Ina u ti ti ziva?

Kuengetela ka ti Bhiblia yi ti wombako, ngu sihi sikombiso simwani asi si kombisako ti to Vaisrayeli i ti nga va sithumi khe Egipta?

Bhiblia yi womba to msana ko Vamidhiyani va di tekile Josefa eya Egipta, tate wawe Jakobe ni mwaya wakwe va rurile Kanana ve ya Egipta. Vona va ti ya akiswa Goxeni ditikoni ka Egipta. (Gen. 47:1, 6) Vaisrayeli “va manekile va txi tala, ni ku va ni mtamo.” Se Vaegipta va to khata kuthava, ve va sinzisa txibhalo.—Eks. 1:7-14.

Vakaneti vamwani va masiku yawa va lamba mhaka yiya ya mu ka Bhiblia, va khona i karingani. Kambe, ku ni sikombiso sa ti to va ka Semia va ve sithumi sa Vaegipta.

Ku ni mbimo yi vaphandi va silo sa txikale va nga fumbula silo so kari wuphemba ka Egipta. Dr. John Bimson a khene ku ti ni silo so pinda 20 so kombisa to va ka Semi ngu ditshuri va ta nga zumba wuphemba ka Egipta. I si ngeto dwe, James K. Hoffmeier a khene: “Kona mu ka ma 1800 kala 1540 na a si se ta Jesu, ditiko da Egipta di ti tsakisa ngutu aha ko va ka Semi va mswa-ditambo ka Ásia va nga rura ve ya zumba kona.” Ene a tshumela a txi khene: “Mbimo yiya, ya pfana ni mtumbuluko wa ‘Mbimo ya Vapatriyaka’ yi tshumela yi yelana kwati ni ti nga txhamuselwa ka dibhuku da Genesisi.”

Ku ngadi ni txikombiso tximwani txa wulambwe ka Egipta. Ngu txikombiso, ku ni papiro ayi yi nga bhalwa ka mbimo ya Mfumo wa Egipta awu wu nga fuma ko na mu ka malembe 2000 kala 1600 na a si se ta Jesu, yona yi ni matina a sikarawa asi si nga ti thuma ka miti ya wulambwe ka Egipta. Kupinda 40 wa matina a sikarawa soneso, mba ka Semi. Sikarawa soneso, mwendo sithumi, si ti thuma kubhika, kurunga ni yimwani mithumo ya manza. Hoffmeier a khene: “Aku ka m’ti wumwewo awu wu nga ti maneka Tebaida khe wulambwe ka Egipta ngu ti thuma 40 va ka Semi, ngutu-ngutu khe Delta ti nga maha i ti vavangi ngutu”.

David Rohl i ku mphandi wa silo sa txikale a womba to matina mamwani a sikarawa ka yale ma nga manwa, “ma pfala nga wo lera mu ka Bhiblia.” Ku ni timwani, txinvanvi i ku txiphemu txa dibhuku da kale, txi ni matina o fana ni Isakari, Aseri ni Sefira. (Eks. 1:3, 4, 15) David Rohl a khene: “Atiya njikombiso txa mbimo yi Vaisrayeli i nga ti sikarawa sa Vaegipta.”

Dr. Bimson a khene: “Sitoriya si si wombwako sa mayelano ni wukhumbi wa Vaisrayeli Egipta ni kuhuma kwawe ngu wukhumbini konemo si seketela wuxolisisi wa matimu.”