Jehova

Kahubitan: Ang personal nga ngalan sa bugtong matuod nga Diyos. Iya mismong kaugalingon-ngalan. Si Jehova mao ang Maglalalang ug, sa husto, ang Soberanong Magmamando sa uniberso. Ang “Jehovah” gihubad gikan sa Hebreong Tetragrammaton, יהוה, nga nagkahulogang “Siya nga Nagapahinabo.” Kining upat ka Hebreong letra girepresentahan diha sa daghang linguwahe pinaagig mga letrang JHVH o YHWH.

Hain makaplagi ang ngalan sa Diyos diha sa mga hubad sa Bibliya nga kasagarang gigamit karon?

The New English Bible: Ang ngalang Jehovah makita diha sa Exodo 3:15; 6:3. Tan-awa usab ang Genesis 22:14; Exodo 17:15; Maghuhukom 6:24; Ezekiel 48:35. (Apan kon kini ug ubang mga hubad nagagamit sa “Jehovah” diha sa pipila ka luna, nganong dili masubayon ang paggamit niana diha sa kada luna nga ang Tetragrammaton makaplagan sa Hebreong teksto?)

Revised Standard Version: Ang sinulat ubos sa panid maylabot sa Exodo 3:15 nag-ingon: “Ang pulong GINOO sa dihang espelingon uban sa dagkong mga letra, nagabarog sa balaang ngalan, YHWH.”

Today’s English Version: Ang sinulat ubos sa panid maylabot sa Exodo 6:3 nagbutyag: “ANG GINOO: . . . Diin Yahweh ang anaa sa Hebreong teksto, nga sa naandan gisulat sa alpabeto sa ubang linguwahe ingong Jehovah, kining hubara migamit sa GINOO uban sa dagkong letra, nga nagsunod sa paggamit nga makaylapon sa mga hubad nga Ingles.”

King James Version: Ang ngalang Jehova makaplagan sa Exodo 6:3; Salmo 83:18; Isaias 12:2; 26:4. Tan-awa usab ang Genesis 22:14; Exodo 17:15; Maghuhukom 6:24.

American Standard Version: Ang ngalang Jehova gigamit nga masubayon diha sa Hebreohanong Kasulatan niini nga hubad, sugod sa Genesis 2:4.

Douay Version: Ang sinulat ubos sa panid maylabot sa Exodo 6:3 nag-ingon: “Akong ngalang Adonai. Ang ngalan, nga anaa sa Hebreong teksto, mao ang labing hustong ngalan sa Diyos, nga nagkahulogan sa iyang walay kataposan, naglungtad-kaugalingon nga pagkamao, (Exod. 3, 14,Exo 3:14) nga ang mga Hudiyo tungod sa pagkamatinahoron wala gayod litoka; apan, inay niana, sa dihang kana makita diha sa Bibliya, ilang basahong Adonai, nga nagakahulogang ang Ginoo; ug, busa, ilang ibutang ang punto o bokales, nga iya sa ngalang Adonai, ngadto sa upat ka letra sa maong laing dili malitok nga ngalan, Jod, He, Vau, He. Busa ang pipila ka moderno nagbalay sa ngalang Jehovah, nga wala mahibalo sa kakaraanan, mga Hudiyo man o mga Kristiyano; kay ang tinuod nga paglitok sa maong ngalan, nga anaa sa Hebreong teksto, nga dugay nang wala gamita sa pagkakaron bug-os nang nahanaw.” (Makapainteres nga ang The Catholic Encyclopedia [1913, Tomo VIII, p. 329] nag-ingon: “Jehovah, ang hustong ngalan sa Diyos sa Daang Testamento; busa ang mga Hudiyo nagtawag niana nga ang ngalan pinaagig pagkahalangdon uyamot, ang bantogang ngalan, ang bugtong ngalan.”)

The Holy Bible nga gihubad ni Ronald A. Knox: Ang ngalang Yahweh makaplagan diha sa mga sinulat ubos sa panid sa Exodo 3:14 ug 6:3.

The New American Bible: Ang sinulat ubos sa panid maylabot sa Exodo 3:14 nagauyon sa pormang “Yahweh,” apan ang ngalan dili makita diha sa lintunganayng teksto sa maong hubad. Diha sa Saint Joseph Edition, tan-awa usab ang appendix Bible Dictionary ubos sa “Lord” ug “Yahweh.”

The Jerusalem Bible: Ang Tetragrammaton gihubad nga Yahweh, sugod sa unang nahimutangan niini, sa Genesis 2:4.

New World Translation: Ang ngalang Jehovah gigamit diha man sa Hebreohanon ug Gregong Kasulatan niining hubara, nga makitang 7,210 ka panahon.

An American Translation: Sa Exodo 3:15 ug 6:3 ang ngalang Yahweh ang gigamit, nga gisundan sa “the LORD” diha sa korsete (brackets).

The Bible in Living English, S. T. Byington: Ang ngalang Jehovah gigamit sa tibuok Hebreohanong Kasulatan.

The ‘Holy Scriptures’ hinubad ni J. N. Darby: Ang ngalang Jehovah makita sa tibuok Hebreohanong Kasulatan, usab diha sa daghang sinulat ubos sa mga panid sa Kristohanon Gregong Kasulatang mga teksto, sugod sa Mateo 1:20.

The Emphatic Diaglott, Benjamin Wilson: Ang ngalang Jehovah makaplagan sa Mateo 21:9 ug sa 17 ubang mga luna niini nga hubad sa Kristohanon Gregong Kasulatan.

The Holy Scriptures According to the Masoretic Text—A New Translation, Jewish Publication Society of America, Max Margolis editor-in-chief: Sa Exodo 6:3 ang Hebreong Tetragrammaton makita diha sa Ingles nga teksto.

The Holy Bible hinubad ni Robert Young: Ang ngalang Jehovah makaplagan sa tibuok Hebreohanong Kasulatan niining literal nga hubad.

Ngano ang daghang hubad sa Bibliya wala maggamit sa personal nga ngalan sa Diyos o naggamit niana sa pipila lang ka higayon?

Ang pasiuna sa Revised Standard Version nagapatin-aw: “Sa duha ka rason ang Komite mibalik ngadto sa mas sinati nga paggamit sa King James Version: (1) ang pulong ‘Jehovah’ dili sa husto nagrepresentar sa bisan unsang porma sa maong Ngalan nga gigamit na diha sa Hebreo; ug (2) ang paggamit sa bisan unsang hustong ngalan alang sa usa ka bugtong Diyos, nga maorag adunay ubang mga diyos nga siya kinahanglang ipalahi, gihunong na diha sa Judaismo sa wala pa ang Kristohanong kapanahonan ug sa bug-os dili tukma alang sa unibersal nga pagtuo sa Kristohanong Iglesya.” (Busa ang ilang kaugalingong panghunahuna kon unsa ang tukma mao ang gisaligan ingong pasukaranan sa pagwagtang gikan sa Balaang Bibliya sa personal nga ngalan sa Balaang Awtor niana, kansang ngalan makita diha sa orihinal nga Hebreo nga mas sagad kay sa bisan unsang ubang ngalan o bisan unsang titulo. Sila admitidong nagasunod sa mga sumusunod sa Judaismo, nga kanila si Jesus miingon: “Inyong gihimo ang pulong sa Diyos nga walay kapuslanan tungod sa inyong tradisyon.”—Mat. 15:6.)

Ang mga taghubad nga mibating obligado sa paglakip sa personal nga ngalan sa Diyos sa labing menos makausa o tingali sa pipila ka higayon diha sa lintunganayng teksto, bisan tuod wala buhata kana sa matag higayon nga kana makita sa Hebreo, dayag nga mingsunod sa ehemplo ni William Tyndale, kinsa milakip sa balaang ngalan diha sa iyang hubad sa Pentatewko nga gipatik sa 1530, busa nagbungkag sa batasan sa bug-os nga pagwala sa maong ngalan.

Ang ngalan bang Jehova gigamit sa dinasig nga mga tagsulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan?

Si Jerome, sa ikaupat nga siglo, misulat: “Si Mateo, kinsa si Levi usab, ug kinsa gikan sa pagkamaniningil ug buhis nahimong usa ka apostol, una sa tanan mitagik ug usa ka Ebanghelyo ni Kristo didto sa Judaea diha sa Hebreong pinulongan ug sinulatan alang sa kaayohan kanilang tinuli nga nanagpanuo.” (De viris inlustribus, kap. III) Kini nga Ebanghelyo nag-apil sa 11 diretsong mga pangutlo sa mga bahin sa Hebreohanong Kasulatan diin ang Tetragrammaton makaplagan. Walay katarongan sa pagtuo nga si Mateo wala magkutlo sa mga pulong nga kini nasulat diha sa Hebreong teksto nga gikan niana siya mikutlo.

Ang ubang dinasig nga mga magsusulat kinsa miamot ngadto sa kaundan sa Kristohanon Gregong Kasulatan mingkutlo ug mga ginatos ka teksto gikan sa Septuagint, usa ka hubad sa Hebreohanong Kasulatan ngadto sa Grego. Daghan niining mga tekstoha naglakip sa Hebreong Tetragrammaton ngadto mismo sa Gregong teksto sa sayo nga mga kopya sa Septuagint. Uyon sa tinamdan mismo ni Jesus maylabot sa ngalan sa iyang Amahan, ang mga tinun-an ni Jesus naghupot gayod sa maong ngalan sa maong mga pangutlo.—Itanding Juan 17:6, 26.

Diha sa Journal of Biblical Literature, si George Howard sa Unibersidad sa Georgia misulat: “Kami nasayod gayod nga ang nagsulti-Gregong mga Hudiyo nagpadayon sa pagsulat sa יהוה diha sa ilang Gregong Kasulatan. Dugang pa, lagmit gayod dili mahimo nga ang una konserbatibo nagsulti-Gregong Hudiyong mga Kristohanon magpalahi gikan niining batasana. Bisan tuod sa segundaryong mga pagtumong sa Diyos sila lagmit migamit sa mga pulong [Diyos] ug [Ginoo], mahimong talagsaon kaayo alang kanila nga wagtangon ang Tetragram gikan sa Biblikal nga teksto mismo. . . . Sanglit kay ang Tetragram nasulat man gihapon sa mga kopya sa Gregong Bibliya nga naglangkob sa Kasulatan sa unang iglesya, maoy makataronganon sa pagtuo nga ang mga magsusulat sa B[ag-ong] T[estamento], sa dihang nagkutlo gikan sa Kasulatan, nagpreserbar sa Tetragram sulod sa Biblikal nga teksto. . . . Apan sa gihanaw kini gikan sa Grego D[aang] T[estamento], kini usab gihanaw gikan sa mga pangutlo sa D[aang] T[estamento] diha sa B[ag-ong] T[estamento]. Busa sa hapit na ang pagsugod sa ikaduhang siglo ang paggamit sa mga kahalili [mga kapuli] nakatabon gayod sa Tetragram diha sa duha ka Testamento.”—Tomo 96, No. 1, Marso 1977, pp. 76, 77.

Haing porma sa balaang ngalan ang husto—Jehovah o Yahweh?

Walay tawo karong adlawa ang makapiho kon giunsa kana sa paglitok sa orihinal diha sa Hebreo. Nganong wala? Ang Biblikal nga Hebreo gisulat sa orihinal uban ang mga konsonante lamang, walay bokales. Sa gigamit ang maong linguwahe sa adlaw-adlaw, itagana lang dayon ang hustong mga bokales sa mga magbabasa. Apan, miabot ang panahon nga ang mga Hudiyo nakahupot ug matuotuohong ideya nga maoy sayop ang paglitok nga makusog sa personal nga ngalan sa Diyos, busa ilang gigamit ang kahaliling mga pulong. Mga siglo sa ulahi, ang Hudiyong mga eskolar nagtukod ug sistema sa mga tulbok nga pinaagi niana ipaila kon unsang bokales ang gamiton sa dihang nagabasa sa karaang Hebreo, pero ilang ibutang ang bokales alang sa kapuli nga mga pulong palibot sa upat ka konsonante nga nagrepresentar sa balaang ngalan. Busa ang orihinal nga paglitok sa balaang ngalan nawala na.

Daghang eskolar nagapabor sa espeling nga “Yahweh,” apan kini dili tino ug walay panag-uyonay sa taliwala kanila. Sa laing bahin, ang “Jehovah” maoy porma sa maong ngalan nga labing sayon nga giila, kay kini gigamit na man sa Ingles sa kasiglohan ug ginapreserbar, nga pareho sa ubang mga porma, ang upat ka konsonante sa Hebreong Tetragrammaton.

Si J. B. Rotherham, diha sa The Emphasised Bible, migamit sa pormang Yahweh sa tibuok Hebreohanong Kasulatan. Apan, sa iyang ulahing Studies in the Psalms iyang gigamit ang pormang “Jehovah.” Siya nagpatin-aw: “JEHOVAH—Ang paggamit niining Ingles nga porma sa Halandomong pangalan . . . diha sa presenteng bersiyon sa Basahon sa mga Salmo wala magsumikad sa bisan unsang pagduhaduha maylabot sa mas hustong paglitok ingong Yahwéh; kondili gayod gikan sa tinuod nga ebidensiya nga sa tinagsatagsa gipili tungod sa tinguha nga masayran ang usa ka butang niini nga matang uban sa pandungog ug panan-aw sa katilingban, nga ang dakong butang mao ang sayon nga pag-ila sa Balaang ngalan nga gitumong.”—(London, 1911), p. 29.

Human makahisgot sa lainlaing mga paglitok, ang Alemang propesor nga si Gustav Friedrich Oehler nagkanayon: “Gikan niining puntoha padayong akong gigamit ang pulong Jehovah, tungod kay ingong katarongan, kining ngalana nahimo na karong mas naandan diha sa atong bokabularyo, ug dili mahimong kapulihan.”—Theologie des Alten Testaments, ikaduhang edisyon (Stuttgart, 1882), p. 143.

Ang Jesuitang eskolar nga si Paul Joüon miingon: “Diha sa among mga hubad, inay kay sa (panaghap) nga pormang Yahweh, among gigamit ang pormang Jéhovah . . . nga mao ang naandang titikanhong porma nga gigamit sa Prances.”—Grammaire de l’hébreu biblique (Rome, 1923), footnote sa p. 49.

Ang kadaghanang mga ngalan adunay pipila ka kausaban sa dihang balhinon gikan sa usa ka linguwahe ngadto sa lain. Si Jesus natawo nga Hudiyo, ug ang iyang ngalan sa Hebreo tingali gilitok nga Ye·shuʹa‛, apan ang inspiradong mga magsusulat sa Kristohanon Gregong Kasulatan wala magduhaduha sa paggamit sa Gregong porma sa maong ngalan, I·e·sousʹ. Sa kadaghanan ubang mga linguwahe ang paglitok may kausaban ug diyutay, pero padayong gigamit ta ang maong porma nga naandan sa atong pinulongan. Tinuod usab kini sa ubang mga ngalan sa Bibliya. Nan, sa unsang paagi atong ikapakita ang hustong pagtahod alang sa Usa kinsa nagabaton sa labing importanteng ngalan sa tanan? Pinaagi bag dili gayod paglitok niana o pagsulat sa iyang ngalan tungod kay kita wala mahibalo sa tino kon giunsa kana sa paglitok sa sinugdan? O, hinuon, pinaagi bag paggamit sa paglitok ug espeling nga komun sa atong pinulongan, samtang nagahisgot nga maayo sa Tag-iya niana ug sa paggawi sa atong kaugalingon ingong iyang mga magsisimba sa paagi nga nagapasidungog kaniya?

Nganong importanteng makaila ug makagamit sa personal nga ngalan sa Diyos?

Makahupot ka ba ug suod nga relasyon uban kang bisan kinsa kansang personal nga ngalan ikaw wala makaila? Alang sa mga tawo nga kanila ang Diyos walay ngalan siya sagad maoy di-personal nga puwersa lamang, dili tinuod nga persona, dili kanang ilang nailhan ug gihigugma ug kang kansa sila makapakigsulti gikan sa kasingkasing diha sa pag-ampo. Kon sila mag-ampo man gayod, ang ilang mga pag-ampo maoy rituwal lamang, usa ka pormalistikong pagsumaysumay sa gisag-ulo nga mga pulong.

Ang matuod nga mga Kristohanon adunay sugo gikan kang Jesu-Kristo sa paghimog mga tinun-an sa katawhan sa tanang kanasoran. Sa dihang magatudlo niining mga tawhana, sa unsang paagi man posible sa pagpaila sa matuod nga Diyos ingong lahi gikan sa bakak nga mga diyos sa kanasoran? Pinaagi lamang sa paggamit sa Iyang personal nga ngalan, ingon sa gibutyag mismo sa Bibliya.—Mat. 28:19, 20; 1 Cor. 8:5, 6.

Ex. 3:15: “Ang Diyos miingon . . . kang Moises: ‘Mao kini ang igaingon mo sa mga anak sa Israel, “Si Jehova ang Diyos sa inyong mga ginikanan . . . nagsugo kanako nganhi kaninyo.” Kini mao ang akong ngalan sa panahong walay katinoan, ug kini mao ang handomanan kanako ngadto sa tanang kaliwatan.’”

Isa. 12:4: “Pasalamati si Jehova, kamong katawhan! Sangpita ang iyang ngalan. Ipahayag ang iyang mga buhat taliwala sa mga katawhan. Ipahibalo ang iyang ngalan nga ginabayaw.”

Ezek. 38:17, 23: “Mao kini ang giingon sa Soberanong Ginoong Jehova, ‘ . . . Ug ako magapadako gayod sa akong kaugalingon ug magabalaan sa akong kaugalingon ug magapaila sa akong kaugalingon atubangan sa mga mata sa daghang kanasoran; ug sila makaila gayod nga ako mao si Jehova.’”

Mal. 3:16: “Silang may kahadlok kang Jehova nanagsulti ang usa ug usa, ang matag usa duyog sa iyang kauban, ug si Jehova padayong namati ug nagpatalinghog. Ug ang usa ka basahon sa handomanan sugod nga gisulatan sa atubangan niya alang kanilang may kahadlok kang Jehova ug alang kanilang nanagpalandong sa iyang ngalan.”

Juan 17:26: “[Si Jesus miampo ngadto sa iyang Amahan:] Akong gipaila ang imong ngalan ngadto kanila [iyang mga sumusunod] ug igapaila pa kana, aron ang gugma nga ikaw nahigugma kanako maanaa kanila ug ako maanaa kanila.”

Buh. 15:14: “Sa bug-os gisugilon ni Simeon kon sa unsang paagi ang Diyos sa unang higayon mitumong sa iyang pagtagad ngadto sa kanasoran aron sa pagkuha gikan kanila ug usa ka katawhan alang sa iyang ngalan.”

Si Jehova ba ang sa “Daang Testamento” si Jesu-Kristo sa “Bag-ong Testamento”?

Mat. 4:10: “Si Jesus miingon kaniya: ‘Pahawa ka, Satanas! Kay nahisulat na, “Si Jehova [“ang Ginoo,” KJ ug uban pa] nga imong Diyos mao ang kinahanglan mong simbahon, ug ngadto kaniya lamang nga ikaw mohimog balaang pag-alagad.”’” (Dayag nga si Jesus wala mag-ingon nga siya mismo pagasimbahon.)

Juan 8:54: “Si Jesus mitubag [sa mga Hudiyo]: ‘Kon ako mao pa ang nagapasidungog sa akong kaugalingon, ang akong kadungganan walay kapuslanan. Ang akong Amahan mao ang nagapasidungog kanako, nga inyong giingon nga mao ang inyong Diyos.’” (Ang Hebreohanong Kasulatan tin-aw nga nagpaila kang Jehova ingong mao ang Diyos nga giangkong gisimba sa mga Hudiyo. Si Jesus miingon, nga siya mismo dili mao si Jehova, kondili nga si Jehova mao ang iyang Amahan. Dinhi gipatin-aw pag-ayo ni Jesus nga siya ug ang iyang Amahan maoy magkalaing mga indibiduwal.)

Sal. 110:1: “Ang pulong ni Jehova ngadto sa akong [kang David] Ginoo mao: ‘Lumingkod ka sa akong tuong kamot hangtod ikabutang ko ang imong mga kaaway ingong tumbanan sa imong mga tiil.’” (Sa Mateo 22:41-45, si Jesus nagpatin-aw nga siya mismo ang “Ginoo” ni David, nga maoy gipasabot niining salmoha. Busa si Jesus dili mao si Jehova apan ang usa kang kansa ang mga pulong ni Jehova dinhi gipunting.)

Filip. 2:9-11: “Alang niining katarongana gayod usab nga ang Diyos nagbayaw kaniya [Jesu-Kristo] ngadto sa labaw nga kahimtang ug sa kalulot mihatag kaniyag ngalan nga labaw sa tanang ubang ngalan, aron sa ngalan ni Jesus ang tanang tuhod mangapiko gayod didto sa langit ug dinhi sa yuta ug sa ilalom sa yuta, ug ang tanang dila sa dayag magasugid gayod nga si Jesu-Kristo maoy Ginoo ngadto sa himaya sa Diyos ang Amahan. [Dy mabasa: “ . . . matag dila magasugid gayod nga ang Ginoong Jesu-Kristo anaa sa himaya sa Diyos ang Amahan.” Kx ug CC mabasang susama, apan ang usa ka sinulat ubos sa panid diha sa Kx nagaila: “ . . . ang Grego hayan mas naandang hubarong ‘ngadto sa himaya,’” ug ang NAB ug JB naghubad nianang paagiha.]” (Matikdi nga si Jesu-Kristo gipakita dinhi nga lahi gikan sa Diyos ang Amahan ug ubos Kaniya.)

Ang usa ba ka tawo makahigugma kang Jehova kon siya usab mahadlok Kaniya?

Ang Bibliya nagatug-an kanato nga kita kinahanglang mahigugma kang Jehova (Luc. 10:27) ug mahadlok kaniya. (1 Ped. 2:17; Prov. 1:7; 2:1-5; 16:6) Ang makaayo nga kahadlok sa Diyos magpahimo kanato nga magmabinantayon gayod nga dili makapasuko kaniya. Ang atong gugma kang Jehova magpalihok kanato sa pagkagustong buhaton ang mga butang nga makapahimuot kaniya, aron ipatugbaw ang atong pagpabili sa dili maisip nga mga pasundayag sa iyang gugma ug di-takos nga kalulot.

Ilustrasyon: Ang usa ka anak lalaki sa husto mahadlok sa pagpayugot sa iyang amahan, apan ang pagpabili sa tanan nga nahimo sa amahan alang kaniya kinahanglan usab nga magpalihok sa anak sa pagpadayag sa dalisay nga gugma alang sa iyang amahan. Ang usa ka ‘scuba diver’ (magsasalom) mahimong moingon nga siya nahigugma sa dagat, apan ang makaayong kahadlok niana magpahinabo kaniya sa pag-amgo nga adunay pipila ka butang nga kinahanglan niyang dili buhaton. Sa susama, ang atong gugma sa Diyos kinahanglang ubanan sa makaayong kahadlok sa dili pagbuhat sa bisan unsang butang nga makapasuko kaniya.