Ang Nagakalapad nga mga Disyerto—Sila ba Mamulak Sama sa Rosas?

Balas! Balas! Balas! Kutob sa maabot sa panan-aw, wala kay laing makita kondili mainit, nagakapadpad nga balas. Sa halayo ang higanteng bukidbukid sa mga balas, nga 700 piye (210 m) ang katas-on ug unom ka pilo ang gilapdon gikan sa punoan, moabot sa pagtagbo sa walay panganod nga langit. Ang kanunayng hangin nakakulit ug samag bitin nga balodbalod sa balas. Grabe kaayo ang kainit. Makabuta ang sidlak sa balas. Tiawan ang imong mga mata sa nagpangidlap nga kainit mga lipat sa mata sa mga linawng tubig nga wala gayod; mga porma sa halayo nga daw usa ka butang apan dili diay.

Dayon mohadyong ang hangin, nga makaukay sa balas nga mahimong dagkong panganod nga mopangitngit sa adlaw. Sila mosuhop sa sapot ug motusok sa panit sama sa tumoy sa dagom. Sila makatangtang ug pintal sa mga sakyanan ug makapino sa bildo sa windshield. Sila makakulit sa mga bato sa disyerto ug tagsaong mga porma ug makalubong sa mga tukod sa linya sa telepono sa katunga sa ilang katas-on.

Sa udtong-tutok makapagba ang temperaturang 125 ngadto sa 130 grado Fahrenheit (52° ngadto sa 54° C.), nga niining panahona ang mga bisita matumog sa singot. Sa gabii ang merkuryo mokunhod sa makakamig sa bukog nga 40 grado (4° C.) o ubos pa, diin niining yugtoa sila mokamig. Kon magsul-ob ug daghang sapaw sa lana nga besti, mabugnawan sila; kon nipis ang besti mapagtong sila. Kon molingkod sa usa ka piye ibabaw sa yuta, tingali 30 grado (17° C.) nga mas bugnaw sila kay sa paglingkod mismo sa yuta. Dugang pa niini mao ang ugang mga tutunlan, ang kauhaw ug tubig, ang kahadlok sa mga bitin, ang ikos sa mga tanga, ang mga kapeligrohan sa mga pagbaha, ang kapeligrohang masaag—kining tanan nakahimo niining mahilom, ugang kalibotan sa disyertong balas nga makahahadlok.

Wala gayoy nasayod kon pila ka disyerto, gamay o dako, ang makita sa kalibotan, kay ang dayag nga katarongan—daw walay nag-ihap kanila. “Nakakita akog kapin sa 125,” miingon ang usa ka iladong maniniksik ug disyerto. “Tingali doble nianang gidaghanona.” Apan, dunay mga disyerto sa tanang kontinente sa yuta. Giokupar nila halos un-kinto sa nawong sa yuta.

Ang labing dakong disyerto sa tanan, ang Sahara sa Amihanang Aprika, nahimutangan sa katunga sa disyerto sa kalibotan—tulo ug tunga ka milyong kuwadrado milya niana.a Ang Disyerto sa Arabia sa Peninsula sa Arabia ug ang Disyerto sa Kalahari sa habagatang kasadpan sa Aprika may luna sa yuta nga 500,000 ug 200,000 ka kuwadrado milya ang matag usa. Ang Disyerto sa Australia, ikaduha sa gidak-on sa Sahara, nagpasigarbo ug luna nga 1.3 ka milyon ka kuwadrado milya—halos katunga sa kontinente. Ang Disyerto sa Gobi sa Tsina, hapit duha ka pilo sa gidak-on sa estado sa Texas sa Tinipong Bansa, nga nagkobreg 500,000 ka kawadrado milya.

Adunay disyerto usab ang Amihanang Amerika—25 porsiento sa estado sa California maoy disyerto. Ang mga Disyerto sa Arizona, Oregon, Utah, Nevada, ug Mexico sama ka uga ug sama usab ka init. Ang Death Valley sa California gitaho nga mao ang ikaduhang labing init nga disyerto sa kalibotan. Ang Habatagang Amerika ilado nga nakabaton sa labing ugang disyerto sa yuta—ang Atacama—nga may gisangkarong 600 milya (970 km) sa habagatan gikan sa utlanan sa Peru ngadto sa amihanang bahin sa Chile. Ang tanang disyerto, may samang kinaiyahan—init ug uga.

Pananglitan, adunay mga dapit sa Disyerto sa Atacama sa Chile diin panagsa ra ang ulan nakapukaw sa usa ka pomuluyo sa pagtuaw, “Matag pipila ka tuig makadawat kami ug taligsik—apan gagmay ra kaayo ang mga tinulo.” Sa laing luna sa mao gihapong disyerto, ang opisyal nga mga taho nagpakita nga walay ulan o niyebe sa panahon sa 14-anyos nga yugto. Sa ubang dapit sa Atacama, ang dili opisyal nga mga taho nagpakita nga walay ulan sulod sa 50 ka tuig, ug bisan sa mas ugang mga dapit, wala gayoy narekord nga nakaulan. Sa Disyerto sa Namib sa Habagatang Kasadpan sa Aprika, ang tinuig nga pag-ulan dili managsama gikan sa ikawalong bahin sa usa ka pulgada ngadto sa unom ka pulgada (0.3 cm ngadto sa 15 cm). Sa mga dapit sa Sahara, sa usa sa duha ka tuig nga yugto sero ang ulan. Walay katinoan ang ulan. “May panahon sa Disyerto sa Gobi,” miingon ang usa ka beteranong maniniksik sa disyerto, “nagakamatay ang mga karnero sa kakulang sa tubig. Sa pagkasunod adlaw nalunod ang mga hayop ug mga mananap sa ulan.”

Disyerto Nagakalapad

Karon, walay kataposang mga tudling sa papel ang gigugol bahin sa kabalaka sa kalibotan sa mga disyerto sa yuta. Ngano, tapos sa mga libolibong katuigan sa paglungtad, ang mga disyerto nakadawat niining dili maayong dungog karon? Ang atong labing dagkong mga linaw ug mga suba gihugawan sa tawo. Ang ilang mga isda puno sa makahilong mga kemikal nga sa walay pagtagad giyabo sa tawo diha sa mga suba. Bisan ang langit sa itaas mao ang esena sa pagpabiyo sa “basura” nga gipasulpot didto sa tawo. Apan ang mga disyerto, bisag nadaog sa tawo ang pila ka bahin kanila, nakahupot gihapon sa ilang pisikal nga kinaiyahan ug sa tanom ug sa mga hayop nga ilang nahibaloan sa libolibo nang katuigan.

Apan, halos matag semena, ang mga ulohan may iyang sugilanon—“Pagkaylap sa mga Disyerto Nakita Ingong Usa ka Katalagman nga Maoy Hinungdan sa Kagutmanan,” mitaho ang The New York Times. “Ang makatalagmanong mga hulaw latas sa Aprika nagpahimo sa Sahel nga laing Sahara,” maoy ulohan sa The Atlanta Journal and Constitution. “Ang mga disyerto nagpadayon sa pagkaylap,” The Boston Globe. “Ang matikad nga yuta sa kalibotan nagakapalanas,” The Toronto Star. “Sa Usa ka Tuig, Gikaon sa Sahara ang Dakong Bahin sa Chad,” mipahayag ang uban. Palidpalid nga papel ang nasulat bahin sa hulga sa nagakalapad nga mga disyerto.

Karon basaha ang ubos sa mga ulohan. “Ang Sahara nagpakaylap sa iyang disyerto sa pagkaumaw pahabagatan sa gikusgong 6 ngadto sa 12 ka milya [10 ngadto sa 20 km] sa usa ka tuig sa kapin sa usa ka dekada, anam-anam nga misumpay sa Sahel, ang dili kaayo upaw nga luna sa utlanan niini sa habagatan,” miingon ang The New York Times sa Enero 2, 1985.

“Mga 52 ka milyong akre [21 ka milyong ha] sa yuta nahimong disyerto matag tuig . . . Ang problema ilabinang makita sa Aprika, India ug Habatagang Amerika,” mitaho ang The Boston Globe sa Hunyo 11, 1984.

“Ang paglapad sa disyerto nagahulga sa mismong kalungtaran sa pila ka nasod, lakip sa Mauritania, diin ang mga opisyal nga kagamhanan nag-ingon nga ang Disyerto sa Sahara nagpaingon sa habagatan sa gikusgong upat ka milya [6 km] sa usa ka tuig. Naghisgot ang mga taga Mauritania bahin sa mga adlaw nga nagpuyo pa ang mga lion sa mga kakahoyan sa nasod, kining lugaraha karon usa na lamang ka umawng yuta sa patayng mga kahoy ug sa nagahuyop nga balas,” miasoy ang The Atlanta Journal and Constitution sa Enero 20, 1985.

Kining tibuok yutang katingad-anan sa nagakalapad nga mga disyerto dili bag-o. Apan, namugna kining bag-ong pulong sa pagbatbat niining maluibong proseso—“pagkahimong disyerto.” Kini tulin nga nahimong termino sa panimalay sa ubang bahin sa kalibotan. Ang pagkahimong disyerto nakaapekto duolan sa usa ka gatos ka nasod, ilabina sa dili-ugmad nga mga nasod sa Aprika nga sa literal gilibotan sa mga disyerto.

Kini maoy problema nga gipangitaan ug solusyon sa organisasyon sa Hiniusang Kanasoran. “Kinahanglang atong lantawon kini nga usa ka dakong problema,” miingon si Gaafar Karrar, hepe sa pagkahimong disyerto nga sanga sa UNEP (United Nations Environmental Program). “Mawad-an kitag un-tersiya sa naglungtad nga madarong luna sa yuta sa kalibotan sa kataposan sa siglo,” siya miingon. Sumala sa taho sa HK, ang pagkahimong disyerto sa yuta nagahulga sa 35 porsiento sa yuta sa kalibotan, o mga 45-milyones kuwadrado milya, ug 20 porsiento sa populasyon niini—mga 850 ka milyon ka tawo. “Sa pagkatinuod wala nay lugar sa kalibotan nga dili-madutlan sa pagkahimong disyerto sa yuta,” miingon si Karrar.

Sa 1977, 94 ka nasod ang nagtagbo sa Nairobi, Kenya, ug miuyon sa “planong aksiyon” sa pagsumpo sa pagkaylap sa mga disyerto sa kataposan sa siglo. Apan tungod sa pagkawalay pagtagad sa kinatibuk-ang bahin sa mga nasod ug sa kakulang sa panggasto, gihunong ang plano sanglit dili na mahimo. Sa 1980 ang UNEP mibanabana nga mobalor kinig duolan sa 90 ka bilyong dolyares (U.S.) kapin sa 20 ka tuig, o mga 4.5 ka bilyong dolyares sa usa ka tuig, sa paghunong sa pagkaylap sa mga disyerto sa tuig 2000. Unsa ka seryoso ang paglantaw sa mga eksperto niining nagakalapad nga kalibotan sa balas? “Kon magpadayon ang presenteng paglapad sa pagkahimong disyerto,” miingon ang hawas sa UNEP, “sa tuig 2000 ang kahimtang mahimong globonhong katalagman.”

Kon palandongon sa usa ang mismong kinaiyahan sa pagkahimong disyerto sa yuta, gibangon ang pipila ka makaikag nga pangutana: Unsay planong buhaton ang mahimong sugdan sa HK nga epektibong makapugong niining daw dili molunga nga paglapad sa mga disyerto? Magamit ba sa HK ang kaisipan sa tawo ug bug-os nga ipasibo kini uban nianang halayog-abot nga panan-aw, maayog tuyong mga tawo kinsa nakakita sa globonhong katalagman nga ipatungha sa padayong pagkahimong disyerto sa yuta? Ang pulong “pagkahimong disyerto sa yuta,” miingon ang usa ka magsusulat, maoy “termino nga nagkahulogan sa paglapad sa mga disyerto ingong resulta sa tawhanong kalihokan.” Nagpasiugda sa hinungdan sa pagkahimong disyerto, si Dr. Mostafa K. Tolba, punoang direktor sa UNEP, miingon: “Ang pangunang hinungdan dili ang hulaw nga maoy gituohan gihapon sa kadaghanan kondili ang sobrang paggamit sa yuta pinaagi sa sobrang pagtikad, sobrang pagpasibsib, dili maayong mga batasan sa irigasyon ug sa pagpaupaw sa lasang.”

Kining sobrang paggamit sa yuta mosamot sa modaghan ang populasyon ug puy-an ang bag-ong mga yuta nga dili makadala sa pagtubo sa populasyon. Aron matikad ang yuta sa pagpakaon sa nagtubong molupyo, sa pagtukod ug mga balay ug sa paggamit sa kahoy aron isugnod, ang tanang kahoy nga makita maputol. “Karon may kakulangan na usab sa kahoy ug uling,” miingon ang direktor sa Protection of Nature sa Mauritania, Aprika. “Apan padayon ang mga tawo sa pagpamutol. Nagtuo sila nga mohatag si Allah ug ulan, ug kahoy.” Kan-on sa ilang mga baka, aron mabuhi, ang tanang tanom nga ilang masibsib. Ang resulta mao nga ang naladlad nga yuta mapagba sa mainit nga adlaw, nga nagpatay sa gagmayng mga organismo nga gikinahanglan sa pagtubo sa tanom. Sa magkagamay ang mga tanom, molapad ang disyerto.

Sunod moabot ang nagahaguros nga hangin. Ang balas sa palibot sa ugang mga yuta mapadpad sa mga hangin ug mahuyop latas sa naladlad nga yuta, ug kay wala may makasumpo sa pagpalid niini, lamyon niini ang yuta, nga anam-anam nga madapog sa mga karsada ug mahuyop ngadto sa mga balay, nga mapugos ang mga tawo sa pagbiya ug sa pag-adto sa bag-ong mga teritoryo diha sa daw dili matapos nga siklo.

Kaniadto dihay igong gidaghanon sa ulan, ang bag-ong naladlad nga yuta moaninag sa kainit sa adlaw, nga makabag-o sa gahom sa temperatura sa atmospera sa daghang paagi, miingon ang mga eksperto, nga makawala sa ulan, makakusog sa pagtubo sa samag-disyertong mga kahimtang, nga mograbe samtang kini moagi. Bugkalon sa mga tawo ang ugang yuta sa pagtanom sa ilang binhi, apan, sa alaut, walay motubo. Mokatay ang kagutmanan sa yuta. Kanus-a kini matapos?

Mamulak ba ang Disyerto Sama sa Rosas?

Kapin sa duha ka milenyong milabay, ang manalagnang si Isaias gidasig sa pagsulat bahin sa umaabot sa mga disyerto niining yutaa ug sa ilang milagrosong kausaban—dili pinaagi sa usa ka “planong buhat” sa Hiniusang Kanasoran kondili ilalom lamang sa pagmando sa Gingharian ni Kristo Jesus. Ug dinhi niining dakong tagna, nga duol nang matuman, mao ang mga pulong, dili sa pagkawalay paglaom, kondili paglaom. “Bisan ang kamingawan ug ang disyerto magmasadya niadtong mga adlawa; ang disyerto mamulak. Oo, adunay daghang mga bulak ug pag-awit ug kasadya! Ang mga disyerto mahimong malunhaw sama sa kabukiran sa Lebanon, sama katahom sa mga sibsibanan sa Bukid sa Carmelo ug sa kaumahan sa Saron; kay ipakita sa Ginoo ang iyang himaya didto, ang kahamili sa atong Diyos . . . Mobugwak ang mga tubod sa tubig sa kamingawan, ug ang mga sapa sa disyerto. Ang napagbang yuta mahimong linaw, ug ang giuhaw nga yuta magatubod sa tubig. Sa gipuy-an sa mga lubo, didto manubo ang mga bagakay ug mga tangbo!”—Isaias 35:1-6, The Living Bible.

Mao kini ang dinasig nga saad sa umaabot sa mga disyerto sa nagakapadpad, mainit nga balas sa kalibotan.

[Footnote]

[Blurb sa panid 10]

“Matag pipila ka tuig makabaton kami ug taligsik—apan gamay lamang kaayo ang mga tinulo”

[Mapa sa panid 11]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Ang puting bahin mao ang disyertong mga dapit sa kalibotan