Ariñahani le lunbei lakutihóun lidan adamuridaguni Habagari Kristiánugu luma Heseriwidun
4-10 LIDAN SISI-HATI
ARUFUDAHANI GEBEGITI TÍDANGIÑETI BÍBÜLIA | MÁRÜKOSU 15, 16
“Profesía burí le agunfulirubei luagu Hesusu”
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Mr 15:24, 29
kaba lan hádangiñe eredera tau ladaüragun: Lidan abahüdaguni le lídanbei Huan 19:23, 24, ariñawagúati saragu amu katei le mariñawagúnti lidan le líbiri Ewanhéliu: aba háhurerun súdaragu rómana ubunuruni tuagu ladaüragun Hesusu, adüga hagía gádürü fánreinti tau lun hafanreinhanu haganagua, aban lun kada aban, keiti mabusenrun hamá meha haheiridagunu gamisa to ladaürüboun tábugiñe to tíbiri ladaüragun, aba háhurerun ubunuruni tuagu lun harihini kaba lan agañeiroun. Ítara liña lagunfulirun profesía le lídanbei Sálumu 22:18. Genegeti hechu hamá meha súdaragu eredera tau ladaüragun gürigia le siádiwaalibei lun lounwen. Ligía aba lubéi meha hagidaruni burí lumegen tuma ladaüragun luéi lubaragiñe háfaruni, adüga ítara lúntima wuriba lan lasandiragun gürigia ligía lungua.
aba hánhinhani hachügü: Adimureheina meha hadügei gürigia lira, lun hadügün bula luma lun harufudun iyereehabúni. Míchugunga fe hagunfulirei gürigia ha ásügürübaña ñéingiñe profesía le lídanbei Sálumu 22:7.
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Mr 15:42, 43
Hosé: Arufudati ámuñegueinarügü lan katei le hariñagubei abürühatiña Ewanhéliu luagu Hosé luagu múaradun hamá meha hámagua lubá habürüdüni hani Ewanhéliu. Aban meha aguburahati liseinsuna gumadi Matéu ani ariñagati aban lan meha “wügüri rísiti” Hosé. Abürühati meha Márükosu asaminareina hawagun rómana, ani ariñagati aban lan meha “wügüri inebewati hádangiñe liñun-agei lúrudu” Hosé ani agurabaha lani lan meha lagumeserun Larúeihan Bungiu. Ánheinti Lúkasi, aban surusia gudemehabuti, ariñagati aban lan meha wügüri buiti ani richaguati Hosé le magundanbei lau wuribani le hadügübei lílana liñun-agei lúrudu lun Hesusu. Huanrügüñein ariñaga aramudaguarügü lan meha lafalarei Hosé Hesusu “ladüga lanufude hawéi huríu” (Mt 27:57-60; Mr 15:42-46; Lk 23:50-53; Hn 19:38-42).
Darí wamá pérüla lánina lichú aau
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Mr 15:25
Ladaünrün nefu binaafin: Ariñagatiña saragu gürigia múaran lan abahüdaguni le luma le lídanbei Huan 19:14-16, ñein lubéi lariñaga amidirugu lan lederegerei Pilatu Hesusu houn huríu lun háfaruni. Lau sun mafuranguagüdün tani Bíbülia katei le sunsuinagubei, anihein saragu katei le lunti gabaroun wamani. Dan le tayanuhan gádürü líburu lani Ewanhéliu luagu dan le ídanbei lasusereda katei lidan lagumuhóun weyu le laubei Hesusu abagarida ubouagu, ariñaga tumuti ligiaméme. Kéiburi luagu harugaali lan meha dan le hóundaragunbei hábutigu fádirigu lun hederegeruni Hesusu lun gumadimati rómana Ponsiu Pilatu (Mt 27:1, 2; Mr 15:1; Lk 22:66–23:1; Hn 18:28). Ani ariñagati Matéu, Márükosu luma Lúkasi aba lan meha laburigadun “lúmagiñe amidirugu darí ladaünrün ǘrüwa rábounweyu” dan le aniha lubéi Hesusu luagu wagabu (Mt 27:45, 46; Mr 15:33, 34; Lk 23:44). Mosu giñe gabaroun wamani añahein lan meha asaminarutiña lúmagiñe lan labeichún gürigia le siádiwaalibei lagumesera lafarún. Ani inarüni, lugundun anihein meha dan hanarime lan hagayuahan luagu gürigia darí lun háfaruni hilagubei. Hanarimeti meha habeichuni Hesusu darí lun mosu lan líderaguni aban wügüri anügei wagabu (Lk 23:26, TNM; Hn 19:17, TNM). Anhein saminawa lubéi gumese hamani meha súdaragu háfaruni Hesusu lúmagiñe habeichuni, yuuti lun lasaminarúniwa sügǘ lan átiri oura lúmagiñe habeichuni darí hádaraguni luagu wagabu. Úarati lira luma le lariñagubei Matéu 27:26 luma Márükosu 15:15, le ñein lubéi liridúa bián katei le: labeichún Hesusu luma lafarún hilagubei. Ligía gayara lubéi gunfuranda wamani ka lan uagu ámuñegueinarügüti lubéi oura híridun abürühatiña según le hasaminarubei ligía lan hagumeserun gürigia áfarei Hesusu. Afuranguagüda lumuti lira ka lan uagu hénrengu lubéi meha lun Pilatu lafiñeruni hilá lan Hesusu murusun dan lárigiñe ládarawagun luagu wagabu (Mr 15:44). Héchutiña meha giñe ha abürüdübarun Bíbülia afanreinhei oura lidan gádürü fánreinti le adurarubei ǘrüwa oura, ítara kei meha hadügüni guñoun. Ligía gibe lubéi wéiyaasu liridún ladáün ǘrüwa, ladáün sisi, ladáün nefu o amidi lúmagiñe labouchun Weyu ladáün sisi binaafin (Mt 20:1-5; Hn 4:6; Adü 2:15; 3:1; 10:3, 9, 30). Lunti giñe gabaroun wamani ua lan meha ni kata hama gürigia le ídanti gayara lan harihini oura, ligía aba lubéi meha hariñaguni oura le hasaminarubei, kei lasuseredun lidan Huan 19:14 (Mt 27:46; Lk 23:44; Hn 4:6; Adü 10:3, 9). Lidan fiu dimurei: ayanuhati Márükosu luagu labeichún Hesusu dan le layanuhanbei luagu lafarún, ánheinti Huan, luágurügüñein dan le ídanbei ládarawagua Hesusu luagu wagabu layanuha. Luéigiñe amu oubaü, gayaraati giñe layanuhaña lan meha Márükosu luma Huan luagu ǘrüwa oura le lidurabei dan le ídanbei lanüga sügǘ ligía fulasu, mama luagu susere lan lidan ítaga oura. Mariñagun lumuti giñe Huan kátima lan oura lasusereda katei le, ariñagarügüti “dan amidihali”. Afuranguagüda lumuti ariñahani le ka lan uagu ámuñegueinarügü lubéi oura le iridúbei lidan burí abahüdaguni le. Lagumuhóun, lau amu lan oura le líridubei Huan tidan líburu to labürüdüboun saragu irumu lárigiñe, arufudati mama lan meha láguyuguagüdüñein le labürühabei Márükosu lidan lani Ewanhéliu.
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Mr 16:8
ladüga hanufude: Arufudati abürüdǘni burí le binadutimahalibei lau lan dimurei le lídanbei bérusu 8 lagumuchei Márükosu lani Ewanhéliu. Añahein saminatiña sódiniyati lan agumuchagülei le lun lafiñerúniwa ligía lan labürüdübei Márükosu lúmagiñe furumiñeti dan. Mébunati lun lasaminarúniwa lira lugundun ítara liña ligaburi labürühan Márükosu. Dandu Heronimu kei Eusebiu, bián sásaamu ha awinwandubaña lidan sígulu gádürü, úaratiña luagu gumú lani Márükosu lani Ewanhéliu lau dimurei “ladüga hanufude”.
Lidan saragu abürüdǘni güriegu luma ásügüragüdüni lidoun burí amu iñeñein, rúati aban agumuchagülei migifeti luma aban le chátiti lárigiñe le lariñagubei bérusu 8. Fuati agumuchagülei le migifebei (le ñein lubéi duusu bérusu) lidan Abürüdǘni Alehandüríana, tidan Líburu Abürüdǘtu lau Úhabu to gíriboun Ephraemi Syri Rescriptus luma tidan Líburu Abürüdǘtu lau Úhabu to gíriboun Beza Cantabrigense (súngubei lídangiñetu sígulu seingü). Fuati giñe tidan Vulgata latina, tidan Peshitta síriana luma lidan abürüdǘni le unbei hagúara Síriana Kuretonianu. Ánheinti tidan bián abürüdǘni güriegu to lídangiñetu sígulu gádürü to gíriboun Sinaína luma Batikánu, máfuachunti agumuchagülei migifeti le. Úati giñe tidan Líburu Abürüdǘtu lau Úhabu Sinaína Síriana (to lídangiñetu sígulu gádürü o seingü) ni lidan ásügüragüdüni binadutimahali le adügǘbei tídangiñe lani Márükosu Ewanhéliu lidoun iñeñein koptu saidiku (le adügǘbei lidan sígulu seingü). Lidan giñe bérusu 8 lagumucha lani Márükosu Ewanhéliu le binadutimahalibei lidan iñeñein arüméniana luma yorüyánu.
Lidan fiu abürüdǘni güriegu luma burí amu ásügüragüdüni lidoun amu iñeñein le lárigiñebei lira, fuati aban agumuchagülei chátiti ani fiúrügüñein laini dimurei lidan. Anihein biángubei agumuchagülei le tidan Líburu Abürüdǘtu lau Úhabu to gíriboun Rehiu, to adügǘboun lidan sígulu widü, ani ru hamuti agumuchagülei chátiti furumiñe. Lubaragiñe kada agumuchagülei, rúati aban abürüdǘni le ariñagubei luagu lau sun lan añahein hamá saragu sásaamu ha ánhatiña lun le ariñawagúbei lidan bérusu burí ligía machourunwa lan luagu. Tidan Bíbülia garifuna bérusurügüñein 9 darí 20 áfuacha lidan fánreinti le.
BÉRUSU 9 DARÍ 20 LE TÍDANBEI BÍBÜLIA TO
Mama tídangiñeti Lererun Bungiu dimurei burí le áfuachubei lárigiñe Márükosu 16:8. Le ñein lubéi lariñaga:
9 Lárigiñe lásaarun Hesusu lídangiñe óunweni, dimaasu binaafin, aba larufudagun lungua furumiñe tun María Mágüdalena, to meha ueiboun lasagara sedü sífirigu wuribatiña. 10 Aba tidin, aba tawisaruniña ha éibugubaña meha luma. Dan le tadarirunbáliña, hayahuahaña ladüga lanarime íruni hadan luagu lounwen. 11 Dan le haganbunbei luagu wínwanyaali lan, luagu ariha tani, mafiñentiña. 12 Lárigiñe, aba larufudagun Hesusu lungua houn bián hádangiñe ha meha éibugubaña luma; hóudiña áraabun. 13 Aba houdin, aba hawisaruniña ha híbiri; gama lumoun ni houn, mafiñentiña. 14 Lárigiñe, ligía larufudagun Hesusu lungua houn unsu disipulugu hagía dan le ñun hamá luagu dábula; aba ladeinhan houn luagu lilouguan hafiñen luma tidere hanigi, ladüga mafiñen hamá houn ha arihubalin lárigiñe lásaarun lídangiñe óunweni. 15 Aba lariñagun houn: “Heiba lidan sun ubóu apurichihei uganu luáguti asalbaruni houn sun gürigia. 16 Ha afiñerutiña luagu, badisei hagíame, hasalbaruba; ha mafiñentiña, hasiadirúaba. 17 Anihán seini le lunbei harufuduni ha afiñebaña nuagu: Hasagahaba sífirigu wuribatiña hawéi gürigia lidan niri, hadimurehaba amu dimurei luéi hererun; 18 ánhaña árügüda hewe háhaburugu o ánhaña lan ata katei le péisiniti, madügünbei wuribani houn; lanwoun sun lira, híchugubei háhabu hawagu sanditiña, ábame hareidagun”.
19 Lárigiñe ladimurehan houn, aba liñurúniwa Hesusu sielun, aba lañuurun luéigiñe lóunwenren Bungiu. 20 Aba háfuridun disipulugu, aba hapurichihani uganu luáguti asalbaruni lidan sun fulasu. Hesusuméme íderagua lumutiña, ani chóurugüdalei uganu le hapurichihabei lau milaguru le burí hadügübei.
11-17 LIDAN SISI-HATI
ARUFUDAHANI GEBEGITI TÍDANGIÑETI BÍBÜLIA | LÚKASI 1
“Ǘnabugu wamá kei meha María”
(Lúkasi 1:38.)
ia-S páh. 149 pár. 12
“Lidamun Nabureme Bungiu nuguya”
12 Anihagua ǘnabuguni luma gaganbadi le tarufudubei María adüga lun taweiridun hanigi lumutuniña Bungiu. Aba tariñagun lun Gabüriéli: “Lidamun Nabureme Bungiu nuguya; adügaléi le bariñagubei nau” (Luk. 1:38). Ǘnabutimati meha tanügǘniwa aban idamuni to nibureingiru hawéi ha híbiri; lúhaburuguñein meha tabureme tibagari sunsuinagubei. Ítara liña meha tasandiragun María tungua lúhaburugu Heowá, le Tabureme. Subudi tumuti meha gúnfuli lan Heowá hama ha gúnfulibaña luma ani labiniruboun lan anhein tadüga sun tiyaraati lun tagunfulirun lau dasi hénrenguti le ichugúbei tun, ligía meha chouru lubéi tasandiragun tungua luma (Sal. 18:25).
ia-S páh. 150, 151 pár. 15, 16
“Lidamun Nabureme Bungiu nuguya”
15 Areidúati óunabagülei le tíchugubei María tun Isawéli tidan Bíbülia lau saragu góunigi (aliiha huméi Lúkasi 1:46-55). Lídanrügüñein burí bérusu tídangiñeti Bíbülia le wadarirei ayanuhani migifetimati le tariñagubei María, le ídehabei lúntima wasubudirunu buidu. Kéiburi aban lan meha nibureintu geteingiraditu tuguya, arihúati lidan dimurei burí lánina alawahóuni le tariñagubei lun Heowá lun teteingiruni luagu líchuguni lubuidun chansi tun lun lúguchu tan Mesíasi. Arufuda lumuti giñe dimurei burí le tariñagubei derebugu lan meha tafiñen, lugundun ariñagatu gidá lániña Heowá ha gabafubaña lídangiñe haweirigun, íderagua laña gudemetiña ani ǘnabugutiña ha busenbaña heseriwidun lun. Arufudati giñe dimurei le tariñagubei luagu subudi tan meha Lererun Bungiu tun buidu lugundun íridatu lóugiñe 20 katei le lídangiñeti Abürüdǘni Ebüréu.
16 Menefánti hechu tan meha María adireira dan lun tararamagun asaminara luagun le tariñagubei Lererun Bungiu. Arufudatu meha ǘnabuguni lau himei tani lun Lererun lan Bungiu adimureha tuagu lubaragiñe tariñaguni tisaminan guánarügü. Ani larufudubei meha giñe irahü le aweiridubei turageirugu lidoun dan ligía igaburiméme le lau lásügürün dan, lugundun ariñagati: “Le narufudahabei, mama númagiñeti, lúmagiñeti le óunahabalina” (Huan 7:16). Agia wagía? Arufudatiwa giñe san aban inebehabu kei lira tuagu Lererun Bungiu dan le warufudahan houn amu? O himei wamuti warufudahani wasaminan guánarügü? Chóuruti buídubei lan wadüga lau wáyeihani tigaburi María.
Darí wamá pérüla lánina lichú aau
(Lúkasi 1:62.)
w08-S 15/3 páh. 30 pár. 6
Puntu méiniti tídangiñeti liliburun Lúkasi
1:62. Rédeiti giñe san Sakaríasi maganbunga dan lerederunbei mererunga? Uá, rédeirügüti mererunga. Lau sun álügüda hamani gürigia Sakaríasi “lau seini” ka lan iri labusenrubei líchugun luagu liráü, úati mini lan lira redei lan maganbunga. Másiñati aganba lani le tariñagubei lani weiriou luagu liri irahü. Aba funati hadügün gürigia somu seini lun Sakaríasi amuriaheina luma lun lariñaguni houn anhein gunda lubéi lau le tariñagubei lani weiriou. Ani kei adügǘwarügü lan lunya gayara lan layanuhan, arufudati lira merederun lan maganbunga (Luk. 1:13, 18-20, 60-64).
(Lúkasi 1:76.)
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Lk 1:76
Wabureme [Heowá, TNM]: Lidan profesía le iridúbei lidan libiaman fánreinti le lídanbei bérusu le, íridati Sakaríasi lídangiñe dimurei burí le áfuachubei lidan Isaíasi 40:3 luma Malakíasi 3:1. Lidan iñeñein le ídanbei labürüdǘwa bérusu burí le furumiñe, fuati liri Bungiu lidan gádürü létüra ebüréu (le subudiwabei lidan wañeñe kei YHWH). Íbini anihein lan burí abürüdǘni lidan güriegu le ídanti layusurúa dimurei Kýrios (Aburemei), bürǘ waali liri Bungiu lidan bérusu le ladüga fuá lan meha lidan Abürüdǘni Ebüréu.
baransehaba üma lubá Wabureme: Laransehabei meha Huan le abadiseihabei üma lubá Heowá lau lawisahan luagu anite lan Hesusu, lóunagüle Lúguchi le meha lunbei liabin ayanuha lidan liri Heowá (Hn 5:43; 8:29; ariha huméi abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu bérusu le lidan dimurei Wabureme [Heowá, TNM]).
18-24 LIDAN SISI-HATI
ARUFUDAHANI GEBEGITI TÍDANGIÑETI BÍBÜLIA | LÚKASI 2, 3
“Nibureintiña, héredagüdüñein san humadagua luma Heowá?”
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Lk 2:41
Ságüha irumu houdin lagübürigu: Lau sun meha mariñawagún lan lidan Lúrudu mosu lan houdin würiña Herusalén efeduhei Luéyuri Esefuruni, sagü meha irumu tidin María luma Hosé lidoun fedu le (Afu 23:17; 34:23). Mini lan lira, mosu lan meha haweiyasuhan hau haduheñu, ha agibeideinabaña eibu lásügürün dan, kéiburi 300 kilómeturu (190 maili) ñüdün giribuya.
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Lk 2:46, 47
álügüdaguaña: Lau ligaburi hasandiragun gürigia ha aganbubalin Hesusu houngua, rútiwa fe mama lan furumiñeguarügü álügüdahani, libe le hadügübei irahüñü lúnrügü hasubudirun, ladügübei Hesusu (Lk 2:47). Dimurei güriegu le ásügürawagüdübei ya kei “álügüdagua”, anihein dan layanuhaña lan luagu lounabún aban álügüdahani lau amu álügüdahani, kei burí lasuseredun lidan aban aguseruni (Mt 27:11; Mr 14:60, 61; 15:2, 4; Adü 5:27). Según hariñaguni abahüdagutiña luagu dan le sügühalibei, añahein meha hádangiñe máisturugu lánina relihión ha wéirigutimabaña erederutiña tidan ténpulu lárigiñe lagumuchun burí fedu lun harufudahan lidan aban lídangiñe barandá le wéinamutimabei tidan. Gayaraati meha hañuurun gürigia ñein lubadugiñe hagudi máisturugu hagía lun haganbahaniña luma lun hadügün álügüdahani houn.
wéiritu hanigi: Dimurei güriegu le ásügürawagüdübei ya kei “wéiritu hanigi” bürüwati lidan aban igaburi le arufudubei másügürün lan tueirin anigi ligía hawéi ani lóugiñeñein lan aban wéiyaasu ladügün lun hasandiragun houngua ítara.
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Lk 2:51, 52
lasigirun laumeme laganbadi: Lau labürüdǘniwa dimurei güriegu le lidan aban igaburi le arufudati merede lan ladügǘniwa, arufudati lau sun lan buga wéirigüda laaru lan Hesusu hanigi máisturugu ha ténpulurugubaña lau liibe lisubudin tídangiñe Lererun Bungiu, giribu lan hama lagübürigu hábiñoun merederunga larufudun ǘnabuguni lau lerederun lábugiñe hererehan. Súdinitimati meha gaganbadi lan Hesusu, sügǘ lau furumiñeguarügü amu irahü, ladüga mosu meha lagunfulirun lau sun le bürüwañubei lidan Lúrudu le ederegerúbei lun Moisesi machararunga (Afu 20:12; Gal 4:4).
Darí wamá pérüla lánina lichú aau
(Lúkasi 2:14.)
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Lk 2:14
darangilaü múarugu hadan gürigia ha ibihubalin lufulesein: Anihein burí abürüdǘni le ídanti lásügürawagüdüwa dimurei burí le kei “darangilaü ubouagu, fuleseihabu houn gürigia”, ani anuhein giñe Bíbülia to ídantu lásügürawagüdüwa dimurei burí le ítara. Íbini ítara, gíbetimati abürüdǘni arufuduti ligaburi lan lásügürawagüdün dimurei burí le tidoun Traducción del Nuevo Mundo buídubei. Lau meha awisahani le líchugubei ánheli le, mama meha lariñaguña gunda lan Bungiu hau sun gürigia meberesenga ka lan hagaburibei ni ida liña lan ligaburi hóuserun. Le labusenrubei lariñagun, gunda lan Bungiu hau ha arufudutiña afiñe hamá luagu tídangiñe sun hanigi, adügagua hagía houngua lánime Liráü disipulugu (ariha huméi abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu bérusu le lidan dimurei gürigia ha ibihubalin lufulesein).
gürigia ha ibihubalin lufulesein: Lídangiñe dimurei güriegu eudokía liabin dimurei “ha ibihubalin lufulesein”. Yúsuati dimurei eudokéu lidan Matéu 3:17, Márükosu 1:11 luma Lúkasi 3:22 (ariha huméi abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Mr 1:11), ñein lubéi labahüdawagúa le lariñagubei Bungiu lun Liráü siélugiñe dan le labadiseirunbei. Lau lira lidan wasaminan, dan le layusurún dimurei güriegu le (anthrópois eudokías) lidan bérusu le, layanuhóuña hawagu gürigia ha áubaña lagundaara Bungiu. Ligíati, mama meha lariñaguña ánheli le gunda lan Bungiu hau sun gürigia ha ubouagubaña. Háurügüñein gürigia ha afiñebaña luagu tau sun hanigi adügagua hagía houngua lánime Liráü disipulugu lagundaara. Inarüni anihein lan dan layusurún dimurei güriegu eudokía lun layanuhóun luagu hafuleseinhabu gürigia (Rom 10:1; Fili 1:15), íbini ítara, wéiriti layusurúniwa lun layanuhóun luagu lufuleseinhabu Bungiu —le hínsiñebei lun o le aubei lagundaara— o lun ladimurehóun luagu ligaburi ladügüni katei (Mt 11:26; Lk 10:21; Efe 1:5, 9; Fili 2:13; 2 Te 1:11). Tidan Septuahínta, yúsuati dimurei le lun layanuhóun luagu “lufulesein” Bungiu (Sálumu 51:18 [50:20, LXX]).
(Lúkasi 3:23.)
wp16.3-S páh. 9 pár. 1-3
Subuditi san hun?
Katei meha san lúguchibei Hosé?
Hosé, aban meha sarafangei nasarétüna le agüriahabalin Hesusu keisi liráü. Katei méhati lúguchibei Hosé? Lidan Ewanhéliu le labürüdübei Matéu hawagu linebanfangu Hesusu iridúati aban gürigia gíriti Hakobu, ánheinti lidan Ewanhéliu le labürüdübei Lúkasi “liráü Elí” áfuachubei ñein. Ka uagu liridúnbei ámuñegueinarügü iri? (Lúkasi 3:23; Matéu 1:16).
Abürühati Matéu: “Hakobu lúguchi Hosé”. Lau dimurei güriegu le layusurubei, arufudúati Hakobutima lan lúguchibei Hosé. Írida lumutiña Matéu sun ladügawagun Hosé, arufudei ítara, luagu garicha lan Hosé lun galagante lani lálana larúeihan Dawidi, ani garicha lan giñe Hesusu lun galagante lani ligiaméme ladüga lagüriahan lan Hosé ligía.
Ánheinti Lúkasi, abürühati: “Hosé, liráü Elí”. Gayaraati gunfurandawa lan dimurei le kei “libarimu”. Ariñawagúati aban katei ítarati lidan Lúkasi 3:27 luma 28. Ariñawagúati ñein liráü lan Nerí Salatiéli, ani le linarün katei Hekoníasi lúguchibei (1 Krónikasi 3:17; Matéu 1:12). Genegeti maríei lan meha Salatiéli tuma liráü Nerí, to ibidiñewabei tiri, ligíati, libarimu meha Nerí Salatiéli. Ítarameme, “liráü” meha Elí Hosé ladüga maríei lan tuma María, to liráü. Kei warihini, arufuda lumuti Lúkasi kátaña lan ladügawagunbaña Hesusu “keisi gürigia”, luéigiñe tóubadina María (Rómana 1:3). Arufuda tumuti lubeiti Bíbülia woun kátaña lan ladügawagunbaña Hesusu dandu tuéigiñe María kei luéigiñe Hosé, ani ídehati lira lun wafurendeirun saragu.
25 LIDAN SISI-HATI DARÍ 1 LIDAN SEDÜ-HATI
ARUFUDAHANI GEBEGITI TÍDANGIÑETI BÍBÜLIA | LÚKASI 4, 5
“Áyeiha waméi Hesusu lau mábürühan wamá lidoun óuchawaguni”
(Lúkasi 4:1-4.)
Samina humá ka lan igaburi lunbei harufuduni keisi gürigia
8 Tuguyaméme sádara layusuruboun Satanási lun lóuchaguni Hesusu lidan fulasu mageirawati. Kei le barühali lubéi Hesusu bián-wein weyu luma bián-wein áriebu méiginga, aba louchun Mafia lun lóuchaguni ladüga lamaali lan. Aba lariñagun lun: “Anhein Liráü bubéi Bungiu, saliguagüdabéi dübü le feinme” (Luk. 4:1-3). Biámañein meha katei gayaraati ladügüni Hesusu: ladügün aban milaguru lun lagalumaruni lilama o madügün lani. Subudi lumuti meha moun lumuti lan layusuruni lubafu lun lubuidun guánarügü. Íbini lamaali lan, súdinitimati lumadagua luma Heowá. Ligía lóunabunbei: “Tariñahare Lererun Bungiu: ‘Mámarügüba tau fein habagarida gürigia; habagariduba giñe lau hagunfuliruni dimurei le lariñagubei Bungiu’” (Luk. 4:4).
(Lúkasi 4:5-8.)
Samina humá ka lan igaburi lunbei harufuduni keisi gürigia
10 Ida liña meha layusurunu Satanási sádara to lun lóuchaguni Hesusu? “Aba larufuduni fulasu [“sun arúeihani”, TNM] le ubouagubei lun lidan aban. Aba lariñagun [Mafia] lun: ‘Níchugubei sun ubafu luma sun uéiriguni le bun’” (Luk. 4:5, 6.) Furanguti marihin lani Hesusu sun arúeihani luma uéiriguni le ubouagubei lau lagu. Adügarügüti Satanási lun larihini lidan aban arufudúni, saminati yebe Satanási busenbei lan Hesusu larihini sun uéiriguni le lúmabei. Aba lariñagun lun: “Ánhabu lubeiti áhuduragua nigibugiñe bánibei súngubei” (Luk. 4:7). Gama lumoun, mabusenrunti meha Hesusu lóuserun kei labusenrun Satanási. Ligía lóunabunbei: “Tariñahare Lererun Bungiu: ‘Lúnrügüba Bungiu le Babureme báhuduragua; ani lúnrügüba giñe beseriwida’” (Luk. 4:8).
nwtsty dibuhu luma bidéu
Tábulugu ténpulu
Másiñati barǘ lani Mafia Hesusu darí “tábulugu [o fulasu le íñutimabei tuagu] ténpulu” ariñaga ligía lun lun lachüüragun lungua ñéingiñe, íbini ítara, ibidiñewati kátima lan fulasu tibiti ténpulu ídounbei lanügei. Kei gayara lubéi layanuhóuña lan tuagu sun muna lau dimurei le ayusurúbei ya lun layanuhóun tuagu “ténpulu”, másiñati layanuhóuña lan tuagu dayarügubei, gayaraati meha rara liña lan Hesusu luagu tarigeirugu ténpulu le luágunbei suru luma oubaü le ñéingiñe lubéi laboucha weyu (1) o lidan furumiñeguarügü amu tarigeirugu ténpulu. Lun hamuga meha chügua lan lungua lídangiñe furumiñeguarügü oubaü le lídanbei fulasu ligía, hilati hamuga, ánheingubeirügü hamuga meha lesefura Heowá.
Samina humá ka lan igaburi lunbei harufuduni keisi gürigia
12 Mítaranti meha Hesusu kei Ewa, ruti aban buiti hénpulu woun lánina ǘnabuguni. Álugati meha Satanási lóuchaguni ábanya wéiyaasu lun ladügün somu katei lun taweiridun hanigi gürigia luma lun lóuchaguni Heowá, gama lumoun, subudi lumuti meha Hesusu larufuduña lanme barüguaü unguaü ítara. Ligía lóunabunbei furangu: “Tariñahare Lererun Bungiu: ‘Móuchaguabei Aburemei le Bubungiute’” (aliiha huméi Lúkasi 4:9-12).
Darí wamá pérüla lánina lichú aau
(Lúkasi 4:17.)
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Lk 4:17
liliburun profeta Isaíasi: Wein-gádürüñein ugudi (7.3 méturu) timigifen liliburun Isaíasi to adarirúboun yarafa lun Barana Hilaali ani disedüñein ubanaü lauti hara animaalugu le badülewati túmagua tidan, anihein giñe 54 sétanu abürüdǘni tidan le atouhóubei íñugiñe lun ǘnabun. Másiñati ítara liña lan meha timigifen líburu to meha akipurúboun tidan haligilisin huríu to Nasarétüboun. Lidan furumiñeti sígulu, mafanreinrawagúngiru meha líburu burí to tídanboun Bíbülia lidan burí kapítulu luma bérusu, ligía siñá lubéi meha lárügüdün Hesusu luéigiñe ídemuei lira lun láluahani fánreinti le labusenrubei laliirun. Íbini ítara, aba ladariruni le ñein lubéi lariñawagúa le labusenrubei laliihan, arufudati lira subudi lanu meha Hesusu Lererun Bungiu buidu.
(Lúkasi 4:25.)
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Lk 4:25
luagu ǘrüwa irumu dimí: Según 1 Urúeigu 18:1, awisahati meha Elíasi luagu láhuyuba lan meha huya “ǘrüwa irumu lárigiñe” máhuyun lan. Ligía añaheinhaña lubéi gürigia ariñagutiña sigene lani Hesusu le lariñagubei Furumiñeti Urúeigu. Gama lumoun, marufudunti Abürüdǘni Ebüréu ǘnabu lan luéi ǘrüwa irumu ladurarun máhuyun lan huya. Lau lariñagun “ǘrüwa irumu”, layanuhaña luagu ǘrüwa irumu le ásügürübei lárigiñe lasubudiragüdüni Elíasi lun Aabü máhuyunbei lan (1 Ur 17:1). Chóuruti lidan lan lidaani lumabeigan lichugúa awisahani le, le meha gayaraabei ladurarun sisi hati, ani másiñati durá lan lumabeigan ligía saragu dan lóugiñe le agurabúbei. Magumeserunti giñe huya áhuya lárigiñebei layanuhan Elíasi luma Aabü lidan lǘrüwan irumu, susereti lira darí lárigiñe larufuduni Heowá luagu Wübü Karümélu ligía lan Búngiubei inarüniti (1 Ur 18:18-45). Kei warihini, masigenerun lumuti dimurei burí le lariñagubei Hesusu ya ni le lariñagubei lamulen, le tiráü lúguchu, lidan Santiagu 5:17 dimurei burí le wadarirubei lidan 1 Urúeigu 18:1.