Umaabot sa Relihiyon Tungod sa Iyang Kagahapon
Bahin 15: 1095-1453 K.P.—Paggamit sa Espada
“Ang mga tawo makiglantugi tungod sa relihiyon, mosulat tungod niana, makig-away tungod niana, magpakamatay tungod niana; gawas lamang nga magkinabuhi niana.”—Charles Caleb Colton, ika-19ng-siglong Ingles nga klerigo
ANG Kristiyanidad sa unang katuigan niini gipanalanginan sa mga magtutuo nga nagkinabuhi sa ilang relihiyon. Sa pagpanalipod sa ilang pagtuo, madasigon silang migamit sa “espada sa espiritu, nga mao, ang pulong sa Diyos.” (Efeso 6:17) Apan sa ulahi, sumala sa giilustrar sa mga panghitabo tali sa 1095 ug 1453, ang mga Kristohanon sa ngalan, nga wala magkinabuhi sa tinuod nga Kristiyanidad, midangop sa paggamit sa ubang matang sa mga espada.
Sa pagkaikaunom nga siglo, ang Kasadpang Romanhong Imperyo wala na maglungtad. Kadto gipulihan sa Silangang katumbas niini, ang Byzantine nga Imperyo nga ang kaulohan niini mao ang Constantinople. Apan ang ilang mga simbahan, nga nag-antos sa labing huyang nga mga relasyon, sa wala madugay nakasabot nga gihulga sa mutuwal nga kaaway, ang tuling mikuyanap Islamikong dominyo.
Nakaamgo niini ang Silangang simbahan, sa labing ulahi, sa dihang sa ikapitong siglo nabihag sa mga Muslim ang Ehipto ug ang ubang bahin sa Byzantine nga Imperyo nga nahiluna sa Amihanang Aprika.
Walay usa ka siglo sa ulahi, ang Kasadpang simbahan nakurat sa pagkakitang ang Islam miabante agi sa Espanya paingon sa Pransiya, nga nakaabot sa mga 160 kilometros sa Paris. Daghang Katsilang Katoliko ang nakabig sa Islam, samtang ang uban misagop sa Muslim nga mga batasan ug misagop sa Muslim nga kultura. “Kay nayugot sa mga kapildihan niini,” matud sa librong Early Islam, “ang Simbahan nagbuhat nga walay hunong taliwala sa mga Katsilang mga anak niini aron sa pagpaypay sa mga siga sa panimalos.”
Ubay-ubayng mga siglo sa ulahi, human maangkon na usab sa Katsilang mga Katoliko ang kadaghanan sa ilang yuta, sila “miliso ngadto sa ilang Moslem nga mga sakop ug naglutos kanila nga waykaluoy. Gipugos nila sila sa paglimod sa ilang pagtuo, nagpadlas kanila gikan sa nasod, ug mihimog grabeng mga lakang sa paglangkat sa tanang timaan sa Katsila-Moslem nga kultura.”
Sa Tumoy sa mga Espada
Sa 1095 si Papa Urbano II miawhag sa Uropanhong mga Katoliko sa paggamit sa literal nga espada. Ang Islam kinahanglang palagpoton gikan sa balaang mga yuta sa Tungang Silangan nga niana giangkon sa Kakristiyanihan ang linaing mga katungod.
Ang ideya sa usa ka “makataronganong” nga gubat dili bag-o. Pananglitan, kana ang gipangamuyo sa pakig-away batok sa mga Muslim sa Espanya ug Sicily. Ug labing menos napulo ka tuig una sa hangyo ni Urbano, matud ni Karlfried Froehlich sa Princeton Theological Seminary, si Papa Gregory VII “nakapanan-aw sa usa ka militia Christi alang sa pakig-away batok sa tanang kaaway sa Diyos ug naghunahuna na sa pagpadalag kasundalohan ngadto sa Silangan.”
Ang aksiyon ni Urbano sa bahin maoy tubag sa usa ka hangyo sa panabang gikan sa Byzantine nga emperador nga si Alexius. Apan sanglit ang relasyon tali sa Silangan ug Kasadpang mga bahin sa Kakristiyanohan daw miarang-arang, ang papa tingali napalihok usab sa posibilidad nga gitanyag niini sa paghiusa sa mabingkilong managsoong mga simbahan. Sa bisan unsang paagi, iyang gipatawag ang Konsilyo sa Clermont, nga nagpahayag nga kadtong gustong moapil niining “balaang” buhat pagahatagan ug indulhensiya (ang pagpasaylo sa tanang silot sa sala). Ang tubag maoy positibo nga walay dahoma. “Deus volt” (“Pagbuot sa Diyos”) maoy nahimong singgit sa pagpatigom sa Silangan ug Kasadpan.
Ang sunodsunod nga mga ekspedisyong militar nagsugod nga mikabat sa dakong bahin sa duha ka siglo. (Tan-awa ang kahon sa panid 24.) Sa sinugdan ang mga Muslim naghunahuna nga ang mga manunulong mao ang mga Byzantine. Apan tapos makaamgo sa ilang tinuod nga kagikan, gitawag nila silag Franks, ang Alemang katawhan nga maoy gikuhaan sa ulahi sa Pransiya sa ngalan niini. Sa pag-atubang sa hagit sa maong Uropanhong “mga barbaro,” midako ang pagbati taliwala sa mga Muslim alang sa usa ka jihad, usa ka balaang gubat o pakigbisog.
Ang Britanikong propesor si Desmond Stewart mipunting: “Alang sa matag eskolar o negosyante nga nagtanom sa mga binhi sa Islamikong sibilisasyon pinaagi sa lagda ug panig-ingnan, may usa ka sundalo nga alang kaniya ang Islam maoy usa ka awhag sa pakiggubat.” Sa ikaduhang katunga sa ika-12ng siglo, ang Muslim nga pangulo si Nureddin nakatukod sa usa ka episyenteng militaryong puwersa pinaagi sa paghiusa sa mga Muslim sa amihanang Sirya ug ibabaw nga Mesopotamia. Busa “maingon nga ang mga Kristohanon sa Edad Media mibakyaw ug hinagiban sa pagpakaylap sa relihiyon ni Kristo,” nagpadayon si Stewart, “ang mga Moslem mibakyaw sa mga hinagiban sa pagpakaylap sa relihiyon sa Propeta.”
Hinuon, ang pagpakaylap sa mga kawsa sa relihiyon dili kanunay mao ang puwersang panukmod. Ang librong The Birth of Europe nag-ingon nga alang sa kadaghanang mga taga-Uropa, ang mga Krusada “mitanyag sa dili-masuklang higayon aron maangkon ang kabantog, o makatigom sa inagaw, o makalahap ug bag-ong mga asyenda, o makamando sa bug-os nga mga nasod—o aron makaikyas lamang sa kalaay diha sa mahimayaong panimpalad.” Nakita usab sa Italyanong mga negosyante ang higayon sa pagtukod ug mga estasyon sa patigayon diha sa kayutaan sa Silangang Mediteranyo. Apan bisan unsa man ang motibo, ang tanan lagmit andam magpakamatay tungod sa ilang relihiyon—diha kaha sa “makataronganon” nga gubat sa Kakristiyanohan o sa Muslim jihad.
Ang Espada Nagdalag Wala-Dahoma nga Sangpotanan
“Bisan pag ang mga Krusada gitumong batok sa mga Muslim sa Silangan,” matud sa The Encyclopedia of Religion, “ang kadasig sa mga Krusadero gibansay diha sa mga Hudiyo nga nagpuyo sa kayutaan nga gikan niana gipanguha ang mga Krusadero, nga mao, sa Uropa. Ang popular nga tema taliwala sa mga Krusadero mao ang panimalos tungod sa pagkamatay ni Jesus, ug ang mga Hudiyo mao ang unang mga biktima. Ang paglutos sa mga Hudiyo nahitabo sa Rouen sa 1096, nga gisundan gilayon sa mga pagpamatay sa Worms, Mainz, ug sa Cologne.” Kadto mao lamay pasiuna sa batok-Semitikong espiritu sa mga adlaw sa Katalagman sa Nazi nga Alemanya.
Ang mga Krusada nakapadako usab sa Silangan-Kasadpan nga tensiyon nga nagtubo sukad sa 1054, sa dihang si Patriarka Michael Cerularius sa Silangan ug si Kardinal Humbert sa Kasadpan nag-ekskomunikar sa matag usa. Sa gipulihan sa mga Krusadero ang Gregong mga klero sa Latin nga mga obispo diha sa mga siyudad nga ilang nabihag, ang Silangan-Kasadpan nga bingkil nakaabot sa kasagarang katawhan.
Ang pagbulag sa duha ka simbahan nakompleto panahon sa Ikaupat nga Krusada sa dihang, sumala sa kanhi Anglican Canon of Canterbury si Herbert Waddams, si Papa Inosentes III midula sa “dobleng dula.” Sa usa ka bahin, ang papa nasuko bahin sa pagsalikway sa Constantinople. (Tan-awa ang kahon sa panid 24.) Siya misulat: “Sa unsang paagi ang Simbahan sa mga Grego madahom nga mobalik sa pagdeboto ngadto sa Apostolikanhong Awtoridad sa dihang kini nakakita sa mga Latin nga naghatag ug sumbanan sa kadaotan ug nagabuhat sa buluhaton sa yawa mao nga nahitabo na, ug may maayong hinungdan, ang mga Grego nagadumot kanila nga grabe pa kay sa mga iro.” Sa laing bahin, gipahimuslan dayon niya ang kahimtang pinaagi sa pagtukod sa usa ka Latino nga gingharian didto ilalom sa usa ka kasadpanhong patriarka.
Tapos sa duha ka siglo sa halos way-hunong nga pakig-away, ang Byzantine nga Imperyo naluya kaayo nga kana wala makabarog sa mga pagsulong sa Ottoman Turks, si kinsa, sa Mayo 29, 1453, sa kataposan nagbihag sa Constantinople. Ang imperyo nalaplap dili lamang sa Islamikong espada kondili sa espada nga gibakyaw usab sa igsoong simbahan sa imperyo sa Roma. Ang nabahin nga Kakristiyanohan naghatag sa Islam ug kombenyenteng pasikaranan sa pag-abante ngadto sa Uropa.
Ang mga Espada sa Politika ug Paglutos
Ang mga Krusada naglig-on sa posisyon sa papado sa relihiyoso ug politikanhong pagpangulo. Sila “mihatag sa mga papa sa mamandoong kamot sa Uropanhong diplomasiya,” misulat ang historyanong si John H. Mundy. Sa wala madugay “ang simbahan mao ang kinadak-ang gobyerno sa Uropa . . . , [nga makaarang] sa paggamit ug labawng politikanhong gahom kay sa bisan unsang laing Kasadpanhong gobyerno.”
Ang maong pagsaka sa gahom naposible sa dihang nahugno ang Kasadpang Romanhong Imperyo. Ang simbahan nahibilin ingong bugtong makapahiusang impluwensiya sa Kasadpan ug busa misugod sa pagdulag mas aktibong politikanhong bahin diha sa katilingban kay sa Silangang simbahan, nga niadtong panahon nailalom pa sa lig-ong sekular nga magmamando, ang Byzantine nga emperador. Ang maong politikanhong gahom nga gihuptan sa Kasadpanhong simbahan nagpasalig sa pangangkon niini sa pagkapangulo sa papa, ideya nga gisalikway sa Silangang simbahan. Bisan tuod nagtugot nga ang papa takos sa pasidungog, ang Silangang simbahan misupak nga siya nagbaton sa kinalabwang awtoridad bahin sa doktrina o sa teritoryo.
Kay natukmod sa politikanhong gahom ug sayop-pagkagiyang relihiyosong pagtuo, gikab-ot sa Romano Katolikong Simbahan ang espada aron sa pagpukgo sa pagsupak. Ang pagpangita sa mga erehes nahimong trabaho niini. Ang mga propesor sa kasaysayan si Miroslav Hroch ug Anna Skýbová sa Karls University sa Prague, Czechoslovakia, nagbatbat giunsa sa paglihok sa Inkwisisyon, ang espesyal nga maghuhukom nga gilaraw sa paghusay sa mga pagsupak sa pagtuo o mga pagkaerehes: “Sukwahi sa batasan sa kadaghanan, ang mga ngalan sa mga tigsumbong . . . dili kinahanglang ipadayag.” Si Papa Inosentes IV nagluwat sa bula “Ad extirpanda” sa 1252, nga nagtugot sa pagsakit. “Ang pagsunog sa estaka, ang kasagarang paagi nga gigamit sa pagpatay sa mga erehes sa ika-13ng siglo, . . . nagbaton sa simbolismo niini, nga nagpasabot nga sa pagpadapat sa maong matang sa silot, ang simbahan dili sad-an sa pag-ulag dugo.”
Ang mga inkwisitor nagsilot sa tinagpulo ka libo nga tawo. Ang kaliboan pa gisunog sa estaka, nga mitultol sa historyanong si Will Durant sa pagkomento: “Sa paghatag sa tanang pagtugot nga gikinahanglan sa usa ka historyano ug gitugot sa usa ka Kristohanon, iklasipikar gayod nato ang Inkwisisyon . . . nga apil sa labing itom nga mga marka sa rekord sa katawhan, nga nagpadayag sa kabangis nga wala hiilhi diha sa usa ka mananap.”
Ang mga hitabo sa Inkwisisyon nagapahinumdom sa mga pulong ni Blaise Pascal, ika-17ng-siglong Pranses nga pilosopo ug siyentipiko, nga misulat: “Dili gayod himoon sa mga tawo ang kadaotan nga bug-os kaayo ug mangayaon kay sa dihang himoon nila kana gumikan sa relihiyosong pagtuo.” Tinuod, ang pagbakyaw sa espada sa paglutos batok sa mga tawo sa laing relihiyosong pagtuo maoy timaan sa bakak nga relihiyon sukad gayod sa pagpatay ni Cain kang Abel.—Genesis 4:8.
Giputol sa Espada sa Kawalay-panaghiusa
Ang nasyonalistikanhong panagbangi ug politikanhong pagmaneobra mitultol sa 1309 sa pagbalhin sa pinuy-anan sa papa gikan sa Roma ngadto sa Avignon. Bisan tuod kadto gibalik sa Roma sa 1377, nahitabo ang dugang away wala madugay human niana tungod sa pagpilig bag-ong papa, si Urbano VI. Apan ang samang pundok sa mga kardinal nga nagpili kaniya nagpili usab sa karibal nga papa, si Clement VII, nga mipuyo sa Avignon. Ang kahimtang labi pang makalilibog sa sinugdan sa ika-15ng siglo, sa dihang sa mubong panahon tulo ka papa ang nagmando nga dungan!
Kining kahimtanga, nga nailhang Kasadpanhon, o Dako, nga Dibisyon, gitapos sa Konsilyo sa Constance. Kadto nagpadapat sa prinsipyo sa conciliarism, ang teoriya nga ang kataposang eklesiastikal nga awtoridad nahiluna sa heneral nga mga konsilyo ug dili sa papado. Busa, sa 1417 ang konsilyo nakapili kang Martin V ingong bag-ong papa. Bisan tuod nahiusa na usab, ang simbahan seryosong nahuyang. Ugaling, bisan pa sa mga kadaot, hinunoa, ang papado midumili sa pag-ila nga kinahanglan ang reporma. Sumala kang John L. Boojamra, sa Saint Vladimir’s Orthodox Theological Seminary, ang maong kapakyasan “nagpahimutang sa pundasyon sa Repormasyon sa ikanapulog-unom nga siglo.”
Nagtuman ba Sila sa Ilang Relihiyon?
Ang Magtutukod sa Kristiyanidad nagsugo sa iyang mga sumusunod sa paghimog mga tinun-an apan wala magsugo nila nga gamiton ang pakusog sa paghimo niana. Ngani, gipasidan-an niya sa tino nga “ang tanan nga mobakyaw sa espada mamatay pinaagi sa espada.” Sa susama, wala siya magsugo sa iyang mga sumusunod sa pagdagmal kang bisan kinsa nga dili motuo. Ang Kristohanong prinsipyo nga pagasundon mao: “Ang ulipon sa Ginoo dili kinahanglang makig-away, apan kinahanglang malumo sa tanan, nga may katakos sa pagtudlo, nga magpugong sa iyang kaugalingon kon mailalom sa pagkadaotan, nga magapahimangno uban ang kalumo niadtong masupakon.”—Mateo 26:52; 2 Timoteo 2:24, 25.
Pinaagi sa pagdangop sa literal nga espada sa gubat, ingon man sa simbolikong mga espada sa politika ug paglutos, ang Kakristiyanohan tin-aw nga wala magsunod sa sulundan sa Usa nga giangkon nga Magtutukod. Kini, nga gidaot na sa kawalay-panaghiusa, nameligro sa bug-os nga pagkagun-ob. Ang Romano Katolisismo maoy “Usa ka Relihiyon nga Nagkinahanglan Kaayog Reporma.” Apan moabot ba ang reporma? Kon mao, kanus-a? Ang among Agosto 22 nga isyu motug-an kanatog dugang pa.
[Kahon/Letrato sa panid 24]
Maayong Kristohanong Pakigbugno?
Ang mga Krusada mao ba ang maayong pakigbugno nga gisugo sa mga Kristohanon nga bugnoon?—2 Corinto 10:3, 4; 1 Timoteo 1:18.
Ang Unang Krusada (1096-99) misangpot sa pagbihag na usab sa Jerusalem ug pagkatukod sa upat ka laing estado sa Silangan: Ang Gingharian sa Jerusalem, ang Kontado sa Edessa, ang Prinsipalidad sa Antioquia, ug ang Kontado sa Tripoli. Ang usa ka awtoridad nga gikutlo sa historyanong si H. G. Wells nag-ingon bahin sa pagkabihag sa Jerusalem: “Grabe ang pagpamatay; ang dugo sa nabihag mibanaw sa kadalanan, hangtod ang mga tawo natuasikan sa dugo samtang sila nanagsakay. Sa pagtikyop sa gabii, ‘nga mibakho tungod sa labihang kalipay,’ ang mga krusadero nangabot sa Sepulkro gikan sa ilang pagyatakyatak sa pigsanan sa ubas, ug gihugpong ang ilang mga kamot sa pag-ampo.”
Ang Ikaduhang Krusada (1147-49) gisugdan tungod sa pagkapildi sa Kontado sa Edessa ngadto sa Siryanhong mga Muslim sa 1144; kadto natapos sa dihang ang mga Muslim milampos sa pagpasibog sa “mga traidor” sa Kakristiyanohan.
Ang Ikatulong Krusada (1189-92), nga gihimo tapos mabihag pag-usab sa mga Muslim ang Jerusalem, nakabaton kang Richard I, “the Lionhearted,” nga taga-Inglaterra ingong usa sa mga pangulo niadto. Kadto “nabungkag” sa wala madugay, matud sa The Encyclopedia of Religion, “tungod sa pagbasol, panag-away, ug kakulang sa kooperasyon.”
Ang Ikaupat nga Krusada (1202-4) gipasimang tungod sa kakulang sa salapi gikan sa Ehipto ngadto sa Constantinople; gisaad ang materyal nga hinabang ingong balos sa pagtabang sa pag-entrono kang Alexius, usa ka nadistiyerong Byzantine nga nangangkon sa trono. “Ang [misangpot] nga pag-atake sa Constantinople pinaagi sa mga Krusadero maoy butang dili gayod hikalimtan o mapasaylo sa Ortodoksong Silangan,” matud sa The Encyclopedia of Religion, nga midugang: “Kon may usa ka petsa nga isitar alang sa tinong pagkatukod sa panagbulag, ang labing angay—gikan sa panglantaw nga sikolohikanhon—mao ang tuig 1204.”
Ang Krusada sa Kabataan (1212) nakapatayg libolibong Aleman ug Pranses nga kabataan sa wala pa gani sila makaabot sa ilang destinasyon.
Ang Ikalimang Krusada (1217-21), ang kataposan ilalom sa pagkontrolar sa papa, napakyas tungod sa depektosong pagpangulo ug pagpanghilabot sa klero.
Ang Ikaunom nga Krusada (1228-29) gipangunhan ni Emperador Frederick II sa Hohenstaufen, si kinsa sa nangagi giekskomunikar ni Papa Gregorio IX.
Ang Ikapito ug Ikawalong mga Krusada (1248-54 ug 1270-72) gipangunhan ni Louis IX sa Pransiya apan nagun-ob tapos sa iyang pagkamatay sa Amihanang Aprika.
[Letrato sa panid 23]
Ang Hudiyong sementeryo sa Worms, Alemanya—pahinumdom sa Unang Krusada