Mga Batan-on Nangutana. . .

Andam na ba Akong Magmaneho?

“ANG tin-edyer nga walay lisensiya sa [pagmaneho] dili usa ka tin-edyer.” Walay duhaduha daghang mga batan-on karon ang may samang pagbati sa gipahayag niining usa ka tin-edyer nga batang lalaki. Sa pagpahayag niining kasarangan, sa daghang nasod sila dili makapaabot aron sa pagmanehog sakyanan.

Alang sa daghang kabatan-onan ang lisensiya sa pagmaneho maoy simbolo sa ilang kabantogan ug kahamtong. Ang pagmaneho nagkahulogan sa kagawasan, pagkanahigawas sa ginikananhong pagdumala. Kini nagpasabot nga daling makalihoklihok, dili na magsalig sa mga ginikanan o sa magulang nga mga lalaki ug babaye alang sa transportasyon. Tinuod, dili tanang batan-on may maayong motibo sa pagkagustong magmaneho. Pananglitan, ang pipila gustong magmaneho tungod sa romantikong mga posibilidad nga bukas sa kaatbang nga sekso. Ingon sa gipahayag ni Dr. Haim G. Ginott diha sa iyang librong Between Parent & Teenager, alang sa daghang batan-on ang sakyanan “naghawas . . . sa gahom, katulin, ug kaukyab.”

Bisan pa niana, kon pagamanehoon sa hinamtong, responsableng paagi, ang sakyanan tinuod gayod nga mapuslanon. Daghang batan-ong saksi ni Jehova, pananglitan, nagapahimulos gayod sa ilang mga sakyanan diha sa ilang publikong ministeryo. Ang sakyanan nagatugot usab sa mga batan-on nga daling masugosugo sa uban ug pagtabang niadtong nanginahanglag transportasyon paingon sa Kristohanong mga tigom.

Itugot nato, ikaw anaa na sa legal nga edad sa pagmaneho. Ikaw nakakuhag mga kurso sa pagmaneho sa eskuylahan ug nagtuon pag-ayo sa mga lagda sa dalan. Ubos sa direksiyon sa imong mga ginikanan (o sa eskuylahan), imong naangkon ang talagsaong kasinatian sa pagmaneho. Ikaw tingali nakapasar sa pasulit sa pagmaneho ug nakabatog lisensiya! Kini bang tanan nagpasabot nga ikaw andam na sa pagmaneho? Dili sa kanunay.

Tin-edyer nga mga Tigmaneho: Ang Rekord Nagpahayag

Si Dr. Ginott mipahayag: “Adunay mga diesisais-anyos nga nagkupot ug sakyanan nga may kahanas ug pagsalig; sila mas maayong magmaneho kay sa ilang mga ginikanan. Sa kasukwahi, adunay mga diesiotso-anyos nga dili pa gayod hamtong nga maoy pagkairesponsable kon tugotan sila sa pagmaneho.”

Ang mga hitabo nagapamatuod sa kamatuoran niining sumbonga. Ang Statistical Abstract of the United States 1988 nagpakita nga ang mga drayber nga 21 anyos ang panuigon ug paubos maoy mga 10 porsiento lamang sa mga nagmanehong populasyon. Bisan pa niana, sila naglangkob sa makapasubong 20 porsiento sa mga drayber nga nalangkit sa makamatayng mga aksidente sa sakyanan. Dugang pa, matud sa librong Driving High: The Hazards of Driving, Drinking, and Drugs, ang mga aksidente sa kotse sa U.S. maoy pangunang hinungdan sa kamatayon taliwala sa mga batan-ong may panuigong 16 ngadto 19! Dugang linibong batan-on pa ang naulatan ug nangabakol sa tibuok nilang kinabuhi tungod sa disgrasya sa kotse.

Daghan unta nianang mga kadaota malikayan kon ang batan-ong mga drayber naggamit sa mga bakos sa lingkoran o seatbelts ingong simpleng panagana. Bisan pa niana, si Dr. David Hochberg mimulo sa kamatuoran nga kadaghanan sa mga batan-on moinsistir sa ilang kaugalingong “mga katungod” sa pagmaneho nga dili mabalda sa nagaluwas-kinabuhing mga pugong. Nga nakigsulting laktud sa kabatan-onan, si Hochberg miingon: “Ako nagaayuda sa mga stretcher niadtong naluwas, nagabanabana sa ilang mga samad ug nagaplano sa kinahanglang mga alayohon. Ako nangutana sa pangutanang gisukna ko na sa gatosan ka panahon: ‘Nganong wala ka man mogamit sa imong bakos sa lingkoran . . . ?’ Sa mubo, ang mapangandakon ug mapagawalong tubag: ‘Ako kining katungod, Dok.’”

Hinuon, kadaghanan nga ang batan-ong “mga katungod” mahibangga sa mga katungod sa uban alang sa maayong panglawas ug kalipay. Ang usa ka artikulong gipatik diha sa magasing Car and Driver mitaho bahin sa usa ka pagtuon nga nagpakita nga “ang tin-edyer nga mga nagmaneho mas subsob nakapatay sa ubang tawo kay sa ilang kaugalingon. Labaw sa katunga sa tanang tawo nga namatay sa pagkabangga diin ang mga tin-edyer mao ang responsable maoy mga pasahero kaha sa tin-edyer o mga nagsakay sa sakyanang ‘walay manubag.’” Mihinapos ang artikulo nga “sa yanong pagpahayag, ang tin-edyer nga mga drayber makataronganong isipon lamang nga hulga.”

Kining makapasubong rekord nagalungtad bisan pa sa kamatuoran nga ang mga batan-ong drayber dunay mas daling mga pangsanong o reflexes, hait ug panan-aw, maayong pandungog, dakong kahanas sa iyang mga kamot, ug sa kadaghanan maayog pagsabot sa mga obra sa mga kotse kay sa ilang mga tigulang. Dayag, ang kahanas o kabatid lamang dili mohimog may-katakos nga drayber, ni ang kamatuoran nga ang usa anaa sa legal nga edad ug nagbaton sa kahibalo nga gikinahanglan aron makapasar o makalampos sa pasulit sa pagmaneho.a

Nganong Daghang Batan-on Dili Maayong mga Drayber

Nag-ingon ang The Family Handbook of Adolescence: “Ang lawasnong kaabtik gamay rang isyu alang sa pagmaneho. . . . Ang lawasnong katakos o abilidad halos kanunay nga magauna sa emosyonal nga katakos.” Oo, bahin sa problema sa batan-ong mga drayber mao ang kinaiyahan mismo sa pagkabatan-on. Si Solomon nag-ingon nga “ang katahom sa batan-ong mga lalaki mao ang ilang kusog,” nga mao, ang mga batan-on tingali dakog kusog ug katakos. (Proverbio 20:29) Ugaling, ikasubo nga sila kadaghanan kulang sa maayong panghukom. Oo, tungod sa ilang pagkadanghag sa pagmaneho gipadayag sa daghang batan-on nga ang binuang sa gihapon ‘nahigot sa ilang mga kasingkasing.’—Proverbio 22:15.

Ang pipila sa ingon makiling nga mahimong dimabinantayon, nga mogamit ug sakyanan alang sa mga kahinaman ug kaukyab, nga manghagit ug mahagit. Diha sa mga kamot nianang mga batan-ona, ang sakyanan mahimong lagmit nga hinagiban sa pagbuno; ang lisensiya sa pagmaneho, lisensiya sa pagpatay. Tagda, pananglitan, ang usa ka aksidenteng nahitabo sa usa ka 17-anyos hayskol nga magdudulag potbol nga ginganlag Harvey. Sa unang gabii nga nag-inusarang nagmaneho sa iyang sakyanan, si Harvey kalit nga nagpaandar sa usa ka kinasang-ang dalan—ug nakadasmag sa usa ka inahan ug usa ka bata.

Ang tigbansay ni Harvey sa dula mipunting sa hinungdan sa hitabo: “Kon sila nangutana pa kanako, akong ingnon sila nga si Harvey dili pa andam sa emosyon aron magmaneho. Siya daling masuko diha sa lawak-ilisan ug nagayagayaga sa ubang magdudula. Siya mapagawalong magdudula ug palaaway. Kining hiyasa sa pangisip gipakita niya diha sa iyang pagmaneho sa dihang walay nagbantay. Kining bataa una gayong mopadagan inigkaberde sa suga sa trapiko.”

Makapasubong isulti, daghang nagbatog-lisensiyang mga batan-on samang ‘dili pa andam sa emosyon aron makamaneho.’ Sa iyang librong Licensed to Kill, si Ronald M. Weiers mikutlo sa usa ka pagtuon nga gihimo sa usa ka dakong kompaniya sa seguro o insurance sa T.B. bahin sa tin-edyer nga mga drayber. Ang pagtuon mipunting sa “pagkadili-mabinantayon, paghingapin ug ang hilig nga ‘magpagawal’ sa mga katuigan sa pagkatin-edyer” ingong usa ka dakong hinungdan sa daghang mga aksidente sa awto nga naglangkit sa tin-edyer nga mga drayber.

Sa linain pagatagdon mao ang kamatuorang daghang batan-on magmaneho nga ubos sa impluwensiya sa alkohol. Ang labing bag-ong estadistika sa Tinipong Bansa nagpakita nga ang mga drayber nga ubos sa 21 anyos naglangkob sa halos un-kuwarto sa mga drayber nga ubos sa impluwensiya sa alkohol nga nalangkit sa makamatayng mga aksidente. Misaysay ang mga awtor sa How to Survive Your Adolescent’s Adolescence: “Ang pagmaneho samtang hubog maoy kasagaran sa mga tin-edyer tungod sa tulo ka katarongan: (1) sila walay kasinatian sa pagsagubang sa pag-inom ug sa pagmaneho, ug busa kulang sa pasukaranang kasinatian aron basehan diha sa paghimog mga paghukom bahin sa bisan hain nga kalihokan; (2) sila nagasulay sa pagpadayeg sa ilang mga higala kon unsa sila ka ‘hamtong’; (3) sila wala maghunahuna nga dakpon tungod sa pagmanehong hubog o kaha maaksidente sila, kini mahitabo lamang sa uban. Apan ang estadistika gikan sa miaging napulo ka tuig tinong nagpadayag nga abot ug 60 porsiento niadtong nangamatay sa mga aksidente tungod sa pagmaneho nga hubog maoy mga tin-edyer.”

‘Dili! Dili Ka Makamaneho!’

Tungod niining tanan nga mga kamatuoran, dili ikatingala nga ang pipila miawhag sa gobyerno nga ipahamtang ang hataas nga panuigon ingong kinahanglanon aron makabatog mga lisensiya sa pagmaneho, bisan gani nga ibutang ang kurpyo sa pagmaneho. Tingali mas angay pa, hinunoa, mao ang reaksiyon sa imong mga ginikanan.

Kay nasayod gayod sa mga kapeligrohan sa pagmaneho sa mga tin-edyer, ang pipila sa mga ginikanan dili motugot nga ang ilang mga anak magmaneho bisan pag nakaabot na sa legal nga edad. Usa ka ginikanan miingon: “Dili kami motugot sa among diesesais-anyos nga anak lalaki nga magmaneho. Kami nagbasa sa mga pamantalaan ug nasayod kon unsay mahimong mahitabo. Dili ko gustong mabalaka sa labihan sa dihang siya magmaneho.”

Kanang baroganana daw dili matarong ug dili makataronganon alang kanimo. Kon buot sabton, tingalig ikaw seryoso, mahunahunaon nga batan-on, nga dili makiling nga ipamasin ang imong kinabuhi o ang mga kinabuhi sa uban. Ang problema mao, Unsaon nimo pagdani ang imong mga ginikanan niini? Ang among sunod nga isyu mohisgot niining pangutanaha.

[Mga footnote]]

[Hulagway sa panid 12]

Ang sakyanan maoy simbolo sa pagkamadungganon, gahom, ug kaukyab

[Hulagway sa panid 13]

Kon manehoon sa dili husto o dinanghag nga paagi, ang sakyanan lagmit mahimong hinagiban sa pagbuno