Meyemé ya Bidima bi mame ya Kalate Zambe asu Kalate bisulan
NGONE BAA 3-9
BIDIMA BI MAME YA KALATE ZAMBE | METATA’A 12-14
“Élat ja fombô wo”
(Metata’a 12:1, 2) Ane Yéhôva a nga jô Abram na: “Kôlô’ô si jôé, a be bôt mia be be mi vuman, a nda bôt éso wôé, ô ke si m’aye liti wo. 2 A m’aye bo wo beta ayoñ, a m’aye botane wo, a m’aye wumu fe jôé dôé; a wo ye bo nyô a ve ébotan.”
it-1-F af. 78 ab. 6
Élat
Élat Zambe a nga bo a Abraham. Da yené fo’o na élat Yéhôva a nga bo a Abraham é nga taté éyoñ Abram (Abraham) a nga lôt ôsôé ya Euphrate éyoñ a kele’ Canaan. Yéhôva a nga bo Atiñe ya élat a bone b’Israël mimbu 430 mvus élat a nga bo a Abraham. (Beg 3:17) Yéhôva a nga kobô Abraham éyoñ a mbe a nyiñe’ Mésopotamie, e Ur tisone Bechaldéen. A nga jô nye na a ke si a ye liti nye. (Mam 7:2, 3; Met 11:31; 12:1-3) Kalate Nkôlan 12:40, 41 (LXX) a kate bia na memane ya mimbu 430 ayôñ Israël e nga tabe Égypte a Canaan, “môs ôte ôbien” ayôñ Israël e nga kôlô éto belo Égypte. Be nga kôlô éto belo éte Ngone Nisan é to melu 14, mbu 1513 Ô.É.J, a mbe môse Paska. (Nk 12:2, 6, 7) Nalé a liti na éyoñ a kele’ Canaan, Abraham a nga yiane lôt Euphrate Ngone Nisan é to melu 14, mbu 1943 Ô.É.J., éyoñ éte nje élat Zambe a nga bo a Abraham é nga taté. Zambe a nga beta yené be Abraham éyoñ a kuiya Sichem, ane a nga tu’a kate nye aval a ye tôé ngaka’a a nga bo nye. A nga jô nye na: “M’aye ve mvoñe bôte jôé si nyô.” Éyoñ éte, Zambe a nga liti na élat éte é tii a ngaka’a a nga bo afup éden; nalé a tinane na “mvoñe” éte ja ye so be bone be bôt. (Met 12:4-7) Bifuse ya kalate Metata’a 13:14-17; 15:18; 17:2-8, 19; 22:15-18 bia liti biyoñe bivo’o Yéhôva a nga ba’alane ngaka’a éte.
(Metata’a 12:3) “M’aye botane ba b’abotane wo, a m’aye yo’é nyô a yo’é wo: [menda me bôt] mese ya si nyô m’aye yen ébotan be wo.”
w89 1/7-F af. 3 ab. 4
Bia yiane tu’a yeme Abraham, amu jé?
A ne fo’o étua ngaka’a, Zambe a nga ba’alane je Abraham biyoñ a lôte bibaé. (Metata’a 18:18; 22:18) Asu na Zambe a tôé ngaka’a éte, a ye wômôlô minlô ya menda me bôte mi nga mane wu. Mvuse ñwômane miñwuan, ényiñ ja ye fo’o bo étua abeñ, amu bôt ba ye wômô ba ye zu nyiñe Paradis éyoñe si é nto ane vôme Yéhôva a nga toé Adam ba Ève atata’a. Éyoñ éte ba ye bi fane ya yé’é mame ba yiane bo asu na, be bi ényiñe ya melu mese.—Metata’a 2:8, 9, 15-17; 3:17-23.
(Metata’a 13:14-17) Éyoñ éte Abram ba Lot be maneya kandan, Yéhôva a nga jô Abram na: “Bete’e mise môé, ô fombô vôm ô tele, mfa’a ya nord a mfa’a ya sud a mfa’a jôp d’atôô a mfa’a jôp d’adim, 15 amu si se w’ayen, m’aye ve wo je, a mvoñe bôte jôé nnôm éto. 16 M’aye bo mvoñe bôte jôé ane mbulu’u ya si: ajô te nge môt a ne ngule ya lañe tañe ya mbulu’u ya si, wôna a ne ngule ya lañe fe tañ mvoñe bôte jôé. 17 Kôlô’ô si, wulu’u si éte ése, ô yen nté a ndam; amu m’aye ve wo je.”
it-2-F af. 152 ab. 6
Atiñ
Éyoñe ba yene nlañe môta binam, beyeme mam béziñ ba buni na éyoñe môt éziñ a mbe a kuane nge ke ve nyu mbok abôta si, a mbe a liti’i nye minné ya si éte. Môt a kômbô kus a mbe a yala’ane na “me lô,” nalé a mbe a liti’i na a kañese. Éyoñe Yéhôva a nga bo Abraham ngaka’a na aye ve nye si ya Canaan, a nga taté jô nye na a fombô mimfa’a mise ya si éte. Abraham a nji jô na “me lô,” éko éziñ amu na Zambe a nga kate nye na a ye ve mvoñe bôte jé Si ya Ntiñetan. (Met 13:14, 15) Moïse, nnye a mbe ntebe ôsu ya ayoñ Israël, Zambe a nga jô nye na a “yen” si. Nge ôsimesane beyeme mam ôte ô ne été, yeme na éyoñe éte nje Zambe a nga ve je bone b’Israël, Josué a nga yiane tebele be na be nyoñe je. (Dt 3:27, 28; 34:4; yene’e fe ngaka’a Satan a nga bo Yésus e kalate Mt 4:8.) Bôte ya melu mvus be mbe be bo’o jam afe éyoñe ba kus abôta si: be mbe be bôma’ane de, nge ke nyiin été mfa’a ya liti na abôta si ete e ntoo éndap. (Met 13:17; 28:13) Minnôme bekalate ya melu mvus mia liti na, éyoñe be mbe be kuane abôta si éziñ, be mbe be lañe’e bilé bise ya été.—Ve’ ôsimesan ôte a Met 23:17, 18.
Enjeñané bidima bi mame ya Kalate Zambe
(Metata’a 13:8, 9) Ane Abram a nga jô Lot na: “M’aye’elane wo na, te yebe mesengan me kui zañe bia wo, nge zañe beba’ale binyaka bam a beba’ale binyaka bôé; amu bi ne bobenyañ. 9 Ke si é bô wo ôsu nyô? M’aye’elane wo na, bia wo bi tame kandan: nge w’aye nyoñ mfa’a ya mbo nga, wôna m’aye ke mfa’a ya mbo nnôm; ja’an w’aye nyoñ mfa’a ya mbo nnôm, wôna m’aye ke mfa’a ya mbo nga.”
E yeme kôme mejô nye’an été
12 Kalate Zambe a kañete bia na Abraham ba Lot, be nga kôme mejô me nga ye kandé be, e mvo’é été. Bôte bete bebaane be mbe be bili abui akum. Beba’ale mintômba bap, be nga taté na ba wôman étôme vôme ya mintômba miap mia yiane di. Abraham a mbe a bili évévé ya kôm ajô é nga kui zañe ba mone monyañe wé Lot. A nga jô Lot na a taté tobe vôm a kômbô ke tabe a nda bôte jé ése. (Met. 13:1, 2, 5-9) Ngo’o avale mbamba éve’ela te! Abraham a nga dañe jeñe mvo’é e zañe ba Lot a lôt akum. Ye Abraham a nga jañele abui mam amu anyebe dé? Teke jôm. Nné ane mejô ba Lot me nga man, ane Yéhôva a nga ka’a Abraham na a ye botane nye. (Met. 13:14-17) Yéhôva a se ngule ya kañese na bebo bisaé bé be tôbane minju’u ayap, éyoñe ba bo avale miñye’elane mié mia jô, a éyoñe ba kôme mejô me ne zañe jap nye’an été.
(Metata’a 14:18-20) Ane Melchisédek njô bôte ya Salem a nga zu ve nye fembé a vin. A mbe prêtre ya Zambe A Dañe Yôp. 19 Ane a nga botane nye, a jô na: “Ébotan a Abram ya Zambe A Dañe Yôp, mbi yôp a si. 20 A ébotan a Zambe A Dañe Yôp, nnye ate a veya wo besiñe bôé mo!” A biôm bise a nga bili, biôm awôm, a nga ve nye jia.
(Behébreu 7:4-10) Nde, mi tuka’a simesan abim éwôlô môt ate a mbe, nyô Abraham, mvamba ate, a nga ve ngap awômô ya mbamba be biôm a nga sa. 5 A ba be ne fo’o ba ya bôte ya Lévi, mbe be anyoñ ésaé prêtre, be bili atiñe na, be nyoñ ngap awômô be bôt aval ane atiñ e né, e ne na, be bobenyañe bap, akôsa bo balé be nga so nyôl Abraham. 6 Ve nyô [éndane jé é] ne te lañebane be be, nnye a nga nyoñ ngap awômô be Abraham, a a nga botane nyô a nga bili mintiñetan. 7 Ve teke bisô na, nyô a ne tyôtyoé a nyoñ ébotan be nyô a dañ. 8 A mfa’a ya nné, bôt be awu be wô’ô nyoñ ngap awômô; ve mfa’ ôte, môte wua a nga nyoñe je, ajô dé e ne nkañetane na, a vee. 9 A e ne jame ya jô nalé na, ja’ana Lévi, nyô a wô’ô nyoñ ngap awômô, a nga ve ngap awômô a mo me Abraham; 10 Amu na, a mbe a ngenan nyôl ésa wé été, éyoñ Melchisédek a nga ke tôbane nye.
it-2-F af. 654 ab. 7
Prêtre
Melchisédek, njô bôte ya Salem, a mbe ngum avale prêtre (kohén). Bible a nji kate bia éndane jé, a nji kate bia éyoñ a nga bialé, nge ke éyoñ a nga wu. A nji be prêtre amu a mbe mvoñe bôte beprêtre, a nji zu fole prêtre éziñ, teke prêtre éziñ a nga zu fole nye. Éto prêtre jé é mbe é dañe’e ji mvoñe bôte Lévi, bi ne jô na Lévi a nga ya’ane Melchisédek ngap awômô amu a mbe a ngenane teke bialé éyoñ émvame jé Abraham, a nga ve Melchisédek ngap awômô ya biôme ya nsa, ane a nga botane nye. (Met 14:18-20; Beh 7:4-10) Nalé a liti na Melchisédek a mbe éve’ela ya melu mvus é nga tôébane be Yésus Krist, “prêtre nnôm éto, aval éto Melchisédek.”—Beh 7:17.
Nlañane Kalate Zambe
(Metata’a 12:1-20) Ane Yéhôva a nga jô Abram na: “Kôlô’ô si jôé, a be bôt mia be be mi vuman, a nda bôt éso wôé, ô ke si m’aye liti wo. 2 A m’aye bo wo beta ayoñ, a m’aye botane wo, a m’aye wumu fe jôé dôé; [a wo ye bo nyô a ve ébotan.”] 3 M’aye botane ba b’abotane wo, a m’aye yo’é nyô a yo’é wo: meyoñe mese ya si nyô m’aye yen ébotan be wo.” 4 Nde Abram a nga ke ane Yéhôva a nga jô nye; ba Lot be nga ke: éyoñ Abram a nga kôlô Charan a nga to mimbu mewôme zañbwa a mitan. 5 Ane Abram a nga nyoñe Saraï minga wé, a Lot, mone monyañe wé, a biôm bise be nga mane tôkan, a bôt be nga nyoñ Charan vôm be nga to; a be nga kôlô si, be kele’ mfa’a si ya Canaan; ane be nga kui fe si ya Canaan. 6 Ane Abram a nga lôte si éte akui vôme ya Sichem, mfa’a chène ya Moré. Éyoñ éte Becananéen be nga to si éte. 7 Ane Yéhôva a nga yené be Abram, a jô na: “M’aye ve mvoñe bôte jôé si nyô.” Vôm ate a nga lôñe Yéhôva, nyô a nga yené be nye, autel. 8 Ane a nga kôlô vôm ate a ke beta nkôl a ne Béthel mfa’a jôp d’atôô, a telé nda éndelé jé wôé, Béthel a to nye mfa’a jôp d’adim, a Aï mfa’a jôp d’atôô. Vôm ate fe a nga lôñe Yéhôva autel, a ye’elane jôé Yéhôva. 9 Ane Abram a nga ke ôsu, a ngenan a kele’ mfa’a ya Sud. 10 Éyoñ éte mfumbale ya zaé a nga to si éte: ane Abram a nga lumbu mfa’a ya Égypte a ke tabe wôé; amu mfumbale ya zaé a nga to abé si éte. 11 A nga bo na, a nto bebé ya kui si ya Égypte, ane a nga jô Saraï minga wé na: “Tame yen, m’ayeme na, ô ne abeñe minga ya fombô. 12 A ye bo na, éyoñ bôte ya Égypte b’aye yene wo, b’aye jô na, ‘Nyina a ne minga wé.’ Nalé b’aye wôé ma, wo ke b’aye viane nyii. 13 M’aye’elane wo ô jô’ô na, ô ne kale jam; nde te m’aye bo mvo’é amu ajô dôé, a nsisime wom w’aye nyiñ amu wo.” 14 A nga bo na, éyoñ Abram a nga kui Égypte, bôte ya Égypte be nga yene minga ate, a dañ abeñ. 15 Ane bivete bi Pharaon bi nga yene nye, a se’e nye be Pharaon: a be nga nyoñe minga ate a toé nye nda Pharaon été. 16 Ane a nga bo Abram mvaé amu ajô dé. A Abram a nga bili mintômba, a beyôm binyaka, a beyôm bijakas, a bebo bisaé, befam a binga, a beyale bijakas, a bechameau. 17 Ane Yéhôva a nga ndeñele Pharaon a bôte ya nda jé a beta bibubua amu ajô Saraï, nga Abram. 18 Ane Pharaon a nga loen Abram, a jô na: “Za avale jam ô boya me di? Jé ô nga bo te kate me na, a ne minga wôé? 19 Amu jé ô nga jô na, ‘A ne kale jam,’ nde te me nga nyoñe nye a bo minga wom? Éyoñe ji minga wôé nyô, nyoñe’ nye, ô ke mfa’a w’ake!” 20 Ane Pharaon a nga lepe bôt ajô dé: ane be nga ke litane nye zen, ba minga wé, a biôm bise a nga bili.
NGONE BAA 10-16
BIDIMA BI MAME YA KALATE ZAMBE | METATA’A 15-17
“Amu jé Yéhôva a nga tyendé biyôlé bi Abram ba Saraï?”
(Metata’a 17:1) Éyoñ Abram a nga to mimbu mewôm ébul a ébu, Yéhôva a nga yené be Abram, a jô nye na: “Me ne Zambe ya Ngul Ése; wulu’ asu dam, a bo zôsô te kop.”
it-1-F af. 870
Ékop, e komekan, e ve bijô
Bone be bôte be wô’ô kop, jôm éte nje mame ba bo me nji bo ane ma Zambe a bo. Adam a nga kôé môta binam ase nsem a bikop. (Bero 5:12; Bs 51:5) Ve Yéhôva nye a ne étyi teke kop, a kôme “yem ntéane wongan; a simesane na bi ne metek,” a ne avôle ya jamé. (Bs 103:13, 14) A jô na zôsôa môte Noé a mbe “môte ya te bijô miaé mié.” (Met 6:9) A nga ve Abraham abendé di: “Wulu’ asu dam, a bo zôsô te kop.” (Met 17:1) Akusa bo bôte bete bebaé be mbe be bili metyi m’abé, a akusa bo be nga su’ulane wu, e mise me Yéhôva, Zambe a ‘fombô nlem été,’ be mbe bezôsôô be bôt. (1Sa 16:7; ve’e éfus éte a 2Bb 20:3; 2Mka 16:9.) A nga ve Ayoñ Israël abendé di: “W’aye tabe nya zôsôô be Yéhôva Zambe wôé.” (Dt 18:13; 2Sa 22:24) A nga lôme mone wé a mbe teke ayeñe na a zu ve ényiñe jé asu dangan, nalé a ve bôte ba liti a mimboane na ba buni nye, a bo nye mewôk fane ya bo “zôsôô,” nge ke mfubane mise mé; émiene ke a too ntyi’i mejô a ne zôsôô a nyu a yeme ba’ale élat.—Bero 3:25, 26; lañe’e fe INTÉGRITÉ; PERFECTION.
(Metata’a 17:3-5) Ane Abram a nga buti asu si: a Zambe a nga kobô nye, a jô na: 4 “Ô lô, mfa’a wom, élate jam é ne zañe bia wo; a wo, w’aye bo ésa ya jama meyoñ. 5 Nalé fe b’aye bo te beta loene wo jôé na, Abram, ve jôé dôé d’aye bo Abraham; amu me boya wo ésa ya jama meyoñ.”
it-1-F af. 30 ab. 1
Abraham
Abraham a nga bo bebé mimbu awôme Canaan, Sara teke nyoñ abum. Ane a nga jô nnôme wé na a jô’ôbô a mbo ésaé minga wé Agar, ngone ya Égypte, asu na a biaé mon a nye. Nde Abraham a nga kañese. Ajô ete, mbu 1932 Ô.É.J., Abraham a bili mimbu 86, Agar a nga biaé Ismaël. (Met 16:3, 15, 16) Abui mimbu e nga beta lôt. Nde mbu 1919 Ô.É.J., Abraham a ntoo mimbu 99, Yéhôva a nga jô Abraham a befame bese ya nda bôte jé na be tyi’iban atyel. Nalé a nga yiane bo ndeme ya na Zambe ba Abraham be mbili ngum aval élat. Éyoñ éte Yéhôva a nga tyendé éyôlé Abram na é bo Abraham, a nga kate nye na: “Amu me boya wo ésa ya jama meyoñ.” (Met 17:5, 9-27; Bero 4:11) Mvus ôbe nté Abraham a nga bo anyep a beéngele bela Yéhôva a nga lôm, ane be nga bo nye ngaka’a na mbu wo zu, Sara émien a ye nyoñ abum a biaé mona fam!—Met 18:1-15.
(Metata’a 17:15, 16) Ane Zambe a nga jô Abraham na: “Mfa’a ya Saraï nyo nga, w’ɑye fe beta loene nye jôé na, Saraï, ve jôé dé d’aye bo Sara. 16 M’aye botane nye, nalé fe m’aye ve wo mona fam a so’o be nye: ya m’aye botane nye, a nnye ate a ye bo nyia meyoñ, bejôô meyoñ b’aye so be nye.”
w09 1/2-F af. 13
Biyôlé bi bili ngum atinan
Zambe émien a nga tyendé biyôlé benya bôtô béziñ, a ve be biyôlé bi be’e ngume nkulan ajô. Nnye a nga tyendé éyôlé Abram, nje é mbe é tina’ane na “Ésa a nyoñe’ duma,” a ve nye éyôlé Abraham nje ja tinane na “Ésa ya meyoñ.” Nalé a liti’i na Abraham a ye bo ésa ya abui meyoñ. (Metata’a 17:5, 6) Éyôlé Saraï é mbe é yiane tinane na “nyu a nye’e mewôman.” Sara a nga yiane bi benya meva’a éyoñe Zambe a nga tyendé éyôlé éte a yôlé nye na “Sara,” nalé a tinane na “Ngone njô bôt;” éyôlé éte ja liti na a ye bo nyia abui bejô bôt.—Metata’a 17:15, 16.
Enjeñané bidima bi mame ya Kalate Zambe
(Metata’a 15:13, 14) Ane a nga jô Abram na: “Yeme’e fo’o na, mvoñe bôte jôé j’aye bo mintabe éza si, j’aye fe bo be bisaé; a b’aye kpwe’ele je mimbu mintete minyin. 14 Nalé fe ayoñ ete, b’aye bo de bisaé, m’aye tyi’i de mejô: éyoñ mam mete m’aye man, b’aye kôlô a akum abui.”
it-1-F af. 465
Mam me nga boban ane mimbu mia lôt (Chronologie)
Yéhôva a nga jô Abram (Abraham) na: “Yeme’e fo’o na, mvoñe bôte jôé j’aye bo mintabe éza si, j’aye fe bo be bisaé; a b’aye kpwe’ele je mimbu mintete minyin.” (Met 15:13; lañe’e fe Mam 7:6, 7.) Zambe a nga jô nye nalé ôsusua na Isaac a bialé, nnye a mbe “mvoñe” Yéhôva a nga ka’a Abraham. Mbu 1932 Ô.É.J., Agar (ngone ya Égypte) a nga biaé Ismaël; mbu 1918 Ô.É.J., ñwô Isaac a nga bialé. (Met 16:16; 21:5) Nge bia taté mbu bone b’Israël be nga kôlô minkôm Égypte, mbu ôte ñwô ‘étibila’a’ (ékpwe’ele) jap é nga man (Met 15:14), a vaa mimbu 400, bia ke kui mbu 1913 Ô.É.J., éyoñ Isaac a mbe a bili mimbu mitan. E ne v’ane mbu ôte ñwô a nga tyi mebé, éyoñ éte a ntoo “ntabe éza si;” éyoñ éte nje fe étibila’a Zambe a nga jôô je é nga taté be Isaac amu Ismaël a mbe a ‘kpwe’ele’e’ nye, ny’a bili mimbu 19. (Met 21:8, 9) Den bi ne biasé mame Ismaël a mbe a bo’o Isaac, ve melu mvus a nji be jame ya nyoñ éngbwemese. Bia yeme nalé éyoñe bia yen avale Sara a nga bo, a mbôle Yéhôva a mbe tyiñe jia a nye éyoñ a nga jô nnôme wé abui biyoñe na a titan Agar ba mone wé Ismaël. (Met 21:10-13) Yéhôva a nga bo na be tili nlañ ôte mimfufube mintilan, nalé a ne ndeme ya na, ékpwe’ele nge ke étibila’a ya mimbu 400 Zambe a nga jôô je na ja ye man éyoñe bone b’Israël ba ye kôlô minkôme Égypte, é nga taté éyoñ éte.—Beg 4:29.
(Metata’a 15:16) “Miaé nyini b’aye beta zu nné: amu ézezame ya Beamoréen é ngenan te jaé.”
it-1-F af. 844 ab. 7
Nkôlan
“Miaé nyini.” Bi nji yiane vuane na Yéhôva a nga jô Abraham na mvoñe bôte jé j’aye bulane Canaan e miaé nyini. (Met 15:16) Nge bia nyoñe mimbu 430 a taté éyoñ élate Zambe a nga bo a Abraham é nga taté, akekui éyoñe bone b’Israël be nga kôlô minkôm Égypte, bôte be nga nyiñe zañ éte ba lôt miaé minyin, ja’a fo’o bôte ya éyoñ ete be mbe be nyiñe’ ayap. Bone b’Israël be nga bo ve mimbu 215 Égypte. Nge bia nyoñ nda bôte Lévi, bi ne lañe ‘miaé minyin’ avale di: (1) Lévi, (2) Kehath, (3) Amram, a (4) Moïse.—Nk 6:16, 18, 20.
Nlañane Kalate Zambe
(Metata’a 15:1-21) Mam mete me lôteya, ajô Yéhôva e nga zu be Abram a ñyenan a nga yen, na: “Te ko woñ, a Abram: me ne ébene jôé, a beta be ma’ane môé.” 2 Ane Abram a nga jô na: “A Tate Yéhôva, za jôm w’aye ve ma, amu me ne te mon, a nyô a ye bo éjiane ya nda jam a ne Éliézer ya Damas?” 3 Abram a nga jô fe na: “Ô lô, ô nji ke ve me mvoñe bôt: nalé fe mbo’ éziñ a nga bialé nda jam a nto éjiane jam.” 4 Éyoñ éte ajô Yéhôva e nga zu be nye na: “Môt ate ɑ ye bo éjiane jôé; ve nyô a ye so nyôle jôé womien, nnye a ye bo éjiane jôé.” 5 Ane a nga ke nye atan, a jô na: “Lôbô’ô mfa’a ya yôp a lañ ateté, nge ô ne ngule ya lañe de.” Ane a nga jô nye na: “Nalé mvoñe bôte jôé j’aye bo.” 6 Ane a nga buni Yéhôva; ane a nga kale nye amu mbunan ôte. 7 Ane a nga jô nye na: “Me ne Yéhôva, nyô a nga soo wo Ur ya Chaldée, amu na m’aye ve wo si nyô ô nyoñe je.” 8 Ane a nga jô na: “A Tate Yéhôva, m’aye yeme na m’aye nyoñe je aya?” 9 Ane a nga jô nye na: “Nyoñe’ ngal ényaka a nto mimbu mila mfa’a wom, a ngal ékela a nto mimbu mila, a nnôm ntômba a nto mimbu mila, a zum, a éyel ôbeñ.” 10 Nalé a nga nyoñe bie bise, a sale bie zañ, a bôé bie ngab ébaé, éfase jia li, jia li: ve a nji sal anon. 11 Ane anon d’abi e nga sise mimbime yôp, ve Abram a nga titane de. 12 Éyoñ éte jôp e nga ye dim, ane Abram a nga ke beta ôyo; ô lô, angôndô ya beta dibi a nga bi nye. 13 Ane a nga jô Abram na: “Yeme’e fo’o na, mvoñe bôte jôé j’aye bo mintabe éza si, j’aye fe bo be bisaé; a b’aye kpwe’ele je mimbu mintete minyin; 14 Nalé fe ayoñ ete, b’aye bo de bisaé, m’aye tyi’i de mejô: éyoñ mam mete m’aye man, b’aye kôlô a akum abui. 15 Ve wo w’aye ke beéso bôé be né mvo’é; w’aye jambane soñ ô nto mbamba mvendé. 16 Miaé nyini b’aye beta zu nné: amu ézezame ya Beamoréen é ngenan te jaé.” 17 A nga bo na, éyoñ jôp e nga dim, a dibi e nga bo, ô lô, di ve ôtita ôtita, a ngôé é yôñôk é nga lôte zañe mengap mete. 18 Môs ôte Yéhôva a nga bo Abram élat, a jô na: “Me veya mvoñe bôte jôé si nyô, akôlô ôsôé ya Égypte akekui beta ôsôé ate, ôsôé Euphrate: 19 bôte ya Kénien, a Kenizien, a Kadmonien, 20 A Héthien, a Phérézien, a Rephaïm, 21 a Amoréen, a Canaanéen, a Guirgasien, a Jébusien.”
NGONE BAA 17-23
BIDIMA BI MAME YA KALATE ZAMBE | METATA’A 18-19
“‘Ntyi’i Mejô ya si se’ a tyame Sodome a Gomorrhe”
(Metata’a 18:23-25) Ane Abraham a nga zu bebé, a jô na: “Ye w’aye jiane bôt be ne zôsô ba be ba be ne abé nsamba wua? 24 Ndô’ôtô bôt be ne zôsô be ne nlam ôte mewôm metan: ye w’aye jiane vôm ate, te li’i nye amu bôte mewôm metan be ne zôsô be ne été? 25 W’ɑyiane ke bo avale jam ete, teke bebé, na, w’awôé bôt be ne zôsô a ba be ne abé, nalé bôt be ne zôsô b’aye bo ane ba be ne abé; jam ete d’ɑyiane ke wo: ke Ntyi’i Mejô ya si se a ye bo zôsô?”
Mam mese “Ntyi’i Mejô ya si se” a bo me ne zôsô
“KE NTYI’I mejô ya si a ye bo zôsô?” (Met. 18:25) Nsili ôte wo liti na Abraham a mbe a too ndi na, Yéhôva a ye tyi’i Sodome a Gomorrhe mejô avale da yian. Abraham a mbe a yeme na, teke môs éziñ Yéhôva a ye “wôé zôsôôa môt baa mbo abé [Mfefé Nkôñelan].” Mfa’a wé, jam ete “d‘ayiane ke” Yéhôva. Mvuse bebé mimbu 400, Yéhôva a nga kobô ajô dé émiene na: “Ako’o te, ésaé jé é ne nya zôsôô; amu mezene mé mese m’atôñe nya ntyi’ane mejôô: a ne Zambe ya zôsô a te mbia jam, a ne nya ntyi’ane mame a zôsô.”—Dt. 31:19; 32:4.
(Metata’a 18:32) Ane a nga jô na: “A Tat, te yaa ma, me tame beta kobô ve akobô da di: ndô’ôtô b’aye yen awôme da wôé.” Nye na: “M’ɑye jiane wô amu awôm ete.”
Njiban: Fulu ya zômbô meve’ele bi sôñe’ ngume jam
Yéhôva a ne éve’ela ja dañe mfa’a ya liti fulu ôjibi. (2 P. 3:15) Abui minkañete ya Bible da bo’olô de. (Néh. 9:30; És. 30:18) Yéhôva a nga bo aya éyoñ Abraham a nga yene na ntyi’ane Wé ya jiane Sodome ô ne abé? Yéhôva a nji tyi’i nye nkobô. Ve a nga nyoñ éyoñe ya vô’ôlô nye nté a mbe a yo’é nye nleme wé, a sili’i fe nye minsili. Éyoñ éte Yéhôva a nga liti fe nye na a wô’ô nye; A nga yalane minsili mié mise a bela’ane bifia bi Abraham bibien, A nga kate fe nye na nge A koone ve bezôzôô be bôt awôme Sodome, A ye ke beta jiane tison éte. (Met. 18:22-33) Yéhôva a liti bia mbamba éve’ela valé mfa’a ya vô’ôlô, teke bo avôle ya yaa.
(Metata’a 19:24, 25) Éyoñ éte Yéhôva a nga noo soufre a nduan Sodome a Gomorrhe bi so’o yôp be Yéhôva; 25 ane a nga jiane minlam mite, a nje’ese ôse, a bôte bese be nga to minlam mite, a biôm bise bi nga faa si.
w10 15/11-F af. 26 ab. 12
Yéhôva a ne Njô a Tate wongan!
12 Bi ne tabe ndi na Yéhôva a mbeme liti na nnye fo’o a yiane jôé. A ye ke jibi mbia be mam nnôm éto; bia yeme fe na bi nga nyiñe melu ya asu’ulan. Yéhôva a nga jiane mbia be bôte ndône mendim, a nga tyame Sodome a Gomorrhe, a nga jiane fe Pharaon a nkane bita wé. Sisera a nkane bita wé, to’o Sanchérib a nkane bita wé be nji be ngule ya bo Nyô a ne Ngul Ése jôm éziñ. (Met. 7:1, 23; 19:24, 25; Nk. 14:30, 31; Bm. 4:15, 16; 2 Bb. 19:35, 36) Bi ne ñhe tabe ndi na Yéhôva Zambe a ye jiane bôte bese ba biasé éyôlé jé, a ba bese ba tibili Bengaa bé éyoñe jia ya biyoñe bise. Nde fe na, den bia yene mendeme mese ya amane ya mbia émo nyi avale Yésus a nga jô.—Mt. 24:3.
Enjeñané bidima bi mame ya Kalate Zambe
(Metata’a 18:1) Ane Yéhôva a nga yené be nye bebé bechêne be Mamré, éyoñ a nga to si mbé ya nda éndelé jé zañe môs.
(Metata’a 18:22) Ane bôte bete be nga kôñelan a kôlô vôm ate, a ke mfa’a ya Sodome; ve Abraham a nga li’i a tele asu Yéhôva.
w88 15/5-F af. 23 ab. 4-5
Ye môta binan a tameya yene Zambe?
Éyoñe ji bi ntoo ngule ya wô’ô amu jé Yéhôva a mbe a bela’ane beéngele na be zu kobô bôte nseñe jé. Amu na beéngele bete be nga kate Abraham ve jame Yéhôva a nga jô be na be zu kate nye, jôm ete je nlañe ya Bible wo jô na: “Yéhôva a nga yené be nye”—Metata’a 18:1.
Te vuane na, beéngele Zambe a mbe a lôme’e be mbe be kate’e foé Jé, fo’o v’ane téléphone nge ke radio a bo na môt a wô’ô mame bia kate nye bi too ôyap. Nalé a bo na bi wô’ô amu jé Abraham, Moïse, Manoach be mbe be laan a beéngele fo’o v’ane ba laan a Zambe émien. To’o mbôle bôte bete be mbe be yene’e beéngele bete, a duma Yéhôva é mbe é yené’é be be, be nji be ngule ya yene Zambe. Ajô te nde, éfus éte ja sôane ki mejô me nlômane Jean ma: “Teke môs môte wua a nga yene Zambe.” (Jean 1:18) Bôte bete be mbe be yene’e beéngele Zambe a nga lôm sa ke Zambe émien.
(Metata’a 19:26) Ve minga [Lot] a nga lôbô mvus, éyoñ a nga tôñe nye, ane a nga veñesan ako’o nku.
Volô’ô bôte bevo’o na be jibi minju’u miap
3 Lot a nga nyoñ angônda mbia ntyi’an, a nga tobe na a ke nyiñe Sodome, vôm bôt be mbe be bo’o nnyé mam. (Lañe’e 2 Pierre 2:7, 8.) Akum é mbe fo’o tison éte abui, ve ntyi’ane ya ke nyiñe wôé ô nga soo Lot beta minjuk. (Met. 13:8-13; 14:12) Minga wé a nga taté na a nye’e tison éte, a taté fe na a late ngbwa a bôte ya été, ane a nga su’ulane bo Zambe melo. A nga wu éyoñe Zambe a nga jiane Sodome. Bengo be Lot bebaé ki? Be mbe be bili atiñ aluk a bôte ya Sodome, bôte bete fe be nga wu éyoñ Zambe a nga jiane Sodome. Lot a nga jañele nda jé, akume dé ése, a jame da dañe mintaé é ne na, a nga dimili fe ngal. (Met. 19:12-14, 17, 26) Nté Lot a nga tôbane minju’u mite mise, ye Yéhôva a nga ngbwe’e nye? Momo.
Nlañane Kalate Zambe
(Metata’a 18:1-19) Ane Yéhôva a nga yené be nye bebé bechêne be Mamré, éyoñ a nga to si mbé ya nda éndelé jé zañe môs. 2 Ane a nga bete mis a yen, a teme na, befam bela be ntele nye asu: éyoñ a nga yene be, a nga kôlô mbi mbé nda éndelé a ke tôbane be, a buti asu si, 3 a jô na: “A Tat, m’aye’elane wo, nge me yeneya mvam mise môé éyoñe ji, te ji’a lôt mbo ésaé wôé: 4 be tame zu bone mendim a sôpe mia mebo, mi wo’an élé si: 5 m’aye zu fe ôfufuse fembé, mi tame ve minlem ngu; wôna mi aye ke ôsu: amu mi kuiya be mbo ésaé wônan.” Be na: “Bo’ ane w’ate jô.” 6 Ane Abraham a nga ji’a ke nda éndelé été be Sara, a jô na: “Kôme’ nte’an avut bisua bila avô, ô fule de, a bo mimaman.” 7 Ane Abraham a nga ke mbi mbam binyaka, a bi mon ényaka a mbe nte’an a mvaé, a ve nye mbo ésaé; ane a nga ji’a kôme nye. 8 Ane a nga nyoñ mbon, a menyañ, a mon ényaka a nga kôm, a telé be bie; ane a nga tebe be fefe élé si, ane be nga di. 9 Ane be nga jô nye na: “Minga wôé Sara a ne vé?” Nye na: “A ne nda éndelé.” 10 Ane a nga jô nye na: “M’aye fo’o bulane be wo mbu ya yat, éyoñ mbu ji; ô lô, minga wôé Sara a ye biaé mona fam.” Sara a nga wôk, a tele mbé nda éndelé ô mbe nye mvus. 11 Éyoñ éte Abraham ba Sara be nto minnôm, benya bemvendé be bôtô; Sara a nji fe beta bo mame ya binga. 12 Ane Sara a nga woé nlem été, a jô na: “Éyoñ me nto nnôme ji, ye m’aye beta wô’ô mvaé, tate wome ke mvendé?” 13 Ane Yéhôva a nga jô Abraham na: “Amu jé Sara a te woé, a jô na, ‘Ye m’aye fo’o biaé mon, me nto nnôm?’ 14 Ye Yéhôva a ne kate bo jam? M’aye bulane be wo ane m’ate jô, éyoñ mbu ji, mbu ya yat, a Sara a ye biaé mona fam.” 15 Ve Sara a nga kat, a jô na: “Me nji woé;” amu a nga ko woñ. Ane a nga jô na: “Momo, ve w’ate woé.” 16 Ane bôte bete be nga kôlô si vôm ate, a lôbô mfa’a ya Sodome: a Abraham a nga ke nsamba wop, a ke litane be zen. 17 Ane Yéhôva a nga jô na: “Ye m’aye solé Abraham jam m’abo; 18 amu na Abraham a ye fo’o bo ayoñ e ne anen a ngu, a meyoñe mese ya si nyô m’aye yen ébotan be nye? 19 Amu me yemeya nye, ajô te a ye ve bone bé a nda bôte jé j’aye tôñe nye atiñ, na, be ba’ale zene Yéhôva, a bo zôsô a nya ntyi’ane mejôô; nde te Yéhôva a ye bo ngule ya bo Abraham jam a nga jô ajô dé.”
NGONE BAA 24–NGONE LALE 1
BIDIMA BI MAME YA KALATE ZAMBE | METATA’A 20-21
“Yéhôva a tôé mengaka’a mé kom ése”
(Metata’a 21:1-3) Ane Yéhôva a nga zu jome Sara aval ane a nga jô, ane Yéhôva a nga bo Sara aval ane a nga kobô. Ane Sara a nga nyoñ abum, a biaé Abraham mona fam, éyoñ éte a nto [nnôm], bebé mbu Zambe a nga kobô nye. Ane Abraham a nga yôlé mona fame wé a nga bialé be nye jôé na, Isaac, nyô Sara a nga biaé nye.
wp17.5-F af. 14-15
Zambe a nga yôlé nye na “Ngone njô bôt”
Ye vioé Sara wo liti na a nji be a bili mbunan? Momo. Bible a jô na: “Amu mbunan, ja’ana Sara émien a nga nyoñ ngule ya biaé mvoñe bôt éyoñ éte a lôteya miaé, amu a nga yene nyô a nga tiñeti, môte ya tôé atiñ.” (Behébreu 11:11) Sara a mbe a yeme’e Yéhôva; a mbe a yeme’e na a ne ngule ya tôé ngaka’a jé. Za ya bebia a ne jô na a nji kômbô bi mbunan ane Sara? Bia yiane ve ngule ya tu’a yeme Zambe. Nalé a ye volô bia na bi kôme wô’ô na Sara a mbe a bili beamu ya bi aval mbunan ete. Yéhôva a yeme ba’ale élat, a tôé mengaka’a mé mese; biyoñe biziñ a bo de avale bi nji be bi buna’an, bi nga jibi woé amu bi ne fe’e ne vema!
“VÔ’ÔLÔ’Ô TYIÑE JÉ”
Sara a nga biaé mona fam e zu koone a ntoo mimbu 90, nalé a nga bo na a bu’ubane mbamba jam a nga yange ayap. Abraham nye a mbe a ntoo mimbu 100! Nde be nga yôlé mon ate na Isaac avale Zambe a nga jô be, éyôlé éte ja tinane na “vioé.” Tame fas, ye ô lôô Sara a te’eya, ve a ne njalan a mevak; éyoñ éte a jô na: “Zambe a wolôya ma; môt ase a ye wôk, a ye fe fulane me vioé.” (Metata’a 21:6) Étua das ete é nga yiane jalé nleme wé a mevak ényiñe jé ése. Ve dase Yéhôva a nga bo nye le ja ye fe soo nye mimbe’e.
Éyoñe Isaac a nga bi mimbu mitan, nda bôt é nga bo abôk môse be nga tyili nye mebé. Ve bôte bese be nji wô’ô de mvaé. Kalate Zambe a kate bia na Sara a nga “yene” ane Ismaël mone Agar a bili mimbu 19 a kpwe’ele’e Isaac. A nji be ve zezé éngbwañ. Nlômane Paul a nga su’ulane tili a ngule ya mbamba nsisime na Ismaël a mbe a tibili’i Isaac. Éyoñe Sara a nga yene jam ete, a nga yeme na mboan ôte ô nji bo mvo’é asu mone wé. Sara a mbe a kôme’e yeme na Isaac a nji bo ve mone wé étam; Yéhôva a mbe a sôñe’e ngume jam asu dé. Ane a nga bi ayo’o nleme ya ke kate Abraham jame Ismaël a bo Isaac. A nga jô jô nye na a titane Agar ba Ismaël.—Metata’a 21:8-10; Begalate 4:22, 23, 29.
Nde Abraham a nga bo aya? Kalate Zambe a jô na: “Ane Abraham a nga dañe wô’ô jam ete abé amu mone wé.” A mbe a nye’e Ismaël, nye’an ôte ñwô ô nga kamane nye na a yene mam avale da yian. Ve Yéhôva nye a yeme jame da boban. Nde a tyi’i na a zu volô nye. Nlañ wo ke ôsu a jô na: “Ve Zambe a nga jô Abraham na: “Te wô’ô jam ete abé amu mongô ate, a amu mbo ésaé minga wôé; mam mese Sara a jô wo, vô’ôlô’ô tyiñe jé; amu mvoñe ya be Isaac j’aye lobane na, mvoñe bôte jôé. Nalé fe m’aye bo mon mbo ésaé minga ayoñe bôt, amu a ne fe mvoñe jôé.” Yéhôva a nga bo nye ngaka’a na a ye toñe Agar ba Ismaël. Ane Abraham a nga bo Yéhôva mewôk amu a mbe a bili mbunan.—Metata’a 21:11-14.
(Metata’a 21:5-7) Abraham a mbe mimbu ntete wua éyoñ a nga biaé mone wé Isaac. 6 Ane Sara a nga jô na: “Zambe a wolôya ma; môt ase a ye wôk, a ye fe fulane me vioé.” 7 A nga jô fe na: “Za a nga ye jô Abraham na, ‘Ye Sara a ye nyia bon?’ Amu me biaéya nye mona fam, a nto [nnôm].”
(Metata’a 21:10-12) Ajô te a nga jô Abraham na: “Tita’an mbo ésaé minga nyô ba mone wé: amu mona fame ya mbo ésaé minga nyô a ye bo éjian, ba mone wom Isaac.” 11 Ane Abraham a nga dañe wô’ô jam ete abé amu mone wé. 12 Ve Zambe a nga jô Abraham na: “Te wô’ô jam ete abé amu mongô ate, a amu mbo ésaé minga wôé; mam mese Sara a jô wo, vô’ôlô’ô tyiñe jé; amu mvoñe ya be Isaac j’aye lobane na, mvoñe bôte jôé.”
(Metata’a 21:14) Ane Abraham a nga kôlô si ésala tyé, a nyoñe fembé a nde’e mendim, a ve bie Agar, a beté nye bie étu, a kee nye mon, a suu nye a ke: ane a nga kôlô, a ke a ndeñe [nkôte si] ya Beer-Schéba.
Enjeñané bidima bi mame ya Kalate Zambe
(Metata’a 20:12) Ajô afe di, a ne fo’o kale jam, ngone tate, ve a nji bo ngone nane; ane a nga bo minga wom.
wp17.3-F af. 12, ayemé
“Ô ne abeñe minga”
Sara a mbe fo’o kal Abraham. Ba nye be mbe be bili ésa wua Térach, ve môt ase a bili nyia wé. (Metata’a 20:12) Avale meluk ete e nji yiane den; e ne nya mfii ya yeme na mam me nji bobane den avale me mbe me boba’an éyoñ éte. E zu koene metyi ya nsem (ma Adam ba Ève be nga kôé bia) me ngenane teke bo ngul ane me ntoo den. Menyule map me mbe me ngenane ngul, jôm éte nje bibu’a ya nda bôte jia bi mbe ngule ya lu’an, teke bo na mbia b’akon be kôéban. Mame me nga tyendé mvuse bebé mimbu 400, amu bôte be nji be be beta nyiñ ayap. Éyoñ éte, Atiñe Moïse é nga tyili alu’u zañe bibu’a ya nda bôte jia.—Lévitique 18:6.
(Metata’a 21:33) Ane Abraham a nga bé élé tamarisc Beer-Schéba, a loone jôé Yéhôva, Zambe ya nnôm éto, vôm ate.
w89 1/7-F af. 20 ab. 9
Bôte bese ba kômbô bo bemvôé be Yéhôva ba yiane vu Abraham
9 Éyoñ éte Abraham a nga bo jam afe da liti na a bili mbunan. Kalate Zambe a jô na: “Vôm ate a nga lôñe Yéhôva autel.” (Metata’a 12:7) Nalé a tinane na Abraham a nga ve éyem metuna’a, amu na éfia ya nkobô Hébreu be nga kôñelane na “autel,” ja tinane na, “vôme ba bo metuna’a.” Abraham a nga bo avale jam ete bevôme befe ya si éte, mfa’a ya liti na a mbe a bili mbunan. A nga ‘loone fe jôé Yéhôva.’ (Metata’a 12:8; 13:18; 21:33) Éfia ya nkobô Hébreu be nga kôñelane na “e loone jôé” ja tinane fe na, “e tot (e kañete) jôé.” Nda bôte Abraham a bôte ya Canaan be nga yiane wôk ane a kañete jôé Yéhôva a ayôñ ese. (Metata’a 14:22-24) Aval ane Abraham, bôte bese ba jeñe na ba bo bemvôé be Zambe ba yiane loone jôé dé a mbunan ôse. Nalé a tinane na, ba yiane kañete ajô dé, mfa’a ya ve “metuna’a ya ékaña’a be Zambe biyoñe bise, e ne na, ébuma ya biyaé bi amem mfa’a ya jôé dé.”—Behébreu 13:15; Beromain 10:10.
Nlañane Kalate Zambe
(Metata’a 20:1-18) Ane Abraham a nga kôlô vôm ate a ke dulu mfa’a si ya Sud, a ke tabe zañe Kadès a Schur; ane a nga tabe Guérar. 2 Ane Abraham a nga veñ ajô Sara minga wé na: “A ne kale jam;” ajô te Abimélec njô bôte ya Guérar a nga lôme bôt be ke nyoñe Sara. 3 Ve Zambe a nga kui be Abimélec biyeyem alu, a jô nye na: “Ô lô, ô nto ve mbim, amu minga ô nga nyoñ; amu a ne nga fam.” 4 Éyoñ éte Abimélec a ngenan te nambe nye: ane a nga jô na: “A Tat, ye w’aye wôé ja’an ayoñ e ne zôsô? 5 Ye émien a nji kate me na, ‘A ne kale jam?’ Minga fe, émiene fo’o, a nga jô na, ‘A ne ndôme jam.’ Me boya jame di a zôsô ya nlem, mo mame fe teke bijô.” 6 Biyeyem bite, mbie Zambe a nga jô nye na: “Ya, m’ayeme na, ô boya jame di a zôsô ya nlem, ma fe me nga kame wo ô za bo me abé: jam ete me nga bo te yebe na, ô nambe nye. 7 Ajô te bula’ane môt ate minga wé éyoñe ji; amu a ne nkulu mejô, nde a ye ye’elan ajô dôé, a w’aye nyiñ: nge ô bo te bulane nye, yeme’e na, w’aye fo’o wu, womien, a bôte bôé bese.” 8 Ane Abimélec a nga kune kôlô si mam me tyé, a loene bebo bisaé bé bese, a kañete mam mete mese melo map: nde bôte bete be nga dañe ko woñ. 9 Ane Abimélec a nga loen Abraham, a jô nye na: “Za jam ô nga bo bia? Me nga bo wo abé vôm mbé, w’azu beta mbia jam be ma a ayoñe dam? Ô nga bo me avale mam me nji yiane boban.” 10 Abimélec a nga jô fe Abraham na: “Za jame ô nga yen, w’abo avale jame di?” 11 Ane Abraham a nga jô na: “Me nga funa ko na, môt a nji ko Zambe woñ afôla di; a b’aye wôé me amu ajô minga wom. 12 Ajô afe di, a ne fo’o kale jam, ngone tate, ve a nji bo ngone nane; ane a nga bo minga wom: 13 A nga bo na, éyoñ Zambe a nga vaa me nda ésa wom me ke m’andeñ, me nga jô nye na: ‘Mvam w’aye bo me nje nyô: vôm ase bi aye kui, jô’ ajô dame na, “A ne ndôme jam.”’” 14 Ane Abimélec a nga nyoñe mintômba a beyôm binyaka, a bebo bisaé, befam a binga, a ve be Abraham, a bulane fe nye minga wé Sara. 15 Ane Abimélec a nga jô na: “Tame yen, si jame nyô: tabe’e vôm w’anye’e.” 16 Ane a nga jô Sara na: “Tame yen, me veya nyo ndôm bifase bi argent toyini wua: ô lô, jôm éte é ne jôm j’abuti wo mis mfa’a ya ba bese mia be be mi to; ô nto mvo’é mise me bôte bese.” 17 Ane Abraham a nga ye’elane Zambe: ane Zambe a nga saé Abimélec, a minga wé, a binga be nga bo nye bisaé; ajô te be nga biaé bon. 18 Amu Yéhôva a nga dipe fo’o mebum mese ya nda Abimélec, amu ajô Sara, nga Abraham.