Ang mga Walay-Balay—Unsa ka Seryoso ang Suliran?
SA TIBUOK kalibotan, minilyong tawo nagapuyo sa kasagarang gitawag ubos-sa-sukdanang mga pinuy-anan. Sumala sa usa ka basahon sa UN nga nag-ulohang Building for the Homeless, sa nagkaugmad nga kanasoran “abot ug 50 porsiento—sa pila ka siyudad halos 80 porsiento—sa populasyon sa siyudad nagapuyo sa mga timawang dapit ug eskwater nga mga dapit,” nga walay igong tubig, suga, sanitasyon, ug paghipos sa hugaw. Unsa ang kahimtang sa pagpuyo nianang mga dapita? Ang mga koresponsal sa Pagmata! nagpahayag sa mosunod nga mga taho gikan sa lugar mismo.
Bombay, India—Naglagiting ang kainit sa ting-adlaw sa sentro sa Bombay. Sa silong sa sangkarong kahoyng dalakit, ang usa ka lalaki, usa ka babaye, ug usa ka bata nangatulog sa asiras. Ang gamay nga higdaan, pila ka lutoan, ug abo sa gamayng kalayo nagapaila nga giangkon nila ang lugar isip temporaryong puy-anan. Walay laing dapit alang kanila. Nanglabay ang mga pumapalit ug mga negosyante, nga daw wala makakita sa pamilya. Kon buot sabton, tinagpulo ka libo ang sama kanila diha sa siyudad. Sa usa ka nasod diin ang gibanabanang kulang nga pinuy-anan maoy 24.7 milyong puy-anan, ang mga tawong walay balay kasagaran nang talan-awon.
Sa duol, sa bakanteng mga lote ug sa daplin sa haywey ug sa mga riles sa tren, nanungha ang mga balongbalong. Ang ginamit nang mga sako ug daang mga panapton gilut-od ug gipormang mga silonganan alang sa dimaihap nga katawhan nga gitawag mga eskwater. Kon ang maong mga silonganan dili kuhaon sa mga awtoridad, motungha ang guot, way-bentanang mga payag nga ginama sa pinulot nga materyales. Kadtong nagapuyo dinhi sa adlaw-adlaw nagapangitag tubig. Ang riles sa tren ug mga basurahan mahimong bukas nga mga kasilyas. Halos kasinahan kon itandi ang “permanenteng” mga tinukod diha sa establisado nang mga timawang dapit, diin labing menos hipalgan ang pila ka gripo sa tubig ug kasilyas.
Johannesburg, South Africa—Alang sa puting taga-South Africa, ang pinuy-anan dili dakong suliran, basta ang usa makaabot sa kanunay-nagamahal nga prisyo. Bisan pa niana, sumala sa opisyal nga yearbook sa gobyerno ang South Africa 1986, “ang South Africa sa pagkakaron nakasinatig daghang wala-matrabahong suplay sa puy-anan sa Itom, ilabina sa mga dapit sa siyudad.” Tungod kay libolibong tawo ang anaa sa mga listahan sa nagahulat ug mga balay, usahay tulo ka pamilya ang kinahanglang mopuyo sa upat-kuwartong balay o usa ka pamilya nga tulo o upat ug sakop sa usa ka kuwarto. Inigkaminyo sa usa ka anak lalaki, siya mahibutang sa listahan sa nagahulat, nga nagalaom nga sa duha o tulo ka tuig basin may makuha. Kasamtangan, ang mga bag-ong gikasal moipon sa kuwarto sa mga ginikanan o motukod ug payag sa sin sa tugkaran sa luyo—kon duna man.
Sa pila ka dapit, ang mga tag-iya nagatukod nianang mga payaga ug nagapaabang ug mahal. Ang mga konseho sa siyudad nagatugot niana kay sila dili makatagana sa gikinahanglang mga balay. Kini nagamugnag mga timawang dapit ug nagapasanay sa krimen ug sakit. Ang radyo nagtaho nga 136 ka bata sa matag 1,000 mamatay tungod sa pagkatawo nianang hugawng mga kondisyon—walay tubig sa gripo, tingali usa ka kasilyas alang sa upat o lima ka pamilya. Apektado usab ang dudagkong kabataan. Makatuon sila sa pagpangawat ug paggamit sa mga droga sa linghod nga panuigon. Ang pag-inom kasagaran taliwala sa mga batan-on.
Shanghai, Tsina—Alang niining labing daghag tawong siyudad sa labing daghag tawong nasod sa kalibotan, ang pagpangitag igong puy-anan alang sa kapin sa 12 milyong tawo niini maoy usa ka dako kaayong hagit. Bisan tuod ang gobyerno nagabuhat sa maarangan niini sa pagtukod ug bag-ong mga puy-anan, ang kinabag-an sa katawhan nagapuyo gihapon sa gagmayng mga balay, nga gitukod sa katuigang 1930 ug 1940, nga daw mga balaybalay tan-awon. Kana sila gidasok sa dagkong mga bloke sa siyudad, nga maabot lamang sa ginatawag sa mga taga-Shanghai nga call alleys o mga eskinita. Daghan niining mga balaya walay tubig sa gripo, sulod nga kusina, o kasilyas, ug sila walay tigpainit, bisan pag ang mga temperatura sa tingtugnaw mahimong mopaubos sa punto sa pagyelo. Ang dudagkong mga tinukod sa kanhi Pranses ug Britanikong mga sona kasagarang gibahin uban sa usa ka pamilya sa usa ka kuwarto, nga ang tanan mag-ipon sa kusina ug banyo. Kadaghanan, tulo ka kaliwatan nagaipon sa maong kuwarto.
Ang mas maayong puy-anan alang sa katawhan naibabaw sa mga pagaunahon sa opisyales sa siyudad. Sa pagkakaron, gibanabanang ang matag tawo dunay gikan sa 4 ngadto 5.4 metros kuwadrado nga espasyong mapuy-an. Kini ubos sa nasodnong tumong nga 5.9 metros kuwadrado alang sa matag tawo. Gipadayag sa mga taho nga sa Shanghai 6,000 ka bag-ong apartment gitukod sa 1985, ug abot sa $135 milyon (U.S.) ang nagasto sa 1986 sa konstruksiyon. Bisan pa niana, kapin ug 100,000 ka tawo anaa sa opisyal nga listahan sa nagahulat sa usa ka gatos ka libong bag-ong puy-anan, ug walay paagi sa pag-ila kon pila pa ang nagapangitag lugar nga matawag ilang kaugalingon.
São Paulo, Brazil—Ang mga seksiyon sa payag nanungha sa bisan diin niining siyudara. Kay nawad-ag paglaom, ang mga walay-balay nanulod sa pribadong mga lote ug bakanteng mga lote ug nagtukod ug huyang nga mga payag nga sin ug mga barongbarong, usahay tapad gayod sa habog nga mga balay ug modernong mga apartment. Daghang tradisyonal nga mga balay sa pamilya gikombertir nga mantinil, tagsag-kuwartong mga tenement, nga kadaghanan usa rag banyo alang sa kapin sa 50 ka tawo.
Ang kahimtang nadaot sa miaging Abril dihang ang militar nga kapolisan gigamit sa pagpahawa sa dili-legal nga mga eskwater sa gawas sa siyudad sa São Paulo. Sumala sa mantalaang O Estado de S. Paulo, ang mga tigulang giposposan, ang mga babaye giguyod pinaagi sa ilang buhok, ug ang mga bata gipang-iway nga nangapukan. Daghan ang nakaagom ug sakit sa respiratoryo gikan sa mga tear-gas nga bomba nga gipanglabay ngadto sa ilang mga payag.
Si bisan kinsang wala makasinati sa kalisod, kakabos, ug kawalay-paglaom sa kinabuhi diha sa mga timawang dapit, mga dapit sa eskwater, ug mga seksiyon sa payag (o bisan unsa ang itawag kanila) lisod makahanduraw sa maong kahimtang. Bisan pa niana, alang sa ginatos ka milyong tawo, sila mao ang mga kamatuoran sa adlaw-adlaw nga kinabuhi.