Paglantaw sa Kalibotan sa Artipisyal nga mga Mata

SAMTANG ang tabanog gibayaw sa kahitas-an, kini nag-ugpot-ugpot sama sa usa ka gamayng sakayan diha sa dagat. Sa kalit, ang tabanog nasakpan sa hurus sa hangin! Apan inay ilabay kini latas sa kalangitan, ang kusog nga hangin nagdun-ok niana sa ubos—nga tungod niana ang mata sa tag-iya natusok sa alambre niana. Ang hugyaw sa kadaogan nahimong kasubo, ug nabuta ang usa ka mata sa usa ka otso-anyos batang lalaki.

Ang usa ka 20-anyos nga babaye naglingkod nga nakigbisog sa kahadlok ug kalisang samtang siya nanimati sa gisaysay sa iyang doktor nga nadaot ang usa niya ka mata, nga natukbil sa daotang kasinatian, ug mabuta ang duha ka mata kon dili niya dayon ipakuha ang nadaot nga mata.

Ang usa ka batang babaye buta sa usa ka mata. Siya nahimong maulawon ug hilomon. Siya nahibalo gayod nga ang iyang mga mata dili samag hitsura sama sa mga mata sa halos tanang tawo, ug siya naguol nga nasayran usab kana sa ubang bata.

Dihang Masira ang Usa ka “Bentana”

Ang mga mata gitawag atong mga bentana sa kalibotan. Ang pagkasira bisan sa usa tungod sa pagkabuta maoy daotang kasinatian. Apan alang sa daghan, kini nagkahulogan nga mawad-an usab sa mata. Sa Tinipong Bansa lamang ginatos ka libong tawo nagagamit sa ocular prosthesis—ang artipisyal nga mata.

Ang matag usa sa gihisgotan-sa-itaas nga mga tawo may artipisyal nga mata. Ang unang duha ka tawo ang matag usa sa kataposan nawad-an sa usa ka mata. Ang ikatulong tawo, bisan pag may duha pa ka mata, karon nagagamit ug nipis kaayong prosthesis nga gitawag scleral shell. Kining matanga sa prosthesis gigama alang ilabina sa kosmetik ug terapeyutikanhong mga hinungdan ug gamiton ibabaw sa buta nga mga mata ingong salipod.

Artipisyal nga mga mata—alang sa kinabag-an kanato kana usa ka misteryo. Nakahunahuna ka ba sukad kon unsay hitsura niana, o sa unsang paagi kini mapondo ug molihok? Ang pagtan-aw pinaagi sa usa ka mata sama ba sa pagtan-aw pinaagi sa duha? Alang sa mga tubag, atong lantawon kining tagsang-hisgotang kalibotan sa artipisyal nga mga mata, sugod sa panahong mawala ang usa ka mata.

Usa ka Lingin sa Mata Alang sa Usa ka Lingin sa Mata

Inigkuha sa usa ka mata, ang gidak-on o espasyo nga giokupar niini kinahanglang masudlan. Busa ang usa ka gamayng sangkap nga gitawag implant gilaraw sa paghimo niini. Karong adlawa, ang naandang matang sa implant nga gigamit mao ang linginon solidong plastic. Inigsuksok niini sa waysulod nga lungag, kini matabonan sa tisyu niana. Sa ingon ang implant nagasilbing mini nga lingin sa mata o eyeball, nga magpuno sa basiyo nga gibilin sa pagkuha sa tinuod nga mata. Sa ulahi, ang artipisyal nga mata ibutang ibabaw sa implant sama sa contact lens ibabaw sa makakita nga mata. Ug ang normal nga obra sa kaunoran sa mata ug tabontabon mopalihok sa implant/mata.

Ugaling, ang mga implant maoy mga butang langyaw alang sa tawhanong lawas ug busa posibleng dili dawaton. Pananglitan ang lawas molampos—tingali sa mga bulan o mga tuig pa sa ulahi—sa pagpagawas sa implant? Nan unsa man?

Usa ka Implant Alang sa Usa ka Implant

May ubay-ubayng kapaingnan. Ikaw makasulay sa pagbutang ug laing implant o pasagdang mabasiyo lamang ang suksukanan sa mata. O mahimong dawaton nimo ang kapuling matang sa siruhiya nga nailhang dermal fat graft. Sa Tinipong Bansa, kadaghanang mga sub-espesyalista sa natad sa oculoplastic nga siruhiya gibansay sa paghimo sa maong paagi. Ang Pagmata! mihangyo sa usa kanila, si Dr. Frank H. Christensen, sa pagpatin-aw sa daklit mahitungod niining talagsaong operasyon.a

Unsa ang dermal fat graft?

Kini lingin nga hal-op sa panit (dermis) ug nagaapil sa tambok sa lawas nga direktang tapot sa panit. Kini porma sa tasa ug susamag gidak-on sa usa ka sungsong sa botelya sa bino. Bisan pa niana, ang laing mga paagi sa maong siruhiya nagagamit sa cartilage o bukog inay sa tambok sa lawas.

Nganong ang dermal fat graft gamiton puli sa implant?

Kon dili dawaton sa lawas ang langyawng materyal, makataronganon ang pagpuli niana sa kinaiyanhong materyal nga mailhan sa lawas—ang kaugalingong buhing tisyu. Kini mao ang mas sikolohikanhong paagi.

Mahimo bang dili dawaton ang dermal fat graft sama ra sa implant?

Ang mga implant lagmit dili dawaton tungod kay kana langyawng materyal. Sa kasagaran, ang dermal fat graft dili isalikway.

Nganong kining paagiha dili gamiton sa sinugdan inay sa naandang paagi?

Tungod kay buot namong mohimo sa siruhiya nga nasulayan sulod sa 30 ka tuig ug molampos sa kinabag-ang kaso. Ug ang naandang paagi labing menos may 80-porsientong kasaysayan sa kalamposan. Unya ireserba ang mga kapaingnan sama sa dermal fat graft alang sa 20 porsiento nga dili molampos.

Bisan unsang paagiha ang gamiton, mga upat ngadto sa unom ka semana tapos sa siruhiya, ang pasyente andam na alang sa artipisyal nga mata. Busa mosulod ta sa opisina sa tiggamag mata ug motan-aw kita kaniya nga magagamag . . .

“Eye-dentical” nga mga Kaluha

Ophthalmologist, optometrist, optician, oculist—kini mga pulong nga tingali sinati nimo. Apan unsa na man ang ocularist? Ang usa ka ocularist maoy usa ka tawo nga nagagama ug nagataod sa gituyo-paggamang ocular prostheses—ang artipisyal nga mga mata.

Sa Tinipong Bansa ang iyang pagbansay maoy pinaagi sa pagka-apprentice, nga magatrabahog lima ka tuig uban sa batid nga ocularist. Apan aron makakuwalipikar aron masertipikahan sa National Examining Board of Ocularists, kinahanglang sundon niya ang sistema edukasyonal sa ASO (American Society of Ocularists). Kini nagaapil sa pagpasertipikar pag-usab matag unom ka tuig. Panahon sa pagsulat niini, sa mga 200 ka ocularist nga nagapraktis sa Tinipong Bansa, walay katunga ang sinirtipikahan sa Hunta o Board.

Ang ASO nga edukasyon nagaapil sa obligadong pagtambong sa mga lektura nga ihatag sa mga ophthalmologists (ang mga nagaespesyalisar sa pagtambal sa mga sakit sa mata) ug sa mga ocularist sa tuyo nga magbayloayg impormasyon bahin sa kinabag-ohang mga teknik ug mga paagi nga gigamit sa duha ka propesyon. Sa unsang paagi makabatog kaayohan ang pasyente?

Pananglitan gibati sa usa ka siruhano nga ang artipisyal nga mata awtomatikong magtul-id sa mga suliran sa hitsura, sama sa luyloy nga mga tabontabon. Bisan pa niana, tingali kining sulirana matul-id pinaagi sa operasyon inay pinaagi sa ocularist, kinsa nagataod sa artipisyal nga mata sa ulahi. Ang pagkonsultahay tali sa duha ka propesyonal makatino niini ug makasulbad sa ubang suliran. Ang tumong sa ASO mao nga pinaagi sa pagsabot sa ilang mga papel maylabot sa matag usa, ang suod nga kooperasyon sa siruhano ug ocularist makahatag sa pasyente ug mas maayong resulta sa hitsura.

Apan ang pipila nga nagagamit ug artipisyal nga mata wala gayod makaadtog ocularist. Sa unsang paagi nahimo kana? Ang pila ka optiko (nga nagagama o nagabaligyag mga optikal nga produkto) ug ang mga optometrist (nagasusi sa mga mata ug nagaresetag mga antiyohos) makataod sa usa ka tawo sa usa ka “stock” nga mata—usa ka ginamang pinakyaw, ginama-daang eye shell. Sila dili makagamag mata apan nagbaton ug limitadong kurso sa pagtaod sa human-daang mga mata.

Ikaw ba, sama sa kadaghanang tawo, nagahunahunang ang tanang artipisyal nga mata ginama sa bildo? Sa usa ka panahon kana tinuod. Silang tanan binuhat sa espesyal humok nga bildo nga gigama lamang sa Lauscha/Thüringen, Alemanya. Apan panahon sa Gubat sa Kalibotan II, ang suplay sa maong bildo naputol. Ingong resulta, ang kapuling materyal sa paggamag mga mata giugmad—ang plastic (methyl methacrylate). Ang acrylic plastic malamposon kaayo nga karong adlawa walay 1 porsiento sa tanang pasyente ang nagagamit sa bildong mga mata.

Apan nasayod ka ba sa unsang paagi kining “eye-dentical” nga mga kaluha gigama? Duyog kanamo samtang tubagon ni Gg. Edwin R. Johnston, usa ka ocularist nga sertipikado sa Hunta, ang pila ka pangutana. (Tan-awa usab ang kahon sa panid 16 alang sa mubong kabatbatan kon unsaon paggama ang artipisyal nga mata.)

Unsay imong mamatikdan ilabina sa imong mga pasyente sa una nilang pag-anha?

Kasagaran kaayo nga sila mahadlok. Abi nilag sila operahan na usab ug kana masakit. Among ipakita nila kon unsay hitsura sa artipisyal nga mata ug pahibaloon sila nga dili sila masakitan. Sulayan namo ang pagpasabot kanila nga bisan unsay nahitabo na—ang aksidente, samad, sakit, tumor—kana human na. Amo silang ipasig-uli sa natural nilang hitsura.

Ang pagkawala ba sa usa ka mata isipong pagkabaldado?

Ang pagkawala sa usa ka mata maoy pagkabaldado, apan dili bug-os nga pagkabaldado. Kon buot gayod sa tawo, siya makabuhat gihapon sa halos bisan unsang iyang gibuhat sa nangagi.

Nganong ang usa ka artipisyal nga mata mas daling himatikdan sa pila ka kaso kay sa uban?

Una sa tanan, kini may kalabotan sa hinungdan sa pagkuha sa mata. Tungod ba kadto sa samad, ug unsa kadto ka grabe? Mahimong kini may kalabotan sa kon kinsa ang doktor. Mahimo pa kon kinsa ang nagtaod sa mata o ang ocularist.

Unsaon nimo pagkahibalo kon unsang gidak-on sa mata ang imong gam-on?

Sa kadaghanang hitabo kuhaon ang impresyon o sukod sa suksukanan sa mata uban sa implant niana ug dayon preparahon ang usa ka molde.

Susama ba kana sa pagkuha sa dentista ug sukod sa imong lagos sa paggamag postiso?

Oo. Ug adunay pila ka hanas nga paagi sa pagkuhag sukod nga makab-ot nimo ang labaw nga paglihok sa mata.

Busa tungod sa modernong mga kauswagan, ang pasyente mobiya sa opisina sa ocularist nga ang hitsura kompleto na usab. Apan siya may mga hagit pang atubangon sa dili pa siya makalihok sama sa nangagi. Nan, sama sa unsa ang pagtan-aw sa kalibotan . . .

Gikan sa Panan-aw sa Usa rag Mata?

Sa usa ka pulong—lapad. Apan ngano man kana, sanglit ang usa ka mata makakita pa man? Ang pagkawala sa usa ka mata nagkahulogan usab sa pagkawala sa depth perception o pagsabot sa giladmon—ang katakos sa paghukom sa gidak-on sa mga butang ug ilang distansiya gikan kanimo. Ang pagsabot sa giladmon makab-ot sa normal sa duha ka mata nga makakita sa samang butang gikan sa duha ka lain ug diyutay nga anggulo. Niining paagiha ang mga tawo makakita sa mga butang sa tulo ka dimensiyon. Ang tawong usa rag mata makakita gihapon sa butang apan sa duha lamang ka dimensiyon. Sa ingon, ang librong A Singular View haom nagabatbat nga ang tawong usa rag mata makakita sa mga butang sama sa “may pagkalapad nga talan-awon, sama gayod sa ordinaryong letrato.”

Hinuon, ang panan-aw sa tulo ka dimensiyon mapasig-uli. Ang pagsabot sa giladmon mamugna pinaagi sa paglihok ug diyutay sa mata nga makakita, sa ulo, o posisyon sa lawas aron sa pagtan-aw sa usa ka butang gikan sa duha ka nagkalaing anggulo. Apan kini nagkinahanglag panahon, pagbansay, ug pailob aron matun-an.

Sa kaso sa batang lalaki nga gihisgotan sa sinugdan, siya bata pa kaayo nga dali kaayo siyang nakapasibo ug midako nga wala gayod masayod kon sama sa unsa ang pagbatog normal nga pagsabot sa giladmon. Ug sa katuigan sa ulahi, ang pagtuon sa pagmanehog kotse dili dakong suliran alang kaniya.

Apan alang sa 20-anyos nga babaye, ang pagkawala sa pagsabot sa giladmon maoy dakong hagit. Pananglitan, siya nagmanehog kotse sa daghang katuigan dihang sa kalit kinahanglang siya magtuon pag-usab sa maong kahanas, nga gamiton ang bug-os bag-ong hugpong sa “kalagdaan.”

Bisan tuod ang pagtuon sa pagkakita pinaagi sa usa ka mata malamposong makab-ot sa nahaigong panahon, sa unsang paagi kanang pagpasiboa mahimo nga sayon ug diyutay?

Ang Pagkatawa Mahimong Manluluwas sa Kinabuhi

Ang pagkaarang mokatawa sa kaugalingon ug dili isipong seryoso kaayo ang kaugalingon makapalabang niya sa daghang makapakaulaw nga gutlo. Kini wala isulti aron himoon ang suliran nga dili ugdang, kataw-anang butang. Dili, kinahanglan sa pasyente ang kahangawa. Apan ang kaluoy—gikan sa iyang kaugalingon o gikan kang bisan kinsa—labi pang makapabaldado sa pangisip kay sa pagkawala sa mata.

Pananglitan, sanglit siya walay pagsabot sa giladmon tingali makasinati siya sa makapahiubos kaayong kasinatian sa pagkupot sa usa ka botelyang gatas, paglantaw sa baso, pagbubo, ug bug-os dili makatunong! Apan ang pasyente dili makagugol sa nahibilin niyang kinabuhi sa ‘paghilak tungod sa nayabo nga gatas,’ mao nga siya makatuon sa pagkatawa niana. Ug hangtod mahitabo ang kauswagan, siya makabubo uban sa sudlanan nga ipadapat sa baba sa baso.

Ang laing suliran maugmad dihang may motanyag sa pagpakiglamano sa pasyente o motunol sa sensilyo gikan sa pagpalit. Ang bag-ong pasyente dili makatino kon diin ang butang! Kining sulirana mabuntog pinaagi sa pagtuy-od una sa pasyente sa iyang kamot ug ipabutang niana sa laing tawo ang butang. Uban sa salapi ang maong paagi daw dinalo, apan kana mas maayo kay sa pagkawhat sa salapi sa makadaghan, nga bug-os dili makatunong, ug dayon sa kataposan madugmok kana ug ang kamot sa tawo pinaagi sa sobrang pagkawhat!

‘Kon Nahibalo pa Unta Ako Niadto sa Akong Nahibaloan Karon!’

Ikaw ba nakasulti niana bahin sa usa ka butang tapos nimo kana hikat-oni sa pait nga paagi? Alang sa bag-ong usag-mata nga pasyente, adunay daghang pangutana ug mga kahadlok. Apan kinsay magapahilom nianang mga kahadloka o makasaysay kon unsaon pagkat-on pag-usab sa pagbuhat sa adlaw-adlawng mga butang sa kinabuhi? Subsob kaayo, walay mausa. Daghang pasyente nagatuon sa pait nga paagi.

Sa kahimtang sa batang lalaki nga among nahibalag nga una, misanong siya sa iyang kahimtang sa usa ka paagi. Siya nahinumdom: “Sanglit ako bata pa kaayo niadto, ako wala kaayo maghunahuna sa umaabot. Ako mabalak-on lamang kon unsa ka maayo ang akong mahimo.”

Sa kaatbang, ang 20-anyos nga babaye nahinumdom sa iyang mga kahadlok. “Ang mga pangutana naglumba sa akong hunahuna: ‘Unsa kaha unyay akong hitsura? Makamaneho pa kaha akog kotse? Ako mahimo pa kahang aktibo sa pisikal? May makamatikod kaha nga ako nagagamit ug artipisyal nga mata? May gusto kahang mangasawa kanako?’”

Sa duruha ka kaso, walay misaysay kanila kon unsay laoman o kon unsaon pagsagubang. Makapadasig, hinunoa, ang mga kahadlok ug mga pagpasibo sa usag-mata nga mga pasyente maoy laing mga natad nga gisugdan sa pag-atubang sa ASO sa katuigang bag-o pa. Ang mga sakop sa sosyedad dili lamang mamatig mga pahayag mahitungod sa pagpauswag sa medikal ug kosmetikong mga paagi kondili nagadawat usab ug praktikal nga impormasyon bahin sa ilang papel sa pagpangandam sa pasyente alang sa bag-ong kahimtang.

Dihang ang Tanang “Bentana” Mabuksan na Usab

Bisan tuod nahimo ang kahibulongang mga kauswagan sa pagpauswag sa kinabuhi alang sa usag-mata nga pasyente, walay mausa ang nakapapas sa pagkabuta. Apan kana sa tukma ang ginaingon sa Bibliya nga mahitabo sa duol na kaayo. Kini may talaan sa mga tawong buta nga nangaayo. (Mateo 15:30, 31; Juan 9:1-7) Ang maong mga talaan nagapamatuod nga ang saad ni Jehova nga Diyos nga ipasig-uli ang panan-aw sa tanang mata nga buta katuohan. Ang mga kamatuoran anaa sa pagpaluyo sa iyang mga pulong. (Isaias 55:10, 11) Sa pagtumong nianang adlawa dihang ang “mga bentana” mabuksan pag-usab, ang Isaias 35:5 nagaingon: “Nianang panahona ang mga mata sa mga buta mangabuka.”

Ang “nianang panahona” wala pa moabot, apan kinahanglan ang ‘mga mata sa pagtuo’ sa pagkakita niana karon. Apan sanglit ang Diyos dili mamakak, ang maong “panan-aw” wala ipasukad sa binuta nga pagtuo.—Tito 1:2.

[Mga footnote]

[Kahon/Diagram sa panid 14]

Kon Unsaon Paggama ang Artipisyal nga Mata

(Ang mga teknik maglainlain gikan sa usa ka ocularist ngadto sa lain)

(1) Himoon ang hulma o impresyon sa ibabaw sa implant (o graft). Una, ang tin-aw plastic shell nga samag dakong contact lens ipasok ibabaw sa implant. Sunod, ang puti, pilit nga substansiyang gitawag alginate iineksiyon luyo sa plastic shell, nga mahulma ang porma sa implant (A). Kining hulmaha buhatan sa usa ka batong molde. Unya ang itom nga disko nga samag gidak-on sa iris ibutang sa sentro sa bag-ong mata, nga magpaila sa posisyon sa iris. Ang molde ug hulma isulod sa metal flask ug hinloan (initon) (B). Ang mata mogula ingong puti, lupyak plastic shell (C). Uban sa pasyenteng nagalingkod dinha mismo, ang pagpintal sa mata mosugod.

(2) Ang sclera, o puti sa mata, butangag diyutayng kolor, sanglit ang tinuod nga sclera daw asulon o dalagon. Ang iris ipintal—apil ang gagmayng mga puntik, marka, o ubang detalye—aron mahisama sa tinuod nga mata (D).

(3) Ang “mga ugat” maoy gagming, pulang sedahong mga hilo. Kini itaktak nganha sa sclera ug ibudbod sa palibot hangtod adunay sama ka daghang ugat sa tinuod nga mata ug managsama ang mga lukotlukot (E).

(4) Ang itom sa mata maoy itom nga tumbok nga tinabas gikan sa pliego sa polyvinyl chloride pinaagi sa instrumentong susama sa tigbuslot sa papel. Ang gidak-on pagatinoon sa edad sa pasyente ug kon sa unsang paagi mosanong ang tinuod nga itom sa mata sa kahayag. Unya ang mata hinloan, pasinawon, ug isukod na usab.

Gikan sa hulma ngadto sa panapos nga trabaho, mokabat ug duolag walo ka oras sa paggama sa mata. Sa unsang paagi ang mata magpabilin diha sa suksukanan? Kini ipasok, samag contact lens ibabaw sa mata, ug dayon itulod ug hinay, aron dili makasulod ang hangin. Kini hugot kaayo kon mahimutang na; ang pisikal nga kalihokan dili makapaluag niana. Bisan pa niana kini sayon ug walay sakit makuha pinaagi sa duha ka tudlo.

[Diagram]

(Alang sa bug-os nga pagkahan-ay sa teksto, tan-awa ang publikasyon)

A

Plastic Shell

Alginate

Implant

B

Metal Flask

Batong Hulmahan

Hulagway sa mata nga gipaagi sa kemikal sulod sa metal flask

C D E

Atubang

Likod

[Diagram sa panid 16]

(Alang sa bug-os nga pagkahan-ay sa teksto, tan-awa ang publikasyon)

Artipisyal nga mata gipahimutang ibabaw sa implant

Mata

Unod

Implant