Ye wo yene fo’o ényiñ ane Zambe?

1, 2. Beta dase mbé Yéhôva a nga ve bia, amu jé das ete e ne nya mfi den?

ÉSA wongan Yéhôva a nga ve bia beta das: a nji té bia ane betit, a nga té bia a ngule ya fas, mfa’a ya na bi vu mefulu mé. (Metata’a 1:27) Nalé a volô bia na bi belane miñye’elane ya Kalate Zambe éyoñe bia nyoñ mintyi’an. Éyoñ bia ‘mane yembane’ na bia tôñe miñye’elane mite, bia yaé nsisim, bia tu’a nye’e Yéhôva, a bia bo avale Bekristen é “nto mefe’e ya yemelan mvaé a abé.”​—Behébreu 5:14.

² E nyoñe mintyi’an a zene ya miñye’elane ya Kalate Zambe a ne nya mfi den, amu émo ja tyendé aval avôl é ne na, bi vo’o bi abime metiñ da yian asu mone jam ase a ne kui bia ényiñ. Ñyemane mam a lat a nsaén akon wo bo’olô ajô te, e dañe dañ éyoñ bedokita ba yiane belane metyi na be saé môt. Môt ase a kômbô bo Yéhôva mewôk a yiane tu’a fase jam ete. Nge bia kôme wô’ô miñye’elane ya Kalate Zambe, bia ye bo ngule ya nyoñe miñtyi’an mia ye ke ndeñele mone môte ya nleme wongan, a mi mia ye volô bia na bi ke ôsu a ba’ale biabebien nye’ane Zambe été. (Minkana 2:6-11) Bi tame zu yen miñye’elane ya Kalate Zambe miziñ.

ÉNYIÑ A METYI BI NE ÉTYI

3, 4. Éyoñ évé Kalate Zambe a taté liti na metyi me ne étyi, a bifus bivé ya Kalate Zambe bia yemete jam ete?

³ Éyoñ Caïn a wôéya Abel, Yéhôva a nga liti na ényiñ é tii a metyi, a na, ényiñ a metyi bi ne étyi. A nga jô Caïn na: “Tyiñe metyi me monyoñ j’aso si été é lo’ene ma.” (Metata’a 4:10) E mise me Yéhôva, metyi me Abel me mbe ane ényiñ jé, ényiñ monyañ a nga vañe vaa. Jôm ete nje be mbe ve jô na, metyi me Abel ma loene Zambe na a kune me.​—Behébreu 12:24.

⁴ Éyoñ Ndône mendim é maneya, Yéhôva a nga ve bôte ngule ya di minsône betit, sa ke metyi map. A nga jô na: “Mia ye bo te di minsôn a ényiñe jap, nalé a ne na: a metyi. Nalé fe na, ma ye sili metyi menan.” (Metata’a 9:4, 5, Mféfé Nkôñelan.) Abendé éte é mbe é fombô’ô mvoñe Noé ése, ja’a bia den. Atiñ ete da yemete na, ényiñe ya jôm ése é vee é tii a metyi, avale Zambe a nga kate Caïn. Da liti fe na, Yéhôva nnye a ne Anjeñe y’ényiñ, a na, a ye foñesô bôte bese ba biasé ényiñ a metyi.​—Besam 36:9.

5, 6. Aval avé Atiñe Môze da liti na metyi me ne ne étyi a édima mise me Yéhôva? (Lañe’e fe nka’ale ô ne nlô ajô na, “Semé’é ényiñe betit”.)

⁵ Atiñe Môze fe da yemete miñye’elane mite mibaé. Kalate Lévitique 17:10, 11 a jô na: “Nge môt . . . a di metyi m’éziñ, asu dam da ye ke môt ate e ngame yat a vaa nye ézezañe bôte bé. Amu ényiñe ya minsôn é ne e metyi. Me nga ve mia me ata’a metuna’a yôp, nalé ate ma ye volô mbulane nsem asu ényiñe jenan, amu ényiñ é ne e metyi été, nde metyi me ne ngule ya bulu  nsem.”a  (Mfefé Nkôñelan)​—Lañe’e nka’ale ô ne nlô ajô na, “Metyi me bili ngule ya buti nsem.”

⁶ Éyoñ be nji belane metyi me tit asu metuna’a, bone b’Israël be mbe be yiane sôé me si. Mboon ôte ô mbe ô tina’ane na, ényiñ ja beta bulane be Môt a nee je. (Deutéronome 12:16; Ezéchiel 18:4) Ve nalé a nji be a tina’ane na, be mbe be yiane taté mane vaa atoé metyi ése tit ôsusua na ba di je. Ve éyoñe ba te wôé tit a kuli je metyi avale da yian, be mbe ngule ya di je nlem ô bôô be si, amu be mbe be litiya na ba semé Anjeñe ya ényiñ.

7. Aval avé David a nga liti na a yeme na metyi me ne étyi?

⁷ David, ‘môt a mbe a bo’o mam avale Zambe a nye’e,’ a mbe a wô’ô miñye’elan mi tii a atiñe da fombô metyi. (Mam Minlôman 13:22) Môs éziñ a nga wô’ô évé, nde bôte belale ya biwôlô bi bôte bié be nga tulan a ngu étaba’a besiñe bé, be labe mendim anjeñ, a zu ve nye. David a nga bo aya? A nga sili na: “Ye m’aye nyu metyi me bôt be nga ke ju binyiñe biap?” E mise me David, mendime mete me mbe ane metyi map. Ajô te, akusa bo a mbe a wô’ô évé, a nga “sôé me si be Yéhôva.”​—2 Samuel 23:15-17.

8, 9. Ye ôsimesane Yéhôva a lat a metyi ô nga tyendé éyoñ akônda Bekristene ya ntete mimbu ôsu é nga bialé? Amu jé wo jô nalé?

⁸ Valé atiñ a nga ve Noé é boya mimbu 2 400, a e zu koone na Atiñ a nga ve Môze é boya mimbu 1 500, Zambe a nga bo na tin ékôane ya ntete mimbu ôsu é tili Bekristene na: “Bia be mbamba nsisim bi nga yene mvaé bi bo te beté mia [mimbe’e mia dañe mame ma], mme mia yiane bo: mme me ne na, mi sa’ale biôme be maneya ve bengulemelan, a metyi, a [betit ba] wu abuk, nalé fe fam te fulane ngon énoñ te yen a za lu’u je.”​—Mam Minlôman 15:28, 29.

⁹ Nalé a liti ne ngeññe na, tin ékôane ya ntete mimbu ôsu é mbe é yeme na metyi me ne étyi, a na, e dimine belane me a ne mbia jam ane nkañan bengulemelan, a mbia nkeane binoñ. Bekristene ya den ba yene fe mam aval ete. Nde fe, mbôle ba tôñe miñye’elane ya Kalate Zambe, ba jeñe na be ve Yéhôva nlem avak éyoñ ba nyoñ miñtyi’an a lat a metyi.

MAM BIA YIANE YEM NGE BA KÔMBÔ SAÉ BIA A METYI

10, 11. (a) Ye Bengaa be Yéhôva ba kañese na, be ve be metyi nge ke beta mengabe ya metyi? (b) Mintyi’ane mivé mia fombô Kristen ase?

¹⁰ Bengaa be Yéhôva ba beta “sa’ale . . . metyi” aval afe, be nji nyoñe me ndôndo nkum, a be nji ve metyi map na be saé môte mfe. Amu bia semé atiñe Zambe, bia bene fe beta mengabe menyine ya metyi ma: beglobule rouge, beglobule blanc, beplaquette, a plasma.

¹¹ Den, bedokita be kômeya mebiañ a bone mengabe ya beta mengabe mete. Ye Kristen ja yiane kañese bone mengabe mete? Ye ja yiane yene me ane metyi? Môt émien nnye a yiane tyik. Aval ete fe, môt émiene nnye a tyik nge a ne kañese na be bo nye hémodialyse, hémodilution, a récupération du sang épanché. Nalé a ne boban vengevenge ve be nji taté ba’ale metyi mé ngume vôm.​—Lañe’e Appendice ô ne nlô ajô na, “Bone mengabe ya metyi a ôsal.”

12. Aval avé bia yiane yen mintyi’an mia fombô mone môte ya nlem?

¹² Ye mintyi’an mia fombô Kristen ébien mi nji bo mfi mise me Yéhôva nga? Momo. Asimesan dangan a mam ma tindi bia na bi nyoñe mintyi’an mi ne mfi mise mé. (Lañe’e Minkana 17:3; 24:12.) Ôsusua na bia kañese biañ éziñ, bia yiane taté ye’elane Yéhôva, a jeñe na bi yemelan mam mese me tii a biañ éte, a tôñe zene mone môte ya nleme wongan a liti bia. (Beromain 14:2, 22, 23) Bekristene bevok be nji yiane yemete bia na bi bo ane be. Bia fe bi nji yiane sili môte na: “Me bo aya a môt?” Avale Kalate Zambe a jô, “môt ase a ye be’e mbe’e wé.”b​—Begalate 6:5; Beromain 14:12; lañe’e nka’ale ô ne nlô ajô na, “Ye metyi me ne fo’o étyi e mise mame nga?”

METIÑ ME YÉHÔVA MA LITI NA A NE ÉSA YA NYE’AN

13. Miñye’elane ya Kalate Zambe mia liti na Yéhôva a ne avale môt avé? Va’a éve’an.

¹³ Miñye’elane ya Kalate Zambe mia liti na Yéhôva a ne mfefe’e Mvee metiñ, a na, a ne Ésa a yi mvaé bone bé. (Besam 19:7-11) Ja’a Yéhôva a nji jô na bi “sa’ale . . . metyi” mfa’a ya na bi sa’ale fe akon éziñ, atiñ ete da kamane bia na bi be’e akon môt a nyoñe metyi ndôndo nkum a ne be’e. (Mam Minlôman 15:20) Den, abui bedokita da lebe bôte na, be bo te kañese metyi éyoñ ba zu sale be. Nalé a liti bia abim avé Yéhôva a ne fek, a abim avé a nye’e bia.​—Lañe’e Ésaïe 55:9; Jean 14:21, 23.

14, 15. (a) Metiñe me Yéhôva mevé ma liti na a nye’e bia? (b) Aval avé bi ne tôñe miñye’elane mia so metiñe mete?

¹⁴ Metiñ Yéhôva a nga ve Môze melu mvus ma liti na, a mbe a nyoñe’e ngap a bone b’Israël. Éve’an é ne na, a nga jô be na be lôñe nka’ale mendile mabe yôp, asu ya na te mbia jam a kui môt, amu abui bisaé é mbe é boba’an mendile yôp. (Deutéronome 22:8; 1 Samuel 9:25, 26; Néhémie 8:16; Mam Minlôman 10:9) E biasé metiñe mete a mbe ndeme ya na môt a nji bisi mvo’é bôte bevok; avale môt ete e mbe ve be’e ayeme ya éza metyi.

¹⁵ Aval avé ô ne tôñe miñye’elane ya metiñe mete den? Bia yiane jeñe na bi yemelan nge metua wongan, biyem biangan, nda jangan, vôm bia saé a mimvôman bia top, bi vo’o bo na môt a juk; bia yiane fe tabe ntyel éyoñ bia dutu metua. Mesi méziñ, abui bisoé da wu minjoñ amu da dutu ane mekut. Ve bisoé bia kômbô ba’ale bebiene nye’ane Zambe été bia semé ényiñ, ajô te bia sa’ale jam ése é ne soo ébubua. Bi nji fas ane mekute na mbia jam a vo’o kui bie. Bisoé bite bia sa’ale zezé mam amu bia nye’e ényiñ.​—Ecclésiaste 11:9, 10.

16. Jé Kalate Zambe a jô a lat a mvaan abum? (Lañe’e fe ayemé ya afebe si.)

¹⁶ Ja’a ényiñe mon a ngenan abum été é ne dia mise me Zambe. Ayoñ Israël, môt a ju’u minga a ne abum, minga ate nge ke mone wé a wôlé, môt ate a mbe a yian awu.c (Lañe’e Nkôlan 21:22, 23.) Tame ñhe fas avale Yéhôva a wô’ôtan éyoñ a yen abime bon da wu mbu ôse amu benyia ba vañe vaa mebum.

17. Aval avé ô ne volô nleme minga a nga vaa abum ôsusua na a yé’é Mejô me Zambe?

¹⁷ Minga ke a nga vaa abum ôsusua na a yé’é Mejô me Zambe, ye Yéhôva é fo’o jamé nye? Ôwé! Ntañe Yésus a nga ya’an wo bo na Yéhôva a jamé môt ase a jôban abé dé. (Besam 103:8-14; Beéphésien 1:7) Yésus a nga jô na: “Me nji zu loene bôt be ne zôsô be kôñelane minlem, ve ba be ne abé.”​—Luc 5:32.

SA’ALE’E MBIA B’ASIMESAN!

18. Kalate Zambe a liti na jé ja soo mewôé me bôt?

¹⁸ Yéhôva a nji kamane ve na bi bo bôte bevo’o abé, a yi fe na bi bo te ba’ale ziñ, amu ziñe nje ja tindi bôte na be wôé ba bevok. Nlômane Jean ô nga tili na: “Môt ase a vini monyañe wé, nnye a ne ñwôé bôt.” (1 Jean 3:15) Avale môt ete e nji feme ve monyañ, a yi fe awu dé. A ne taté na a ve jôé monyañe mvit, nge ke vañe bôte nye mejô. (Levitique 19:16; Deutéronome 19:18-21; Matthieu 5:22) Jôm ete nje bi nji yiane kañese na ziñ é tabe bia minlem!​—Jacques 1:14, 15; 4:1-3.

19. Aval avé môt a jô’é na miñye’elane ya Kalate Zambe mi jôé ényiñe jé a yen aval bifuse di: Besam 11:5 a Bephilippien 4:8, 9?

¹⁹ Bôt ba yen ényiñ avale Yéhôva a yene je, a ba ba jeñe na be ba’ale bebiene nye’ane Zambe été, ba sa’ale évô. Besam 11:5 a jô na: “Nyô a nye’e évô, nleme wé w’avini [nye].” Éfuse ji é nji kobô ve ajô mefulu me Yéhôva, ja liti bia fatan ényiñ bia yiane tôñ. Ja tindi bebo bisaé be Yéhôva na be sa’ale mimvôman mise mia wumulu évô. Kalate Zambe a jô fe na Yéhôva a ne “Zambe ya mvo’é;” nalé a tindi bebo bisaé bé na, be simesane ve mam me ne abeñ, mvaé, a ma ma yiane mese’esa, amu mam mete mme ma soo mvo’é.​—Lañe’e Bephilippien 4:8, 9.

TE NYOÑE NGAB A BIKÔANE BI BE’E AYEME YA ÉZA METYI

20-22. Aval avé benya Bekristene ba nyiñ émo ji, amu jé?

²⁰ E mise me Zambe, Satan a émo jé be be’e ayeme ya éza metyi. Kalate Zambe a belan éve’ela betite ya fé éyoñ a kobô ajô bijôé ya émo, amu bi wôéya bemillion be bôt, a abui bebo bisaé be Yéhôva. (Daniel 8:3, 4, 20-22; Nlitan 13:1, 2, 7, 8) Bebo makit a beyeme mam y’émo ba saé fufulu a bijôé bite na be kôme bitua bikpwelé asu bita, ndemben be’ fe be bi nsenge. Jam ete da liti ne sañesañ na “[émo ji] ése é jô’ô be mbia môt”!​—1 Jean 5:19.

²¹ Mbôle beyé’é be Yésus be ‘nji bo bôte y’émo ji,’ a amu be nji nyoñe ngap a pôlitik nge bita, be nji be’e ayeme ya éza metyi.d (Jean 15:19; 17:16) Ane Krist, be nji yaa éyoñe ba tibili be. Ba viane liti besiñe bap fulu nye’an, ba ye’elane fe asu dap.​—Matthieu 5:44; Beromain 12:17-21.

²² Jame da dañ é ne na, benya Bekristen be ne te fulan a “Beta Babylon,” nnye ate a ne nsamba bivuse miñyebe bise ya émo, nnye fe a be’e ayeme ya metyi da dañ. Kalate Zambe a jô na: “Be nye, metyi bekulu mejô a bôte ya Zambe, me nga yené a ma ya ba bese be nga wôébane si.” Ajô te, a ve bia abendé di: “Kuian atan, a bôte bam.”​—Nlitan 17:6; 18:2, 4, 24.

23. E kôlô Beta Babylôn a tinan aya?

²³ E kôlô Beta Babylon a nji tinane ve na, môt a tyam éyôlé jé évuse ñyebe. A tinane fe na, môt a vini mbia be mam évuse ñyebe ja kañese, ane mam bisôk, pôlitik, a ôzañ akum. (Lañe’e Besam 97:10; Nlitan 18:7, 9, 11-17) Mam mete mese me wô’ô soo mewôé me bôt.

24, 25. (a) A zene fé Yéhôva a jamé môt a jôban amu a nga kuli metyi ôsusua na a yeme nye? (b) Jam ete da bo na bi simesan nta’an mam ôvé ya melu mvus?

²⁴ Ôsusua na bia yem benya mejôô, môt ase ya be bia a mbe a be’e ayeme ya éza metyi, amu a mbe a su’u nta’ane mame Satan abim éziñ. Ve mbôle bi nga tyendé, a buni ntañ, a ve biabebien ngumba be Yéhôva, Yéhôva a jaméya bia, a ba’ale fe bia mfa’a ya nsisim. (Mam Minlôman 3:19) Nalé a bo na bi simesane minlam bôt be mbe be kele’e sobô e melu mvus. ​—Nlañane Bôt 35:11-15; Deutéronome 21:1-9.

²⁵ Môt a mbe ve ke sobô minlam mite éyoñ évé? Mon Israëlite a wôé môt teke vañ nnye a mbe a yiane ke sobô nlame wua ya minlame mite. Éyoñ betyi’i mejô be tabeya a yemelane na a nji vañe wôé môt, be mbe be yiane ba’ale nye nlam ôte akekui awu beta prêtre. Mvuse ya valé, môt ate a mbe ve ke nyiñe vôm a yi. Nga nalé a liti na Yéhôva a ko bôt éngôngo, a na, ényiñ é ne nya mfi mise mé? Ntañ Yésus a nga ya’an ô ne ane minlame mite, amu wo nyii môt a nga tyam atiñe Yéhôva a lat a metyi ôsusua na a yem benya mejôô. Aval avé ô ne liti na ntañ ô ne mfi mise môé? Ô ne de bo éyoñe wo volô bôte bevo’o na be zu sobô be Yéhôva nté ‘beta étibila’a’ a subu.​—Matthieu 24:21; 2 Becorinthien 6:1, 2.

LITI’I NA WO SEMÉ ÉNYIÑ A ZENE YA ÉSAÉ NKAÑETE

26-28. Amu jé bi ne jô na ésaé bia bo é ne ane ésaé nkuli mejô Ézéchiel, a jé éfe bia yiane bo asu na bi ba’ale biabebien nye’ane Zambe été?

²⁶ Ésaé bebo bisaé be Zambe ba bo den ja funan ésaé nkuli mejô Ézéchiel, nnye ate a mbe a yiane mombô asu ayoñ Israël. Yéhôva a nga jô nye na: “Vô’ôlô’ ajô d’aso anyu dam, a lebe be nleban w’aso be ma.” Nge Ézéchiel a nga ye nyoñ ésaé éte éngbwemese, a nga ye be’e ayeme ya metyi me bone b’Israël be nga ye wu éyoñe Yéhôva a nga ye zu tyame Jérusalem. (Ézéchiel 33:7-9) Ve Ézéchiel a nga bo Yéhôva mewôk, a a nji be’e ayeme ya metyi.

²⁷ Den, bia nyiñ melu ya asu’ulan. Jôm ete nje Bengaa be Yéhôva ba kañete “môse ya akuna’a” Yéhôva, a mbamba foé ya Éjôé Zambe a ayôñ ése. (Ésaïe 61:2; Matthieu 24:14) Ye wo kôme fo’o bo ésaé éte nga? Nlômane Paul ô nga bo ésaé éte nya mboone. Jôm ete nje a mbe ngule ya jô na: “Me ne mfuban mfa’a ya metyi me bôte bese.” (Mam minlôman 20:26, 27) Mbamba éve’ela ya tôñe le!

²⁸ Ve bia yiane bo jam afe asu na Yéhôva a ke ôsu a nye’e bia. Bia yiane ba’ale biabebiene mfuban, avale bia zu yen e kabetôlô a tôé valé.