Mga Batan-on Nangutana. . .

Nganong Angay Nakong Sugton si Mama ug Papa?

SI John ug duha ka babayeng klasmet nagbarog sa atubangan sa dakong lungag sa alad nga gitukod aron walay makaagi sa karsada sa puliking unom-ug-agianang deretsong dalan. Samtang mihaguros sa pagpanglabay ang mga kotse, ang duha ka batang babaye nangandam sa pagdalagan tabok sa karsada aron mas daling makaabot sa balay.

“Sige na, John,” miagda ang mga batang babaye. “Mokuyog ka namo, dili ba?” Misugod si John sa pagsunod kanila. “Unya akong nahinumdomang gisultihan ako ni mama ug papa nga dili gayod motabok sa karsada mismo apan moagi kanunay sa agianan sa ibabaw sa karsada.”

Sa pagmatikod sa pagpanuko ni John, usa sa mga batang babaye mibiaybiay: “Talawan ka gayod!” Ang mga pulong midulot nga lalom. Si John, nga dili hadlokan, naglagot nga hagiton siya sa duha ka mga batang babaye.

Pangutan-a ang imong kaugalingon, ‘Kon ako pa si John, unsa kahay buhaton nako?’ Moatubang siyag kaulawan atubangan sa iyang mga isigkaingon kon dili niya dawaton ang ilang hagit. Ang sugo lamang sa iyang mga ginikanan—kinsa wala dinha—ang nakababag.

Pihong ang imong mga ginikanan susamang nagbutang ug pila ka lagda nga gidahom nilang sundon nimo. Ang maong mga lagda tingali wala lamang maglakip sa panghinlo, homwork, mga curfew, ug mga matang sa kalingawan kondili sa panggawi usab ug moralidad. Hinuon, may panahong ang mga batan-on matental sa dili pagsunod sa mga lagda sa ginikanan. Apan hunahunaa . . .

Nganong ang mga Ginikanan Nagabutang ug mga Lagda?

“Anak ko [lalaki o babaye],” misulat ang usa ka maalamong ginikanan, “bantayi ang akong mga sugo ug magpadayong buhi.” (Proverbio 7:1, 2) Oo, ang mga lagda, “mga sugo,” sa usa ka ginikanan maoy alang sa imong kaayohan. Kana pagpahayag sa tiunayng gugma ug pagkamahunahunaon sa imong ginikanan. Sa pagkamatuod, ang kakulang sa malig-ong mga latid ug mga lagda mopatunghag kawalay-kasegurohan.

Pananglitan, usa ka batan-on misulat: “Ang akong mga ginikanan . . . motugot kanako sa bisan unsa. Naseguro kong daghang batan-on ang moangay kon tugotan sila sa ilang mga ginikanan sa pagbuhat kon unsay ilang gusto. Aw, kana dili makalipay. Tungod niana mobati akong sad-an ug daotan. Ako nahadlok nga may adlaw nga makabuhat akog dili maayo. Ang paghunahuna niana nakapahadlok kanako.” Kining batan-ona may maayong hinungdang mahadlok. Sa pila ka kaso, ang kapakyasan sa ginikanan sa pagbutang sa kinahanglanong mga lagda misangpot sa kadaotan.

Usa ka batan-ong lalaki, pananglit, nakaguba sa kotse sa iyang amahan sa tulo ka beses. “Dayag nga dili maantigong modrayb ang imong anak,” matud sa superbisor sa trabaho sa iyang amahan sa pagkahibalo sa mga aksidente. “Nganong ipadayon nimo ang pagpagamit niya sa imong kotse?” Mitubag ang amahan nga dili niya buot masilo ang iyang anak pinaagi sa pagdili niya sa pagmaneho. Busa gihatag na usab niya sa batan-ong lalaki ang mga yawi sa iyang kotse—sa kataposang panahon.

Bayente minutos sa pagkalakaw sa anak, nakadawat ang amahan sa tawag sa telepono sa kapolisan. Buot nilang moadto siya ug ilhon ang nawataswatas nga lawas sa iyang anak. Sumala sa kapolisan, nabanggaan sa anak ang poste sa telepono sa katulinon nga kapin ug 160 kilometros matag oras! “Angay untang gipugngan nako siya,” nagmahay ang amahan. “Kon gipatuman ko pa ang akong desisyon, siya buhi pa unta karon.”

Apan ang mga lagda dili lamang manalipod kanimo gikan sa kadaot. Pinaagi sa pagsugo kaninyo sa pagbuhat sa mga trabaho sa balay ug sa homwork sa tunghaan, ang inyong mga ginikanan nagatudlo kaninyo sa pagbuhat sa hagong trabaho. Unsa ba kini ka hinungdanon? Aw, ang usa ka pagtuon sa 456 ka tin-edyer nga batang lalaki nagtandi sa mga kinabuhi niadtong nakaugmad sa katakos sa pagtrabaho sa bata pa sa iya niadtong wala. Gikonsiderar sa mga tigdukiduki ang mga butang sama kon kaha ang mga batang lalaki nagbuhat sa regular nga mga trabaho sa balay ug nakig-ambit nga maayo sa tunghaan. Mga 30 ka tuig sa ulahi, ang kadaghanan niadtong mga bataa gipakigkitaan na usab.

Kadtong mga batang lalaki nga tag-as ug grado sa mga kahanas sa trabaho misangpot nga doble ang posibilidad sa pagbatog mainitong relasyon uban sa nagkadaiyang tawo kay niadtong ubos ug grado. Sila lima usab ka beses nga mas lagmit dakog suweldo sa ilang sekular nga trabaho. Sa laing bahin, kadtong dili kaayo malamposon sa trabaho sa pagkabata maoy napulo ka beses mas lagmit nga gigradohang inutil sa emosyon ug unom ka beses lagmit nga patay na sa pag-edad ug 47! Busa, ang pagsugot sa mga lagda sa inyong mga ginikanan bahin sa mga trabaho sa balay ug sa tunghaan mahimong maayog epekto sa nahibilin ninyong kinabuhi.

Dihang Lisod ang Pagsugot

Sa pila ka kaso, ang yanong pagkadanghag mosangpot sa paglapas sa usa ka lagda. Basin kinahanglang pahinumdoman ka panapanahon sa mga lagda. Gawas pa, ang pagpaniid sa ubang ginikanan nga mas matugtanon tingali mopabati kanimo, ‘Nganong dili ko usab kana mahimo?’ Hinumdomi, ang imong mga ginikanan kinahanglang magtulotimbang kon unsay labing maayo alang kanimo. Kon ang ubang ginikanan matugtanon kaayo, sila ug ang ilang mga anak sa kadugayan magaani sa seryosong mga suliran, kay “bisan unsa ang ginapugas sa usa ka tawo, kini usab ang iyang pagaanihon.” (Galacia 6:7, 8) Nganong mangayo nga anihon ang sama?

Usahay, ang ginikanan tingali magbuotbuot sa pagpahamtang sa usa ka lagda nga sa imong hunahuna dili makataronganon. Ang kiling mao ang pagsupak. Apan sa hustong panahon, nganong dili ipakigsulti ang imong mga gibati uban sa imong mga ginikanan, nga ipatin-aw nganong sa imong hunahuna ang lagda dili makataronganon. Basin imong makaplagang labing mapuslanon nga ibutang sa hunahuna ang usa ka bag-ong lagda nga mahimong dinawat nga kompromiso. Ugaling lamang, sa ubang mga kaso, ang hinungdan sa pagsupak mao ang pagbalos.

Usa ka 17-anyos nga batang babaye mibating gihikawan sa emosyonal nga paagi tungod sa kawalay-pagtagad sa iyang mga ginikanan, kinsa puliki sa ilang kaugalingong mga kabingkilan. Kay nasuko sa iyang mga ginikanan, siya mihukom sa paglapas sa mga prinsipyo sa Bibliya nga gipasiugda sa iyang mga ginikanan. Siya nakighilawas sa usa ka lalaking iyang nakaila samtang nagsakayg tren. “Gibati kong naobligar ako sa pagbuhat niadto sa akong mga ginikanan,” siya miingon sa ulahi. Apan pinaagi sa paglihok aron makabalos, siya ang tinuod nga pildi, kay ang iyang kapungot misangpot sa nahabol nga konsensiya. Human niadto, nagsugod siya sa pagpalta sa mga klase ug nalangkit sa pag-abusar ug pagbaligyag mga droga.

Ang tawong matarong nga si Job gipasidan-an: “Pagbantay nga ang kapungot dili magaagda kanimo sa mapanimalosnong [mga buhat] . . . Magbantay nga dili ka moliso sa butang makadaot.” (Job 36:18-21) Kon mobati kang mapanimalosnon, hunong ug hunahunaa: ‘Unsay malampos sa akong pagsupak? Bisan kon akong lapason ang mga lagda aron makabalos sa akong mga ginikanan, lagmit bang ako ang magaantos sa sangpotanan sa tibuok kinabuhi—sa dugay nang panahon tapos makalma ang akong mga emosyon?’ Inay molihok aron makabalos, panahon kana sa pagpabiling kalmado ug dili molihok nga madalidalion.

Sa kataposan, ang pagkatin-edyer maoy panahon dihang barogan sa mga batan-on ang ilang pagkaindependente. ‘Samag bata ang imong pagtratar kanako. Nganong dili nimo ako tugotang ako ang manubag sa akong kaugalingong homwork, kuwarto, curfew, panagway, mga higala, ug oras sa pagkatulog?’ Daghang batan-on mobating bug-os may katakos sa paghimo sa ilang kaugalingong mga lagda. Apan si John, nga gihisgotan sa sinugdan, nakatuon sa . . .

Bili sa Pagsugot

“Walay bale kon tawgon ninyo akog talawan,” matud ni John ngadto sa duha ka batang babaye. “Kinahanglang sugton ko ang akong inahan.” Samtang ang mga batang babaye mikalit sa pagdalagan tabok sa karsada, si John masinugtanong migamit sa agianan sa tawo. Samtang nagtabok, iyang nadunggan ang pagkugiot sa mga ligid. Sa pagdungaw, iyang nakita ang duha ka batang babaye nga nabanggaan ug nahalabay sa itaas. Ang usa mitugdong sa kaatbang nga agianan sa trapiko, diin siya nabanggaan na usab ug namatay. Ang batiis sa iyang igsoong babaye nadugmok ug sa ulahi giputol.

Kining trahedyaha nakapasabot kang John unsa ka limitado ang iyang kaugalingong kasinatian. Iyang nakita ang daghan pang batan-on, apil ang duha ka batang babaye, nga midalagan sa pagtabok sa karsada nga walay aksidente. Ugaling, ang iyang inahan tin-awng nakahinumdom nga mga lima ka tuig kanhi, ang anak sa usa sa iyang mga higala napatay samtang midalagan sa pagtabok sa samang karsada. Tungod sa iyang labawng kasinatian, iyang gihimo ang mga lagda sa pagpanalipod sa iyang anak lalaki.

Ang inahan ni John, si Thelma, sa ulahi miduaw sa inahan sa mga batang babaye sa paghupay kaniya. Ang nagbangotang inahan misaysay: “Kanunay nakong sultihan ang mga bata nga gamiton sa kanunay ang agianan sa ibabaw, apan sila dili mamati. Sila mihukom sa pagtabok sa karsada. Maayo untag sila masinugtanon sama sa imong anak.” Oo, ang pagkamasinugtanon ni John nakaluwas sa iyang kinabuhi.

Hinuon, ang usa ka paglapas sa lagda sa ginikanan dili sa tanang panahon butang maylabot sa kinabuhi o kamatayon. Uban ang diyutayng kaabtik, basin imong malapas ang halos tanang lagda nga ibutang sa imong mga ginikanan. Apan ang pagsupak sa gagmayng mga isyu makatukod sa sumbanan nga lisod mausab. Ang kasingkasing sa usa basin magmagahi sa pagbuhat ug daotan.—Ecclesiastes 8:11.

Ang pagkamasinugtanon ni John wala mag-agad kon kaha nagtan-aw ang iyang mga ginikanan, kay siya nasayod nga gimando sa Diyos ang maong pagkamasinugtanon, ug buot niyang pahimut-an siya ug sa ingon magbatog maayong konsensiya. (Efeso 6:1) Ang maong pagkamasinugtanon kinahanglang magagikan sa kasingkasing. Usa ka maalamong ginikanan nagtambag sa iyang anak: “Hinaot ang imong kasingkasing hugot mangupot sa akong mga pulong. Bantayi ang akong mga sugo ug magpadayong buhi.”—Proverbio 4:4.

[Letrato sa panid 20]

Unsay imong pag-isip sa mga lagda sa imong mga ginikanan?