Mga Batan-on Nangutana . . .

“Sa Unsang Paagi Ako Mahamtong Kon Dili Ako Mopahawa?”

SAMA sa kadaghanang batan-on, lagmit nagapanglantaw ka sa panahong imong mabatonan ang mga kagawasan (ug mga kaakohan!) sa pagkahamtong tawo. Apan, nagahunahuna ang pipila nga ang labing maayong paagi sa pagbaton niining independensiyaha mao ang pagkinaugalingon ug pagsinati sa kinabuhi nga laktud.

Tinuod, ang mga hagit sa ‘pagkinabuhi sa kaugalingon’ nakatabang sa pila ka batan-on nga mahamtong ug dali. Apan kinahanglan ba nga ang usa mobiya sa balay aron mohamtong? Kadto ba lamang ‘nagakinaugalingon’ ang makaarang sa paghimog hinamtong nga mga desisyon, sa paggawing responsable na? Dili gayod. Ang librong Adolescence nagaingon: “Ang pagpahawa lamang sa panimalay dili mogarantiya sa malamposong pagbalhin [ngadto sa pagkahamtong]. Ni ang pagpabilin sa balay nagapasabot sa pagkapakyas nga mohamtong.” (Italiko amoa.) Daghang batan-ong mopahawa sa balay sa pagtinguhag independensiya sa aktuwal mosangpot nga sa pangabuhi ug emosyonal masaligon sa ilang mga ginikanan. Sa laing bahin, daghan nga nagapalabi sa pagpabilin sa balay motubo nga hamtong, kasaligang mga hamtong. ‘Apan sa unsang paagi ikaw mahamtong kon dili ka magkinaugalingon?’ nangutana ang pipila.

Paghamtong—Unsa ba Kini?

Alang sa pila ka batan-on, ang paghamtong nagkahulogan sa pagbaton sa ilang kaugalingong kuwarta, trabaho ug puy-anan. Apan lahi ang ginaingon sa Bibliya. Pananglitan, sa nagbatbat sa pagtubo ni Samuel kini nagaingon: “Sa tibuok nga panahon ang batang si Samuel mitubo ug nahimong labawng gikahimutan sa panglantaw ni Jehova ug sa mga tawo.” (1 Samuel 2:26) Gipasabot dinhi ang daghang butang bahin sa pagtubo. Nahauna sa tanan, aron mahimong “gikahimut-an” sa Diyos, ang kagawian ni Samuel kinahanglang walay ikasaway. (Salmo 15:1, 2) Siya nag-ampo gayod nga regular ug nagpadayag sa “pagkahimuot” sa mga kasugoan sa Diyos. (Salmo 119:16) Matikdi, usab, nga siya “gikahimut-an” sa mga tawo. Siya nahibalo kon unsaon sa pagpakigsabtanay sa mga tawo. Busa bisan tuod bata pa, si Samuel sa daghang paagi hamtong na.

Ugaling, ang usa ka hamtong kinahanglan usab mohimo sa iyang kaugalingong mga desisyon. Si Solomon misulat sa basahong Proverbio “aron sa paghatag sa mga walay-kasinatian sa pagkamaalamon, ngadto sa usa ka batan-on sa kahibalo ug katakos sa panghunahuna.” (Proverbio 1:4) Daghang batan-on, bisan tuod nagakinaugalingon, wala niining “katakos sa panghunahuna.” Sila nagahimog mga desisyon nga nagadaot kanila sa emosyonal ug espirituhanon. Apan, matud ni Solomon: “Sa diha nga ang kaalam mosulod sa imong kasingkasing ug ang kahibalo mismo mahimong kahimut-anan sa imong kalag mismo, ang katakos sa panghunahuna magabantay kanimo, ang salabotan magapanalipod kanimo, sa pagluwas kanimo gikan sa daotang dalan.”—Proverbio 2:10-12.

Sa ingon ang pagbaton niining “kaalam” ug “katakos sa panghunahuna” maoy lain pang timaan sa pagkahamtong. Ug kadaghanan ang pagpatalinghog ug pagsugot sa pagtultol sa imong mga ginikanan mao ang labing maayong paagi sa pagkab-ot niini. Kay ang Bibliya nagaingon, “Ang kaalam gikan sa itaas una sa tanan maputli, unya madaiton, makataronganon, andam mosugot.” (Santiago 3:17) Apan unsa man kon imong mahibalag ang mga suliran sa panimalay? Posible ba gihapon ang paghamtong samtang nagapuyo dinha?

‘Pagdala sa Yugo sa Pagkabatan-on’

Ang kinabuhi mabatid pinaagi sa pagatubang nga deretso sa mga suliran ug pagpaningkamot sa pagsulbad o pagsagubang kanila. Walay maangkon sa pagpahilayo sa mga kahimtang nga dili nato gusto. Apan, alang sa daghang batan-on ang pagpahawa sa balay yanong usa ka pag-ikyas sa mga ginikanan nga kanila sila malisdan sa pagpakigsabot o ilang gibati nga estrikto kaayo. Ugaling, ang manalagnang Jeremias kas-a miingon: “Maayo alang sa kusgan nga lalaki nga siya magapas-an sa yugo sa iyang pagkabatan-on.”—Lamentaciones 3:27.

Si Mac, karon 42 anyos na, nahinumdom nga gilisdan siya pag-ayo sa pagpuyo sa balay: “Si Papa nagtrabaho sa pundok sa mga magtutukod ug wala sa kadaghanang panahon. Kini nagkahulogang kami ang nagtrabaho sa mga trabaho sa uma inig-abot namo gikan sa tunghaan. Inig-abot sa bakasyon sa ting-init, iuban kami ni Papa sa trabaho sa tibuok adlaw. Ako naghunahunang siya ang labing mapintas nga tawo nga buhi nga nagpugong kanamo sa pagdula ug paglipaylipay. Kadaghanan ako naghunahuna, ‘Kon unta makapahawa ako dinhi ug makabaton ug kaugalingong puyanan!’” Apan ang ‘pagpas-an sa yugo’ napamatud-an bang “maayo” alang kang Mac? Siya nagaingon karon: “Ang gibuhat ni Papa kanako maoy bililhon sa hilabihan. Gitudloan niya ako sa pagbuhat sa budlay nga trabaho ug pag-antos sa kalisod. Sukad niadto ako nagbaton sa mas daghang seryosong suliran nga giatubang, apan ako mahibalong moatubang kanila nga laktud.”

Kawang nga Kalipay

Apan ang yanong pagpuyo sa balay dili mogarantiya sa imong paghamtong. Si Horst, kinsa mipahawa sa balay sa edad 17, nahinumdom: “Ang pagpuyo sa balay uban sa akong mga ginikanan nahisama sa pagpuyo sa kawang nga kalipay. Ilang gibuhat ang tanan alang kanako. Ako walay bisan unsa mang trabaho sa panimalay. Apan sa mibiya ako sa balay nagsugod ako sa paglaba sa kaugalingon. Kadaghanan ang akong mga sinina misangpot nga nalubad o namantsahan.”

Bahin sa paghamtong mao ang pagkakat-on sa pagbuhat sa mga butang sa imong kaugalingon. Ikasubo, hinunoa, daghang batan-on wala makasabot sa bili sa pag-apil ug pagtabang sa buluhaton sa panimalay. Tinuod, ang pagpagawas sa basura dili kaayo makalingaw sama sa pagpatokar sa imong paboritong mga plaka. Apan unsay mahimong mosangpot kon dili ka gayod makatuon kon unsaon pagtrabaho niining mga butanga? Ikaw mahimong hamtong nga walay mahimo, nga bug-os nagasalig sa imong mga ginikanan. Si Dr. Richard Robertiello sa ingon nagatambag sa mga batan-on nga bug-os makig-ambit sa mga buluhaton sa panimalay, kay kini maoy “kalihokang nagadasig sa kaugmaran sa nagagahom sa kaugalingon, independenteng pagkatawo.”

Ikaw ba (kon kaha bayong o dalagita) nagapangandam sa independensiya sa kataposan pinaagi sa pagkat-on kon unsaon pagluto, paglimpiyo, pagplantsa o pagpang-ayoayo sa balay? Karon, tingali kinahanglan ikaw ang manguna kon ang imong mga ginikanan mao ang matang nga buot mohimo sa daghang butang alang kanimo. Bisan pa niana, usa ka bayong nga ginganlag si Timo nga nangayo sa iyang mga ginikanan nga hatagan siyag buluhaton sa balay miingong siya “natingala” sa ilang positibong reaksiyon! Ang imong mga ginikanan basin mosanong sa susama.

Independensiya sa Pangabuhi

Matud sa 12-anyos nga si Lucy: “Kadaghanang panahon sa akong hunahuna kini dili makataronganon tungod kay ang imong mga ginikanan dili motugot kanimo sa pagbuhat kon unsay imong gustong buhaton sa imong kaugalingong kuwarta.” Ang mga batan-on kadaghanan nagapalabi nga mangita ug magagasto sa ilang kaugalingong kuwarta kay sa paggasto sa alawans, ug ang pagbatog inoras nga trabaho mahimong bililhong kasinatian.

Apan ang pagkakitag kuwarta sama ra ka hinungdanon sa paggasto niana! Si Dr. Jerald Bachman sa Institute for Social Research nag-ingon nga ang mga batanon kadaghanan nagagasto sa ilang kuwarta diha sa maluhong mga butang. Apan, kadtong may daghan kaayong kuwarta kadaghanan maghinapos nga daling mabatonan ang kuwarta ug mas daling gastohon. Makuratan gayod sila inigpahawa nila ug sila magkinaugalingon! Nahinumdom si Horst (nga gihisgotan sa nangagi): “Sa kataposan sa bulan ang akong pitaka ug ang akong aparador sa pagkaon walay sulod.”

Busa pagtuon kon unsaon pagkupot ang kuwarta samtang nagapuyo ka sa balay. Ug ang imong mga ginikanan basin maoy labing maayong mga magtutudlo. Sila nagbaton sa katuigan sa kasinatian sa pagbuhat niini ug kadaghanan makabulig kanimo sa paglikay sa daghang lit-ag. Karon, basin sila magpanuko sa pagsulti kanimo pila ang ilang kinitaan, apan lagmit sila labi pang andam motug-an kanimo kon pila ang kinahanglang ilang gastohon. Ang librong Pulling Up Roots nagasugyot nga suknaon sila sa mga pangutana sama sa: ‘Pila ang gasto kada bulan alang sa koryente? Pagpainit sa balay? Tubig? Telepono? Unsang matanga sa mga buhis ang atong bayran? Unsang abangan ang atong bayran? Makurat ka tingaling masayod nga ang mga batan-ong may trabaho kadaghanan dunay mas daghang kuwartang igastogasto kay sa ilang mga ginikanan! Busa kon nagatrabaho ka, tanyag nga mohatag ug igoigong amot ngadto sa mentenasyon sa panimalay.

Makakat-on sa Dili Ka pa Mopahawa

Dili, dili kinahanglang mopahawa ka sa balay aron mohamtong. Apan kinahanglang magbudlay ka dinha sa pag-ugmad sa maayong panghukom ug pagkamaalamon. Ang ‘kalulot, pagkamaayo, kalumo ug pagpugong-sa-kaugalingon’ mohimo usab kanimong kaangayan sa Diyos ug mga tawo. (Galacia 5:22, 23) Apan kinahanglang mogahin kag panahon sa pagtuon sa Bibliya ug sa gibase-sa-Bibliya nga mga basahon. Kat-oni, usab, sa unsang paagi makigsinabtanay sa uban. Pamatud-i nga makadawat ka sa pagsaway, kapakyasan o kahiubos. Kining mga hiyasa mao ang tinuod nga mga ilhanan sa hamtong Kristohanong lalaki o babaye.

Sa nahaigong panahon ang mga kahimtang tingali motultol sa imong pagpahawa sa balay—tingali maminyo ka o motungha ang higayon nga makapauswag ka sa imong pag-alagad sa Diyos. Apan kon ikaw tinuod nga hamtong na, ang pagpahawa nimo sa balay dili mahimong pagkatumpawak sa katalagman. Ang imong nakat-onan didto mapamatud-ang malig-on nga patukoranan alang sa dugang pag-uswag. Ug bisan pag ang imong pagpahawa basin sa dugang makabugto sa mga bugkos sa pagkanagasalig, ang mga bugkos sa gugma ug pagbati tali kanimo ug sa imong mga ginikanan mahimong bug-os sa walay kataposan.

[Letrato sa panid 15]

Ang panimalay mahimong dapit sa kawang nga kalipay kon dili ka manlimbasog sa pagtabang sa mga buhatbuhat sa balay

[Letrato sa panid 16]

Ang atong mga ginikanan dunay katuigang kasinatian sa pagkupot sa kuwarta ug sagad dakog ikatudlo kanato