Bengone be nga tôé valé, Hitoshi a nga tek a njeñan ésaé. Éyoñe be nga sili nye minsili mi avolô na be nyoñe môt ésaé, Hitoshi a nga yalane na a se ngule ya bo ésaé é nji bo zôsô. Môt a mbe a sili nye minsili a nga yalane nye na “Ôsimesane wé wo aselane fo’o a asimesane bôte bevok!” Bibu’a ya nda bôte Hitoshi a bemvôé bé be nga tindi nye na a ba’ale ntyi’an a nga nyoñe na a tabe zôsô, ve bisô bi nga beta nye bi. Ane a nga sili émiene na, “Ye ntyi’ane me nga nyoñe na ma bo zôsô amu me ne mone Bengaa, ô mbe mbamba ntyi’an?”

Sa ke môt ase nnye a yene mfi ya tabe zôsô ane Hitoshi. Bôte béziñe be ne buni na nge be bo zôsô ba ye ke bi nsenge, e dañe dañe bôte ba bo makit. Minga éziñ a mbe a saé Afrique du Sud a nga jô na “Bôte medu’ane ba bômane ma, a biyoñe biziñe nkômbane ya vu be ô ne ngul.”

Minsos, mi ne fatane medu’ane jia ja dañe yéné melu ma. Robert S. Feldman, ñye’ele ya beta sikôlô ya Massachussetts Amherst, a fas avale bôte ba nyiñ, a nga nyoñ abime mimbu éziñ asu na a yem abime bôte da laane minsos. Ane a nga yene na, nge bia nyoñe benya bôtô 100, bôte 60 ya été, éyoñe ba laa minlan tañe minut 10, be ne laan minsos a kui ane éyoñe jia. Feldman a jô na, “A ne fo’o jame ya kam, bi nji be bi yeme na minsose mi bili beta ngap ényiñe abui bôt.” Jame ya kam é ne na, bôte ba vini na be du’u be, mbe fe ba dañe laane minsos.

Amu jé minsos, wup, a mame medu’ane mese mevok, me nto abui melu ma? Aval avé minsose mi andaman émo ése? Nsili wo adañe mfi ô ne na, aval avé bi ne sa’ale mimboone mite?

Wo yen aya? Ye mejô mete me ne été? Aval ane Samantha, bia bese bi tebeya mbia été môs éziñ. Éyoñe bi tele bité bia tindi bia na bi bo duk, mimboone miangane mi ne liti avale bôte bi ne. Nge bia kômbô dañe yené mvo’é mise me bôt, jame te é ne bo bia na bi yene medu’an ane mboone wo yian. Éyoñe bôte ba su’ulane zu yeme na bi ne môt a medu’an, mbia be mam me ne kui bia. Bi tame zu yene mam mete.

MEDU’ANE MA TYAME MBÔKA’A YA NYA AMVÔÉ

Jôme ja late bemvôé é ne, ndi nleme be bili zañe jap. Éyoñe môt ase ya be be a to nyô mbo’o ndi, woñ ô ne momo. Ve ndi nlem é nji bo fulu ja so atemetem. Bôte ba tabe ba bevo’o ndi éyoñe ba nyoñ éyoñe ya tabe nsamba, éyoñe ba kobô benya mejô zañe jap, a éyoñe ba bo mame ma liti na ba simesane bôte bevok. Ve da sili ve bone medu’an étam asu na ndi nlem é ne man. A nge ndi nleme môt a too a bili be nyô mbok é mané, e nto ayaé na be beta tabe môt ate ndi.

Ye mvôé jôé wo nye’e é du’uya wo, môs éziñ? Nge nalé, ô nga wô’ô aya? Éko éziñe na nlem ô nga taé wo, nge ke na ô nga wô’ô womien éngôngol. Môt ase ya be bia a ne wô’ôtane nalé. Teke fo’o bisô, medu’ane me ne tyame mbôka’a ya nya amvôé.

MEDU’ANE MA BIAÉ MEDU’AN

Robert Innes, ñye’ele ya beta sikôlô éziñe ya Californie a nga fas ajô te, ane a nga jô na, “medu’ane me akôéban.” Medu’ane me ne ane ôkone wo kôéban. Nté ôse wo wulu a môt a medu’an, teke vaa nge beté, womiene fe wo ye su’ulane bo môt a medu’an.

Jé é ne vôlô wo na ô sa’ale medu’an? Kalate Zambe. Tame fombô miñye’elane ya Kalate Zambe mi.

Éfia ya nkobô Grec Kalate Zambe a wô’ô kôñelane biyoñe biziñe na e “tabe a ne de ayian,” ja tinane na “jôm é ne fo’o nya mvo’é.” É ne fe tinane na mimboane mi ne abeñe ya yen a mis.

Bekristene be nji biasé mejô me nlômane Paul me ne ntilane Kalate Zambe ma: “[Bia kômbô] tabe ane de ayian mfa’a ya mam mese.” Nalé a tinan aya?

BIA YIANE VE MENGUL

Éyoñe ba zu kui, bôt abui ba taté fombô bebiene ngobô tyé ése. Amu jé? Amu ba kômbô kôme mam méziñe me nji bo mvo’é menyôle map. Nyanga ya nlô, a mimboote ya melu ma, mi kusa fo’o bo mfi, ve jame da, mimboone miangan mmie mi ne dañe liti avale bôte bi ne.

Kalate Zambe a liti ne sañesañe na, môt a ne ntidane ya bo mam abé aso’o abialé. Kalate Metata’a 8:21 a jô na: “Ôsimesane ya nleme môt ô ne abé aso mongô.” Nde ñhe, asu na bi bo mam me ne zôsô, bia yiane ve mengul. Nlômane Paul ô nga faé éfufube ya ajô te éyoñ ô nga jô na: “Me ayene metiñe me Zambe mvaé mfa’a ya môte ya nlem été: Ve me lô aval atiñ afe bibu’a ya nyôle jam été, de awosan atiñ ya nleme wom, a de ake ma nkôm atiñ ya abé si, nde te é ne bibu’a ya nyôle jam été.”—Beromain 7:22, 23.

Nge nleme wongan wo yi na bi bo mbia jam éziñ, a nge nkômbane ya bo jame te ô ne bia njalane nlem, bi nji bo ntindan a ngule na bi bo de. Bi ne tobe na bia bo aval afe. Éyoñe bia tobe na bia sa’ale mbia ôsimesan, bi ne ke ôsu a wulu avale de ayian, to’o bôte medu’ane ba bômane bia.

BI NE BI NGULE YA BO MAM MA YIAN ÉYOÑ ÉSE

Asu na bi bo mam me ayian, bia yiane bi mbamba miñye’elan. Ve éngôngole jam é ne na, abui bôt da nyoñ abui éyoñe ya tobe fatane mbote jap, ve be nji kôme nyoñ éyoñe ya fase mbamba miñye’elan miap. Be wô’ô jeñe na be ve mame ba bo mvaé, be jô’ô na be nji be ngule ya bo aval afe. Kalate ba loene na The (Honest) Truth About Dishonesty a kobô ajô te avale di: “Bia du’u biabebien nge bia buni na bi ne bo mame me ayian éyoñ ése.” Nde ñhe, ye miñye’elane miziñe mi ne volô bia na bi yen avale medu’an ése abé? Ôwé!

Bizu’u bi bôte bi yeneya na Kalate Zambe a ve éyalane ya nsili te. Be vo’o vek miñye’elane ya Kalate Zambe a miñye’elane mife. (Besam 19:7) Kalate Zambe a ve mbamba melebe mfa’a ya ényiñe ya nda bôt, asu ésaé, mbamba ntaban, a mame ya nsisim. Kalate Zambe a vo’o ke abo si. Metiñ a miñye’elane mi aso été mi avolô mevale me bôte mese: bôte ya mesi mese, bôte ya meyoñe mese, a bôte ya minkobô mise. Éyoñe bia nyoñ éyoñe ya yé’é Kalate Zambe, éyoñe ya fase mam a jô, a tôñe miñye’elane ya été, bia yañele nleme wongane na ô tindi bia na bi bo mame me ayian.

Sa ke ve ñyemane benya mejôô ya Kalate Zambe ñwô étam wo ve bia ngule ya bo mam ma yian. Bia yeme na, émo ji é ne njalan a mbia be mam, a ja yi na bi vu fatane mboone mame wé. Jôme te nje bia yiane ye’elane Zambe na a volô bia a su’u bia. (Bephilippien 4:6, 7, 13) Éyoñe bia bo nalé, bi ne bi ngule ya bo mam ma yian éyoñ ése.

E BO MAM ME AYIAN A SO BIA BIBOTAN

Hitoshi ya nlô ajô wo taté, a nga bi mbamba éyôlé amu a ne mbo ésaé a ne zôsô. Éyoñe ji, mfefé masa wé wo nye’e nye amu a ne zôsô. Hitoshi a jô na: “Ma wô’ô mvaé amu me yeneya ésaé ja volô ma na me ba’ale mone môte ya nleme mfuban.”

Bôte befe be ne tyiñ a Hitoshi. Bi tame ñhe zu yene bive’ela bi bôte be nga yene mfi ya “tabe ane de ayian mfa’a ya mam mese.”

• Mone môt ya nlem a ne mfuban

  

  “Me nga jô’é sikôlô me bili mimbu 13, ane me nga taté na ma wulu a miñwuñwup. Akume dam ése é mbe é so’o wup. Mvuse ya valé, me nga ke aluk. Ane bia nnôme wom bi nga taté na bia yé’é Kalate Zambe a Bengaa be Yéhôva. Bi nga yé’é na Yéhôvaa a vini avale medu’an ése, ane bi nga tyi’i na bia tyendé fatan éyiñe jangan. Mbu 1990, bi nga ve biabebiene ngumba be Yéhôva ane bi nga duban, asu na bi bo Bengaa bé.”​—Minkana 6:16-19.

  “Nda jam é mbe njalan a biôm me mbe me wubuk, ve éyoñe ji, teke fe avale biôme te nda jam; mone môte ya nlem a nto ma mfuban. Éyoñe ma beta simesane mimbu me mbe ñwuñwup, ma ve Yéhôva akéva amu beta mvame jé. E ke bômbô si alu ése, me yeme na Yéhôva a wô’ô ma mvaé, a ne nya abeñe jam!”​—Cheryl, Irlande.

  

  “Éyoñe masa wom a nga yeme na me nga bulane môt éziñe moné a nga vuan, a nga jô ma na: ‘Zambe wôé a boya fo’o wo na ô bo môt a ne zôsô! Bi bili ma’a ya bi avale môte dôé nda bisaé jangan.’ E tabe zôsô éyoñ ése a volô ma na me bi mone môte ya nlem a ne mfubane mise me Yéhôva Zambe. A volô fe ma na me volô nda bôte jam a bôte befe na be bo avale da.”​—Sonny, Hong Kong

• Nlem ô bôô si

  

  “Me bili beta asu ésaé beta nda moné. Bôte ya nda bisaé te ba buni na, akum é ne mfi a lôte zôsô. Be wô’ô jô na ‘É nji bo abé nge bone medu’ane ma bo na nda bisaé jôé é bi abui moné, a womien ase?’ Ve mfa’a wom, e bo zôsô a volô na nlem ô bômbô ma si. Me tyi’iya na ma ye bo ve mam me ayian, ja’a jé! ja’a jé! Bemasa bam ba yeme na me se ngule ya laane be minsos, a bebien be vo’o tindi ma na me laane môte mfe minsos.”​—Tom, États-Unis.

• Ésemé

  

  “Môs éziñ, biôme bi nga jañe nda bisaé, ane masa wom a nga yi na me laane minsos. Ve me nga ben. Éyoñe be nga su’ulane bi miñwuñwup, masa wom ve zu ve ma akéva amu me nga bo zôsô. E bo zôsô mbia émo nyi, a nji bo jam é ne tyi’ibi. Ve éyoñe bia bo nalé, bôte be ne semé bia a tabe bia mebun.”​—Kaori, Japon.

Mone môt ya nlem a ne mfuban, Nlem ô bôô si ne mieññ, a ésemé—avale bibotane te da liti na, e bo mame me ayian a so bia ma’an. Sa nalé?