Mga Alerhiya—Unsay Makaalibyo?
MAGPUNAY ug atsi si Joyce kada Agosto. Nakuyapan kas-a ang iyang bana ug hapit mamatay human makakaon sa lambay. Ang usa sa iyang anak nga lalaki hanguson kon kapuyon, ug gidupang ang anak nga babaye sa kataposang higayon nga giindiyeksiyonan siyag penicillin.
Makalipay, dili hulagway ang pamilya ni Joyce sa kasarangang panimalay. Apan tagda ang sukod sa problema sa alerhiya diha sa usa lamang ka nasod, ang Tinipong Bansa. Didto, 17 porsiento sa populasyon giingong may seryosong mga alerhiya, nga naghawas sa labing dakong bahin niadtong adunay dukot nga mga balatian. Dugang pa, ang gidaghanon sa mga sakit nga nasusing mga alerhiya sa walay duhaduha modaghan sa magdasok ug kon hugaw ang palibot.
Bag-o pang nadiskobrehan nga daghang tawo ang sobra ka sensitibo sa mga butang sa ilang palibot. Apan, sa miaging upat ka siglo sa wala pa matawo si Kristo, gibatbat ni Hippocrates ang usa ka sakit nga karon atong nailhang hubak. Tingali ang labing unang rekord sa makamatayng epekto sa alerhiya nadiskobrehan sa panteyon sa usa ka karaang Ehiptohanong hari, si Menes. Siya namatay human nga napaakan sa tambuboan.
Si Dr. John Bostock sa Inglaterra, nga nabuhi sa sayong katuigan sa 1800, gituohan nga mao ang una nga migamit sa ekspresyong “hay fever,” human nakamatikod nga regular siyang matakboyan sa “ubo ug sip-on” sa ting-init. Sa 1906 usa ka Austrianong doktor sa mga bata misugyot sa pulong “alerhiya,” nga gikuha gikan sa duha ka Gregong mga pulong nga mahimong mahubad nga ‘lainlaing mga reaksiyon.’
Makaalerdiyik ug mga Antibody
Kining lainlaing reaksiyon ang nakahatag suliran sa may alerhiyang mga indibiduwal. Sukad sa pagkatawo kita makahingos, makatulon, ug makahikap ug daghang mga butang nga langyaw sa atong mga lawas. Alang sa kadaghanan kanato kining pagkadapat daw dili makadaot. Apan ang tawong may alerhiya kon makahingos, makatulon, o makahikap bisag gamay kaayong gidaghanon sa substansiya nga niini sensitibo kaayo siya, tugkan ug ispisipikong mga simtoma. Ang mga substansiya nga mopahinabog mga epekto sa alerdiyik nailhang mga makaalerdiyik.
Ang pipila ka komung mga makaalerdiyik mao:
● Mahingos—partikulong gikan sa mga bulak, abug, agup-op, ug kaliskis sa iro ug iring.
● Makaon—itlog, tsokoleyt, mani, kinhason, gatas, antibiotic, ug aspirin.
● Madapat—tulbi, tina, metal, de-lana, ug kosmetiko.
● Matusok—mga paak sa putyokan, ug lampinig, ug penicillin.
Kini maoy pipila lamang sa daghang makaalerdiyik. Sa pagkatinuod, daw walay kinutoban ang gidaghanon.
Apan, unsay nakapatungha nianang reaksiyon sa alerdiyik? Sa normal, mopagula ang imong lawas ug mga substansiyang gitawag mga antibody o pangontra sa lawas, nga maoy makig-away sa mga manunulong, sama sa mga kagaw. Kon may alerhiya ka, kining mga mekanismo sa pagdepensa moreaksiyon ug sobra. Ilang atakehon ang langyawng mga substansiya, sama niadtong mga makaalerdiyik nga gilista sa ibabaw. Ang espisipikong matang sa antibody, ang IgE, sobrang ipagawas sa imong lawas, nga maoy mopatunghag seryosong mga epekto kon magkasugat sa mga substansiyang makaalerdiyik. Ang maong reaksiyon mopagawas ug mga kemikal sama sa histamine. Mopahubag sa imong ilong ug mopakatol sa imong mga mata ang histamine.
Ngano, Ngano, Ngano?
Ang dakong pangutana sa daghang nag-antos sa alerhiya mao, “Ngano ako pa man?” Wala pay tubag niini. Hinoon kami nasayod nga dakong butang ang napanunod. Ang usa ka pagtuon nagpakita nga 80 porsiento sa nag-antos sa hay-fever adunay kagikan nga nag-antos niining maong alerhiya. Bisag napanunod ang tendensiya, dili mapanunod ang espisipikong alerhiya—tingali hubakon ang ginikanan, apan ang bata tingali may hay fever.
Gituohan usab sa kadaghanan nga ang kalisod, sama sa tensiyon, sobrang paghago, kakapoy, kahadlok, ug hingaping kasuko, makapatunghag mga alerhiya. Apan kon sa hunahuna lamang ang hinungdan nga matugkan ug alerhiya kana maoy pangutana nga kinahanglan pang tun-an.
Siempre, anaa kanang bahin sa nagdasok nga palibot uban sa daghang mga tighugaw niini. Kon nakadugang ba kini sa mga alerhiya kini wala pa masayri, apan dili kaduhaduhaan ang daotang epekto sa mahugawng hangin diha sa mga hubakon.
Si Gloria maoy edad-edarang hubakon nga nagpuyo sa dakong siyudad nga sobra ka hugaw ang hangin. Sulod sa 14 ka tuig gisamok siya sa hubak. Naghangak siya sa miingon: “Inig-atake sa hubak dili ako makaginhawa, ug abuton akog kalisang niini. Kagahapon may mitawag kanako, ug dili ako makatubag sa telepono sanglit dili man ako makasulti. Busa gipasagdan nakong nagbagting ang telepono.”
Ang maayog panglawas tingali dili motuo nga makahatag dakong epekto sa tawo ang alerhiya. Maduhaduhaong mga panan-aw ug susamang mga reaksiyon maoy kasagarang maatubang sa mga nag-antos matag hisgot niya bahin sa iyang problema sa mga epekto sa alerhiya. “Malisdan ang uban sa pagsabot niining problemaha,” miingon ang usa ka nag-antos sa alerhiya nga gikan sa Canada. “Nagkinahanglan usab kami ug kalulot, imbes pagduhaduha ug mahait nga mga pulong.”
Kon regular kang tig-abiabi ug mga bisita sa imong balay, tingali imong hatagag malulutong pagtagad kadtong nag-antos sa alerhiya ug paningkamoting mawala ang tuboran sa ilang kaalingasa.
Unsay Makaalibyo?
Ang terminong “mga alerhiya” naglangkit ug daghang nailhang mga sakit. Busa atong lakbit nga tan-awon kining mga kondisyona ug susihon kon unsay alibyo kanila.
Ang Hubak mao ang labing seryoso sa tanang mga sakit sa alerhiya ug pumapatay gihapon, bisag ang kadaghanan nga nag-antos niini makapalakaw sa normal nga mga kinabuhi. Ang libreng pagsulod ug paggawas sa hangin sa baga matak-opan—nga maoy hinungdan sa naandang paghangak sa panahon sa pag-atake. Ang problema mahimong mapugngan pinaagi sa panagana—pagkuha sa nahibaloang mga makaalerdiyik gikan sa balay o sa palibot sa trabahoan ug maghimog ehersisyo sa pagginhawa. Dugang pa, adunay bag-ong mga kauswagan sa pagtambal, pinaagi sa mga tabletas ug sa mga ighihingos. Ang pasyenteng hubakon kinahanglang dasigong magmaaktibo kon mahimo nga walay sobrang paghago. Kinahanglang suklan sa mga paryente ug mga higala ang tintasyon sa sobrang pagpanalipod sa tawong hubakon.
Ang Hay Fever mao ang labing komung reaksiyon sa alerhiya. Bisag dili kaayo delikado sa kinatibuk-an ang hay fever, kon grabe kini dako gayod ang pag-antos sa pasyente. Limbongan ang ngalang “hay fever,” kay ang hay dili mao ang hinungdan sa mga simtoma. Ang partikulong gikan sa mga bulak, o usahay ang agup-op, sa kinatibuk-an, mao ang hinungdan, ug ang pasyente tagsa rang hilantan. Kasagarang mosugmat ang hay fever sa tingpamulak o sa tinghunlak inigpamulak sa mga balili, sagbot, mga kahoy. Makakontolar ang mga antihistamines ug mga pangpahingos.
Ang Walay Hunong nga Sip-on maoy tibuok tuig nga panghubang sa agianan sa hangin diha sa ilong nga tingali naglakip sa makapikal nga sip-on o ping-ot nga ilong. Kasagarang maapektohan ang mga bata, nga masaypan sa mga ginikanan nga kanunayng matakdan ug sip-on ang mga bata. Ang labing komung hinungdan mao ang abug sa balay, kaliskis sa hayop, ug mga agup-op. Makatabang usab dinhi ang pagpaeksamin sa panit, apan limbongan usahay ang mga resulta. Busa isipa kining mga eksaminasyona ingong tabang sa pag-ila sa kalagmitang makaalerdiyik. Ang labing maayong tambal alang ning sakita mao ang paglikay sa hinungdan sa alerhiya kon mahimo, nga nagpasabot sa pagkuha sa binuhing hayop sa balay. O espesyal nga mga panagana ang gikinahanglan diha sa balay aron mamenosan ang abug, nga daling matigom diha sa mga kutson, sa mga alpombra, mga dulaang sinuksokan ug duldol, ug sa susamang mga butang.
Ang Pangatol maoy panghubag sa panit nga mailhan tungod sa pagpamula, butligbutlig, nagduga, o kuganon. Karon ang pulong “eczema” (sakit sa panit) kaamgid sa dukot nga pangatol. Sa balay ug sa trabahoan, maladlad ang panit sa tanang matang sa pangpakatol, ug sa normal makasukol kini sa ilang makadaot nga mga epekto. Apan ang uban niining mga substansiyaha mohatag ug alerhikong mga reaksiyon diha sa ubang tawo, ug ang mga substansiya modaghan samtang ang bag-ong mga produkto ug mga sambog ginaugmad. Aron matambalan ang alerhikong pangatol, kuhaa una ang nakaingong makapaalerdiyik.
Ang Dupang maoy pat-akpat- ak, katol nga mga labhag sa panit, nga motungha sa panit sa pipila ka oras, ug kalit lang nga mawala sama ka misteryoso sa ilang pag-abot. Sa ubang mga kahimtang motunghatungha sila sa pipila ka bulan sa dili pa mawala. Daghang mga butang ang hinungdan niini, sama sa katugnaw, kainit, ug kabalaka, maingon man usab sa nagkalainlaing mga makapaalerdiyik. Problema sila sa mga doktor sa alerhiya tungod kay malisod mahibaloan ang tinuod nga hinungdan. Mahimong gamiton ang tambal nga “anti-itch” (batok sa pangatol) hangtod nga mawala ang dupang.
Ang mga Pinaakan, mga Suyod, mopatunghag dupang, kuyap, paghangak, ug kamatayon pa ngani sa tawong may alerhiya. Ang mga timan-anan aron imong malikayan nga dili ka mapaakan mao: Kon molakaw sa gawas, ayaw pagtiniil; ayaw paggamit ug isprey sa buhok, mga pahumot, o losyon, nga makapadugok ug mga ligwan; pagsul-ob ug besti nga dili dulom ug kolor. Kon mapaakan ka, butangig yelo ang pinaakan aron dili mosuhop ang lala ug hinaya pagtangtang ang ikos. Alang niadtong alerdiyikon sa mga paak, mabatonan na karon ang espisipikong pangontra sa pagkasobra ka sensitibo.
Ang Alerhiya sa Pagkaon maoy lantugionong sakit sa alerhiya ug ang labing malisod nga matudlo ug tambalan. Tinuod nga ang pagkaon makadaot sa daghang mga tawo sa nagkalainlaing mga paagi, ug ang hinungdan mahimong sa pagkaalerdiyik sa pagkaon o kaha dili. Nagtuo ang ubang mga espesyalista nga talagsa ra ang tinuod nga alerhiya sa pagkaon; apan halos ang tanang pagkaon makapaalerdiyik sa uban. Alaut, ang mga eksaminasyon sa panit sa kinatibuk-an dili kasaligan sa pagsusi sa alerhiya sa pagkaon. Ang labing epektibong tambal mao ang paglain sa makaalerdiyik nga kalan-on ug sa dili pagkaon niana.
Ang Alerhiya sa Tambal migrabe karong katuigan. Makalibog ang alerdiyik nga reaksiyon sa tambal. Nagkalainlain ang mga reaksiyon ug seryoso kaayo nga mopahinabog kamatayon. Kon makamatikod kang alerdiyik ka sa tambal, isulti kini sa imong doktor.
Bisan ug daghan na kitag nahibaloan bahin sa alerhiya, ug nakahimog dagkong mga kauswagan ang mga siyentista sa miaging pulo ka tuig, aduna pay daghang diskobrehonon. Dako ang kalagmitan nga daghan niining mga diskoberiya maghulat pa hangtod sa Bag-ong Kahikayan sa Diyos. Ang katawhan unya nianang panahona agakon ug balik sa kahingpitan, ug ang mga hinungdan, bisan unsa man sila, bahin ning makalibog nga balatian sa walay kataposan mawala.—Isaias 33:24.