Kahadlok—Higala o Kaaway?
“Gihunahuna ko kon sa unsang paagi gusto kong mamatay. Dili ko gustong mapusilan, apan kon mapusilan ako, buot ko nga maigo mismo sa ulo, aron ako mamatay dihadiha.”
USA ka reporter sa Los Angeles Times nakadungog niana gikan sa usa ka 14-anyos nga babaye. Giinterbiyu niya ang mga estudyante bahin sa dili pa dugayng mga pagpamatay—mga batan-on nga nagpamatay sa mga edaran ug ubang mga batan-on. Ang taho nag-ulohan: “Ang Kalibotan sa Kahadlok.”
Tinong nahibalo ka nga daghan ang nagkinabuhi sa usa ka kalibotan sa kahadlok. Kahadlok sa unsa? Lisod maghingalan ug usa ka partikular nga kahadlok. Tan-awa kon makakita ka diha sa tapad nga kahon ug mga butang nga gikahadlokan sa imong mga higala o sa daghang tawo sa imong lugar. Ang kahon gikuha gikan sa Newsweek sa Nobyembre 22, 1993, ug kini nagpakita sa mga resulta sa usa ka surbi sa “758 ka kabataan tali sa edad 10 ug 17, uban sa ilang mga ginikanan.”
Kon ang maong mga batan-on interbiyuhon karon, ilang hisgotan tingali ang dugang nga mga hinungdan sa kahadlok, sama sa mga linog. Human sa malaglagong linog sa Los Angeles niadtong Enero 1994, ang Time nagtaho: “Lakip sa mga simtoma sa tapos-hitabo nga sakit sa tensiyon mao ang dili makontrolar nga pagtunghag kalit diha sa panumdoman sa nangaging mga hitabo nga buhi kaayo, mga urom, sobrang pagtukaw ug kasuko tungod sa kawalay katakos sa pagkontrolar sa kinabuhi sa usa.” Usa ka negosyante nga mihukom sa pagbalhin sa dapit miingon: “Bale-wala ang kadaot. Ang kalisang mao ang malisod. Maghigda ka sa silong nga nagsapatos. Dili ka matulog. Maglingkod ka didto ug magpaabot niana kada gabii. Terible kini.”
“Ginerbiyos ang mga Hapones sa Sunodsunod nga Katalagman” mao ang ulohan nga gihatag sa taho gikan sa Tokyo niadtong Abril 11, 1995. Kini nag-ingon: “Ang pag-atake sa nerve gas . . . maoy ilabinang seryosong hampak sa hunahuna sa mga Hapones tungod kay miabot kadto ingong bahin sa sunodsunod nga mga hitabo nga sa katibuk-an nakamugnag paninugdan bag-ong kawalay-kasegurohan bahin sa umaabot. . . . Ang mga tawo dili na mobating luwas diha sa mga karsada nga niadto gibantog sa ilang kahilwasan adlaw o gabii.” Ug dili lamang mga tigulang ang nangahadlok. “Si Propesor Ishikawa [sa Seijo University] nag-ingon nga ang kabalaka . . . mas grabe diha sa mga batan-on, nga kasagaran walay klarong ideya kon unsay ilang umaabot.”
Ang ebidensiya nagpakita nga ang “sobra ka makalilisang nga hitabo mahimong makausab sa kemistriya sa utok, nga maghimo sa mga tawo nga mas sensitibo sa pagsurok sa adrenaline bisan sa mga dekada sa ulahi.” Ang mga siyentipiko naningkamot sa pagsabot kon unsaon paghubad sa utok sa usa ka makahahadlok nga situwasyon—kon unsaon nato pagsabot sa mga detalye ug pagsanong nga may kahadlok. Si Propesor Joseph LeDoux misulat: “Pinaagi sa pagtuki sa dalandalan sa mga neuron nga pinaagi niana nakakat-on ang linalang sa pagkahadlok sa usa ka kahimtang, kami naglaom nga mapatin-aw ang katibuk-ang mga mekanismo niining matanga sa panumdoman.”
Apan, ang kadaghanan kanato dili kaayo interesado sa kemikal o sa nalangkit-sa-neuron nga pasikaranan sa kahadlok. Kita sa pagkatinuod mas interesado sa mga tubag sa mga pangutana sama sa, Nganong kita mahadlok? Unsay angay natong pagsanong? Maayo ba ang bisan unsang kahadlok?
Lagmit mouyon ka nga ang kahadlok usahay makatabang kanimo. Pananglitan, ngitngit na samtang nagkaduol ka sa imong balay. Ang pultahan bukas ug diyutay, bisag gisiradoan nimo kinig maayo. Sa bintana daw may nakita ka nga naglihok nga mga anino. Kalit nga gikulbaan ka, mibati nga may mahitabong dili maayo. Tingali anaa sa sulod ang usa ka kawatan o usa ka tawo nga may dalang kutsilyo.
Ang imong kinaiyanhong kahadlok tungod sa ingon niana nga mga situwasyon makaluwas kanimo sa wala-tuyoang pagsulod sa usa ka peligrosong situwasyon. Ang kahadlok makatabang kanimo sa pagbantay o sa pagpangayog tabang sa dili ka pa makaatubang ug posibleng kadaot. Daghan ang pananglitan niini: usa ka karatula nga nagpabantay kanimo sa taas nga boltahe sa koryente; usa ka anunsiyo sa radyo bahin sa usa ka bagyo nga kusog nagsingabot sa imong lugar; usa ka makabungol nga kasaba sa makina sa imong awto samtang nagmaneho ka sa naghuot nga dalan.
Sa pipila ka kahimtang ang pagbatig kahadlok tino nga usa ka higala. Makatabang kini kanato sa pagpanalipod sa atong kaugalingon o sa paglihok nga maalamon. Apan, nahibalo ka gayod nga ang padayon o grabeng kahadlok dili gayod usa ka higala. Kini maoy usa ka kaaway. Kini mopahinabog paghangos, pagkusog sa pagpitik sa kasingkasing, pagkalipong, pagpangurog, pagkakasukaon, ug pagkawalay pagtagad sa palibot sa usa.
Makita mo nga makapaikag kaayo nga espisipikong naghisgot ang Bibliya nga ang atong panahon pagatiman-an pinaagi sa makahahadlok nga mga hitabo sa yuta ug sa grabeng kahadlok. Nganong nahimong ingon niana, ug unsay kalabotan niini diha sa imong kinabuhi ug sa imong panghunahuna? Lain pa, nganong ikaingon nga sumala sa panghunahuna sa Bibliya, adunay usa ka inadlaw-adlaw nga kahadlok nga ilabinang makatabang ug maayo? Atong tan-awon.
[Kahon sa panid 3]
Sa gipangutana kon unsay labing gikabalak-an nila ug sa ilang pamilya, ang mga edaran ug kabataan nag-ingon nga sila nahadlok sa:
KABATAAN MGA GINIKANAN
56% Mapintas nga krimen batok sa membro sa pamilya 73%
53% Usa ka edaran nga mawad-ag trabaho 60%
43% Dili makapalit ug pagkaon 47%
51% Dili makaarang nga magpadoktor 61%
47% Dili makaarang sa pagtaganag pinuy-anan 50%
38% Membro sa pamilya may problema sa droga 57%
38% Dili makausag-puyo ang ilang pamilya 33%
Tinubdan: Newsweek, Nobyembre 22, 1993