Pagpaniid sa Kalibotan

ANG HOMOSEKSUWAL NGA MGA KAMINYOON GIHIMONG LEGAL

Ang Denmark mao “ang unang nasod sa Komunidad sa Uropa nga naghimo sa homoseksuwal nga mga kaminyoon nga legal,” mitaho ang The Times sa London. “Ang narehistrong mga pag-ubanay” tali sa mga lalaki ug mga babaye karon makapahimulos sa samang mga bentaha sa heteroseksuwal nga mga kaminyoon, apil ang sosyal nga mga benepisyo, sa buluhisan, ug diborsiyo. Ang balaod, nga gipasa sa Parliamento sa Denmark sa 71 ka butos sa 47, nagtugot sa sibil nga mga seremonya, ug kon ang mga pari gustong mohimo sa gikinahanglang mga seremonya; sila makabuhat niini sa legal nga paagi. Ang mga eksperto sa medisina naglaom nga ang bag-ong balaod makapaistabilisar sa homoseksuwal nga mga relasyon ug busa makaamot sa pagsumpo sa presenteng epidemiya sa AIDS.

PANAGNA BAHIN SA AIDS

Ang World Health Organization nanagna nga ang mga kaso sa AIDS sa tibuok-kalibotan molukso sa napulo ka pilo sa tuig 2000, mopasaka sa total ngadto sa 5,000,000 gikan sa 450,000 karong adlawa. Ang numero niadtong natakdan sa virus nga maoy hinungdan sa AIDS gilaoman nga modaghan sa tulo ka pilo. Gikan sa singko ngadto sa diyes milyones ka tawo ginaingon nga natakdan karong adlawa. “Kining mga pagbanabana kusganong nagsugyot nga ang HIV/AIDS nga kahimtang sulod sa dekada sa katuigang 1990 mosamot kay sa atong naagian sa katuigan sa 1980,” miingon si Dr. Jonathan Mann, direktor sa ahensiya sa programa sa AIDS. Bisan kon maugmad sa ulahi ang bakona, kini dili makatabang sa kadaghanan niadtong matakdan sa AIDS tali karon ug sa tunga sa katuigang 1990, sanglit naimpeksiyon na sila.

CONCORDE SA EDAD 20

Ang Concorde, ang SST (supersonic transport) nga ginama sa Britanya ug Pransiya, maoy 20 anyos na. Ang unang paglupad niini gihimo niadtong Marso 2, 1969, ug ang pagpamasahero niini nagsugod sa Enero 1976. Ang Pranses nga peryodikong La Croix mitaho: “Nagustohan kini sa pipila, ang pipila nagdaot niini, ang uban nangatawa sa mangil-ad nga kataw-anang dulong niini.” Apan ang “maot nga hitsura” nga nagadalag 128 ka pasahero sa Marso 2 (doble sa katulin sa tingog) nakatagbaw sa mga tiggamit niini, ang British Airways ug ang Air France. Ang 13 ka SST karon nga nagaserbisyo may total nga kapig 130,000 ka oras sa paglupad.

ANG KATAPOSANG PULONG

Sa tuig 1879, ang taga Scotland nga lexikograper si James Murray misugod sa pagtrabaho sa The Oxford English Dictionary. Kini mikabat ug 49 ka tuig sa pagtapos, inay sa gilaomang 10, ug nakapunog 15,500 ka panid, kini misobrag mga 9,000 kay sa giplano. Sa milabay ang usa ka gatos ka tuig, kini gibag-o sa usa ka Suplimento nga dunay upat ka tomo. Gibutangan kini ug dugang nga pagbag-o nga nahimong kataposan sa usa ka lima-ka-tuig nga proyekto sa kompiyoter nga mikantidad ug £10 milyones ($15.5 milyones, U.S.). Ang 20 ka tomo dunay 600,000 ka cross-references ug 2.5 ka milyong mga kinutlo sa 50 ka milyong mga pulong sa teksto. Ang labing taas nga pagtala, ang gitas-on sa usa ka mubo nga nobela, maoy alang sa pulong “set,” nga dunay 430 ka kahulogan ug sub-kahulogan. Ang bag-ong mga pulong nag-apil sa glasnost, perestroika, ug AIDS. Ang libro karon gibaligya sa kantidad nga £1,500 ($2,300, U.S.).

PANALIPOD SA KOMPANIYA SA AYROPLANO

“Diyutay lamang ang mga depensa batok sa eksperyensiyadong mga terorista nga determinado sa pagbutang ug bomba diha sa aryoplano,” nagkanayon ang aritikulo sa The Wall Street Journal. “Mas grabe pa, bisan kadtong mga paagiha nga naglungtad dili molampos tungod sa mga kapakyasan sa tawo, sa dihang ang gisamokang mga trabahante sa tugpahanan mapiog sa panon sa mga pasahero ug sa nagbungdo nga mga malita.” Ang kadaghanang sistema sa panalipod sa tugpahanan gidesinyo sa pagmatikod sa mga posil o mga hanting lamang nga dalhon sa mga tig-hijack—dili mga bomba. Samtang ang mga makina sa pagmatikod sa plastik nga mga bomba nahimo dili pa dugay, ang kadaghanang mga tugpahanan dili magbaton niini sa usa ka tuig o kapin pa, ug ang dakong bahin sa bagahe nga ginapakarga sa mga ayroplano sa tibuok-kalibotan dili moagi sa X-ray o dili susihon. “Apan, ang tanang mga makina sa X-ray nagadepende sa interpretasyon sa mga operitor, ang uban dili-maayong pagkabansay o walay maayong motibo,” matud pa sa Journal. Ug usahay, ang pagbantay sa mga malita ug malita nga moagi, ang operitor kapoyan o kaha dili na magtagad.

BAG-ONG KAHADLOK SA PAGDUGANG SA DUGO

“Usa ka parasito nga kasagarang makit-an sa Amihanan ug sa Sentral Amerika, diin kini maoy usa ka dakong hinungdan sa sakit sa kasingkasing, natukian human sa mga pagdugang sa dugo sa Tinipong Bansa,” mitaho ang The New York Times. “Ang impeksiyon, nga Chagas’ disease, nahiling diha sa duha ka pasyente sa tulo ka tuig, ug ang usa kanila namatay.” Apan, gikahadlokan nga dugang mga kaso tingali miagi nga wala mamatikdi, sanglit dili man pamilyar ang mga Amerikanong doktor sa maong sakit, kinsa tingali wala mahibalo nga kini mokaylap sa mga pagdugang sa dugo. Walay epektibong tambal ang nadiskobrehan alang sa sakit, diin sa grabe nga ang-ang makaapekto sa lymph nodes, sa atay, ug sa spleen, samtang ang grabe nga porma modaot sa kasingkasing ug mga tinai ug hayan makamatay. Bisan pa, daghan niadtong aduna niining maong parasito wala mahibalo nga sila naimpeksiyon, sanglit ang mga simtomas dili man grabe ug dili mamatikdan, o molabay una ang mga tuig ayha pa mohimo ang parasito sa iyang kadaot.

ANG PAPA GISIKWAY

Ang dili pa dugay nga pagduaw ni Papa Juan Paulo II sa Scandinavia mao ang unang duaw sa usa ka papa niadtong lugara, diin ang mga Katoliko naglangkob ug ubos sa 1 porsiento sa populasyon. Wala kaayoy tawo ang midugok sa pagduaw ug kulang sa kadasig kon itandi sa kadaghanan sa iyang ubang 41 ka biyahe sa gawas sa nasod. Gipasiugda ang tinguha alang sa mas suod nga relasyon sa nangibabaw nga Lutheran Church, ang papa mikutlo sa iyang paglaom “nga moabot ra ang adlaw nga ang panaghiusa mapasig-uli sa mga sumusunod ni Kristo.” Apan, ang obispong Lutherano si Andreas Aarflot sa Oslo mipahayag ug kasubo niini nga baroganan, nga nag-ingon: “Kami nagapaabot sa adlaw sa dihang ang Iyang Kasantosan sa dayag ug sa klaro mopahayag sa pag-ila sa eklesiastikal nga kinaiyahan sa Lutherano ug sa ubang mga simbahang Protestante.” Daghang Lutheranong mga obispo mipili sa pagboykot sa ekumenikal nga mga miting uban sa papa.

KORAL NGA ALAMBRE GITANGTANG

Ang enterong 240 ka kilometrong koral nga alambre tali sa Hungaria ug Austria ginatangtang. “Ang mga taga Hungaria mobating labing maayong wala na kami makabatog kinaraan nga utlanan gikan sa Kasadpan,” matud pa sa pangulo sa mga guwardiya sa utlanan sa Hungaria. Ang Hungaria nagalaom nga ang tibuok nga koral tangtangon sa kataposan sa sunod tuig.

KAUSABAN SA MAPA

Tingali wala ka lang makamatikod niini, apan ang kalibotan nausab ang porma. Tungod kana kay ang National Geographic Society, kansang mapa kaylap nga gigamit, mipalayo gikan sa tradisyonal nga pagbanabana nga nagpakita sa Unyong Sobyet nga 223 porsiento nga mas dako kay sa pagkakaron, ang Canada maoy 258 porsiento nga mas dako, ug ang Greenland maoy 554 porsiento nga mas dako. Diha sa bag-ong pagbanabana ni Propesor Arthur Robinson, ang Unyong Sobyet maoy 18 porsiento lamang nga mas dako kay sa pagkakaron, ang Greenland maoy 60 porsiento nga mas dako, ug ang Tinipong Bansa 3 porsiento nga mas gamay. Ang hinungdan sa problema maoy gikan sa paningkamot sa pagpatag sa globo ngadto sa usa ka panid. Diha sa kadaghanang mga pagbanabana, sa mas magkalayo ang nasod gikan sa equator, mas nawala kini sa porma. Apan, ang pangunang tighimog mapa sa Britanya wala mosunod. Ang ilang mapa nagbutang sa Britanya duol sa sentro, samtang ang pagbanabanang gigamit diha sa Unyong Sobyet nagbutang sa mga taga Sobyet sa sentro sa kalibotan.

NAGPAKAKAT-ON GIKAN SA MGA SAKSI

Ang kagamhanan sa T.B. nangandam alang sa bag-ong sensus nga himoon sugod sa Abril 1, 1990. “Sa miaging napulo ka tuig, sa dihang ang labing bag-ong sensus sa nasod gikuha, ang mga gang dili pa kaayo hulga sa paghimog pag-ihap sa katawhan,” miingon ang The Orange County Register sa Santa Ana, California. “Ang panahon nabag-o na.” Karon sila nagsuhol ug mga espesyalista sa gang sa pagtambag sa tigkuhag sensus kon unsay buhaton diha sa peligrosong mga dapit. Dugang pa, ang mantalaan mitaho, “ang mga opisyal sa sensus nagsusi kon giunsa sa mga kartero ug sa mga Saksi ni Jehova ang ilang trabaho nga luwas sa kadaot niining mga lugaraha.”

KRIMEN SA SOBYET

Ang krimen midaghan sa Unyong Sobyet. Sumala sa taho sa ekonomiya sa gobyerno sa unang upat ka bulan sa 1989, ang krimen misaka sa 31 porsiento sa katibuk-an kon itandi sa samang yugto sa miaging tuig. Ang seryosong mga krimen misaka sa 40 porsiento ug ang mga pangawat ug panglungkab misakag 69 porsiento. Ang mga krimen sa mga tin-edyer midaghan usab, kadtong nahimo sa mga batang babaye misaka sa 44 porsiento. Ang kahadlok naghari sa ubang mga siyudad, sanglit mas daghang kriminal karong adlawa armado sa kinawat nga mga hinagiban ug samtang nanglungkab dili magtagad kon may mga tawo sa balay o wala. “Ang pamalaod nangiwit sa mga kamatuoran sa panahon,” matud pa sa artikulo diha sa Pravda. “Ang mga kriminal nagasagop sa presenteng mga kahimtang ug mga balaod, ug mas kusog nga naghimog bag-ong mga taktika kay sa mga ahensiya sa nagapatuman sa balaod.”