Karaang Linukot nga Basahon “Nabuksan”

NIADTONG 1970, ang mga arkeologo nakakalot ug sunog kaayo nga linukot nga basahon sa Ein Gedi, Israel, duol sa kasadpang baybayon sa Patayng Dagat. Ilang nadiskobrehan ang linukot nga basahon dihang gikalot nila ang usa ka sinagoga, nga nasunog dihang gigun-ob ang maong siyudad lagmit human sa 500 C.E. Sunog kaayo ang linukot nga basahon mao nga dili na mabasa ang mga nasulat niini, ug mabungkag pa gani kon buksan. Pero tungod sa 3-D scanning technique, ang linukot nga basahon “nabuksan.” Ug pinaagi sa bag-ong digital imaging software, mabasa na ang mga nasulat niini.

Unsay nakita dihang ila ning gi-scan? Ang linukot nga basahon naundan sa mga pulong sa Bibliya. Diha sa nahibiling bahin niining linukot nga basahon nasulat ang pipila ka bersikulo sa sinugdanan sa basahong Levitico. Makita niini nga mga bersikulo ang Tetragrammaton, ang Hebreohanong mga letra sa ngalan sa Diyos. Kini lagmit gisulat tali sa 50 C.E. ug 400 C.E., mao nga kini ang pinakakaraan nga nakit-ang linukot nga basahon sa Hebreohanong Kasulatan sukad madiskobrehi ang mga manuskrito sa Qumran. “Sa wala pa mabuksi ang tipik sa Levitico nga gikan sa Ein Gedi,” misulat si Gil Zohar sa The Jerusalem Post, “mga usa ka milenyo ang lat-ang tali sa 2,000 anyos nga Linukot nga mga Basahon sa Patayng Dagat, nga gisulat sa ulahing bahin sa panahon sa Ikaduhang Templo, ug sa Aleppo Codex nga gisulat sa ika-10 nga siglo CE.” Sumala sa mga eksperto, ang nasulat niining linukot nga basahon nagpakita nga ang Masoretikong sinulat nga Torah “wala mausab sulod sa linibo ka tuig, ug ang mga sayop sa mga tigkopya wala makausab sa mensahe.”