Ang Milagro sa Pinulongan—Kon sa Unsang Paagi Atong Nabatonan Kini?

NAKAAGI ka na ba nga mawad-an kag igsusulti? Tagsaon ra kanang mahitabo, kay sa kasagaran malipay kita sa pagsulti sa atong mga hunahuna ug mga pagbati. Ang pinulongan ang nagtugot kanato sa paghimo niana. Ang usa ka awtoridad miingon: “Ang hunahuna imposible kon walay pinulongan.”

Tinuod, diha sa kalibotan sa mananap, ang mga binuhat nakahimo sa pagbaylo sa impormasyon nga walay mga pulong: ang mga langgam moawit, ang leyon mongulob, ang mga lumod managhoy, ang mga buyog mosayaw. Gamiton sa ubang mga binuhat ang pamostura ug mga lihok, panghikap ug tingog—bisan baho—ingong mga paagi sa komunikasyon. ‘Palayo kamo!’ ‘Pagbantay!’ ‘Dali ug uban kanako!’ Kini maoy mga mensahe nga dayag nga ginapahayag sa mananap!

Apan, ang komunikasyon sa mananap, limitado kaayo. Ang pinulongan, sa laing bahin, nagatugot sa mga tawo sa pagsulti sa bisan unsa nga ilang makita o mahanduraw. Busa, ang propesor sa edukasyon si Dennis Child miingon: “Ang pinulongan mao ang labing maayong bahandi sa tawo.” Apan sa unsang paagi atong nabatonan kining katingalahang bahandi? Ug sa unsang paagi ang mga ginikanan makatabang sa ilang mga anak nga makamao niana?

Pinulongan ug ang Utok

Ang atong pagkakat-on sa pagsulti nakaikag sa mga eskolar sa daghan nang kasiglohan. Sa pagkatagsaon, ang mga bata nga halos dili pa makalakaw ug makahungit sa ilang kaugalingon makakat-on na sa pagsulti bisag wala pay kasayoran sa mga lagda sa gramariyo ug nga walay linain nga pagtudlo! Ang linggwistang si Ronald A. Langacker miingon: “[Ang bata] mabansay . . . sa sistema sa pinulongan. Iyang himoon kini pinaagi sa dili-direkta ug tipiktipik nga ebidensiya, ug sa edad nga dili pa siya makatugkad sa makataronganon, matukiong hunahuna.”

Busa nagtuo ang kadaghanang mga siyentipiko nga ang katakos sa pagkakat-on sa pinulongan—dili sa espisipikong pinulongan, kinaiyanhon, usa ka katakos nga mobuklad sa linghod nga mga katuigan sa bata.

Apan, sa sinugdan, linghod pa kaayo ang utok sa bata aron mabansay ang kaugmaran sa pagsulti. Kini, sa pagkatinuod, dili makapahunong sa mga bata sa pagsulay sa pagsulti. Tinuod, ang ubang mga tigdukiduki nagtuo nga ang ginagmayng pagyamyam sa bata maoy bahin sa kaugmaran sa pagsulti, usa ka pag-ensayo alang sa iyang paglitok unya sa mga pulong. Samtang maningkamot ang bata sa paglitok, ang iyang utok kusog nga nangandam usab sa pagsulti. Samtang ang lawas sa bata hinay nga mougmad sa iyang linghod nga mga katuigan, ang iyang utok moabot ug 90 porsiento sa hamtong nga gibug-aton niini sa panuigong singko. (Moabot ang bug-os hamtong nga timbang niini sa mga panuigong 12.) Kana nagkahulogan nga ang unang lima ka tuig sa kinabuhi maoy importanteng yugto sa pagkakat-on, ilabina ang unang duha ka tuig.

Niana unyang panahona, ang bilyonbilyong mga selula nerbiyos sa cortex sa utok motubo ug mananga, moporma ug dasok nga pagkakonektar nga web. Sa panuigong 15 ug 24 ka bulan, mahitabo ang dramatikong pagbugwak sa pagtubo sa selula sa utok. Karon andam na ang utok sa pag-atiman sa pagkakat-on sa pinulongan. Busa, hinungdanon nga ang bata maladlad sa pinulongan niining linghod nga mga tuig.

Makaikag, ang Bibliya naghisgot sa batan-ong lalaking si Timoteo kinsa gitudloan sa Bibliya “sukad pa sa pagkamasuso.”—2 Timoteo 3:15.

Pagtabang sa Bata sa Pag-ugmad sa Ilang mga Katakos sa Pinulongan

Dakog bahin ang inahan sa kaugmaran sa pagsulti sa bata. Ang mapaniirong inahan mahibalo sa mga signal sa iyang masuso ug makigsulti kanunay sa iyang masuso, una pa sa dili pa siya makasabot sa iyang gipamulong. Bisan pa, ang pundasyon alang sa pagsulti gipahiluna na. Sa dili madugay mosanong ang bata sa mga pulong sa inahan pinaagi sa iyang kaugalingong mga pulong. Ang tigdukiduki si M. I. Lisina miingon: “Matin-aw nga ang pagsulti sa bata motungha ingong mga paagi sa paglangkit sa mga tawo sa palibot.” Busa ang mga amahan, mga apohan, ug mga higala makaambit usab sa pag-ugmad sa pagsulti sa bata pinaagi sa kombersasyon, pag-estorya, ug pagbasa.

Ang Swekong sikologo si C. I. Sandström dugang miingon nga ang mga bata nga maayo sa sinultihan “sa aberids may dakong kontak uban sa mga hamtong. Ang mga pamilya nga magdungan kanunay sa pagpamahaw, ug ang mga bata gitugotan sa pag-apil sa pagsultihay.” Busa, ang mga bata nga dili maayog katakos sa pagsulti “sa kasagaran mamahawng nagainusara” ug “dili kaayo makigbahin sa panagsultihay sa panahon sa panihapon.” Busa ang pagkasuod sa pamilya sa panahon sa pangaon makadasig sa pag-ugmad sa pagsulti.

Ang pagpauban sa mga bata sa gawas makahatag usab kanimo ug maayong mga higayon sa pag-ugmad sa iyang pagsulti pinaagi sa pagpatin-aw kaniya sa mga butang diha sa yanong mga termino. Tan-awa ninyong duha ang baba sa bulak, ang ulod nga nagakaon sa dahon, o lawa nga nagahimog iyang balay. Gamita ang kinaiyanhong pagkamasukitsukiton sa imong bata sa pagpalapad sa iyang pinulongan. Hisgoti ang mga mananap nga imong makita diha sa zoo, ang mga kinhason ug mga bato diha sa mga dalan nga inyong gilakwan, ug ang nagkalainlaing mga kalan-on nga inyong gikalipayan. Tinuod, kining tanan nagkinahanglan ug panahon ug pailob, apan takos sa kahago ang mga resulta!

Nakakita ang mga ginikanan ug laing bililhong tabang sa pagtudlo sa bata sa linghod nga panuigon sa pagsulti. Kini mao ang pagpamati kanila sa regular sa rekording sa cassette nga My Book of Bible Stories.a

Bag-ong mga pulong, bag-ong mga prase ug mga ekspresyon, bag-ong giladmon sa pagsabot dili lamang mohatag kolor sa sinultihan sa imong anak kondili mopalambo usab sa iyang intelektuwal nga kapasidad. Ug sa dihang imong ipakita kon sa unsang paagi ang kinaiyanhong mga katingalahan nalangkit sa ilang Magbubuhat o hisgotan ang mga katuyoan sa Diyos, ang gugma ug apresasyon sa bata alang sa Maglalalang molalom usab.—Deuteronomio 6:6-9.

Makalilipay, ang potensiyal sa pagpadaghan ug sa pagpauswag sa kalidad sa pinulongan dili limitado sa atong tuig sa pagkabatan-on. Matag adlaw, dugang natong mapahingpit ang atong katakos sa pagsulti pinaagi sa pagkat-on ug bag-ong mga pulong ug sa pagbansay ug maayong gramariyo. Niining paagiha, kita nagapakigbahin sa padayong milagro sa pinulongan, ug panagsa rang mahutdan kitag mga igsusulti.

[Mga footnote]