Kini Bang Kaliwatana Nakakitag ‘Mga Ilhanan Gikan sa Langit’?

ANG pila ka tigulang ning kaliwatana makahinumdom sa unang katuigan sa abyasyon tapos sa malamposong paglupad ni Orville Wright niadtong 1903. Niadtong panahona ang ayroplano giisip nga dakong dulaan. Kadto mitaganag adbentura alang sa mga abyador ug kalingawan alang sa mga panon sa mga tumatan-aw.

Apan niadtong 1911 gisugdan sa Italya ang paggamit ug mga ayroplano sa paghulog ug mga granada ibabaw sa Turkong mga sundalo. Dayon miabot ang 1914. “Ang sirkos ug karnabal nga yugto sa paglupad sa tawo natapos nga kalit sa pagsilaob sa Gubat sa Kalibotan I sa 1914,” nagaingon ang Encyclopædia Britannica. “Ang milyonmilyon nga andam ibayad sa makig-awayong mga gobyerno sa mga tigdesinyog ayroplano kalit mihimo sa abyasyon nga dakong patigayon.”

Misugod ang Gubat sa Kahanginan

Sukad sa sinugdan gayod sa gubat, ang Uropanhong kanasoran migamit sa mga ayroplano sa pagpangespiya sa usag usa. Apan niadtong Agosto 26, 1914, ang usa ka Rusong ayroplano tinuyong gibangga sa usa ka misulong Austrianong ayroplano. Ang duha ka abyador nangamatay. Niadtong adlawa, tulo ka Britanikong ayroplano miliyok sa usa ka Alemang tigsurbing ayroplano ug mipugos niadto sa paglandig. Tin-aw, ang kanasoran misugod sa pagpakiggubat sa kahanginan. Niadtong Oktubre 5, 1914, ang usa ka Pranses nga abyador milupad nga nagkupot sa masinggan nga pinaagi niana iyang gipunggit ang usa ka Alemang ayroplano. Sa wala madugay ang mga ayroplano gitaorag mga masinggan, nga misangpot sa makalilisang nga mga away sa kahanginan. Sa pagkatapos sa gubat, kapin sa 10,000 ka tawo ang nawad-an sa ilang kinabuhi sa maong mga away.

Labi pang makalilisang mao ang talan-awon sa mga bomba nga gihulog gikan sa mga ayroplano. Sa Oktubre 8, 1914, duha ka Britanikong ayroplano mibomba sa estratehikanhong mga target sa Cologne ug Düsseldorf. Dayon, sa Disyembre 1914, gisugdan sa Alemanya ang mga pag-atake sa kahanginan sa Britanya. “Ang mga pagbomba labi pang makahahadlok sa nagpadayon ang gubat,” misulat si Susanne Everett diha sa librong World War I​—An Illustrated History.

Sa iyang librong Flyers and Flying, si Aidan Chambers nagsuma sa bili sa ayroplano sa Gubat sa Kalibotan I: “Ang ayroplano naedaran na sa patuyang nga pagpanglaglag. Ibabaw sa mga natad-panggubatan sa Pransiya nahay-ad ang nangagusbat nga kagun-oban sa daghang kombate sa kahanginan; ang London ug ang ubang siyudad, mga lungsod ug mga balangay gibombahan; ang mga barko giatake gikan sa langit. Ang gubat . . . bug-os nausab sa pag-abot sa mga tawong nanglupad sulod sa ilang dili-katuohang mga makina.”

Gisabot sa daghan nga kini ug ang ubang kaugmaran sa gubat maoy katumanan sa tagna sa Bibliya: “Ang nasod motindog batok nasod, ug ang gingharian batok gingharian; . . . ug aduna unyay makalilisang nga mga talan-awon ug dagkong mga ilhanan gikan sa langit.” (Lucas 21:​10, 11) Ang katumbas nga asoy niining tagnaa nagadugang sa mga pulong: “Kining tanang butang sinugdanan lamang sa mga kasakit.”​—Mateo 24:​7, 8.

“Ang Sinugdanan sa mga Kasakit”?

Ang Gubat sa Kalibotan I ba uban sa ‘makahahadlok nga mga talan-awon ug dagkong mga ilhanan gikan sa langit’ niini napamatud-ang “sinugdanan lamang sa mga kasakit,” sumala sa pagpahayag niana sa The Jerusalem Bible? Ang kasaysayan nagatubag oo. Kapin sa usa ka milyong toneladang bomba ang gihulog gikan sa duol nga kalangitan sa yuta panahon sa Gubat sa Kalibotan II. Apil kanila mao ang mga bomba ug ubang unom-toneladang mga kasangkapan nga makalapos sa mga 16 ka tiil (5 m) sa solidong semento.

Handurawa ang kalisang nga miabot sa mga kasingkasing sa mga molupyo sa Hamburg sa gabii sa Hulyo 1943 sa dihang ang ilang siyudad gibombahan sa panon sa mga 700 ka armadong ayroplano. Kadto gisubli duha ka gabii sa ulahi, nga mipahinabog bagyo sa kalayo nga mihunos sa kapin ug 40,000 ka biktima. “Ang walay-bugtong gikapoy, nangalisang nga mga kagiw miganayan paingon sa kanait nga mga probinsiya,” misulat si Adolf Galland. “Ang Pagbomba sa Hamburg kusog mikaylap ngadto sa kinahilitang mga balangay sa Reich.”

Ang Warsaw, London, Coventry, Berlin, Dresden, Tokyo, ug daghan pang siyudad, nangadaot tungod sa grabeng pagbomba. Usa ka pag-atake sa kahanginan sa Tokyo mipahinabog bagyo sa kalayo nga labi pang malaglagon kay sa didto sa Hamburg. Kadto mihunos ug kapin sa 80,000 ka kinabuhi. Tapos sa gibalikbalik nga pag-atake sa kahanginan minilyon ang mipahawa sa siyudad. “Ang populasyon sa Tokyo mius-os gikan sa lima ka milyon ngadto sa duha ug un-tersiya sa milyon,” mitala ang historyanong si Jablonski. Usa ka Haponesa miingon: “Inigkabati ko sa sirena sa trak sa bombero o inigkakita ko sa mga sugnod nga magpitipiti sa daoban, ang akong dughan mokubakuba ug akong mabanhaw ang makalilisang nga mga adlaw sa bata pa ako.”

Gipailaila sa Gubat sa Kalibotan II ang makalilisang bag-ong mga armas. Sa kataposang tuig sa gubat, gisugdan sa Alemanya ang pagpabuto sa V-2 nga mga roket nga kargado sa tagsa ka toneladang mga warhead. Kay mipanaw ug 3,500 ka milya matag oras (5,600 km/oras), kini miabot sa Britanikong yuta sa mga lima ka minutos tapos sa paglansad. Unya gihulog sa Tinipong Bansa ang duha ka bomba atomika sa mga siyudad sa Hiroshima ug Nagasaki sa Hapon, nga mipatay dihadiha sa kapin ug usa ka gatos ka libong tawo. “Susama sa mga bomba atomika,” misaysay ang Encyclopædia Britannica, “ang V-2 naglandong sa intercontinental ballistic missile [ICBMs] sa tapos-gubat nga panahon.”

Tapos sa gubat, ang kanasoran migamag labi pang malaglagong nukleyar nga armas. May maikagong pagsulay kanila una sa pagpirma sa Tratado sa Pagdili sa Nukleyar nga Pagsulay sa 1963. Ang nukleyar nga mga bomba gipabuto pa gani sa kawanangan. Mahitungod sa usa nianang mga eksperimentoha, si Dr. Mitton misulat diha sa iyang librong Daytime Star​—The Story of Our Sun: “Ang pagbuto sa Starfish niadtong Hulyo 1962 nagpatungha sa sona sa radyasyon nga milungtad ug daghang katuigan. Ang pagkabinuang sa maong pagbansaybansay nasabtang kusganon sa naamgohan nga nangaguba ang daghang mahal nga mga satelayt tungod niadto.”

Ang 1963 nga tratado naglimite sa pagsulay sa nukleyar nga mga armas, apan kadto wala makapugong sa gamhanang mga nasod sa paggamag dugang pa nianang mga bombaha. Ni kadto nagpugong kanila sa pagpauswag sa mga paagi sa pagpaabot niana sa target. Sa pagkomento bahin niini, si Dr. Jastrow misulat diha sa Science Digest: “Sa gipaulanan sa mga Aleman ug mga V-2 ang Britanya 40 ka tuig kanhi, sila naghunahunang maayo ang ilang nahimo dihang ang usa ka roket nakaabot sa sulod sa 10 milya [16 km] sa target niana. . . . Ang mga warhead sa Sobyet ug Amerikanhong ICBMs nga magamit karong adlawa molandig sulod sa mga 300 ka yarda [270 m] sa ilang mga target tapos sa paglupad sa libolibong milya.”

Mipadayon si Dr. Jastrow sa pagbatbat sa bag-ong mga warhead nga may mga mata nga radar ug elektronikong mga utok. Gitawag “ismarteng mga warhead,” sila giingong “sa aberids molandig sulod sa 25 ka yarda [23 m] sa ilang mga target.” Gituohang ang maong “ismarteng mga warhead” ikataod sa intercontinental ballistic missiles.

Dili ka ba mouyon nga ang butang gisugdan niadtong 1914 maoy “sinugdanan lamang sa mga kasakit”? Ang paggamit sa tawo sa “langit” sa mausbawon nahimong makapatay.

[Letrato sa panid 4]

Ang nukleyar nga mga bomba gisulayan sa kawanangan una sa pagpirma sa Tratado sa Pagdili sa Nukleyar nga Pagsulay