Ina U Ti Ti Ziva?

Sitini si si nga manwa ka Bhabhilona wa kale ni nzila yi si nga ti mahwa ngu yona si kombisa ngu nzila yihi ti to ati ti nga bhalwa mu ka Bhiblia ditshuri?

VA ARQUEÓLOGO va tumbute sitini sa ma tijolu ka Bhabhilona wa kale a si si nga txi hiswa ngu mndilo ka diphala da hombe va nga txi si thumisa kasi ku aka didhoropa. Ngu kuya ngu arqueólogo Robert Koldewey, sitini soneso si txi hiswa ha mndiloni “hahanze ka didhoropa a hawa ku nga ti ni mraka wa wunene ni pharafeni . . . ya yingi.”

Matimu ma kombisa ti to tinduna ta Bhabhilona ti txi thumisa maphala oneyo a mndilo kasi ku dayela vathu. Paul-Alain Beaulieu, profesor wa Univhersidhadhe ya Toronto awu a nga txi ziva matimu ni lidimi la vaasiriya wa kale a womba tiya: “Matimu mamwani a Bhabhilona . . . ma womba ti to maphala yale ya mndilo ma ti thumiswa kasi ku hisa vathu va i nga ti sigevenga ni va va nga txi wukela wukoma.” Didungula dimwani da timbimo ta mkoma Nebhukodhonosori di wombile tiya: “Va loviseni, va hiseni, mi txi va bawula, . . . ka maphala a mndilo . . . wutshi wawe wu na kwelele.”

Atiya ti khumbutisa vagondi va Bhiblia simahakalo si singa bhalwa ka Dhaniyeli kapitulo 3. Ngu kuya ngu m’bhalo wonewo wu kombisa ti to Nebhukodhonosori a ti mahile txithombe txa nzalama hahanze ka didhoropa da Bhabhilona, a khe libalani ka Dhura. Mbimo yi majaha ya a mararu i ku Xadreke, Mixake ni Abhedhi-Nego va nga lamba ku khozela txithombe txile, Nebhukodhonosori a henyile ngutu e rumisa ti to diphala di onzetelwa kupinda “mtxhanu wa sikhati ni simbidi sa mtolovelo,” se ve teka majaha ale a mararu “ve va rinza a mu ka txikho txa mndilo awu wu turako ngutu.” Kambe ngelozi ya mtamo yi va hulukisile ka lifo lile.—Dhan. 3:1-6, 19-28.

© The Trustees of the British Museum. Licensed under CC BY-NC-SA 4.0. Source

Sitini sa ma tijolu a si nga manwa Bhabhilona si kombisa ti to ati ti nga bhalwa mu ka Bhiblia ti mahekile ngu ditshuri. Ka sitini simwani a si si nga manwa si ni mibhalo a yi yi dhumisako mkoma. Yimweyo ya mibhalo yi txi womba tiya: “Nebhukodhonosori Mkoma wa Bhabhilona . . . Nyumba ya wukoma, ni nga aka ngu wudhumo wangu . . . Nga liveleko langu li fuma ngu ha ku si gumiko.” M’bhalo wu wu nga manwa ka sitini wu fana ni wu wu nga bhalwa ka Dhaniyeli 4:30, a ha Nebhukodhonosori a ti guletako atxi: “Ina hi ngene Bhabhilona wa hombe wu ni nga mu aka kasi ku na maha nyumba ya wukoma ngu mtamo wa mfumo wangu ni wudhumo wa wuhombe wangu kani?”