Doble-Bista—Kinsay Unang Naggamit Niini?
Duha ka siglo kanhi, si Benjamin Franklin mikuhag duha ka parisan sa bildo, usa para sa pagtan-aw sa layo ug ang usa para sa pagtan-aw sa duol, ug gitunga ang matag usa nga pinahigda. Dayon, diha sa samang mga frame, iyang gimontar ang itaas nga katunga sa mga lenteng pangtan-aw sa layo ibabaw sa ubos nga katunga sa mga lenteng pangtan-aw sa duol, ug tan-awa, ang unang paris sa doble-bistang antiyohos!
Karong adlawa, ang abanteng teknolohiya nagpaposible sa paghimog doble-bistang mga antiyohos gikan sa usa lamang ka pirasong bildo, nga may mga kurbang lahig grado sa ibabaw ug ubos nga mga bahin. Ug duna pa gani doble-bistang mga contact lens. Apan nasayod ka ba nga dugay na una pa ang optikal nga siyensiya nakaugmad ug doble-bistang mga antiyohos, ang usa ka dili-iladong isda sa tab-ang naggamit na sa ‘kinaulahian’ sa usa-ray-lenteng doble-bista?
Imong makita kining usa-ka-tiil-gitas-on, samag-minnow nga isda, nga gitawag ug mga Anablep sa mga siyentipiko, sa katubigang mosangkad gikan sa habagatang Mexico hangtod sa amihanang Amerika del Sur. Gikan sa ikog hangtod sa hasang, ordinaryo ang porma niini, apan saylo sa hasang, kini katingalahan.
Sa unang tan-aw kining isdaa morag adunay upat ka mata—usa ka paris nagtan-aw paibabaw ug ang usa ka paris nagtan-aw paubos—nga nagtukmod sa mga tawo nga tawgon kinig upat-ug-mata nga isda. Apan kana maoy ilusyon sa mata. Kini adunay duha ka dagko linginong mga mata, apan ang matag mata nabahin nga pinahigda ngadto sa duha ka bahin pinaagi sa usa ka badlis nga panit. Sanglit kining isdaa molangoylangoy ubay sa ibabaw sa tubig, ang ibabaw nga katunga sa ilang mga mata nahisamag mga periskopyo nga mogimaw sa tubig ug monanaw sa langit, samtang ang ubos nga mga bahin nagpabiling nahumol ug monanaw sa ilalom sa tubig. Niining paagiha ang upat-ug-mata nga isda mangitag pagkaon sa ilalom ug sa samang panahon magbantay sa gutom nga mga langgam-sa-tubig diha sa ibabaw.
Apan, aron makananaw sa ilalom sa tubig, ang isda nagkinahanglag mas bagang lente kay sa gikinahanglan niini sa pagtan-aw sa kahanginan. Giunsa pagsulbad ang maong suliran? Doble-bista! Ang matag mata nasangkapan ug usa-ka-piraso, linginog-pormang lente nga mas baga sa ubos kay sa ibabaw. Busa ang bisan unsang gitan-aw sa ilalom sa tubig makita pinaagi sa mas baga nga bahin sa lente, samtang ang mas lapad, ibabaw nga bahin maoy motan-aw sa kalangitan.
Apan ang duhag-hut-ong nga panan-aw sa isda motin-aw lamang kon ilang mahuptang hinlo ang mga lente. Unsaon man nila paghinlo sa ilang mga lente? Inigkauga sa mga lente, ilusbog lamang sa isda ang ilang mga ulo ug motunga nga may nagkislap nga doble-bista na usab. Kanang nagsinawng mga lente nagbanaag gayod sa kaalam sa ilang Maglalalang!
[Picture Credit Lines sa panid 31]
Dibuho ni Charles Willson Peale/Dictionary of American Portraits/Dover
©Dr. Paul A. Zahl, The National Audubon Society Collection/PR
©William E. Townsend, Jr., The National Audubon Society Collection/PR