Diin ba Gikan ang mga Bulalakaw?
“OH, TAN-AWA! Aduna pay lain!” “Hain? Hain?” Nakasulti ka na ba nianang mga pulonga samtang nangita ka sa langit sa gabii ug mga bulalakaw? Tingali ang unang higayon nga nakakita ka ug usa niana nga kalit nga nagbadlis ug kahayag sa daghag bituong kalangitan ibabaw kanimo, morag ang usa sa mga bituon kalit lang nahulog latas sa kalangitan. Sa tinuod, ang mga bulalakaw sayop nga pagkangalan. Sila tingali mosulpot, apan dili gayod sila mga bituon.
Gitawag kini sa mga astronomo nga mga meteor. Ug samtang ang aberids nga gidak-on sa bituon makalamon sa atong tibuok planeta sa usa ka milyon ka pilo, ang atong planeta ang nagalamon niining maong mga meteor sa minilyon. Unsa ang mga meteor, ug diin kini gikan?
Buweno, kini dakog kalabotan sa mga kometa. Ang Halley’s comet, usa ka iladong pananglitan, nga mikabad ug agi sa yuta niadtong 1986 sa iyang 76-ka-tuig nga gidugayong pagbiyahe libot sa adlaw. Sanglit ang kometa halos pulos yelo ug abog man, kini usahay tawgong hugaw nga mga bolang-niyebe. Sa dihang ang kometa magkaduol na sa adlaw, moinit ang ibabaw niini, nga mopagulag abog ug gas. Ang presyur sa radyasyon sa kahayag sa adlaw makapatulod sa solidong materyal ug balik diha sa nagsigang ikog nga abog. Sa ingon ang kometa magbiya diha sa giagian niini ug abogong dalan sa mga pulpog—mga partikulo nga samtang anaa pa sa wanang, gitawag ug mga meteoroid. Ang kadaghanan sa mga abog sa kometa gagmay kaayo aron mahimong makita nga mga meteor. Ang gagmayng mga partikulo sa abog samag gidak-on sa mga lugas sa balas, samtang ang pipila ingon ka dako sa gagmayng mga bato.
Diha sa pipila ka kahimtang, ang libotanang dalan sa kometa motadlas sa libotanan sa yuta. Kana nagpasabot nga masugatan sa yuta ang samang abog nga dalan sa matag panahong kini moagi sa libotanan sa kometa. Kon kini mahitabo ang gagming nga mga meteoroid mahulog sa atmospera nga kusog kaayo—moabot ug 71 kilometros matag segundo. Samtang kini mahulog, ang mas dagko niini moinit ug maugdaw, nga mahimong puting-kainit nga badlis sa kalangitan nga nailhang mga meteor.
Sa dihang moagi ang yuta sa dalan sa kometa, ang mga meteor makita nga mosulpot sa tanang direksiyon gikan sa samang dapit sa kalangitan, nga gitawag ug radiant. Gikan niini nga mga radiant, ang mga ulan sa meteor mangahulog sa regular nga panahon sa tuig. Ang usa ka popular nga pasundayag mao ang Perseids shower, ginganlan kini niini tungod kay ang radiant niini makita diha sa konstelasyong Perseus. Dihang ang Perseids moabot na sa kinapungkayan niini sa mga Agosto 12 o 13 tuig-tuig, masulaw kini nga pasundayag. Kapin sa 60 ka meteor ang mangahulog kada oras.
Sa mga Oktubre 21 imong makita ang Orionids shower, diin, sama sa sayo nga Aquarids shower, ginaingon nga gipahinabo sa mga meteoroid sa Halley’s Comet. Sumala sa basahong Astronomy, ginabanabana sa mga siyentipiko nga ang Halley’s comet “makahimo ug 100,000 nga paglibot sa dili pa mahutdan kini sa tanang materyal.” Kon husto ang ilang teoriya, ang Halley’s comet regular nga mobalik sa sunod nga 7,600,000 ka tuig! Ug bisag dugay na kining mawala, walay duhaduha nga ang dalan nga abog niini magpadayon sa paghatag sa mga molupyo sa yuta ug mga bulalakaw sa mga katuigan human niana. Ang kadaghanan sa mga meteor nga makita nato karon dayag nagagikan sa mga kometa nga dugay nang nawagtang.
Gikalkulo sa mga siyentipiko nga sa tibuok yuta, dunay mga 200 ka milyong makitang mga meteor diha sa atong wanang adlaw-adlaw. Ug bahin sa mas matahom nga mga pag-ulan sa meteor, buweno, anaa kanunay ang sunod tuig—ug milyon-milyon pa sa umaabot!