Ngon awômô

Ye é kuiya wo éyoñ éziñe na ô kate bo mewôk? Njô bôte David a nga tebe aval été éte, ane a nga ye’elane Zambe a jô’ô na: “Ba’ale ma a nleme wo nye’e mam môé.” (Bsa. 51:12) David a mbe a nye’e Yéhôva. Ve, biyoñe biziñ a nga kate kui na a bo nye mewôk, a avale jam éte é ne fe bia kui den. Amu jé? Jam ôsu, bi be’e metyi ya abé, mme ma tindi bia éyoñ ése na bi bo melo. Jame baa, Satan a jeñ éyoñ ése na a tindi bia na bi bo Yéhôva melo aval émien a nga bo. (2 Cor. 11:3) Jame lale, bia nyiñ émo é ne njalan a nsisim éngana’a, “nsisime wo bo ésaé be bone ya melo.” (Éphé. 2:2) Ajô te, bia yiane saé ngul, sake fo’o ve asu na bi wosane metyi ya abé bi be’e, bia yiane fe de bo asu na Diable a émo ji be bo te tindi bia na bi bo bôte be ne melo. Bia yiane ve ngule ya bo Yéhôva mewôk, a bo fe bôt a nga ve abim éjôé éziñe mewôk. w23.10 af. 6 ab. 1

Asimba Yésus a nga bo na mendime me veñesane woon é ne ye’ele bia jé? Bi ne yé’é avale bi ne bo éjote nyul. Yésus a nji ve’ele bo éngelezek amu a nga bo asimba éte; nde fe a nji ve’ele wumulu émien amu jam éziñ a nga bo si va. Ve éyoñ ése a mbe a va’a Ésa wé duma ya mam a mbe a bo’o. (Jean 5:19, 30; 8:28) Nge bia vu fulu éjote nyule Yésus, bia ye ke wumulu biabebien amu mam bia bo. Bia yiane wumulu sake biabebien, ve mbamba Zambe bi bili beta mvome ya kañ. (Jér. 9:23, 24) Bia yiane ve nye duma da yiane nye. Mfubane nkobô, nya jame mbé bi ne ngule ya bo teke mvolane Yéhôva? (1 Cor. 1:26-31) Éyoñe bi ne éjote nyul, bia jeñe ki na bi wumulu biabebien amu mbamba be mame bia bo bôte bevok. Bi ne mevak amu bia yeme na Yéhôva a yen ésaé bia bo, a wô’ô fe je mvaé. (Fombô’ô fe Matthieu 6:2-4; Héb. 13:16) Teke bisô na bia ve Yéhôva nlem avak éyoñe bia vu Yésus a liti fulu éjote nyule.—1 P. 5:6. w23.04 af. 4 ab. 9; af. 5 ab. 11-12

A ngule ya mfufube nsisim, nlômane Paul ô nga jô bekristene na be jeñe mvaé bôte bevok. Aval avé bi ne tôñe melebe mete éyoñe bi ne ésulan? A ne éyoñe bia bo te vuane na bôte bevo’o fe ba kômbô ve biyalan ésulan. Tame fase jame di. Éyoñe wo laan a bemvôé bôé, ye wo jeñe na ô kobô abui aval é ne na teke fe be ve fane ya kuli to’o ve mone éfia? Teke jôm! Wo fe wo yi na be kobô. Aval éte da da, bia kômbô ve abui bôte fane ya ve biyalan ésulan. Ajô te, mbamba zene ya ve bobejañ a besita bangane ngule nyul a ne na bi ve be fane ya kobô ajô ya mbunane wop. (1 Cor. 10:24) Nde bi ne ve biyalane bi ne étun asu na bôte bevo’o fe be bi fane ya kobô. To’o éyoñe wo ve éyalan é ne étun, jeñe na ô bo te kobô abui mam éyoñe jia. Nge ô mane la’ase mone jam ase a ne abeñ, bôte bevok ba ye beta bi mfañe jame ya jô. w23.04 af. 22-23 ab. 11-13

Bi nji yiane vuane na é ne nya mfii na bi volô bôte bevok, e dañedañ éyoñe bia kañete be benya mejôô. Éyoñe bia bo ésaé nkañete jangan, bi nji yiane yemete na mame me bobane fo’o ve avale bia yi. Bôte bia kañete be bili asimesane mevale meval a lat a Zambe, ba so bevôme bevôm, be bili fe metume mevale meval. Nlômane Paul ô mbe ô yeme’e tebe été môt ase a éve’ela jé é ne ye’ele bia abui mam. Yésus a nga tobe Paul na a bo “nlôman asu bôte ya meyoñ.” (Rom. 11:13) Ajô te Paul a nga kañete bejuif, begrec, beyeme mam, bebé mefup, betebe ôsu ya bijôé, a bejô bôt. Asu na Paul a nambe avale bôt ése minlem, a nga bo “mame mese asu bôte mevale mese.” (1 Cor. 9:19-22) A nga nyoñ éyoñe ya kôme yeme metume me bôte a mbe a kañete, vôme ba so, a mbunane wop. Nalé a nga volô na fatane nkañete jé é lu’an a été môt ase a volô be na be subu Zambe bebé. Bia fe bi ne bo atyeñ ésaé nkañete éyoñe bia ve ngule ya sôane fatane nkañete jangan a jeñe na bi fas aval avé bi ne volô kane môt ése bi ne tôbane je. w23.07 af. 23 ab. 11-12

Bôte be ne évôvoé be ne bôte be ne ngul, sake ba be ne mintetek. Da sili na ô kôme jôé womien asu na ô tabe ne mieññ éyoñ ô tele minjuk été. Évôvoé é ne ngabe jia ya “ébuma ya nsisim.” (Gal. 5:22, 23) Be mbe be bela’an éfia ya nkobô Grec be nga kôñelane nkobô Bulu na “évôvoé” asu na be kobô ajô bikabela be mbe be yañele’e. Tame ve’ele simesane na ékabela ya afane ja su’ulane bo évôvoé ane ékabela ya tison. Nalé a tinane na é ne ngule ve é teke kolé ôbak. Aval avé bone be bôte be ne jeñe na be tu’a bo évôvoé ve be too fe ngul? Bi vo’o kui na bi bo de a ngule jangane biabebien. Bia yiane ye’elan asu na bi bi mfufube nsisime Zambe, a sili Zambe na a volô bia na bi bi mbamba fulu ate. Abui bôt é nga kui na é bo évôvoé. Éve’an é ne na, abui bobejañ a besita é nga liti na é ne évôvoé éyoñe bôte be nga soñe be, a mboone wop ô nga volô bôte bevo’o na be nye’e Bengaa be Yéhôva.—2 Tim. 2:24, 25. w23.09 af. 15 ab. 3

A zene ya étua ñyenan a nga yen, Nlôman Jean ô nga yene bemvendé 24 yôp été, be kañe’e Yéhôva. Be mbe be va’a Zambe duma be yeme’e na nnye a yiane nyoñe “duma a ékaña’a a ngul.” (Nli. 4:10, 11) Beéngele ba wulu ba’aba’a a Yéhôva fe be bili beamu ya ve nye duma a ékaña’a. Beéngele bete ba be Yéhôva be ne yôp été a ba kôme nye yem. Ba yen ane mefulu mé ma kôme yené biôm A nga té. Éyoñe ba yene mimboone mi mame mi Yéhôva, nalé a tindi be na be ve nye duma. (Job 38:4-7) Bia fe bia kômbô ve Yéhôva duma éyoñe bia ye’elane nye. Bi ne kate nye mame bia nye’e be nye a amu jé bia semé nye. Éyoñe wo lañe Kalate Zambe a yé’é nye, jeñe’e na ô yemelane mefulu me Yéhôva wo dañe nye’e. (Job 37:23; Rom. 11:33) Kate’e Yéhôva avale wo wô’ôtan éyoñe wo yene mefulu mé. Bi ne fe ve Yéhôva duma amu a volô bia, a amu a volô bobejañ a besita ya si ése meku’u menyin.—1 Sam. 2:1, 2. w23.05 af. 3-4 ab. 6-7

Mbu 1919, bebo bisaé be Yéhôva be nga kôlô éto belo ya beta Babylone. Mbu ôte ôbiene ñwô “ôlo ô ne mewôk a fek” ô nga tebe asu na ô tame bôte bese be nga zu tyii “Zene ya étyi” mbamba nsôan. (Matt. 24:45-47; Ésa. 35:8) A zene ya ésaé bitôtôlô “bekaté zene” ya melu mvuse be nga bo, bôte ba wulu zene ya étyi be ne ngule ya bi nya ñyemane a lat a nsôñane Yéhôva. (Mink. 4:18) Be ne fe ngule ya tôñe memvinda me Yéhôva binyiñe biap. Yéhôva a nji yange na bebo bisaé bé be mane tyendé mame mese éyoñe jia. Ve a fubu be ane éyoñe ja lôt. Ngo’o abime meva’a bia bese bia ye wôk éyoñe mimboone mi mame miangane mise mia ye ve Zambe wongane nlem avak! Asu na zen é yombô éyoñ ése, ba yiane li je mban. Ataté mbu 1919, ésaé ya kôme “Zene ya étyi” é nga ke ôsu asu na abui bôt é bi fane ya kôlô beta Babylone. w23.05 af. 17 ab. 15; af. 19 ab. 16

Bobejañe ya Tin ékôane bebiene be nga yañele fe bevolô ya abui bewofise ya Tin ékôan. Éyoñe ji, bevolô bete ba kôme yeme bo abui bisaé be nga ve be. Be ne nya nkômesane ya li’i be nyoñe ngap a mintômba mi Krist éyoñe miñwo’one mi bo mi maneya ke yôp. Éyoñe miñwo’one mia su’ulane mia ye ke yôp memane ya beta étibila’a, bebo bisaé be Yéhôva ba ye li’i si va ba ye ke ôsu a wulu ba’aba’a a nye. Éjôé Yésus Krist si, bebo bisaé be Zambe ba ye ke jembane jôm éziñ. Bia yeme na éyoñ éte nsamba meyoñe Kalate Zambe a loone na Gog, môte ya Magog, wo ye wosane bebo bisaé be Zambe. (Ézé. 38:18-20) Ve mewosane mete ma ye bo étun éyoñ, a meyoñe mete ma ye ke kui na me tôé nsôñane wop. A sake mewosane mete mme ma ye bo na bebo bisaé be Yéhôva be telé ékaña’a ba ve nye. Teke vaa nge beté na Yéhôva a ye nyii be! Ñyenan éziñe nlômane Jean ô nga bi, ô nga yen “beta nsamba bôte” ya mintômba mi Krist mife. Be nga kate Jean na “beta nsamba bôt” ate a “so beta étibila’a.” (Nlitan 7:9, 14) Ajô te, bia kôme yeme na Yéhôva a ye nyii be! w24.02 af. 5-6 ab. 13-14

Jé bi ne bo asu na bi bi mfufube nsisim? Bi ne sili nye meye’elan été, bi ne yé’é Kalate Zambe, bi ne fe sulane vôma wua a bibu’a ya ékôane Yéhôva ja wulu a ngule ya mfufube nsisim. Mame mete ma ye volô bia na bi bi “mefulu ya ébuma ya nsisim.” (Gal. 5:22, 23) Bôte be bili mbamba ntaban a ba ba ve ngule ya bi mbamba b’asimesane mbe Zambe a ve mfufube nsisime wé. Zambe a vo’o ke ôsu a ve bia mfufube nsisime wé nge bia ke ôsu a bi mvit asimesan a bo mbia be mam. (1 Thes. 4:7, 8) Nge bia kômbô ke ôsu a bi mfufube nsisime, bi nji yiane ‘biasé minkulane mejô.’ (1 Thes. 5:20) Bifia “minkulane mejô” ba belane bie va bi ne mefoé Yéhôva a kate bia a zene ya mfufube nsisime wé, to’o minkulane mejô mia kobô ajô ya môse Yéhôva a mi mia liti na môs ôte ô too bebé. Bi nji yiane simesane na môs ôte ô ngenan ôyap nge ke na Armaguédon a ye ke koone bia bi vee. Nde fe bi nji yiane su’u ve na bia simesane na môse Yéhôva ô ntoo bebé, bia yiane fe ba’ale wô ôsimesan a bi “mimboone mia liti na [bia] ko Zambe woñ.—2 P. 3:11, 12. w23.06 af. 12 ab. 13-14

Nde, bia bekristene bi ne bo aya nge bia teme mbia éve’ela a nga ku bia téléfône nge ke ordinateur? Bia yiane vaa mise mangan été été. Jam é ne volô bia na bi bo de é ne éyoñe bia bo teke vuane na jame bia dañe nyane de ényiñe jangan é ne élate jangan a Yéhôva. Bive’ela biziñe bi ne bo teke liti bôte be too minsoé, ve bi ne bo na bi bi mbia nkômbane ya mame ya bisôk. Amu jé bia yiane bie sa’ale? Amu bi nji yi na to’o ve mone nkômbane ya bo mbia be mame ya bisôk a bialé nleme wongan. (Matt. 5:28, 29) Mvendé éziñe ya Thaïlande é too jôé na David ja jô na: “Me wô’ô sili mamiene na: ‘To’o na bingeñgeñe bi nji liti binga a befame minsoé, ve ye Yéhôva a ye wô’ô mvaé nge ma ke ôsu a yene bie?’ Mfasan ôte ô wô’ô volô ma na me yeme fiale bingeñgeñe ma yen.” Bia ye kui na bi nyoñe mbamba mintyi’an éyoñe bia ko woñe ya bo mame Yéhôva a vini. Woñe ya Yéhôva ô ne “atata’a,” nge ke mbôka’a “ya fek.” w23.06 af. 23 ab. 12-13

“Menda” ba jô me va ma yiane bo bikôane bekristene biangan. Éyoñe ya beta étibila’a, Yéhôva a ka’ale na a ye nyii bia nge bia ke ôsu a bo nye ésaé nsamba a bobejañ a besita bangan. Ajô te, bia yiane jeñ ataté éyoñe ji na bi tu’a nye’e bobejañ a besita bangan. Éko éziñe nde nyiane wongan ô tii été! “Beta môse ya Yéhôva” a ye soo abui minjuk émo milañ. (Soph. 1:14, 15) Bebo bisaé be Yéhôva fe ba ye tôbane minjuk. Ve nge bia taté na bia kômesan éyoñe ji, bia ye bo ngule ya tabe ne mieññ a volô bôte bevok. Bia ye kui na bi jibi avale njuk ése bi ne tôbane de. Éyoñe bobejañ a besita ba tôbane minjuk, bia ye bo jam ése bi ne ngule ya bo asu na bi liti be na bia ko be éngôngol a jalé miñyiane miap. Nge bia yemete élate jangan a bobejañ a besita éyoñe ji, bia ye bo ngule ya liti be nye’ane melu ma zu. Yéhôva a ye botane bia a ve bia ényiñe ya melu mese mfefé émo, vôme bia ye beta simesane minjuk a bibubua bise bia tôbane bie den.—Ésa. 65:17. w23.07 af. 7 ab. 16-17

Kalate Zambe a wô’ô kobô ajô bôte be nga wulu ba’aba’a a Yéhôva, a wô’ô jô na be ne mingungule mi bôt. Ve to’o bôte be mbe be dañe ngule be nji be be wô’ôtan éyoñ ése na be ne ngul. Éve’an é ne na Njô bôte David a mbe a wô’ôtane biyoñe biziñe na a ne ngul ane nkôl, ve biyoñe bivok a mbe a ko woñ. (Bsa. 30:7) Samson a mbe a bili étua ngul éyoñ a mbe a bili mfufup nsisime Yéhôva, ve a mbe a yeme na nge Yéhôva a vaa ngule jé, é “bulane bo atek, a bo ane môt mfe ase.” (Betyi’i me. 14:5, 6; 16:17) Yéhôva étame nnye a mbe a va’a bebo bisaé bé ngul. Nlômane Paul fe ô mbe ô yeme’e na da sili nye ngule ja so be Yéhôva. (2 Cor. 12:9, 10) Paul a mbe a bili ôkon ô mbe ô ndeñele’e nye. (Gal. 4:13, 14) Biyoñe biziñ a mbe a yiane biban asu na a bo jam é ne zôsô. (Rom. 7:18, 19) É mbe fe é kui biyoñe biziñe na a ko woñ, teke yeme mame ma ye kui nye melu ma zu. (2 Cor. 1:8, 9) Ve éyoñe Paul a mbe atek, éyoñ éte nje a mbe ngul. Aval avé? Yéhôva a nga ve Paul ngul é mbe é sili’i asu na a jibi minju’u mié. w23.10 af. 12 ab. 1-2

Nge da kui biyoñe biziñe na bi yene biabebiene zezé, bia yiane simesane na Yéhôva émiene nnye a nga dutu bia be nye. (Jean 6:44) A yene mbamba mefulu bi bili to’o ma biabebiene bia yene ki, a kôme fe yem avale môte bi ne. (2 Mka. 6:30) Ajô te, bi nji yiane sôô éyoñ a jô bia na bi ne édima. (1 Jean 3:19, 20) Ôsusua na bia yeme benya mejôô, abui ya be bia é nga bo mame me ne bo na bi ke ôsu a ve biabebiene bijô. (1 P. 4:3) To’o bôte be boya Yéhôva ésaé den a ntoo abui mimbu ba ke ôsu a juan a mbia mefulu. Ye wo fe ô wô’ô simesane biyoñe biziñe na Yéhôva a vo’o jamé wo? Nge é ne nalé, ô ne bi ngule nyul éyoñe wo simesane na biwôlô bebo bisaé bi Yéhôva fe, bi nga juan a aval asimesan éte. Éve’an é ne na Paul a mbe a wô’ô émien éngôngol éyoñ a mbe a simesane bikobe bié. (Rom. 7:24) É ne été na, Paul a mbe a maneya jôban abé dé, a mbe fe a maneya duban. Ve a nga ke ôsu loon émiene na, “nlômane wo dañe tyôtyoé,” a jô fe na nnye a “dañ” bebo minseme bese.—1 Cor. 15:9; 1 Tim. 1:15. w24.03 af. 27 ab. 5-6

Sikôlô ôsu mintyi’ane mi njô bôt Joas mi ne ye’ele bia a ne na bia yiane tobe bemvôé bangane zañe bôte ba nye’e Yéhôva a bôte ba kômbô ve nye nlem avak. Avale bemvôé éte da ye volô bia na bi bo mbamba be mam. Bemvôé bangane be ne bo bôte be ne benya bôtô, nge ke bôte bia be be bi ne ôkala. Te vuane na éyoñe Joas a mbe mongô abui, Jehojada nnye a mbe mvôé jé. Ôsusua na wo tobe bemvôé bôé, sili’i womiene na: ‘Ye ba ye volô ma na me yemete élate jam a Yéhôva? Ye ba ye volô ma na me tôñe memvinda me Zambe ényiñe jam? Ye ba ye kobô ma ajô Yéhôva a benya mejôô bé be ne Kalate Zambe? Ye ba ye liti na ba semé metiñe me Zambe? Éyoñe ba lebe ma, ye ba kate ma fo’o ve mame ma kômbô wôk?’ (Mink. 27:5, 6, 17) Nya ajôô a ne na nge bemvôé bôé ba nye’e ki Yéhôva, wo yiane kandan a be. Ve nge bemvôé bôé ba nye’e Yéhôva, ba ye volô wo éyoñ ése na ô bo mbamba be mam!—Mink. 13:20. w23.09 af. 9-10 ab. 6-7

Alphabet ya nkobô Grec a taté a éfia alpha, a mane ki a éfia oméga. Ajô te, éyoñe Yéhôva a jô na a ne “Alpha a Oméga,” nalé a liti na éyoñ a taté na a bo jam éziñ a ye bo jam éte akekui memane. Éyoñe Yéhôva a nga mane té Adam ba Ève, a nga jô be na: ‘Biaéane bon, a fôé, a yiane si nyô, a jôô je.’ (Mett. 1:28) Bi ne jô na éyoñ éte nje Yéhôva a nga jô na “Alpha.” A nga kôme liti na nsôñane wé ô ne na: Bone be Adam ba Ève be ne mewôk a teke ayeñe be jalé si a bo na é bo Paradis. Bi ne jô na éyoñe jam éte da ye tôéban, a ye bo ane Yéhôva a jô na “Oméga.” Éyoñe Yéhôva a nga mane té ‘yôp a si a biôme bise bi ne été,’ Yéhôva a nga kobô jam éziñ é nga liti na nsôñane wé wo ye tôéban. Nalé a tinane na Yéhôva a nga saé môse zangbwal asu na a tôé nsôñane wé a lat a si nyi a bone be bôt. Ajô te éyoñ a nga bo na môse zangbwal ô bo étyi, a ne ve ane a nga jô na nsôñane wé wo ye tôébane memane ya môs ôte.—Mett. 2:1-3. w23.11 af. 5 ab. 13-14

Dulu bejuif be nga tyi’i ba zu ke é mbe ayaé. Ataté babylone akekui Jerusalem dulu éte é mbe yiane nyoñe jôm ane ngon ényin. Ve Yéhôva a nga ka’a be na a ye mane vaa jôm ése é ne ndeñele be zen. Bejuif be mbe be kañe’e Yéhôva be mbe be yeme’e na bibotane ba ye bi éyoñe ba ye bulan Israël bia dañe mame mese be ne nyume bebien. Ébotan é mbe é dañe’e bibotane bite bise é mbe fane ya ke kañe Yéhôva. Betemple bete bese, teke temple wua ya été a mbe asu Yéhôva. Bone be Israël be nji be be bili autel éziñe ya ve Yéhôva metuna’a aval metiñe Moïse me mbe me jô’ô, a nta’ane mam éziñ ô nji bobane Babylone asu na beprêtre be ve metuna’a. Nde fe abui bôte ya Babylone é mbe é kañe’e bivuse bezambe a be nji be be semé’é memvinda me Yéhôva. Ajô te, betoyini bejuif be mbe be ko Zambe woñe be nga tyi’i na ba bulane si jap asu na be beta ke telé nya ékaña’a. w23.05 af. 14-15 ab. 3-4

Bia yi fe na mfufube nsisime Zambe ô volô bia na bi ke ôsu a wulu “ane bone ya éfufup.” Amu jé? Amu é nji bo tyi’ibi ya ke ôsu a ba’ale biabebiene mfubane mbia émo nyi. (1 Thes. 4:3-5, 7, 8) Mfufube nsisim ô ne volô bia na bi wosan asimesane ya émo ji, aval ane ñyemane mam a asimesane ya émo da wosan a asimesane Zambe. Mfufube nsisime wo volô fe bia na bi bo “avale mbamba be mam ése a zôsô.” (Éphé. 5:9) Jam ôsu bi ne bo asu na bi bi mfufube nsisim é ne na bi ja’é nye Yéhôva meye’elan été. Yésus a nga jô na Yéhôva a “ve bôte ba ja’é nye mfufube nsisim.” (Luc 11:13) Bia bi fe mfufube nsisim éyoñe bia kañe Yéhôva fufulu a bekristene bevok bisulane biangan. (Éphé. 5:19, 20) Mbamba ésaé mfufube nsisim a bo be bia a ne volô na bi nyiñ avale Zambe a nye’e. w24.03 af. 23-24 ab. 13-15

Ye wo kômbô tu’a bo ôjibi? Nge éyalane jôé é ne na ôwé, ye’elan asu na ô bo ôjibi. Ôjibi ô ne ngabe jia ya ébuma ya nsisim. (Gal. 5:22, 23) Ajô te, bi ne ye’elane Yéhôva na a ve bia mfufube nsisime wé a sili nye na a volô bia na bi bo ôjibi. Nge bia tebe été ja telé ôjibi wongane meve’ele été, bi ne ‘ke ôsu a ja’é’ Yéhôva mfufube nsisime wé asu na a volô bia na bi bo ôjibi. (Luc 11:13) Bi ne fe sili Yéhôva na a volô bia na bi yene mam ane nye. Éyoñe bi maneya ye’elane Yéhôva, bia yiane ve ngule na bi bo ôjibi môs ane môs. Nge bia ke ôsu a ye’elane Yéhôva na a volô bia na bi bo ôjibi a ve ngule ya jibi bôte bevok, Yéhôva a ye volô bia na bi tu’a bo ôjibi, to’o bi nji be avale môt da jibi mam. É ne fe angôndô ya mfi na ô bindi’i minkañete ya Kalate Zambe. Kalate Zambe a bili abui minkañete mi bôte be nga liti fulu ôjibi. Éyoñe bia nyoñ éyoñe ya bindi minkañete mite, bi ne yé’é aval avé bi ne bo ôjibi. w23.08 af. 22 ab. 10-11

Yésus a nga jô nlômane Pierre na Yéhôva a ye nyoñe ngap a nye. Éyoñe Yésus a nga wômô, a nga beta bo asimba asu na Pierre a minlômane mivo’o mi beta bi kos. (Jean 21:4-6) Asimba éte é mbe é liti’i Pierre na Yéhôva a ne jalé miñyiane ya minsône mié tyi’ibi. Ye wo simesan éyoñe Yésus a nga jô na Yéhôva é jalé miñyiane mi bôte ba taté “jeñ Éjôé Zambe.” (Matt. 6:33) Mejô mete mme me nga bo na Pierre a taté telé ésaé nkañete ôsu, sake ésaé ñyobane kos. A nga kañete môse Pentecôte ya mbu 33 É.J., a nalé a nga volô betoyini be bôte na be kañese mbamba foé. (Mame mi. 2:14, 37-41) Mvuse ya valé, a nga volô fe besamaritain a begentil na be yeme Yésus a tôñe nye. (Mame mi. 8:14-17; 10:44-48) Yéhôva a nga yiane belane Pierre asu na a volô mevale me bôte mese na me yeme benya mejô. w23.09 af. 20 ab. 1; af. 23 ab. 11

Bebé mimbu mibaé mvuse ntyamane Babylone, Njô bôte Nebucadnetsar ya Babylone a nga yeme biyeyem bi nga ve nye woñe nlem, a nga yene beta éve’ela. Ane a nga jô mimfefe’e mi bôte mié mise to’o Daniel na mi kate nye biyeyeme bite a atinane ya été, nge ki be kate kui na be bo jam éte a ye mane wôé bese. (Dan. 2:3-5) Daniel a nga yiane bo jam éte avôl, nge nalé momo abui bôt é nga ye mane wu. A nga ‘kômbô na njô bôt a ka’a nye ngum éyoñ, wôna a ye kate njô bôt atinane ya biyeyem.’ (Dan. 2:16) Jam éte é nga liti na Daniel a mbe ayok, a na a mbe a bili ngule mbunan. Amu Kalate Zambe a nji jô vôm éziñe na Daniel a mbe a tameya kate môt éziñ atinane ya biyeyem. A nga jô bemvôé bé na “be jeñ mvam be Zambe ya yôp ajô ya nsolane jam ôte.” (Dan. 2:18) Yéhôva a nga yalane meye’elane mete. A mvolane Yéhôva, Daniel a nga timine biyeyeme bi Nebucadnetsar. Ane Daniel a nga nyiñ a nyii fe bemvôé bé. w23.08 af. 3 ab. 4

Yene’e bibotane wo bi éyoñ ô ne ôjibi. Éyoñe bi ne ôjibi, bia nyiñe mevak été, a nlem ô bôô bia si ne mieññ. Fulu ôjibi é ne volô bia na bi bi mvo’é ya minsôn a mvo’é ya nlem. Éyoñe bia jibi bôte bevok, bia bi mbamba élat a be, a ékôane bekristene jangane ja tu’a bo nlatan. Nge môt a soñe bia, éyoñ éte bia bo teke ji’a yaa, nalé a ye volô na zô’é é bo te bo zañe jangan. (Bsa. 37:8; Mink. 14:29) Ve jame da dañedañ é ne na, bia vu Ésa wongane ya yôp été a bia tu’a subu nye bebé. Ôjibi ô ne fo’o mbamba fulu a soo bia bese bibotan! É nji bo tyi’ibi na bi bo ôjibi éyoñ ése, ve a mvolane Yéhôva, bi ne ke ôsu a jeñe na bi bi fulu éte. Nté bia “yange” mfefé émo a ôjibi ôse, bi ne tabe ndi na Yéhôva a ye volô bia a na a ye kamane bia. (Bsa. 33:18) Ngo’o nge bia bese bia nyoñe ntyi’ane ya ke ôsu a jaé ôjibi! w23.08 af. 22 ab. 7; af. 25 ab. 16-17

Jacques a nga jô na avale môt éte é ne jô na é bili mbunan, ve mimboone mié ki mi liti’i jam afe. (Jacq. 2:1-5, 9) Jacques a kobô fe ajô môt a yene mojañe nge ki sita a yi’i jôme ya jaé nge jôme ya di, ve a teke volô nye. To’o môt ate a tametane na a bili mbunan, ve mimboone mié mia liti na mbunane wé ô ne momo. (Jacq. 2:14-16) Jacques a nga jô na Rahab a ne mbamba éve’ela amu a nga liti na a bili mbunan a mimboone mié. (Jacq. 2:25, 26) Éyoñ a nga wô’ô be kobô ajô Yéhôva, ane a nga yemelane na Yéhôva nnye a su’u bone be Israël. (Josué 2:9-11) Mam a nga bo mvuse ya valé me nga liti na a mbe a bili mbunan. A nga solé beloo si bebaé ya Israël éyoñe bôte ya si jé be nga jeñe na be wôé be. Rahab ba Abraham be nji be Atiñe Moïse si, a be mbe fe be be’e metyi ya abé, ve be nga loobane na zôsô. Nkañete Rahab wo kôme ngôné mfi ya bi mbunan a mimboon. w23.12 af. 5-6 ab. 12-13

Bia bekristene bi nji kômbô su’u ve na bi yeme ve miñye’elane ya atata’a ya Kalate Zambe. Mfufube nsisisme Zambe a volô bia na bi bi éva’a ya yé’é “to’o bido’o bi mame ya Zambe.” (1 Cor. 2:9, 10) Ô ne taté na wo yé’é nge jeñe mame méziñ édok été a nsôñane ya subu Yéhôva bebé. Ô ne jeñe na ô tu’a yem avale Zambe a nga liti bebo bisaé bé ya melu mvuse nye’an, a aval avé jam éte da liti na a nye’e fe wo. Ô ne jeñe na ô kôme wôk avale Yéhôva a mbe a yi na bone be Israël be kañe nye melu mvus, a aval a yi na bi kañe nye den. Éko éziñ ô ne fe nyoñ éyoñe ya yé’é édok été minkulane mejô Yésus a nga zu jalé éyoñ a nga nyiñe si va, a mi a nga jalé éyoñ a mbe a bo’o ésaé nkañete jé. Ô ne fe wô’ô abui meva’a ya yé’é avale minlô mejô éte kalate ba loone na Guide de recherche pour les Témoins de Jéhovah. Éyoñe wo kôme yé’é Kalate Zambe, nalé a ne bo na mbunane wôé ô bo ngul a volô wo na ô “yen ñyemane ya Zambe.”—Mink. 2:4, 5. w23.10 af. 18-19 ab. 3-5

Éfia “nya” nlômane Pierre ô belane je ja tinane na “e ndamé jôm éziñ.” Ngabe baa ya éfus éte ja liti jame bia yiane bo éyoñe bia nye’e bôte bevo’o nya nye’ane. Nya nye’ane bia nye’e bobejañ a tindi bia na bi buti bikobe biap. Bi tame zu nyoñ éve’ane ji: Nye’ane bia nye’e bobejañ ô ne ane bi bili mba’an éfus éyé mo, éyoñ éte bia taté na bia kuli je ôte’ete’e ôte’etek akekui ja buti sake nseme wua nge mibaé ve “abui minsem.” E “buti” a tinane na e jamé. Aval éfus éyé é ne buti jôm é ne mvit, avale te fe nye’an ô ne buti bikop a bise’e bi bôte bevok. Nye’ane bia nye’e bobejañe wo yiane bo ngul aval é ne na bi ne jamé bikobe biap to’o éyoñe é nji bo tyi’ibi. (Col. 3:13) Éyoñe bia jamé bôte bevok, bia liti na bi bili ngule nye’an, a na bia kômbô ve Yéhôva nlem avak. w23.11 af. 11-12 ab. 13-15

Éyoñe a nga bo môt, nge ki éyoñ a nga bi mbu 26, Josias a nga taté na a kôme temple. Éyoñe be mbe be bo’o ésaé temple, be nga some “Kalate metiñe me Yéhôva a nga ve Moïse.” Éyoñe njô bôt a nga lañe mame me mbe été, été été a nga tyendé a taté na a tôñe nkobe metiñ ôte. (2 Mka. 24:1, 2, 4, 13, 14) Ye wo nye’e ô lañe Kalate Zambe mban? Nge wo ve ngule ya bo de, aval avé ô ne kôme bu’ubane nlañane Kalate Zambe wôé? Éyoñe Josias a nga bi mimbu 39, a nga bo ékop é nga so nye awu. A nga tabe ndi a émien a lôte na a tabe ndi a Yéhôva. (2 Mka. 35:20-25) Bi ne nyoñe beta ñye’elane valé. Bi kusa bo ôkala ôvé, to’o bi yé’éya Kalate Zambe abime mimbu avé, bia yiane ke ôsu a tabe Yéhôva mebun. Nalé a tinane na, bia yiane ye’elane Yehôva mban asu na a liti bia zen, bia yiane yé’é Kalate Zambe a tôñe melebe bitôtôlô bekristene bia ve bia. Nalé a ye volô na bi bo teke dañe bo beta bikop, a na bi tabe mevak.—Jacq. 1:25. w23.09 af. 12 ab. 15-16

Kalate Zambe a kobô ajô abui bitôtôlô bi binga bi nga nye’e Yéhôva a kañe nye. Binga bete be mbe be “yeme’e jôé mame mese ya binyiñe biap” a “be too zôsô mame mese.” (1 Tim. 3:11) Ve bisoé besita bi ne fe ngule ya yene bitôtôlô bi binga bia nye’e Yéhôva bikôane bekristene biap a ve ngule ya vu bie. A bisoé besita, ye mia yeme bitôtôlô besita biziñe mi ne vu? Jeña’ané na mi yeme mbamba mefulu be bili. Mvuse ya valé, fasa’ané aval mi ne ngule ya vu be. Fulu é ne nya mfii asu na ô bo étôtôlô kristen é ne éjote nyul. Minga a ne éjote nyul, a ye bi mbamba élat a Yéhôva a bôte bevok. Éve’an é ne na, minga a nye’e Yéhôva a top a éjote nyul ése na a tôñe nta’ane mam Ésa wé ya yôp été a nga bo. (1 Cor. 11:3) Éfus éte, Yéhôva a kôme kat za a nga telé ntebe ôsu ya ékôane bekristen a ntebe ôsu ya nda bôt. w23.12 af. 18-19 ab. 3-5

Yéhôva a yi na fam é toñe ngal, na é bo mbamba mvôé asu dé a na é volô ngale na a yemete élate jé a Zambe. E jeñe na be bi nya fe’e, e semé binga, e bo étabe ndi, me ne volô bisoé bi bobejañe na bi bo mbamba beyôme melu ma zu. Éyoñ ô maneya luk ô ne su’ulane bo ésa. Jé ô ne yé’é be Yéhôva mfa’a ya bo mbamba ésa? (Éphé. 6:4) Yéhôva a nga kate mone wé Yésus bôsa na a nye’e nye a na a wô’ô nye mvaé. (Mat. 3:17) Nge ô bo ésa melu ma zu, bo’o na bone bôé be kôme wô’ôtane na wo nye’e be. Va’a fe ngule ya bo ô se’e be éyoñ ése asu mbamba be mame ba bo. Beésa ba tôñe bibô’a mebo bi Yéhôva ba volô bone bap na be bo befam a binga be ne bitôtôlô nsisim. Ô ne taté na wo kômesan asu na ô be’e mimbe’e mite éyoñe ji, éyoñe wo nyoñe ngap a bôte ya nda bôte jôé a ba ya ékôane bekristene jôé. Wo liti de éyoñe wo nye’e be a se’e be asu mbamba be mame ba bo.—Jean 15:9. w23.12 af, 28-29 ab. 17-18

To’o mbôle bi ne bebo bisaé be Yéhôva, bia bese bia tôbane avale minju’u bôte bese ba tôbane de. Ane ô vaa nalé bia yiane fe jibi ékpwe’ele a étibila’a é so’o be besiñe be Zambe. Akusa bo Yéhôva a kamane ki bia na bi tôban avale minju’u éte, ve a ka’ale bia na é volô bia. (Ésa. 41:10) A mvolane Yéhôva bi ne kui na bi ba’ale ava’a dangan, bi nyoñe mbamba mintyi’an ényiñe jangan, a ba’ale élate jangan a Yéhôva akusa bo minjuk. Yéhôva a ka’ale na é ve bia jôme Kalate Zambe a loone na “mvo’é Zambe.” (Philip. 4:6, 7) Mvo’é éte ja tinane na nlem ô bôô bia si ne mieññ, nlem ô bôô bia si aval éte fo’o ve amu bi bili mbamba élate a Yéhôva. Mvo’é éte é ne anen “a dañ abime bi ne simesane” nalé a tinane na nlem ô bôô bia si ne mieññ. Ye ô yooneya Yéhôva nlem wôé meye’elan été môs éziñe mvus ya valé nlem ô bômbô wo si ne mieññ? Jôme te nje ba loone na “mvo’é Zambe.” w24.01 af. 20 ab. 2; af. 21 ab. 4

Bôte bese ba nye’e Zambe ba kômbô lu’u jôé dé a nlem ôse. Njô bôte David a nga kôme wô’ô na, éyoñe bia lu’u jôé Yéhôva, nalé a tinane na bia kañe Yéhôva émien. Éyôlé Yéhôva ja bo na bi simesan avale môt a ne, mbamba mefulu mé mese, a bitua bi mam a nga bo. David a mbe a kômbô’ô nyoñe jôé Ésa wé ane jôé é ne étyi, a mbe fe a kômbô’ô lu’u de. A mbe a kômbô bo de a ‘mam mese me mbe nye nlem’, nalé a tinane na a mbe a kômbô kañe Yéhôva a nlem ôse. Belévite fe be mbe be liti’i mbamba éve’ela mfa’a ya kañe Yéhôva. Be nga kañese a éjote nyul ése na mejô ma so be menyu me nji bo ngule ya liti abim avé jôé Yéhôva é ne étyi. (Neh. 9:5) Teke bisô na mame be nga jô a nlem ôse, a éjote nyul ése me nga ve Yéhôva nlem avak. w24.02 af. 9 ab. 6

Yéhôva a vo’o yene na ô ne zezé jôm amu wo te kate tôé nsôñan ô mbe ô lôte’e wo nkôñ. (2 Cor. 8:12) Yene’e bikobe biôé ane zene ya yé’é mame mefe. Te vuane minsôñan ô zuya wo tôé. Kalate Zambe a jô na: “Zambe a nji bo ékotekote na a vuan ésaé jenan.” (Héb. 6:10) Ajô te, wo fe ô nji yiane vuane mam ô boya asu dé. Nyoñe’ek éyoñe ya fase minsôñan ô tôéya aval ane e yemete élate jôé a Yéhôva, e kobô bôte bevo’o ajô dé, nge ki mbamba ntyi’an ô nga nyoñe na wo duban. Fo’o ve aval ô nga kui na ô yaé nsisim a tôé minsôñane ya nsisime mite melu mvus, ô ne fe ke ôsu a yaé nsisim a tôé nsôñane ya nsisim ô bili éyoñe ji. A mvolane Yéhôva ô ne kui na ô tôé nsôñane wôé, avale ndutu sitima a ne meva’a éyoñ a kui vôm a ke. Ve te vuane na abui bedutu sitima da bu’ubane dulu dap. Avale te fe, jene’e kom ése na ô yen aval avé Yéhôva a volô wo, nalé a ye volô wo na ô bo mevak nté wo ve ngule ya tôé minsôñane ya nsisime miôé. (2 Cor. 4:7) Nge ô bo teke sili mo si, wo ye bi angôndô ya abui bibotan.—Gal. 6:9. w23.05 af. 31 ab. 16-18

Yéhôva a nye’e a kate’e bebo bisaé bé abim avé a wô’ô be mvaé. Mimfufube mintilane mia liti na, a nga jô Yésus biyoñe bibaé na a ne mone wé a nye’e, a wô’ô nye mvaé. (Matt. 3:17; 17:5) Ye wo fe wo kômbô wô’ô ane Yéhôva a jô wo na, ma wô’ô wo mvaé? Yéhôva a jô ki bia de a too yôp été, ve a bo de a zene ya Kalate wé. Éyoñe bia lañe mbamba mejô Yésus a ng a jô beyé’é bé, a ne ve ane bia “wô’ô” tyiñe Yéhôva é jô’ô bia mejô mete. Yésus a nga kôme tune mefulu me Ésa. Ajô te, éyoñe bia lañe na Yésus a nga jô beyé’é bé be be’e metyi ya abé na a wô’ô be mvaé, a ne ve ane Yéhôva nnye a jô bia mejô mete. (Jean 15:9, 15) Nge minju’u mia bi bia, nalé a tinane ki na Zambe a wô’ô bia abé. Ve mia ve bia fane ya liti Yéhôva abim avé bia nye’e nye, a abim avé bi too nye ndi.—Jacq. 1:12. w24.03 af. 28 ab. 10-11