋ -bhö, yɩ yiˈɛ ˈŋlɩ -kä Lagɔ yeaɲɩ teɲii ˈɲu ˈpä, ˈa sɛ a ˈtɛmanɩɛ ˈyli yɔwʋ a za.—Psaume 1:1-3.

• ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈn -a ˈlibhï ɔ ˈtɛɲɩ ˈwʋ ˈn -a -ɲɛ -aˈa ˈligbë ˈmö a -nʋa ˈsɔ ˈcɩɛnɩ bhä ˈgämö Biblë ˈnɩ?

• Sɛɛ yuëlowluwa ˈkä bhä ˈzʋ nzɩ ˈtɛɲɩ -ɛɲɩ ˈmö wa ˈcɩɛnɩɛ ˈgämö Biblë -mä ˈligbë ˈmö ˈkä ˈmäna ˈwʋ -bhö ˈnɩ?

ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈn nɩkpa ˈlɛ ˈwʋ bhä saˈa ˈmäna ˈmö ˈnɩ? Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa -aˈa ˈwluyɩbhäyɩbhʋ ˈkɔdʋ -bhlʋ ˈmö wa -wʋä ˈwʋ. Bhlagɔgɔˈmö a lagɔnɩkpa Lagɔ ˈɲɛ a-a ˈdɩ nɩɩ wa nɩ ˈyɩbhänɩ ˈwʋ ta ˈwlu -mä ˈylʋba ˈmö a sa, -sɩbhä -a -mämöˈɛ -abhlɩ -aˈa ˈwluyɩbhäyɩbhɩɩ ˈkädɩ ˈwʋ. (Deutéronome 16:16) ˈYlʋba ˈmö, ˈwluyɩbhäyɩbhɩ ˈkädɩ a ki ta mö -a möä ˈwʋ: ˈPɩɔ a ˈwluyɩbhäyɩbhɩ a ki ˈsɔ -yɩ sɛɛ ˈylɩ -bhlʋ ˈn ˈYlɩ ta a ˈwluyɩbhäyɩbhʋ. -Li a -lii a mii -a ghlɩnɩ bhä -mä ˈwluyɩbhäyɩbhɩ ˈlɛ ˈwʋ ˈnɩ?

-A -ɲɛ -aa lagɔdaayuë ˈsɔ yi teɲii ˈwʋ -wʋnɩ. Sɛ “-bʋbʋ ˈmö” a Lagɔ a bʋbɔbʋbʋ -bhö a-a Yizlaɛlɩ a -nʋa ˈmäna ˈwʋ, -sɩbhä -a ˈkä ˈgämö Lagɔ bʋbɔnɩ -mä -aˈa ˈwluyɩbhäyɩbhɩ ˈwʋʋ, -bhöɲɩˈɛ ˈmäna ˈwʋ. (Psaume 26:12, 111:1) ˈWluyɩbhäyɩbhɩ ˈla mii kää ˈŋlɩ ˈn -aa lagɔdaayuë -wa -wʋä lagɔzɩkpö -mimii ˈmö ɛ käˈɛ käböbhlɩɩ -gömö ˈn a -ɲʋa gbanɩɛ ˈwʋ. Ɲɛpɛɲɛpɛtɛɲɩ -kä ghlɛɛ, -lɛ ˈwluyɩbhädaa lilea -a piɛ bhʋlʋbhlʋ ˈmö -a linɩɛ ˈgämö ˈn lagɔdaayuë -mumuë zʋä -aa bhɛya. (Tietiewaa 2:42) ˈWluyɩbhäyɩbhɩ ˈla a za -a -yiɛ sɛ nɩɩ, ‘-a ˈbhɩa lagɔgänɩwaa’ ˈwuë -wa -wʋä bhlɩɩ a këtiea ˈwuë ˈyli -a -ɲʋa -wʋnɩ ˈwʋ.—1 Piɛlɩ 2:17.

Yɩ kä ˈŋlɩ ˈn lagɔwɛlɩɩ a dɔˈwʋ -a möä ˈyukusɛ. -Li a -lii Yizlaɛlɩ a -nʋa ghlɩnɩˈɛ -mä, miɛ nɩɩ, wa ˈkää “lagɔwɛlɩɩ ˈyukwli -pʋnɩɩ” ˈwë dlɩ -gömö wa -sɛsɛnuë. (Nehémia 8:8, 12) ˈDɩmözʋwɛlɩɩ wa ɲɩaɲɩɛ -mä -aˈa ˈwluyɩbhäyɩbhɩ ˈwʋ -yɩ ˈbhöönɩɛ -mä Biblë ˈmö -bhöɲɩˈɛ ˈmäna ˈwʋ. -Aˈa ˈwluyɩbhäyɩbhɩ a ˈylɩdɩdɩɛ, Biblë ˈa gbɛlʋ yɩ -glɛɛ ˈwʋ. Bhïlabhuluu -ɲɛ ˈylimötulanɩlii ˈsɔ, ˈmö wa ghlɛnɩɛ ˈmö ˈn wa ˈcɩaɲɩɛ sɛɛ -a ˈkää -mä -aˈa zɩkpaa ˈmö ˈsaa Lagɔ yɩbhää nʋ. -Wa ˈplɩɛ ˈklɩyɩyɛ ˈwlu -mä wa Klɩtɩɛ zɩkpaa ˈmö, -a -kä wa wɛlɩ ˈyukwli -pʋnɩɩ, yɩ paaɲɩ swɩ ɲɛmʋ ˈmö. Ylɛylɛlii -a ylɛɛ -mä ˈylɩ ta a ˈwluyɩbhäyɩbhʋ ˈwʋ, -lii -yɩ ˈplɩɛ bhlaˈmö ˈwʋ, -yɩ cɛlɩɛ -mä Biblë ˈmö, ˈmö yɩ tulanɩɲɩɛ ˈylimö ˈn yɩ ˈcɩaɲɩɛ sɛ -a ˈkää -aˈa zɩkpaa ˈmö -susunɩ. -Mä -aˈa ˈwluyɩbhäyɩbhɩ ˈwuë ˈwʋ, -wa yɛɛ waɲɩ Lagɔ yowʋ ˈɲɛ ˈwë wa ˈkäa ɔ ˈyize a -nʋa glɩnɩ ˈmö wa badizee.

• ˈSaa kä ɔ ˈŋlɩ ˈn -mä -aˈa ˈwluyɩbhäyɩbhɩ ˈwʋ ˈn -a -wʋ bhä ˈmäna ˈmö ˈnɩ?

• -N -kä -mä -aˈa ˈwluyɩbhäyɩbhɩ ˈwʋ mö, -li a -li a mi -n ˈkä ɔ ghlɩ ˈnɩ?

ˈYlɩya tʋʋ -mä Zezwii ˈkä ˈku ˈn ɔ yi a-a nɩɩ: “-Mä bhlɩɩ a këtiea ˈwuë ˈwʋ, Lagɔ a ˈtɩtɩ a -tɩtɩɩ, yɩ yi -mä ghlɛ. Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa nɩkpa ˈwuë, sɛɛ Lagɔ wäzɩnuëë -mä ˈɔ ˈpɩwʋlelea ˈwʋʋ, wa kä wa ˈkɩ -sɩbhä ˈnʋ, ɛ za-a. Maa yɩ -kä saa ˈwuë ghlɛ ˈwëë, ˈn ˈpɩwʋ a ˈylibhɩɛdaa ˈkäaˈaa ghlɛ.” (Matie 24:14) Maa lagɔwɛlɩɩ nɩ wa ˈkää bhlɩɩ a këtiea ˈwuë ˈwʋ bianɩ, sɛɛ wʋ ˈkä bhä nʋoo ˈnɩ? Zezwii -wʋ a-a mäˈä dʋdʋ ˈwʋ, sɛ ɔ bia a-a lagɔwɛlɩɩ, -sɩbhä -a ˈkää ˈɔ gbäpöö -gänɩ.—Lwiikö 8:1.

Nɩkpa ˈmö -a ghlɩnɩɛ -mä ˈwa ˈligbï ˈmö. Sɛɛ wa ˈkää -mä ˈligbï ˈmö Lagɔ ˈa ˈtɩtɩ a -tɩtɩɩ bia, -sɩbhä Zezwii sʋlʋnɩɛ ɔ ˈwʋ-bhlinɩwaa. (Matie 10:11-13; Tietiewaa 5:42; 20:20) -Lɛ a lagɔwɛlɩbiawa ˈla kä a-a -gwlɩ -yɩɲɩ ˈmö wa ˈkä a-a Lagɔ ˈa ˈtɩtɩ a -tɩtɩɩ bia. (Matie 10:5, 6; 2 Kɔlɛɛtɩ 10:13) Sɛ -bhlʋ -kpɔ ˈla -sɩbhä -aˈa lagɔwɛlɩbialibhoo -gïganɩɛ zɩˈɛ ˈwlu ˈn lagɔzɩkpö kää bhʋlʋbhlʋ pɩɩ -yɩɲɩ ˈmö yɩ kää yɩ ˈkä lagɔwɛlɩɩ bia. Mɩɩ kää ˈŋlɩ ˈn -a gänɩɛ Zezwii ˈa ˈdɩmözʋwɛlɩɩ -yɩ nʋä -a kä -a ˈkä ‘Lagɔ ˈa ˈtɩtɩ a -tɩtɩɩ bia nɩkpa ˈwuë ˈki ˈnʋ.’—Tietiewaa 10:42.

ˈYli yɔwʋ -a ˈtɛmanɩɛ ˈn a möä saa ˈwuë lagɔwɛlɩɩ bia. Zezwii aˈbhë, saa ˈwuë -sɩbhä ɔ bia a-a lagɔwɛlɩɩ, nɩkpabhë a ˈyila ˈklʋ oo, ˈɲu yɔwʋ oo, ˈɲibhï yɔwʋ oo. (Maakö 4:1; Zaah 4:5-15) -Sɩbhä -a ˈzʋmöˈɛ zɩˈɛ, saa ˈwuë -sɩbhä -a ɲɛɛ nɩkpa lagɔwɛlɩɩ. -Mä ˈywɩ ˈwʋ oo, -mä ˈpɛlʋpäbɛyɩ oo, -mä libhonʋbɛyɩ oo, -ŋöŋöyukwli ˈmö oo. -Aa dɛglɩwaa, -aa libho ˈmö a -nʋa, -aa -suku ˈmö a -nʋa, ˈn -aa -lowluwa, -a ˈɲɛmuëˈɛ lagɔwɛlɩɩ. Sɛɛ -a ˈtɛmanɩɛ ˈyli yɔwʋ, mii kää ˈŋlɩ ˈn -mä -glwɩ ˈwuë -gömö, nɩkpa a miniɲwɩɩ yiɛ Lagɔ ˈa ‘ˈtɩtɩ a -tɩtɩɩ yɩ ˈkʋa ˈpʋpʋɛ ˈɲɛ’ ˈnʋ.—Psaume 96:2.

-N -yi ɔ nɩkpɛ -bhlʋ -n ˈkää Lagɔ ˈa ˈtɩtɩ a -tɩtɩɩ ˈɲɛ ˈn -li a -lii a -mii ˈtɩtɩ a -tɩtɩɩ ˈla ˈkɔɔ zɩkö ˈwlu nʋ -a? Wɛlɩɩ nɩ -yɩ ˈkää nɩkpa dlɩtɛɛnɩdɛ ˈɲɛɛ, ti ˈmlɩ ˈzʋ, maa ˈɲɩɩ -mumuë!

• “ˈTɩtɩ a -tɩtɩɩ” a -mii -a kä ɔ -a ˈkä bia ˈnɩ?

• Sɛɛ Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa -gänɩ ɔ Zezwii ˈa gbäpöö -mä lagɔwɛlɩbiabiʋ ˈmö ˈnɩ?

Wa -kä “ˈyiosɛɲɔ” nʋʋ, nɩkpɛ a -mɔ -gää -lu a dɔˈwʋ ˈyuku ˈn -mumuë -gänɔɔ, ˈmö wa gaa. Dɛɛ Lagɔ tie a-a Zezwii mäˈä dʋdʋ ˈwʋ, ˈyiosɛɲɔ a sɛ ɔ -wʋ a-a. Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa Lagɔ ˈa ˈtɩtɩ a -tɩtɩɩ ˈmö ɔ ˈɲɛ a-a nɩkpa. Nzɩ nɩkpa a -muë kɩɩ ˈwʋ ŋlu, wa ˈkä a ˈpʋpʋɛ ghlɩ. (Matie 20:28) Zɩˈɛ, ˈɔ gbäpöö ˈmö ˈɔ ˈwʋ-bhlinɩwaa -gänɩɛ. Miɛ nɩɩ, ˈyli yɔwʋ wa ˈtɛmanɩɛ ˈn wa ˈɲɛɛ nɩkpa lagɔwɛlɩɩ nzɩ wa ˈkäa ‘Lagɔ a -nʋa’ zʋ. (Matie 28:19, 20) -Mumuë a -bɛ yɛ tɛkäsɛ, ˈyiosɛlibho ˈla nʋ ˈwë -mä ˈwa zɩkpa ˈmö.

ˈYiosɛɲɔ, nɩkpɛ a -mɔ biaa ˈkwädlɩ lagɔwɛlɩ ˈmö ɔ glɩnɩɛ. Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa ˈwuë, Lagɔ ˈa ˈtɩtɩ a -tɩtɩɩ a biawa wa glɩnɩɛ. Maa -mumuë gïganɩ waɲɩ ˈwlu ˈn wa zʋä ˈkwädlɩ a ˈyiosɛwa. -Sɩbhä a -nʋa ˈla ˈgïle 70 ˈmö wa bianɩɛ lagɔwɛlɩɩ ˈcʋ ˈmö. Wa ˈkä libho ˈla nʋ a za, -mumuë, -mä ˈdimasɩ -bhlʋ ˈmö ˈylɩya ˈmö a ˈyize wa nʋä libhoo. Wa -sɛˈɛ -mumuë, wa tiee mää lagɔwɛlɩbiawaa ˈnɩɛ -zu wa ˈkä -mä ˈyiosɛwa -wa -wʋä wa dɛ a libho nʋnɩ. -Mä ˈcʋ ˈmö, wa bianɩ lagɔwɛlɩɩ ˈgïle a 130 ˈmö. Yɩ bhɛnɩˈɛ yɩ ˈkä -gömö plɩ. ˈYiosɛwaa, wlʋnɔ a gbʋ nʋa plɛnɩ. Ɛˈɛ -bhö ɲɩasɛ, maa wa kɩ dlɩ ˈwʋ nɩɩ, Zoova yuë ˈkwädlɩ -su. (Matie 6:31-33; 1 Timotee 6:6-8) -Waa bhɛnɩ wa ˈkä lagɔwɛlɩbialibho nʋ -mä ˈwa zɩkpa ˈmö, wa -kä bhɛnɩɩ, ˈcʋ ˈmö a ˈyiosɛwa wa zʋä. Wa bianɩ lagɔwɛlɩɩ ˈgïle 30 ɛ -käˈɛ 50 ˈmö.

ˈYiosɛɲɔ Lagɔ -ɲɛ nɩkpa ˈsɔ a -wawʋ ɔ kää dlɩ zɛmö. Zezwii a saa, -a yɩ zɩˈɛ nɩkpa a -bɛ ˈylɩmö -wa -bhöä ŋäzɩ ˈwʋ lagɔwɛlɩɩ a dɔˈwʋ. Nɩkpa a -muë yɩbhää wa ˈkä Lagɔ -ɲɛ ˈsaa ɔ ˈkää zɩkö nʋ ˈsɔ yɩbhlɩnɩ. (Maakö 6:34) Maa -a -yi ˈsaa ˈkʋa kwänɩ wa ˈkä dlɩtɛɛnɩdɛ -kä zɩkö a zɩkpaa a dɔˈwʋ. ˈYiosɛɲɔ sɛ ɔ kää -mumuë a -wawʋ dlɩ zɛmö, mii ˈsunɔɔ -mä ˈn ɔ libhïä ˈɔ ˈtɛɲɩ -ɲɛ ˈɔ ˈmötɛɛnɔɔ ˈsɔ ˈwʋ ˈn ɔ kwänɩɛ -mumuë wa ˈkä Lagɔ ˈa ˈtɩtɩ a -tɩtɩɩ ˈnʋ. (Matie 22:39; 1 Tesaloniikö 2:8) -Li a -lii ɔ ghlɩnɩɛ -mä, mɩɛ nɩɩ ˈɔ dlɩˈwʋkänɔɔ ˈwʋ wʋ gbanɔɔ, yɩ ˈdianɔ -tiamö Lagɔ yɔwʋ ˈn ɔ ghlɩnɩˈɛ -mä ˈmäna ˈkäda.—Tietiewaa 20:35.

• -Na dɔˈwʋ ˈsaa wa la bhä ˈyiosɛɲɔ ˈnɩ?

• ˈSaa ˈsunɩ ɔ -mä -mumuë ˈn wa nʋ bhä ˈyiosɛlibho -mä ˈwa zɩkpa ˈmö ˈnɩ?

Wa ˈkä Lagɔ a dɛ ˈcɩɛ ˈmö Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa tɛlɩɛ ˈkwädlɩ sɛ. -Wa gbää wa ˈkä ˈtɛɲɩ ˈwuë ˈmö Lagɔ ˈa ˈKämanɔɔ a wɛlɩɩ bia, wa kä -suku -wʋ -wʋä ˈwʋ dɛ, mää wa sʋlʋnʋa sɛ wa ˈkää ‘sasɛ ˈwa lagɔlibhoo nʋ.’—2 Timotee 4:5.

ˈYiosɛwaa a -sukuu. ˈKwädlɩ a ˈyiosɛɲɔ -kä ˈtɛɲɩ ˈwuë ˈmö lagɔwɛlɩɩ bia -këë ˈylʋba -bhlʋ -kä ˈplɩɩ, ˈn wa wäzɔɔ ɔ ˈkä ˈyiosɛwaa a -suku plɛ, -wʋ sɛɛ ˈylɩ gbʋplʋ wa nʋnɩɛ -mä Lagɔ ˈa ˈKämanɔɔ a -budu ˈmö. ˈSaa kää ˈŋlɩ ˈn -suku ˈla -bhölɩɛ miɛ nɩɩ, wʋ ˈkä ˈyiosɛwaa kwänɩ nzɩ wa ˈkä -tiasɛ Zoova yɔwʋ ˈdionɩ, wa ˈkä -mä lagɔwɛlɩbialibho a kii ˈwuë ˈmö slɛlɛ -kä ˈn wa ˈkä ˈwa ˈyiosɛlibho ˈtɩɩ nʋ.

-Wa biaa Lagɔ ˈa ˈKämanɔɔ a wɛlɩɩ a -suku. -Suku nɩ sɛɛ ˈcwɩ ˈsɔ. ˈYiosɛwaa -wa kää slɛlɛ -mä ˈwa lagɔwɛlɩbialibho ˈmö, -wa -bhɩɔ ˈmö wa ˈkä mää wa -kuë kwä -kë mö, ˈmö wa ˈcɩanɩɛ -mä. Lagɔwɛlɩbiaɲɔ ˈkɔdɔɔ Zezwii Klii a saa, wa lɛ nɩɩ, “Amöä dɛˈɛ! Tieaa!” (Isaïe 6:8; Zaah 7:29) -Ɔ -kä wʋ ŋlu -ɔ ˈkä dɛɛ ɔ -bhölɩnɩ a-a ˈbhöö nzɩ ɔ ˈkä bhlɩɩ -mɛmɛɛ ˈmö lagɔwɛlɩɩ bianɩɛ mö, ɔ kä ɔ ˈkä ˈɔ -bhölɩbhölɩsaa ˈmö zigbanɩ. Mää ɔ ˈkää -bhölɩnɩɛ mö a nɩkpa a -wʋwʋsaa, sɛɛ -mä a zlɩ -wʋä ˈn -mä a lilea -ɲɛ ˈɔ ˈbhele a -naa ˈsɔ ˈnɩɛ -kamä yɔwʋ mönɩ. Ɔ yi -kamä gbʋlulu ˈcɩɛ. -Suku nɩ yi -waaa ˈŋwlɩ, -waaˈɛ ˈluwluwa -kä, ɛ yiˈɛ ˈŋlɔ -ɲɛ ɔ ˈluwli aˈbhë ˈsɔ, -wa kää ˈylʋbö 23 -këë 65 kwänɩ nzɩ wa ˈkä -wʋwʋsaa a kii -yɩ -wʋä lagɔsɛ -yɩ ˈkʋa -mä ˈwa lagɔlibho ˈmö kwänɩ ˈɲɛ. ˈN wʋ yʋaˈɛ slɛlɛ -ɛ ˈkää -bhɛ ˈn Zoova -ɲɛ ˈɔ ˈwlugïganɩzɩkpa ˈsɔ ˈkʋaa libho ˈmö nʋnɩ ˈɲɛ.

Jileadɩ a -suku. Eblee gbʋ ˈmö wa -kä “Jileadɩ” nʋʋ, “Bhlɩnɩwaa a -bɛ” wa gaa. Sɛɛ wa ˈmaa ˈkä a -suku ˈla 1943 a ˈylʋba ˈmö ˈklʋ kälɩɩ, lagɔlibhonʋwa wa tiee käböbhlɩɩ -gömö wa ˈkä lagɔwɛlɩɩ bia a 8.000 a sɛ, ˈmö wa yɛɛ -bhlɛ -ma ˈcɩanɩ. -Sɩbhä a -nʋa ˈmö wa tiee ‘-mä bhlɩɩ a këtiea ˈwuë ˈwʋ’ wa ˈkä Lagɔ ˈa ˈtɩtɩ a -tɩtɩɩ bia. (Tietiewaa 13:47) Tɛkänʋa -wa plɛɛ -suku ˈla, ghlɛɛ -mä Pelu, lagɔzɩkpa -bhlʋ aˈbhë ˈnɩɛ a-a -mä ˈwʋ ˈlɩlɩlɩ. Maa zɩˈɛ, -mä a lagɔzɩkpö bhlɩ 1.000 yɛˈmö. -Aˈa lagɔlibhonʋwa wa tiee käböbhlɩɩ -gömö wa ˈkä lagɔwɛlɩɩ bia, dɛ wa tɛɛ a-a ˈwa libho -mä Zapɔɔ, Zoova ˈa Bhlɩnɩwaa -wa -wʋ a-a mä ˈnɩ a-a kʋgbä aˈbhë ˈwʋ ghlɛ. Maa zɩˈɛ, wa bhlɩ 200.000 yɛˈmö. Jileadɩ a -suku sɛ ˈcwɩ ngbï. Lagɔ ˈa wɛlɩɩ ˈmö wa ˈcɩɛ teɲii. ˈYiosɛwaa -wa -wʋä wa dɛ, lagɔlibhonʋwa wa tiee käböbhlɩɩ -gömö wa ˈkä lagɔwɛlɩɩ bia, -wa nʋä -mä betɛlia ˈmö libho ˈn ˈpɩɩ a ˈwʋdɩdɩwaa mʋa plɛɛ -suku ˈla mää wa cɩɛɛ -lii a -bɛ. ˈSaa wa cɩɛɛ -mä, mii kwänuë ˈn wa kwää lagɔwɛlɩɩbialibho ˈyukusɛ.

• -Yɩ kä ɔ ˈŋlɩ ˈn ˈyiosɛwaa a -suku -bhölɩ ɔ ˈnɩ?

• -Muëɲɩ za wa -bhɛ bhä Lagɔ ˈa ˈKämanɔɔ a wɛlɩɩ a biabiawaa a -suku ˈnɩ?