Ariñahani le lunbei lakutihóun lidan adamuridaguni Habagari Kristiánugu luma Heseriwidun
7-13 LIDAN ENERU
ARUFUDAHANI GEBEGITI TÍDANGIÑETI BÍBÜLIA | ADÜGAÜ 21, 22
“Adügüwalá lugundan Heowá”
bt-S páh. 177, 178 pár. 15, 16
Adügüwalá lugundan Heowá
15 Sun aniha lan Pábulu lúbiñe Felipe, ligía lachülürün amu idewenei inebewati: profeta Agabu. Subudihabútiña sun ha ñéinbaña lun profeta le, subudi haméi gúnfuli lan le lariñagubei luáguti aban óunwenbu ilamaü lidan lidaani larúeihan Külaudiu (Adü. 11:27, 28). Ligíati, másiñati álügüdagua hamá houngua: “Ka funa san gabügürübalin ñahoun? Ka funa san uganu lanügübei?”. Madireirun hamuti harihin luéi. Sódini, aba lagidaruni “lubelitin” o “lagürüga” (Versión Moderna), Pábulu luéi. Aban meha luwuyeri béliti lira, le aubei hagüraguei gürigia haranaagua ani huuti meha giñe lun hanaahan seinsu luma amu burí katei lidan. Tau timigifen fiesu gamisa tuguya lagüraguei Agabu lugudi guánarügü luma lúhabu, ábati líchuguni uganu hanarimeti le: “Lariñahare [s]ífiri [s]andu luagu ítara luba lan hagüraguni huríu labureme béliti le uburugu Herusalén, ábame hederegeruni houn ha mámabaña huríu” (Adü. 21:11).
16 Chóurugüda lumuti meha profesía ligía, lídiba lan apostolu Pábulu Herusalén. Arufudati giñe hederegerubei lan huríu Pábulu háhaburugun “ha mámabaña huríu”. Adügati profesía le lun lebelurun idiheri houn sun ha ñéinbaña. “Dan waganbuni katei le —liña Lúkasi—, wagía hama Sesaréana, aba wayumuragun lun Pábulu lun midin lan Herusalén. Aba lariñagun Pábulu: ‘Ka uagu hayahua, írudagüdana? Aransetina mámarügü lun nagürawagún Herusalén, aransetina giñe lun nounwen luéigiñe Nabureme Hesusu’” (Adü. 21:12, 13).
bt-S páh. 178 pár. 17
Adügüwalá lugundan Heowá
17 Dirá huméi sügǘ le hichügüwagu! Hayumuraguña sun íbirigu, Lúkasi haganagua, lun Pábulu lun lasansiruni le lasaminarubei ladügün. Aba tañuludagun lanigi lau larihini hínsiñe lan houn, nidiheri hamá ani hayahuña lan luagu, ábati lariñagun houn: “Ka uagu hayahua, írudagüdana?”, o “Hírudagüdüñadina!” (Nueva Versión Internacional). Íbini ítara, arufuda lumuti ichouruni lememe larufudubei houn íbirigu ha lídanbaña uburugu Tiru libügürü úabei lan adügüti lun lasansiruni laritagun, ni hayumuragun lun ni háguira. Ábarüga lafuranguagüdüni houn ka lan uagu mosu lubéi lasigiruni luéiyasun. Ma lueirin ganigi luma ichouruni le larufudubei! Ítara kei meha ladügüni Hesusu, aba lárügüdün ganigi ani aba lidin uburugun Herusalén (Ebü. 12:2). Lau sun mayumahan lani asufuriruni ligía, mosu lásügürün luéigiñe, ani ladügübei ladüga ariha lani lounwen luagu lafalaruni Kristu keisi aban lubuidun chansi.
bt-S páh. 178 pár. 18
Adügüwalá lugundan Heowá
18 Ka hadügübei íbirigu? Aba harufudun saragu inebesei lun le desidírü lubéi, kei larufuduni abahüdaguni: “Kei siñá wamani laritagun agañeira, aba wígiruni, aba wariñagun lun ladügǘniwa lugundan Bungiu” (Adü. 21:14). Hóuchaaña meha lun heredehani luéi lidin Herusalén, ani lau sun güreweibei lan meha houn, masigihaña meha eredehei. Aganba hamuti le lariñagubei houn ladüga gunfuranda hamani mosu lan ladügǘniwa lugundan Heowá, ábati masigi hamá éreda luagu. Gumese laali meha apostolu üma le lunbei lanügüni lidoun óunweni, ani ménrenguntimabei meha katei lun ánhaña máfaagun gürigia ha wéiribei hínsiñe lun lun hadügün lun lasansiruni lisaminan.
Darí wamá pérüla lánina lichú aau
bt-S páh. 184, 185 pár. 10-12
“Aganba huméi le lunbei nariñaguni hun nuéigiñegua”
10 Meredeti larufudun apostolu Pábulu gunfurandaü houn ha hímeibalin hasigirun afalara fiu lídangiñe échuni le lídanbei hani huríu relihión, kéiburi luéyuri emeraaguni o meiginiwa lan ítaga éigini (Rom. 14:1-6). Míchugunti giñe gumadi luáguti heresibirun wügüriña seini luagu hágubu; le linarün katei, Pábulu guánarügü arihibei lau leresibiruni Timotéu seini tuagu lóustarun luéi wuriba lan harihin huríu lun nibureinti le ladüga güriegu lan lúguchi (Adü. 16:3). Kei meha gabaroun lubalin Pábulu gürigia lan lunbei lanúadiruni anhein leresibiruba lubéi o meresibirunbei lan seini luagu lúgubu, según lariñaguni laritagun lun, ligía labürühanbalin dimurei burí le houn galasiana: “Málati weresibiruni seini luagu úgubu lumoun meresibirun wamani. Le busenwabei, [...] lun warufuduni afiñeni le wawagubei lau ínsiñehabu” (Gal. 5:6). Íbini ítara, anihein meha dan larufudúña lan lilouguan afiñeni lau lafalarúniwa échuni le. Kéiburi ka dan? Kéiburi dan le ladügüni gürigia lun lábugiñememe lan Lúrudu o dan le larufudahóun mégeiwa lan lun lánharun Heowá houn lubúeingu.
11 Lau sun meha iyeeni lan le ariñawagúbei luagu Pábulu, rúhali meha lira mederaaguagüdüni houn íbirigu huríu. Ligía híchugunbalin wéiyaaña lidan afiñeni adundehani le lun apostolu: “Añahein gádürü wügüriña ya wadan, gasu hagunfulirun aban daradu luma Bungiu. Barübaña búmagua, ábame barumadaguagüdün bungua hama ligibugiñe Bungiu según wagaburi, wagía huríu, fáyeibeime le hewesirubei lun hagunfulirun luma hadaradun; lárigiñeme gayaraahalime hásaruni hádiburi. Ítara luba harihini sun huríu luagu iyeeni lan le ariñawagúbei houn buagu, gúnfulirügütibu lan giñe luma lilurudun Moisesi kei lubudubu” (Adü. 21:23, 24).
12 Gayaraati hamuga meha lasigenehan Pábulu libügürü mama lan le ariñawagúbei luagu lébunabei turobuli ligía, le lan lueirin habadülerun kristiánugu huríu luagu le lariñagubei Lilurudun Moisesi turobulibei. Lubaragiñe lira, ánhati lun ladügüni le ariñawagúbei lun maweiringa larabachun luagun ábanmeme katei, madüraagunrügaali ligía somu lugumadin Bungiu lau ladügüni. Sügühali meha átiri dan lúmagiñe labürühani dimurei burí le: “Dan le haganaguañadina lan ha lábugiñebaña lilurudun Moisesi, rúguatina nungua lábugiñoun lúrudu ligía lun nagañeiruniña” (1 Ko. 9:20). Lau gaganbadi lan houn wéiyaaña lidan afiñeni ha Herusalénbaña lidan dan ligía, rúguati lungua “lábugiñoun lúrudu”. Ítara liña líchugun aban lubuidun hénpulu woun le ínchahabaliwa lun wídehan hama íbirigu ha anügübalin ubaraü lidan damuriguaü luma lun méredun wamá lun ladügǘniwa katei kei wasaminaruni ligía lan buídubei (Ebü. 13:17).
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Adü 22:16
hemenigiñu luagu Wabureme lun lachibuni bifigoun: O “chibabei bifigoun, ábameti bagúaruni liri”. Mama lidunari badisei achibubalin figóu, laguarúniwa liri Hesusu achibubalin, lidan amu dimurei, wíchuguni wafiñen luagu, arufuda wameime afiñeni ligía lau le wadügübei (Adü 10:43; Snt 2:14, 18).
14-20 LIDAN ENERU
ARUFUDAHANI GEBEGITI TÍDANGIÑETI BÍBÜLIA | ADÜGAÜ 23, 24
“Ariñawagúati luagu ítara liña lan kei aban igei le ínchahabaliña gürigia lun hebedaagun”
bt-S páh. 191 pár. 5, 6
“Manufudedabá”
5 Lidan dan lachülüra ídemuei le lun Pábulu, lugundun laruganbei, aba hebelurun hóugiñe bián-wein huríu “lidoun úarani lun háfaruni Pábulu hilagubei; aba háfiñurun lau íñaraguni luagu méiginbaña lan, matun hagíame ni kata darí háfaruni”. Kei aba lan “háfiñurun” háfaraali lan, arufudati lira, bunagua hamaali lan lidan haritagun. Saminatiña meha lábürühaba lan aban íñaraguni hawagun ánhaña mibihin háfaruni ladüga meha adügaaña lan aban áfiñuruni (Adü. 23:12-15). Gúndaatiña meha hábutigu fádirigu hama wügüriña wéirigutiña hadan huríu lau aransehani le adügǘbei libügürü hagúaragüdün luagu Pábulu lunya larufudagun lungua ligibugiñe Liñun-agei halurudun huríu lúntima hálügüdüni luagu duru le ichugúbei luagu, lun nege hachoururuni anhein inarüni lubéi. Ani aranseñu haba meha ha adügübalin áfiñuruni ǘmada lun hábürühan luagun danme lásügürün lun háfaruni hilagubei.
6 Ábati líchugun libase Pábulu —le ibidiñebei woun ka lan liri— fe tuagu sádara to esetirúboun lubá liyaurite ani aba lidin awisarei, ábati lóunahani apostolu le libase ayanuha luma gumadan Külaudiu Lisíasi (Adü. 23:16-22). Ma ganigi lan nibureinti le! Chóuruti hínsiñehabu lan Heowá houn nibureintiña ganigitiña ha máluahanbaña buiti hóunguarügü ani adüga hamuti sun hayaraati lun híchuguni Larúeihan Bungiu hama lumutuniña furumiñe lidan habagari.
bt-S páh. 192 pár. 10
“Manufudedabá”
10 Dan le hachülürünbei lau Pábulu uburugun Sesaréa, aba hígiruni lábugiñe haríaahan óunigirutiña tidan “palasiu to meha lábunaguboun Erodesi”, agurabahei hayabin láganiñu Herusaléngiñe íchiga lidurun (Adü. 23:35). Seingü weyu lárigiñe, aba lachülürün Ananíasi (fádiri le íñutimabei), úara hama wügüriña wéirigutiña hadan huríu luma Térütulu (“aban wügüri le subudihabúti lun lúrudu” o awogóu, le íchuguti duru). Gumese lumuti Térütulu liyanun lau lalawahani Félisi luagu burí katei buiti le adüga láalibei hawagu huríu, menefánti labimehañein lan lun buidu lan léiguadun lun. Lárigiñe, aba lásügürün lidoun le gabügürübalin ñeinhin, ábati lariñaguni dimurei burí le luagu Pábulu: “Anihán wügüri le [...] bereseti, leredera afanreinraguagüdaña huríu lidan sun fulasu; ligía giñe aban hádangiñe lichügüdinabei hadamurin nasarénugu. Álugati giñe lawiyedagüdünu ténpulu, aba lubeiti wárügüdüni”. “Ariñagatiña giñe huríu burí ha ñéinbaña luagu inarüni lan sun le lariñagubei Térütulu” (Adü. 24:5, 6, 9). Chóuruti weiri lan meha luriban duru le híchugubei luagu keisi aban wügüri le ínchahabaliña gürigia lun hiñuragun houngua luagun gumadi, keisi lichügüdina aban adamurini denchati luma kei aban gürigia le awiyedubarun ténpulu, gayaraabei meha ladügün lira lun lasiadirúniwa lun lounwen.
bt-S páh. 193, 194 pár. 13, 14
“Manufudedabá”
13 Anihán lubuidun hénpulu le lunbei wáyeihani anhein achülüra dan lun wanügǘniwa ligibugiñoun lúrudu lun waguserun luagu wafiñen ladüga hariñagun áganiñu marasualugu wawagu kéiburi lílana wamá somu “sétanu lánina relihión le denchati” o ínchaha wamaniña gürigia lun hiñuragun houngua luagu gumadi. Dan le layanuhanbei Pábulu, magumeserunti ariñageina dimurei le lánina abimehani lau libiaman igibu lun gumadan, kei ladügüni Térütulu. Íbini ítara, arufudati inebesei luma gálumaü. Ayanuhati giñe luéigiñegua furangu, lau ichouruni luma duari. Ayanuhati hawagu “huríu lóubawaguna Asia” ha íridahabalin luagu lawiyedunu ténpulu ani ariñagati machülürün hamá arufudagua houngua lidan aguseruni, agiribuha ligía luagu garicha lan ligibugiñe lúrudu lun lagagibudagun hama ñein lun laganbuni le lunbei hariñaguni luagu (Adü. 24:18, 19).
14 Ani létima súdinibei, mámanichun lan lau lafiñen. Ariñagaya lumuti lau ganigi afiñe lan luagu anihein lan águyuguni, lau sun meha arufudahani lan le adügübei lun hachagaragun gürigia dan le larufudagunbei lungua ligibugiñe Liñun-agei halurudun huríu (Adü. 23:6-10). Ka uagu líridunyabalin? Ladüga luágutima lan Hesusu lapurichiha luma luagu saragüda waali lan meha hádangiñe hilaaña, aban katei le unbei maha hamá láganiñu (Adü. 26:6-8, 22, 23). Ítara liña, luáguti meha afiñeni luagu águyuguni turobuli ligía, létima luáguti láguyugun Kristu lídangiñe óunweni.
Darí wamá pérüla lánina lichú aau
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Adü 23:6
fariséu au: Añahein meha subudihabútiña lun Pábulu haganagua gürigia ha ñéinbaña (Adü 22:5). Másiñati meha gunfuranda hamani lau lan lariñagun Pábulu “fariséugu nagübürigu”, layanuhaña lan luagu ábanmeme lan meha lafiñen hama lagübürigu. Subudi hamuti meha fariséugu ha lílanabaña Liñun-agei halurudun huríu aban lan kristiánu le arufuduti ubebeni Pábulu ani mama lan láluguña leferidiraguagüdüniña. Arufudati le uágubei layanuhóua, gayara lan gunfurandawa lan ka lan uagu lariñaga Pábulu fariséu lan ligía, íbini mama lan sunsuinagubei. Mafiñentiña meha saduséugu luagu águyuguni, ánheinti Pábulu hama fariséugu afiñetiña luagu. Lau lariñagun luougua luagu fariséu lan ligía, larufuduñein meha apostolu le anihein lan katei le ídanti úara lan hama fariséugu. Genegeti írida lani arufudahani ganügaati sigenei le, ladüga busén lan lun ñein hamá hádangiñe lílana Liñun-agei halurudun huríu árügüdütiña luéigiñe lóubadina ani ibiha lumuti (Adü 23:7-9). Dan lárigiñe, ariñagayati Pábulu aban katei ítarati luougua dan le layanuhanbei luéigiñegua ligibugiñe urúei Agürípa (Adü 26:5). Ariñagaya lumuti giñe aban lan meha fariséu ligía dan le labürühanbei houn kristiánugu ha Filipubaña (Fili 3:5). Súdiniti giñe ligaburi layanuhan luougua lidan Adügaü 15:5 dan le layanuhanbei hama amu kristiánugu ha meha giñe fariséugubaña luagu aban dan (ariha huméi abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Adü 15:5).
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Adü 15:5
Ñéinñanu hádangiñe hadamurin fariséugu: Genegeti añahein lan meha gürigia ha subudiwagiña kei fariséugu lau sun meha kristiánugu haaña lan (ariha huméi abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Adü 23:6).
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Adü 24:24
Durusíla: Tuguya meha agumuhóuniboun hádangiñe ǘrüwa würiña irahüñü ha lisaanigubaña Erodesi Agürípa I, le uágubei layanuhóua lidan Adügaü 12:1. Kéiburi lidoun irumu 38 tágurahoua ani litu meha Agürípa II tuma Bereníse. Gumadan Félisi libiamanbei wügüri le úmabei tamarieida. Luma aban urúei síriana gíriti Asisi le Emesana tamarieida furumiñe, ani kéiburi lidan irumu 54, dan le meha 16 lubéi irumu tau, aba tígiragun luma tani weiriei lun tamarieidun luma Félisi. Másiñati ñeinñoun lan “dan le ladimurehanbei Pábulu lun [Félisi] luagu ibagari le richabei, luma luagu ágüdaaguni unguaü, luma luáguti weyu le lunbei laguseragüdüniña Bungiu sun gürigia” (Adü 24:25). Dan le lárügüdünbalin Fésütu lubara Félisi keisi gumadan, aba lígiruni Félisi Pábulu dáüwañu lun “lerederun buidu hama huríu”. Añahein saminatiña lun lan líchugun ugundani tun nibureintu to lániboun weiriou ladügei lugundun huríu meha tuguya (Adü 24:27).
21-27 LIDAN ENERU
ARUFUDAHANI GEBEGITI TÍDANGIÑETI BÍBÜLIA | ADÜGAÜ 25, 26
“Amuriahati Pábulu lun Sésarü lan aguseragüdei, apurichiha ligía lun urúei Erodesi Agürípa”
bt-S páh. 198 pár. 6
“Amuriahatina lun urúei guánarügü lan aguseragüdana”
6 Kei subudi lani Pábulu busén lan Fésütu lun buidu lan léiguadun houn huríu ani lídanñein lan denchaü libagari, ligía lárügüdünbei luéigiñe liricha keisi rómana lun lariñagun: “Ligibugiñeñadina laguseragüle urúei Rómana, le ñein lubéi lunti lan naguserun. Keisi basubudiruni buidu, madügüngidina duru houn huríu. [...] Amuriahatina lun urúei guánarügü lan aguseragüdana”. Liibe-agei dan, dan le meha lariñaguni aban gürigia lira siñaali meha lasansiraguni laritagun. Ani ítara liña lariñaguni gumadimati: “Amuriahaadibu lubeigia lun urúei lan aguseragüdabu, béibuga lun urúei” (Adü. 25:10-12). Lau lamuriahan apostolu lun laguseragüdüni urúei, ígirati aban arufudahani súdiniti houn sun kristiánugu. Anhein múaran lubéi haguseragüdün gumadimatiña luma lúrudu ani aba hayanuhan wuriba luagu uganu buiti, lunti wayanuhan luagu lufulesein uganu buiti lau wayusuruni lúrudu le gayaraabei líderaguniwa (Sal. 94:20).
bt-S páh. 198-201 pár. 10-16
“Amuriahatina lun urúei guánarügü lan aguseragüdana”
10 Lau inebesei leteingirei apostolu gumadimati, le subudihabúbei lun hagaburi huríu luma katei le burí uágubei hasigenehan, luagu chansi le líchugubei lun lun layanuhan luagu lufulesein ligibugiñe. Ábati lagumeserun abahüdaguei ida liña lan meha libagari keisi fariséu lúmagiñe liñüraü, “adamurini létima deregüdabei lidan luwuyeri [h]afiñen” (Adü. 26:5). Dan le meha tílana lubéi leskuela tani ligilisi tugía, afiñeti meha Pábulu luagu liábinba lan Mesíasi. Ani kei meha kristiánuhali lubéi, másuhan haali meha lun larufuduni Hesusu lan Anuadirúaali le agurabahóubei luagu saragu sígulu. Ariñagati anihein lan meha hadan gürigia hagía ladüga —ítara kei ha ayanuhabaña wuriba luagu— chouru lumuti meha lagunfuliruba lan Bungiu lau sun le füramase lubéi houn lagüchagu. Adügati lira lúntima lasigirun Agürípa aganba.
11 Abahüdagua lumuti Pábulu wuribati le meha ladügübei houn kristiánugu: “Au guánarügü, haritaguatina meha luagu lunti lan néibaahaniña ha afalarubalin Hesusu Nasarétüna; [...] ani wéiriti meha nigañi [hama lánigu] darí lun néibaahaniña chülǘ lidoun burí uburugu le díseti” (Adü. 26:9-11). Ani subuditi meha houn saragu mama lan líchuguña lanwoun (Gal. 1:13, 23). Másiñati álügüdagua lan Agürípa lungua: “Ka funa san uagu lasansira saragu ítara?”.
12 Dariwati óunabagülei lidan dimurei le: “[Nídiña] uburugun Damasüku aban dan, hóunahan hábutigu fádirigu. Luagu üma, nurúeite, amidirugu, aba narihin aban larugounga siélugiñeti; héreti sügǘ lau larugounga weyu, aba ladurangun geyegua nau hau sun ha úarabaña numa. Danti wáburuhan múarugun sun wagía, aba naganbun aban umalali ariñaguti nun lidan ebüréu, le hererun huríu: ‘Saulu, Saulu, ka uagu béibaahana? Badügüñatia wuribani bungua lau bamaharun nun kei ladüga bágasu dan le líchaagun kiki luagun katei gágiriti’. Ábati nariñagun: ‘Kátabu san, Nabureme?’ Aba lariñagun nun: ‘Hesusu au, lememe béibaahabei’” (Adü. 26:12-15).
13 Lubaragiñe lasuseredun arufudúni ligía, líchaaguña meha Pábulu “kiki luagun katei gágiriti”. Lidan amu dimurei, lóuseraña meha kei animaalu ha ayusurúbaña lun hanaahan katei, ha meha abuleseiragubaña houngua lau hakikihani katei gágiriti le meha huubei lun ladundehaniña le ñéinhinbaña lubéi. Ligíati, lun hamuga maha lan Pábulu lun lugundan Bungiu, lasufuriruña hamuga aban damichi hanarimeti lidan lumadagua luma. Gama lumoun, lidan üma lun Damasükun, aba larufudagun Hesusu lungua lun wügüri haruma tanigi ligía, ani adügati lun lasansiruni ligaburi lóuserun lau sun meha chará lan (Huan 16:1, 2).
14 Ani wéiriti asansiruni le ladügübei! Ábati lariñagun lun Agürípa: “Aba nadügüni le lariñagunbei Hesusu nun lidan le lasaliragunbei nun. Furumiñe, aba napurichihan houn ha Damasükubaña, ariñagatina houn lun hasakürihan lídangiñe hafigoun, lun hagiribudun lun Bungiu, lun hadügün katei buiti, arihúa láamuga luagu asakürihaadün lan. Lárigiñe, aba napurichihani káteimeme le houn ha Herusalénbaña, ha mámabaña huríu” (Adü. 26:19, 20). Le linarün katei, barühali meha Pábulu saragu irumu agunfulira lau dasi le líchugubei Kristu lun amidirugu ligía. Ka ibihúbei lídangiñe lapurichihan? Aba hasubudiruni saragu gürigia inarüni, aranseha hamuti habagari le meha buinbei lau katei wíyeti ani áluaha hamuti Bungiu. Ítara, aba labuidurun hagaburi gürigia hagía ani ínchaha hamutiña amu lun inebe lan lúrudu luma adundehani houn.
15 Ánhañati láganiñu Pábulu meresenguntiña luagu burí buiti le meha lunbei heresibiruni gürigia. Ítara liña larufuduni Pábulu dan lariñagubei: “Ligía lébubei hárügüdünina huríu ténpulurugu, aba hálugun háfarunina hilagubei. Aba líderagunina Bungiu, ítara liña gayara lan nasigirun íchiga fe luagu Hesusu lan Krístubei houn sun gürigia, dandu ha wéirigubaña keisi ha ǘnabugubaña” (Adü. 26:21, 22).
16 Ánheinti wagía kristiánugu lunti aranseñu wamá súnwandan lun wóunabuniña ha álügüdübaliwa ka lan lébunabei wemenigin (1 Fe. 3:15). Anhein mosu lubéi wayanuhan luagu wafiñen hagibugiñe agüseragüdütiñu hama gürigia ha lánina polítika, mosu wáyeihani hénpulu le lígirubei apostolu woun dan le layanuhanbei dandu luma Agürípa kei luma Fésütu. Másiñati wánhingichuboun lan hanigi anhein wafuranguagüda houn ídehaali lan inarüni le tídanbei Bíbülia lun buídutima lan dandu wabagari kei habagari ha aganbubaliwa.
bt-S páh. 202 pár. 18
“Amuriahatina lun urúei guánarügü lan aguseragüdana”
18 Subuditi meha lun Pábulu ida luba lan meha lóunabuni gumadan buidu: “Málülünti nau, gumadimati; inarüni le nariñagunbei. Anihán urúei Agürípa le subudihabúbei lun burí katei le buidu, ligía gayara lubéi nadimurehan ligibugiñe, furangu [...]. Afiñetibu san luagu le hariñagubei profetagu, urúei Agürípa? Subudi numuti luagu afiñe ban”. Aba lóunabuni gumadimati: “Saminatibu san bafiñeragüdübadina lan luagu Hesukrístu ítara ufuresen?” (Adü. 26:25-28). Meberesenga anhein lariñaguñein lubéi meha lira lau sun linarün o lau siñagei, hingí lumutu le lariñagubei Pábulu lanigi Agürípa.
Darí wamá pérüla lánina lichú aau
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Adü 26:20
asakürihaadün: Gayaraati lásügüragüdüniwa dimurei güriegu le ayusurúbei ya kei “lasansiruni lichügü”, le mini lubéi lasansiruni lisaminan, ligaburi o le labuserunbei ladügün. Lidan bérusu le ayanuhóuati luagu “asakürihani” kei aban eweridihani, yarafaguati dimurei le luma laluahóuniwa Bungiu, ligía layanuhaña lubéi bérusu le luagu ligaburi lanaagun aban gürigia lungua luma Bungiu. Lun inarüni lan lasakürihan aban gürigia, mosu ladügün katei le arufudubalin asakürihaali lan. Lidan amu dimurei, lídanba lan ligaburi o lisaminan larihúa anhein inarüni lubéi asakürihaali lan.
w03-S 15/11 páh. 16, 17 pár. 14
Íderagua wamaña amu ánhara lun uganu le lánina Larúeihan Bungiu
14 Subuditi meha lun Pábulu huríu lan meha Agürípa íbini luágurügü liri. Kei meha subudi lani le lasubudirubei gumadimati le luagu hani huríu relihión, aba lafuranguagüdün lun mariñagun lan “ni kata houn gürigia bóugudin luéi le uágubei lariñaga Moisesi hama profetagu luagu lasusereduba lan” luáguti lounwen luma láguyugun Mesíasi (Adügaü 26:22, 23). Ábati lálügüdüni: “Afiñetibu san luagu le hariñagubei profetagu, urúei Agürípa?”. Gagibuguati Agürípa luma aban turobuli. Lun hamuga ariñaga lan mafiñen lan hawagu profetagu, wuribabei meha léiguadun houn huríu ha afiñebaña. Ani lun hamuga lariñagun inarüni lan le lariñagubei apostolu, larufuduñein hamuga luéigiñeñein lan lóubadina ani gayaraabei meha hariñagun gürigia lun kristiánu lan. Óunabati Pábulu lau lichú aau lun álügüdahani lememe ladügübei lun urúei Agürípa ariñageina: “Subudi numuti luagu afiñe ban”. Ka óunabagülei áfuridubei tídangiñe lanigi Agürípa? “Saminatibu san bafiñeragüdübadina lan luagu Hesukrístu ítara ufuresen?” (Adügaü 26:27, 28). Íbini madügagun lan urúei le lungua kristiánume, genegeti hingí lumutu lan uganu le lapurichihabei Pábulu lanigi (Ebüréu 4:12).
28 LIDAN ENERU DARÍ 3 LIDAN BIÁN-HATI
ARUFUDAHANI GEBEGITI TÍDANGIÑETI BÍBÜLIA | ADÜGAÜ 27, 28
“Láfayarun Pábulu uburugun Roma”
bt-S páh. 208 pár. 15
“Úabei ni aban hídangiñe óunweti”
15 Másiñati ayanuhaali lan meha Pábulu hama saragu hádangiñe ha tídanbaña ugunei luagu emenigini lánina füramasei le ladügübei Bungiu (Adü. 26:6; Kol. 1:5). Dan leti híchugunbei fe hadibiragua lan, aba líchugun Pábulu fiu resun houn lun hafiñerun hesefuruba lan: “Chülühali aban lani Bungiu ánheli numoun áriebu to [...], lariñahare ánheli ligía nun: ‘Manufudedabá, Pábulu, ladüga barufudaguba bungua ligibugiñe urúei Sésarü Augustu; ani buáguba lesefuraña Bungiu sun ha tídanbaña ugunei buma luéi óunweni’. Gaguraasun humá lubeiti, ladüga hemenigitina luagu Bungiu ani chouru numuti luagu ítara luba lan kei lariñaguni ánheli nun; lau sun, wadagaruba lan luagu aban ubouhu” (Adü. 27:23-26).
bt-S páh. 209, 210 pár. 18, 21
“Úabei ni aban hídangiñe óunweti”
18 Aba hachülürün lidoun ubouhu Málüta le luágunbei suru libiti Sisilia (ariha huméi rekuáduru lidan páhina 209 “Cuál isla corresponde a Malta?”). Lau sun meha amu lan hererun lílana ubouhu ligía, lau aban lubuidun igaburi hóuseraña adibiragutiña ha dǘdübaña ani adadagara hagía (Adü. 28:2). Ani adügatiña giñe aban óunwenbu watu, mámarügü lun habacharagun ladüga diliga lan meha weyu ligía ani áhuya ligía huya, ídehati giñe lun harihin aban milaguru.
21 Lidan meha fulasu ligía lawinwanda aban wügüri rísiti gíriti Púbuliu, másiñati ligía lan meha gumadimati rómana wéirigutimati le erederubei Málüta. Dan le layanuhanbei Lúkasi luagu, aba lariñagun “wügüri le wéirigutimabei lidan sun ubouhu ligía”, ayusureina dimurei burí le áfuachubei lidan bián abürüdǘni le lídanbei fulasu ligía. Íbini sandi lan meha lúguchi Púbuliu, resibi lumuti Pábulu hama lupaanágu lúbiñe luagu ǘrüwa weyu. Ábati lafuranguagüdüni abürühati ka lan lisandibei lúguchi Púbuliu ítara: “Roun liñati lúguchi Púbuliu lau sandi, abiruaü luma denesi”. Adügati apostolu aban furíei, aba líchuguni lúhabu luagu ani aba lareidagun. Wéiritu hanigi gürigia dan le harihinbalin milaguru le ani aba hayabingua híbiri sánditiña ha lídanbaña fulasu ligía lun lareidaguagüdüniña, barütiña giñe idewesei lun híchuguni le hemegeirubei kristiánugu hagía houn (Adü. 28:7-10).
bt-S páh. 213 pár. 10
Lichugúniwa fe
10 Sigiti abürühati abahüdagua dan le lan hachülürünbei Roma aba lan ligirún Pábulu tidan aban muna “lábugua lau aban súdara óunigirei” (Adü. 28:16). Manarimeti meha lénrengun luwuyeri adaürǘni le, mosu meha lerederun adaürǘti güraguñu luma óunigihati. Lau sun lira, madügünbei meha ni íbini güringüri lun lámanichun apurichihati benefati le. Ligíati, lárigiñe lemeraagun Pábulu ǘrüwa weyu lárigiñe wéiyaasu, aba lóunahan hawagu wügüriña wéirigutiña lidan hani huríu relihión lun lasubudiraguagüdün lungua houn luma lun lapurichihan houn.
Darí wamá pérüla lánina lichú aau
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Adü 27:9
ayunaruni le lánina Luéyuri Ferudunawa lan Figóu: O “ayunaruni múbereguna” (o “ayunaruni”). Dan le layanuhóun luagu dimurei güriegu le asügüragüdǘwabei kei “ayunaruni”, luágurügüñein ayunaruni le iridúbei lidan Lúrudu le ichugúbei lun Moisesi layanuhóua, lidan amu dimurei, ayunaruni le lánina Luéyuri Ferudunawa lan Figóu irumu-auti, le giñe subudiwabei kei Yom Kipur (lidan ebüréu yohm hakkippurím, “luéyuri lasubudirúniwa katei”) (Fad 16:29-31; 23:26-32; 1 Lu 29:7). Afiñewati yusua lan dimurei “hasufuriragüdünu hawani”, lun Luéyuri Ferudunawa lan Figóu, lun giñe layanuhóun luagu ámuñegueinarügü igaburi le ídanbei ladügǘwa sákürifisiu, kéiburi ayunaruni (Fad 16:29, TNM). Adügati layusurún dimurei “ayunaruni” lidan Adügaü 27:9 lun lasubudirúniwa ayunaruni lan aban lídangiñe sákürifisiu méiniti le adügǘbei lidan Luéyuri Ferudunawa lan Figóu, le meha efeduhóubei lidan lagumuchagüle nefu-hati o lidan lagumeseha diisi-hati.
nwtsty abürüdǘni lau lanwoun ariñahani luagu Adü 28:11
Kásütoru luma Pólusu: O “lisaanigu Seusu, TNM” (güriegu Dióskouroi). Según úraga le habahüdagubei gürieguna hama rómana, gasaaniti meha Seusu (Húpiter) mádounu, gíritiña Kásütoru luma Pólusu, tuma Leda, to lurúeite Esüpárüta. Afiñewati óunigira hamaniña meha mádounu ha mádulungu ani gayara lan hesefuruniña luéi somu damichi baranaha. Arufudahati ariñahani luáguti tigibu ugunei, aríagu liña lan meha le abürüdübalin sügǘ le lun sun le asuseredubei.