Mga Batan-on Nangutana . . .

Unsay Akong Mahimo sa mga Daogdaogan sa Eskuylahan?

SI Ryan nagtungha sa usa ka gamayng eskuylahan sa banika diin wala igdungog ang kabangisan sa eskuylahan. Apan dayon mibalhin siya ngadto sa dakodako ug mas samok nga hayskul—ug sa wala madugay nahimong puntiriya sa mga daogdaogan sa eskuylahan. Miasoy si Ryan: ‘Ang 15-minutos nga pagsakay sa bus maoy kasakit nga daw mokabat ug daghang oras samtang ang mga tigsakit nako miuswag gikan sa mapasipad-anong sinultihan ngadto sa lawasnong pangdagmal. Ilang gilubag ug gisul-ot ang klip sa papel nganha sa swastika, giinit kanag maayo sa layter sa sigarilyo, ug dayon giyuhot ug gidut-an ang akong kamot. Ako nasakitan ug mihilak.’

Nakatapos na si Elizabeth sa pag-eskuyla sa ubay-ubayng mga tuig kanhi. Apan motubod pa ang mga luha sa iyang mga mata kon mahinumdom siya sa mga adlaw sa iyang pag-eskuyla. “Ako lahig hitsura sa ubang mga bata,” misaysay siya, “kay ang akong inahan iya sa lain nga rasa. Busa sukad sa segundo grado hangtod sa hayskul, ako kanunay nga bugalbugalan ug isalikway. Maorag may ‘Gidumtan Ko si Elizabeth’ nga pundok, ug bisan sa ulahing katuigan, molikay ako sa pag-adto sa mga kasilyas sa eskuylahan aron dili mahimong tumong sa mga bahad sa ubang mga batang babaye nga ibutang ang ilang mga ulo sa kasilyas. Gibanabana nako nga ako maoy pangunang kandidato.”

Ang panghadlok sa eskuylahan mao ang inadlaw nga kasinatian sa makalilisang nga dakong porsiento sa mga batan-ong nagatungha nga regular nagadawat sa binaba ug sinulat nga mga bahad, ginahasi diha sa mga lawak-ilisanan, ginahadlok aron ihatag nga regular ang ilang kuwartang balon—nga ginapugos pa nga makigsekso—sa mga daogdaogan sa eskuylahan.a Ug kon ikaw usa sa mga biktima, basin kini mahimong dako kaayong suliran sa imong kinabuhi nga dili ka na makahatag ug bug-os nga pagtagad sa laing butang! Ikalipay, may mahimo bahin niini! Apan sa sinugdan kinahanglang sabton nimo ang suliran.

Unsay Makapahimo sa Usa ka Daogdaogan?

Malangkobong nagkauyon ang mga tigdukiduki nga walay mausa nga natawong daogdaogan. “Ang usa ka daogdaogan sa eskuylahan maoy biktima sa balay,” mao ang pangangkon sa sikologong si Nathaniel Floyd. Ang daogdaogan sa ingon basin nagpasa sa pangdagmal nga iyang madawat sa balay.—Itandi ang Ecclesiastes 7:7.

Ang ubang mga eksperto nagasitar sa “pagtan-awg daghan kaayong kabangisan sa telebisyon” ug “diyutay kaayong gugma ug pagtagad ug dako kaayong kagawasan sa pagkabata” ingong ubang makaamot nga mga hinungdan. Bisan ang kasagarang dili-agresibong mga batan-on usahay mahaylo sa pagdaogdaog tungod sa tinguha nga mahimong bahin sa usa ka pundok o ipahilayo ang pagtagad gikan sa ilang kaugalingon.

Dagway sa Biktima

Ang bisan unsa nga isipong lahi, sama sa katingad-ang hitsura o depekto, o yanong pagkabag-o diha sa eskuylahan, makatukbil sa pag-atake sa daogdaogan. Bisan pa niana, ang usa ka kinaiya nakaplagan ilabina diha sa daghang biktima sa mga daogdaogan. Si Elizabeth, nga gikutlong sayosayo, mipunting niini: “Ako dali kaayong mohilak, mao nga mailhan dayon sa uban nga ako nasakit o nahadlok.”

Ang magasing Parents nagtala sa mosunod nga mga kinaiya nga kasagaran sa biktima sa mga daogdaogan: “kabalaka, kamaulawon, kamapanagan-on, pagkasensitibo, ubos nga pagpabili-sa-kaugalingon,” ug “kiling sa paghilak o pagkalagiw kon atakehon”! (Italiko amoa.) Dili, ang mga biktima dili mabasol alang sa ilang giantos. Bisan pa niana, ang pagkasayod nga ang mga daogdaogan madani sa kawalay-mahimo makabulig nimo sa pagsagubang niana.

Mobarog sa Katungod, Dili Agresibo

Nahauna, ayaw pagkatental nga mobalos sa usa ka daogdaogan. Dili lamang daotan ang ‘pagbalos ug daotan sa daotan’ apan kana daling makapasugamak nimo sa suliran nga dili angayan unta nimo, ug kana yanong makapasamot sa suliran. (Roma 12:17) Apan bisan tuod ang pagkaagresibo dili maalamon, ang pagbarog sa imong katungod mahimong makatabang. “Pinaagi sa pagsulti lamang sa daogdaogan sa paghunong,” misugyot ang magasing Parents, “nga ipatin-aw nga dili siya moangay sa ginabuhat sa daogdaogan, ug dayon pagpahawa, ang biktima makapamenos ug dako sa purohan nga siya daogdaogon sa umaabot.” O sumala sa gipahayag kini sa usa ka sikologo, ‘bumarog ug biya nga may dignidad.’

Ang laing paagi (sa tukmang panahon ug dapit) mao ang pagsulay nga makig-estoryang mangatarongan sa daogdaogan. ‘Mangatarongan—kaniya?’ basin mangutana ka. Oo, posible nga may sayop nga pagsabot sa iyang bahin, nga sa wala tuyoa ikaw may nahimo sa pagpukaw sa iyang kayugot kanimo. Sa labing menos, ang pagduol sa daogdaogan nga kalmado ug maisogon mopadala sa mensahe nga dili nimo buot mahimong waymahimong biktima. Misaysay si Dr. Kenneth Dodge: “Ang mga daogdaogan nagapangitag pasibong pagdawat, mga luha. Ang bata nga dili mosanong sumala sa gitinguha lagmit dili pilion nga puntiriya na usab.” Ang proverbio sa husto nagaingon: “Ang pagpangurog tungod sa mga tawo maoy nagabutang sa usa ka lit-ag.”—Proverbio 29:25.

Sultihi ang Imong mga Ginikanan!

Unsa na man kon dili mohunong ang pagdaogdaog? Ang mga edukador ug mga tigdukiduki nagakauyon kaayo nga kinahanglang sultihan nimo ang imong mga ginikanan bahin sa suliran. Tinuod, tingali mobati ka nga dili mosabot ang imong mga ginikanan. Ug basin gibaharan ka pa sa grabeng pagtratar kon isumbong nimo ang daogdaogan. Apan ang imong mga ginikanan may katungod sa pagkahibalo kon unsay nagakahitabo kanimo sa eskuylahan, dili ba?

Kini wala hinuon magpasabot nga ang imong mga ginikanan angay makigsulting direkta sa daogdaogan. Apan makahatag sila kanimog pagdasig ug niana makapalig-on sa imong nagkamenos nga pagsalig-sa-kaugalingon ug kombiksiyon nga mosunod sa diyosnong mga prinsipyo sa kinabuhi. Makahatag usab sila kanimog praktikal nga tambag. Pananglitan, sila makasugyot nga ikaw makigsulti sa usa ka opisyal sa eskuylahan bahin sa pagdaogdaog. Ang magtutudlo nga si Gerald Hoff misugyot: “Sulayi una ang pag-adto sa magtatambag sa estudyante, ilabina kon ikaw gipaluyohan sa imong mga ginikanan, apan nga dili pahibaloon ang ubang estudyante nga ginabuhat nimo kana, kon mahimo. Ang magtatambag gibansay sa pagkahibalo kon unsaon pagpakigsulting maayo sa daogdaogan, apan kon mograbe ang kahimtang, iyang katungdanan ang pagpahibalo sa prinsipal.”

Usahay ang mga ginikanan mohukom sa pagsulti sa opisyales sa eskuylahan alang kanimo. Hisabtan, ikaw tingali magpanuko nga sila mobalda sa maong paagi. Si Ryan, nga gihisgotan sa sinugdan, nahinumdom: “Gihangyo ko ang akong inahan ug amahan nga dili mag-apil-apil kay nahadlok ako sa aksiyon sa pundok batok kanako, ug naglaom usab ako sa matag adlaw nga ang kahimtang moarang-arang.” Apan tapos sa hitabo sa pagpaso, mipugos ang iyang amahan nga pakigsultihan ang mga awtoridad sa eskuylahan. Ang resulta? Gihimo ang maalamong mga lakang alang kaniya. “Nga walay paglangkit kanako nga labaw kay sa gikinahanglan,” nahinumdom si Ryan, “gihimo ang estriktong mga asaynment sa paglingkod, ug ang mga estudyanteng nakasala gibantayag maayo.”

Kon dili moabot ang kahupayan, ang imong mga ginikanan makahukom kon himoon ba ang mas estriktong mga lakang batok sa nakasala.

Mga Lakang sa Pagsanta

Hinuon, labing maayo ang paglikay nga hasion sa unang bahin. Sa unsang paagi? Sa usa ka butang, ang yanong pagkaestoryador sa uban sulod ug gawas sa klase makatabang sa paghanaw sa dagway nga tigpalainlain nga kaniya daw madani ang mga daogdaogan. Ang pagkamahigalaon nganha sa mga magtutudlo ug sa mga drayber sa bus, nga pahiyoman pa sila ug pangomostahon nga maayo, lagmit mohatag nimo sa ilang dako paborableng pagtagad, sa ingon sa usa ka sukod sa panalipod. Makasulay ka usab sa paglikay sa mga oras o mga dapit diin lagmit mahitabo ang suliran.—Proverbio 22:3.

Paningkamoti ang pagpasundayag sa mas relaks ug masaligon nga pamarog. Kini maghimo usab nimo nga dili kaayo puntingon sa mga daogdaogan. Ang Bibliya nagaingon: “Ang Diyos mihatag kanato dili sa espiritu sa pagkatalawan, kondili sa espiritu sa gahom ug sa gugma ug sa maayong panghunahuna.” (2 Timoteo 1:7) Makapalig-on ka nianang masaligong espiritu pinaagi sa pagpalandong niining kamatuorana: “Kon may nahigugma sa Diyos, kini siya iyang nailhan.” (1 Corinto 8:3) Ang pagkasayod nga ang Diyos nahibalo sa imong suliran ug tinuod nga nahigugma dakog mahimo sa pagtabang nimo sa pagsagubang niini.

Nahinumdom si Ryan: “Sige akog ampo nianang tanan nga panahon, ug gibati kong mas suod kang Jehova ingong sangpotanan. Naangkon ko ang dugang pagpugong-sa-kaugalingon. Labaw sa tanan, naangkon ko ang dugang pagtuo kang Jehova sa dihang siya nagaingon nga siya ‘dili motugot nga kamo pagasulayon sa labaw sa inyong maantos.’” (1 Corinto 10:13) Ang Diyos makatabang nimo usab sa pagsagubang sa imong mga suliran—bisan pa sa suliran nga makapasamok sama sa talawan nga daogdaogan.

[Mga footnote]

[Letrato sa panid 15]

Ang mga daogdaogan malipay sa paghasol sa mas gagmay, mas huyang nga mga kontra

[Letrato sa panid 16]

Kon grabe kaayo ang kahimtang nga dili nimo masagubang, isumbong kana sa imong mga ginikanan