Ang Gahom sa Tawo Makapahunong ba Niini?

SANGLIT ang mga negosyante sa armas nagakawat sa daghan kaayong kinahanglanong manggad ug serbisyo gikan sa mga kabos, nganong dili sila pahunongon sa mga tawo? Ang yanong tubag: Ang negosyo sa armas nagagamit sa salapi ug sa gahom. Ang mosunod nga mga kasayoran bahin sa gidak-on, intereses, ug mga paagi niining dakong negosyo mobulig nimo sa pagkasayod nganong ang gahom sa tawo dili makapahunong niini.

Daghang tawo ang nanginabuhi sa negosyo sa armas. Sukad sa sinugdan niining sigloha, ang negosyo sa armas mao ang labing internasyonal nga industriya sa kalibotan. Kini nagapatrabaho sa mga 50 ka milyong tawo sa tibuok kalibotan, direkta o dili direkta. Dugang pa, un-kuwarto, o mga 500,000, sa mga siyentipiko sa kalibotan nagahimo sa militaryong panukiduki.

Nalangkit ang dako kaayong ekonomikanhong intereses. Ang kanasoran sa kalibotan nagagastog 15.2 trilyong dolyares ($15,200,000,000,000 sa 1984 U.S. nga dolyares) sa lumba sa armas sukad 1960. Ug nagapadayon ang panginahanglan sa armas. Pananglitan, sa 1987 ang gastos militaryo nakaabot sa bag-ong taas nga kantidad nga 1.8 milyong dolyares sa usa ka minuto! Ang kawhaag-duha ka init nga gubat, uban sa labing menos 2.2 milyong nangamatay, gibugno sa 1987—mas daghang gubat kay sa bisan unsang miaging tuig sa nahitala nga kasaysayan!a Ang gubat tali sa Iran ug Iraq, giklasipikar nga labing dugoon ug labing gastoso-sa-kahinguhaang lokal nga gubat sa nahitala nga kasaysayan, kay sa daghang katuigan nagsuyop sa armas gikan sa tibuok kalibotan.

Bisan tuod adunay daghang sultisulti bahin sa kalinaw, ang tibuok-yutang gastos sa militaryo nakaabot sa mga usa ka trilyong dolyares. Sa pagkamatuod, ang kalibotan nagagastog halos tulo ka libo ka beses diha sa militaryong mga puwersa kay sa diha sa mga singkamot sa paghupot sa kalinaw!

Daghang nasod anaa sa luyo sa tibuok-yutang baligyaan sa armas. Ang duha ka gamhanan kaayong nasod mao ang pangunang tigbaligyag armas sa kalibotan. Ang Pransiya, Britanya, Kasadpang Alemanya, ug Italya mao ang kinadagkoang mga negosyante sa armas sa Kasadpang Uropa. Ang Gresya, Espanya, ug Austria karong bag-o miduyog kanila.

Bisan ang neyutral nga kanasoran nagabaligyag armas ug militaryong teknolohiya. Ang Sweden, giila ingong gigikanan sa Premyong Nobel Alang sa Kalinaw, nakabaton sa duha sa labing abanteng mga kompaniya sa armas sa kalibotan, nga nagagamag mga jet fighters, artileriya, ug mga dinamita alang sa pag-eksportar. Ang Switzerland, nga komitido sa Krus nga Pula ug sa makitawhanong mga singkamot, nalangkit usab sa internasyonal nga negosyo sa armas. Dugang niining kusog nga kompitensiya, ang nagkadaghang kanasoran sa Ikatulong Kalibotan nagakahimo usab nga mga tiggamag armas.

Grabeng Kompitensiyahay

Ang tanang negosyante buot mokombinsir sa mga tawo pinaagi sa panganunsiyo nga ang ilang mga produkto (kon kaha kana mga kotse, mga tigbalbas, o mga silhig) mao ang kinamaayohan. Sa susama, diha sa mapatuyangon, tanan-kolor nga mga magasin sa negosyo, ang mga negosyante sa armas nagaanunsiyo sa ilang makapatayng mga produkto ingong napamatud-ang makapatay.

Unsay imong sanong kon mabasa nimo ang usa ka anunsiyo sa buntagong mantalaan nga magaingon: “Nagapangitag makapatay nga missile? Ang RBS 70 nagaputos sa epektibo kaayong warhead”? O lain, nga nagatanyag kanimog gaan kontra-tangke nga armas, nga nagaingon: “Makaigo—ug tinong makapatay! . . . Walay makapugong niini”?

Ang maong mga anunsiyo makapabalaka sa mga tawo kon ipatik diha sa ordinaryong mga mantalaan. Apan ang mga magasin sa negosyo sa armas napuno niana. Hinuon, dili kini mohisgot nga ang kaaway gitanyagan sa samang mga armas, nga sama ra ka makapatay, sama ka tukma, sama ka abante sa teknolohiya. Kini dili usab mopaila sa unsang paagi kining armasa gamiton, sa unsang paagi ang mga sibilyan—ang kataposang “mga tigkonsumo”—maapektahan niining mangilngig nga armas.

Gililong nga Negosyo

Bisan tuod ang kadaghanang transaksiyon sa armas gihimo tali sa mga gobyerno, ang negosyo gililong. Ang usa ka pribadong taho nagaingon: “Ang dako kaayong komersiyal nga sistema nagalihok nga tago ug pinaagi sa giuyonang mga agianan. Ang mga gobyerno nagapangagpas sa kaugalingon nilang intereses, nga kasagaran sa sekreto.”

Bisan pag ang ubay-ubay nagagamag-armas nga mga gobyerno may estriktong kalagdaan nga nagapaigo sa militaryong mga eksportasyon ngadto sa nagbugnoayng kanasoran, bisan pa niana ang ilang armas padayong nakaabot sa mga natad-panggubatan. Ang usa ka taho gikan sa Stockholm International Peace Research Institute nagasaysay ngano: “Walay dimadutlag-tubig nga bulkheads tali sa legal, ‘puti’ nga negosyo sa armas ug sa ‘abuhon’ ug ‘itom’ nga mga transaksiyon sa armas. Walay gobyerno nga nagabaligyag armas ang daw makaarang sa bug-os sa pagkontrolar sa unsang paagi, batok kang kinsa, o pinaagi ni kinsa kining mga armasa gamiton.” Ang usa ka taho sa Newsweek bahin sa negosyo sa armas mitagna: “Ang mga pagpugong sa pagbaligyag armas lagmit mahugno samtang ang dugang kanasoran nagaapil sa kompitensiya sa pagbaligyag armas.”

Sa luyo niining internasyonal nga negosyo sa armas tali sa mga gobyerno, ang usa ka panon sa pribadong mga salesman nagalihok sa tibuok kalibotan. Sila may pakigkontak sa tag-as-katungdanang mga politiko ug mga militaryong tawo. Apil kanila mao ang mga salesman nga gigamit sa dagkong mga industriya sa armas, mga ahente (mga tigpataliwala) nga wala gayod makahikap sa armas, mga tigyuhot nga nagabaylo sa mga droga ilis sa armas, ug ginagmay nga mga tigmaneho.

Sa ilang pagdali nga makasapi, ang pila ka kompaniya sa armas daw walay dili himoon. Ang mosunod nga listahan nagapakita sa pipila sa mga intriga nga gisumbong kanila, sumala kang Anthony Sampson, usa ka imbestigador sa negosyo sa armas:

1. Paghulhog sa mga panghadlok sa gubat ug pagdani sa ilang mga nasod mismo sa pagsagop sa makig-awayong mga polisa ug pagpadaghan sa armamento.

2. Paghiphip nga dinagko sa opisyales sa gobyerno.

3. Pagsabwag ug bakak nga mga taho bahin sa mga programa sa militaryo sa lainlaing nasod aron madasig ang pagpanggasto sa armamento.

4. Pag-impluwensiya sa publikong opinyon pinaagi sa pagkontrolar sa media sa masa.

5. Pagpaaway sa usa ka nasod batok sa lain.

6. Pag-organisar sa internasyonal trusts aron motaas ang mga prisyo sa armas.

Bisan pa niana, ang negosyo daw labi pang nagmalamboon. Ug walay mausa ang daw makaarang sa pagsira niining gamhanang tindahan sa armas. Ang duha ka kinadak-ang internasyonal nga organisasyon alang sa kalinaw nga sukad naporma sa kasaysayan, ang Liga sa Kanasoran ug ang sumusunod niini, ang Hiniusang Kanasoran, wala makakombinsir bisan sa usa sa ilang membrong mga nasod sa ‘pagsalsal sa iyang mga espada nga mga punta sa daro.’ Ang negosyo sa armas sa politikanhon ug ekonomikanhon nalambigit kaayo sa kahikayan sa kalibotan nga gibati sa daghang tawo nga gawas sa gahom sa tawo ang pagpahunong niini. Unya, may gahom ba nga may igong kusog sa pagbuhat niana?

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 8]

Bisan ang neyutral nga kanasoran nagabaligyag armas ug militaryong teknolohiya

[Mga Letrato sa panid 7]

Ang mga negosyante sa armas nagaanunsiyo sa ilang makapatay nga mga produkto sa mapatuyangon, tanan-kolor nga mga magasin sa negosyo