Ang Herpes ug AIDS Napadayag

“GIBATI kong nahisamag sanlahon. Kinsa pay gusto nako kon sultihan ko siya nga ako dunay sakit nga dili mamaayo nga ikapasa sa seksuwal nga paagi?” Kana ang gipahayag sa usa ka nag-antos sa gikamantala-pag-ayong genital herpes. Kini dagsang sa Tinipong Bansa, Canada, Uropa ug Hapon. Ang Tinipong Bansa lamang nagataho sa gibanabanang 200,000 ngadto 500,000 ka tawo nga gitakboyan niini kada tuig. Usa ka doktor nagbanabana nga “20,000 ngadto 50,000 ka bag-ong kaso sa genital herpes ang marekonosir sa Canada kada tuig.”

Ang nakaingon niining tanang kagulanan? Ang medikal nga siyensiya nagaingon nga kini gamitoyng partikulo, usa ka virus, nga usa lamang ka sakop sa usa ka dakong “pamilya” sa herpes. Ang hangga ug likoslikos maoy kasagarang mga sakit ipahinabo sa mga virus sa herpes. Ang nagapahinabog genital herpes susama (usahay pareho) sa virus nga nagapahinabo sa ordinaryong luas nga mabatonan sa mga tawo sa ilang mga ngabil. Apan dihang ang herpes modaot sa kinatawo, ang nag-antos kasagaran (apan dili kanunaya) nagkuha sa virus sa tinong paagi: pinaagi sa seksuwal nga kontak sa laing biktima sa herpes.

Tulo ngadto pito ka adlaw tapos maladlad sa herpes, ang naimpektaran makamatikod sa kahapdos o kangutngot sa dapit sa kinatawo—ang pahibalo sa masakit, punog-tubig nga butoybutoy. Ang mga samad magabuhat sa ilang pagsakit sulod sa duha ngadto unom ka semana una mamaayo. Pero ang herpes dili mopahawa. Ang mga doktor nagaingon nga kini yanong nagasibog, agi sa mga dalan sa nerbiyos, ngadto sa mga pungpong sa nerbiyos sa punoan sa taludtod. Didto kini magpabiling walay-lihok hangtod may (sama sa kahago sa pagbati) motukbil sa paglihok usab sa virus. Kini, kay napukaw, mopanaw agi sa mga dalan sa nerbiyos balik sa panit ug mosugod pag-usab sa pagsakit.

Tingali ang labing malalangong epekto sa herpes maoy diha sa mga emosyon sa nag-antos. Miingon si Dr. Oscar Gillespie: “Ang dakong suliran sa herpes dili kaayo anaa sa virus mismo, kondili sa mga paagi nga ang presensiya niini makamugnag mga kahadlok, mga pagduhaduha ug kabaldahan sa adlaw-adlawng kinabuhi.” Matud sa usa ka biktima: “Lisod kaayo ang pagbatbat sa mga pagbati sa kasuko, sala, ug pagkawala sa pagpugong nga imong mabatonan kon ikaw dunay herpes. Kini butang sa akong pagtuo ang isigkabiktima lamang sa herpes ang mahimong mobati ug makasabot.” Pero ang maong emosyonal nga kasamok nagapalahutay lamang sa balikbalik nga pag-antos, nga kadaghanan tukbilon sa dugang pagsugmat sa sakit.

Kon Nganong Gitawag Dili-Mamaayo

Nganong ang sistema sa imyunidad sa lawas dili yanong maglaglag sa makapalagot nga virus sa herpes? Ang mga doktor nagaingon nga ang herpes moikyas nianang dulnganana pinaagi sa pagtapot sa usa ka selula, nga mosuhot sa gawas nga membrane ug motago dinha. Kini, nga luwas na sa sulod, tuling moilog sa paggahom sa “utok” sa selula, nga maghimo sa selula nga pabrika gayod sa herpes! Gikan sa 80,000 ngadto 120,000 ka bag-ong virus ang malalang sulod sa tulo ngadto lima ka oras. Unya ang bungbong sa selula mobuto nga mabuksan na, nga motugot sa panon sa peligrosong mga partikulo sa pag-agos ngadto sa sapasapa sa dugo ug mag-impektar sa ubang selula.

Sa ingon imong masabtan nganong ang mga doktor nagaingong ang herpes lisod kaayong patyon. Ang usa ka tambal sa usa ka paagi kinahanglang makasuhot sa naimpektar nga mga selula aron sa pagpatay sa virus. O kinahanglang kana magpatay sa naimpektarang mga selula nga dili patyon ang himsog nga mga selula. Bantog ra nga ang medikal nga siyensiya sa ingon halayo sa tuod. (Tan-awa ang kahon.) Ang bag-ong mga taho nga ang mga bakuna sa herpes ginasulayan nagahatag tingali ug diyutayng silaw sa paglaom. Apan samtang ang maong “onsa sa panagang” makatabang sa minilyon, komosta kadtong gitakboyan na?

AIDS—Usa ka Bag-ong STD?

“Sa akong propesyonal nga karera, ako sukad wala makahibalag sa labawng makapahiubos ug makapaguol nga kahimtang,” ang Newsweek mikutlo kang Dr. Peter Mansell nga miingon. lyang gitumong ang sakit nga nakabihag sa pagtagad sa kalibotan: ang AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome). Ang pulong nagabatbat sa paghunong sa sistema sa imyunidad sa lawas. Sa ingon ang mga biktima mangamatay sa talagsaong mga matang sa kanser ug sa pulmonya.

Asa na nakaabot ang AIDS? Sa pagkakaron, kapin sa 4,000 ka kasob ang gitaho sa Tinipong Bansa lamang. Labing menos 32 ka laing nasod nagtaho usab sa mga kaso sa sakit. Ang mga nasod nga sa pagkakaron wala pa maapektahi, sama sa Hapon, nangandam na sa pagsagubang niana—por engkaso.

Ang mga biktima sa AIDS mopatim-aw nga dunay makapalipong nga proporsiyon sa nangamatay. Kapin sa 60 porsiento niadtong unang narekonosir ingong duna niana nangamatay sulod sa usa ka tuig. Apan, nahadlok ang pipila nga ang tanang biktima sa AIDS sa kadugayan mamatay sa sakit. Bisan pa niana ang sakit mosugod nga maorag dili makadaot uban sa mga simtoma sama sa trangkaso, kalapoy ug pagkaniwang. Ikasubo, sumala sa giingon ni Dr. Frederick P. Siegal: “Sa panahong ang kadaghanang doktor makakita sa mga pasyente sa AIDS, ulahi na ang tanan.”

Sumala sa CDC (Centers for Disease Control), ang aktibong mga homoseksuwal (nga daghag paris) nagbaton sa kinalabwang riyesgo nga hitakboyan sa AIDS. Nameligro usab ang mga hemophiliacs ug mga abusador sa agi-sa-ugat nga mga droga.c Apan sanglit mga 70 porsiento sa mga biktima sa AIDS maoy homoseksuwal, gikatahapan pag-ayo nga ang sakit sa kadaghanang kaso ipasa sa seksuwal nga paagi.

Pagkatarantar Tungod sa AIDS

“Ang kahadlok nagakaylap nga labi pang tulin kay sa sakit,” matud sa magasing Discover. Walay duhaduhang ang mga pangunang-ulohan sama sa “Ang Yanong Pagkontak Tingali Mopakaylap sa AIDS” nagpasiugda niining kahadloka:

● Ang mga trabahante sa ospital nagdumili sa pagtambal sa mga pasyente sa AIDS.d

● Ang mga embalsamador nagpanuko sa pag-embalsamar sa mga lawas sa mga biktima sa AIDS.

● Ang kapolisan sa San Francisco, California, gihatagag mga instrumento sa pagpaginhawa ug mga gomang guwantis sa paglikay sa impeksiyon sa AIDS samtang magahatag ug first-aid.

● Ang mga teknisyan midumili sa pagkonektar sa usa ka mikropono alang sa usa ka biktima sa AIDS nga naeskedyul alang sa interbiyo sa sultisulting salida sa TV. Ang tuyo sa salida? Sa paghupay sa mga kahadlok bahin sa AIDS.

● Ang mga serbisyo sa direktang linya sa telepono sa AIDS “gilunopan sa mga tawag nga nangutana kon ang sakit makuha ba gikan sa pagkupot sa estrap sa subway o paggamit sa mga lingkoranan sa kasilyas nga gigamit sa mga bayot.”

Apan, ang komunidad sa bayot maoy mibati sa kinadak-ang epekto. Ang mga bar sa bayot ug mga kaligoan mitahog paghinay sa negosyo tungod sa kahadlok sa mga tawo nga hitakboyan sa AIDS. Ug sanglit ang mga bayot nga daghag paris mao ang labing nameligro, ang pipila mihimo ganig dagkong kausaban sa ilang paagi sa kinabuhi. Ang diyutay ra, kon duna man, maoy nalisang nga kombensiyonal nga tawo (heteroseksuwal). Apan ang pipila naglikay sa dili-kaila nga seksuwal nga kontak ug nakontento na sa “usag-paris” nga mga relasyon.

Ugaling, ang biktima sa AIDS mao ang nag-antos sa dakong kaguol. Ang mga biktima sa AIDS, kay giisip nga mga sinalikway sa mga silingan ug mga kauban sa trabaho, gilikayan sa mga hinigugma, kinahanglang magpas-an usab sa suliran sa pagbaton sa sakit nga dili mamaayo. “Kini nagabitay ibabaw sa imong ulo,” matud sa usa ka biktima sa AIDS. “Sa kanunay anaa ang nagapaibabaw nga pagkawalay-piho nga sa bisan unsang adlaw ikaw masakit sa bag-ong sakit nga dili masuklan sa imong napukgong sistema sa imyunidad.”

Busa bisan tuod ang reaksiyon tingali sa publiko sa usa ka gilapdon maoy sobrang reaksiyon, ang pagkahadlok sa AIDS dili kay walay pasikaranan. Ang AIDS maoy malalangon nga mamumuno. Ug ang mga taho nga kini makakaylap ngadto sa katilingban sa katibuk-an pinaagi sa mga abuno sa dugo nakapahaling sa dugang kahadlok ug kayugot. (Tan-awa ang kahon sa panid 10.)e Ang mga homoseksuwal sa ingon nahimong mga biktima dili lamang sa kamabatokon kondili sa paagi sa kinabuhing napunog kapeligrohan.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 11]

Miingon si Dr. Frederick P. Siegal: “Sa panahong ang kadaghanang doktor makakita sa mga pasyente sa AIDS, ulahi na ang tanan.”

[Blurb sa panid 11]

Ang kakurat sa pagkakuhag sakit nga gipasa sa seksuwal nagpahinabo nga daghan ang nagsud-ong sa pagkamahilayon sa bag-ong kahayag

[Kahon sa panid 9]

Usa ka Tambal Alang sa Herpes?

Ang mini nga mga tambal alang sa herpes, nagaingon ang mga doktor, nagpatungha dili lamang sa bakak nga paglaom kondili sa pila ka kaso nagpagrabe lamang sa daotang kahimtang. Apil sa pipila sa mga tambal nga gitawag dili epektibo sa CDC mao ang mga bakuna, mga panukbil sa imyunidad, mga bitamina C, E ug B12, espesyal nga mga diyeta, zinc, lactobacillus (acidophilus) nga mga tableta, steroids nga mga krema ug dye-light therapy.

Apan nganong daghan kaayo nagaangkong nahupayan sa maong “mga tambal”? Ang mga doktor nagapahinumdom kanato sa butang mopatim-aw nga makapatukbil sa mga sugmat sa herpes—ang kahago sa pagbati ug kabalaka. Ang bisan unsang makapakalma sa usa ka tawo ug maghimo kaniyang dili kaayo mabalak-on mopatim-awng makaayo sa sakit—nga temporaryo. Ugaling, panahon lamay agdon sa dili pa ang walaylihok nga mga virus sa herpes, mohukom sa pag-atake na usab. Hinuon, pipila niining mga tambala sentro pa sa lantugi, apan ang usa maalamong bug-os mag-usisa sa tambal sa dili pa magpatambal.

Kasamtangan, ang labing maayong ginatanyag sa medikal nga siyensiya mao ang kahupayan sa simtoma. Pananglitan, ang drogang acyclovir giaprobahang gamiton sa Tinipong Bansa ug mopatim-aw nga nagapadali sa pag-alim sa mga samad sa herpes. Apan, ikasubo, kini dili mopugong sa mga sugmat!

Ang mga doktor nagahatag ug pila ka sentido-komong tambag alang sa mga masakiton sa herpes nga basin makahatag kahupayan. Ang pahulay, init nga kaligo, compresses, yelo ug paghupot sa mga samad nga uga giisip nga makatabang, bisan tuod dili tambal.

[Kahon sa panid 10]

AIDS ug Dugo

Ang mga hemophiliacs mao ang una. Ang tambal sa ilang sakit (clotting factor VIII) ginakuha gikan sa dugo sa ginatos ka tigdonar. Busa dihang ang pila ka hemophiliac nakakuhag AIDS, ang dugo gilayon gikatahapan. Dayon ang usa ka masuso nga nakadawat ug abuno gikan sa biktima sa AIDS nakakuha usab sa sakit. Bisan pag ang purohang makakuhag AIDS gikan sa abuno mipatim-awng gamay kaayo, bisan pa niana ang CDC nagpasidaang “ang mga membro sa mga grupong may dakong riyesgo sa AIDS [ilabina ang mga bayot] angay molikay sa pagdonar sa plasma ug/o dugo.”

Hinuon, ang kinabubut-ong pagsugot sa mga tigdonar sa dugo mas sayong sultihon kay himoon. Ug ang komunidad sa homoseksuwal mipatugbaw ug “Pagkamadapigon!” ngadto sa mga sugyot nga did-an sila sa pagdonar ug dugo. Busa ang Uropanhong mga doktor naghisgot sa pagdili sa importasyon sa mga produkto sa dugo sa T.B., ug ang pila ka pasyente midumili sa abuno sa dugo!

Ang kahadlok nga ang AIDS basin makuha pinaagi sa komung mga dagom nakapahinabog temporaryong kalisang tali sa mga tigdonar sa dugo. Usa ka tigpamaba sa Programa sa Dugo sa Greater New York nagsulti sa Pagmata! nga ang mga donasyon sa dugo mikunhod ug 25 porsiento sa bulan sa Hulyo 1983. Ug kini bisan pag ang mga dagom gigamit giesterilisar ug giayog putos una gamiton, ug dayon buk-on ug ilabay tapos sa paggamit.

Bisag ang bag-ong gipahibalong pagsusi sa dugo basin makapanalipod sa suplay sa dugo gikan sa epekto sa AIDS, ang kalisang sa AIDS nagpahinumdom sa publiko nga ang abuno sa dugo batasang may pila ka seryosong riyesgo.

[Dayagram sa panid 8]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Tikang uno: Ang virus sa herpes motapot sa selula ug mosuhot sa gawas nga membrane.

CELL WALL

CELL NUCLEUS

CELL DNA

HERPES VIRUS

VIRAL DNA

Tikang dos: Ang virus mobanos sa uyok sa selula sa pagpasanay sa virus sa herpes nga tinaglibo.

CELL NUCLEUS DESTROYED

VIRAL NUCLEUS

NEW VIRUS

VIRAL DNA

Tikang tres: Maguba ang bungbong sa selula, nga mopagawas sa kaliboang virus.

CELL WALL