Pagpaniid sa Kalibotan
TALAGSAONG MATANG SA AIDS VIRUS
Ang ikaduhang matang sa AIDS virus nga hikaplagan ilabina sa kasadpang Aprika mipatim-aw diha sa ubay-ubayng sampol sa dugo sa New York City. Ang naandang mga pagsusi sa AIDS sa Tinipong Bansa napakyas sa pagtiktik nga kanunay sa mga antibodies o tigsumpo sa bag-ong matang, ang HIV-2. Kini nagapahinabog kawalay-piho alang sa duha ka pundok sa katawhan: kadtong wala magpadayag sa impeksiyon pinaagi sa naandang pagsusi sa AIDS ug kadtong nagadumalag mga bangko sa dugo, kay sila dili makatino nga luwas ang gidonar nga dugo. Nagtuo usab ang mga eksperto nga ang bag-ong matang basin magpabiling “hilom” sulod sa lawas sa taastaas nga panahon una himatikdan ang mga simtoma ug basin may epidemyang katakos sama sa unang AIDS virus, ang HIV-1. Sumala sa The New York Times, ang HIV-1 “gibanabanang nakatakod sa usa ka milyon o kapin pang Amerikano, uban sa 97,193 ka kaso sa AIDS nga gitaho sa pagka Mayo 31, [1989], nga niana 56,468 ang namatay.”
MGA KRIMEN MAYLABOT SA KOMPIYUTIR
Mas daghang propesyonal nga mga kriminal karon nagasalig sa mga kompiyutir sa paghimo sa mga krimen sama sa panghukhuk ug credit-card nga panikas. Ang mga espesyalista sa seguridad nagataho nga sa Tinipong Bansa mga $555 milyon ang mawala kada tuig ngadto sa krimen maylabot sa kompiyutir. Bisan ang mga empliyado sa tigpatuman sa balaod ug militaryong mga tawo naapil sa listahan sa mga tagsala. Sumala sa National Center for Computer Crime Data sa Los Angeles, ang gitahong mga krimen nagkadaiya gikan sa pagsulay sa pagkawat ug $15 milyon ngadto sa pangawat sa $10. Bisan pa niana, ang kuwarta dili mao lamang ang tumong sa krimen maylabot sa kompiyutir. Sa tabang sa mga kompiyutir, ang pipila malamposong nakakawat sa impormasyon ug mga serbisyo sa kompiyutir ug nag-usab nga may daotang tuyo sa mga impormasyon.
KABATAAN SA KALYE
Gitahong may usa ka gatos ka milyong bata nga nagapuyo sa kalye sa kalibotan. Sila nagakakha-tuktok ingong mga naninda sa kalye, kawatan, ug makililimos. Sumala kang Peter Tacon, ehekutibong direktor sa usa ka grupo nga gitukod sa pagtabang niining mga bataa sa tibuok kalibotan, daghan kanila mabiktima sa mauswagong patigayon sa pakigsekso uban sa bata ug gipahimudsan sa mga organisasyong nagaalagad sa mga tawong makigsekso sa kabataan. Nagtuo si Tacon nga kada adlaw, matawo ang mga 5,000 ka bag-ong “mga kandidato alang sa dalan.”
BURMA KARON GINGANLANG MYANMAR
Ang Myanmar mao ang bag-ong opisyal nga ngalan sa Southeast Asian nga nasod nga niadto nailhang Burma. Dugang pa, ang ngalan sa kaulohan ug labing dakong siyudad sa nasod giilisan gikan sa Rangoon ngadto sa Yangon. Kining mga bersiyona karon mohaom sa gigamit karon sa Burmese nga pinulongan. Ang bag-ong ngalan sa nasod gisagop sa Hiniusang Kanasoran niadtong Hunyo 22, 1989.
ESPANYA NAGIYAN SA SUGAL
Napikal ang Katsilang opisyales. Bisan pag ang 22 ka casino sa nasod gitukod sa pag-alagad sa mga langyaw, nadiskobrehan sa opisyales nga 10 porsiento lamang sa kuwartang gisugal diha sa mga casino ang nagagikan sa mga turista. Ang nabiling 90 porsiento karon nagagikan sa lokal nga mga tawo, nga, sumala sa usa ka tigpamaba sa Gamblers Anonymous, basin magalakip sa 600,000 ka tawong nabuang sa sugal. Ang bug-os nga gasto sa pag-uswag sa sugal sa Espanya maoy mga $24,000,000,000 matag tuig, lima ka pilong labaw kay sa gigasto sa nasod diha sa edukasyon, nagtaho ang The Financial Times sa London. Ang teknikal nga sekretaryo sa Gaming Commission sa Espanya, si Santiago Mendioroz, miingon: “Anaa pay mga tawo nga wala makaamgo nga ang sugarol kanunay nga pildi.”
PAKYAS ANG EDUKASYON SA SEKSO
Milampos ba ang mga programa sa edukasyon sa sekso sa eskuylahan sa pagpakunhod sa seksuwal nga kalihokan sa tin-edyer ug sa misangpot nga mga suliran niini? Sa pagsusi, lima ka pagtuon ang gihimo gikan sa 1980 ngadto 1987 bahin sa epekto sa maong mga programa diha sa hayskul nga mga tin-edyer gikan sa lainlaing mga dapit ug kagikan. “Ang mga programa sa edukasyon sa sekso walay dakong epekto sa proporsiyon sa pagmabdos, gamay kaayog epekto sa paggamit sa mga metodo sa pagpugong sa panganak ug diyutay kaayog impluwensiya sa mga desisyon sa mga tin-edyer bahin sa kon kanus-a mohimo sa ilang unang seksuwal nga pakigrelasyon,” nagtaho ang The New Jersey Herald. Sumala sa mga tigdukiduki, “ang nahipos nga impormasyon nagasugyot nga ang usa ka kurso sa eskuylahan lamang dili madahom sa pag-usob sa seksuwal nga kagawian sa direksiyong tugbang sa seksuwal nga kalibotan sa tin-edyer sumala sa pagkaumol niini pinaagi sa telebisyon, sine, mga industriya sa musika ug anunsiyo, ingon man sa mga sulundan sa isigkaingon ug sa hamtong.”
WALAY TATTOO, WALAY ULAT!
Sa kasiglohan, ang teknolohiya alang sa makatagbawng pagwagtang sa mga tattoo nakaikyas sa mga tigdukiduki. Sa paninguha sa pagwagtang sa usa ka makaulaw nga tattoo, ang pipila nagsulay sa pagnusnos sa papel de liha, pagpayelo, pagsunod, ug pagnusnos pag asin diha sa tattoo aron matangtang ang panit. Karon ang The New York Times nagtaho bahin sa usa ka bag-ong pagtambal pinaagig laser nga makakuhag mga tattoo nga dili magbilig ulat. Ang pagtambal nagagamit sa lalom pulang laser pulses nga molungtad sa 40 ka bahin sa usa ka bilyon sa segundo uban sa lebel sa enerhiya nga 100 milyong watts. Sa kadaghanang kaso ang paagi himoon nga dili mogamit sa lokal anestesiya. Ang mga pasyente nagaangkon nga ipahinabo sa mga kidlap sa laser ang sakit nga sama ra sa ipatungha sa pitik sa lastiko.
MGA BUKOG GIKAN SA DAGAT
Ang pagpuli sa nawala, nadaot, o nadunot nga mga bukog sa nawong kasagaran nagalangkit sa paggamit sa mga graft gikan sa ubang mga bukog sa lawas. Ang paagi nagakinahanglan sa komplikadong operasyon, nga ang mga pasyente kinahanglang moantos sa dakong sakit ug tagdugay nga yugto sa pagpaalim. Lain pa, ang kalamposan niining paagiha latas sa dugayng yugto kasagarang makapahiubos. Bisan pa niana, si Harvey Rosen, hepe sa plastic surgery sa Pennsylvania Hospital, daw nakasolbar sa suliran pinaagi sa paggamit sa sea coral o takot inay sa mga graft nga bukog. Ang mineral nga unod sa takot nga gibutangag kemikal halos sama ra sa iya sa bukog sa tawo. Ang Canadianong magasin nga Equinox nagtaho nga ang mga biopsiya nga kinuha usa ka tuig tapos sa operasyon nagpadayag nga ang bukog sa tawo ug mga ugat aktuwal nga nagapuyo sulod sa mga buho sa takot, nga nagahimo sa mga implant nga masukolon sa impeksiyon.
TV GILANGKIT SA PAGPATAY
Ang pagtan-aw ba sa TV nakaabag sa kabangisan sa katilingban? Ang usa ka pagtuon nga gipatik diha sa American Journal of Epidemiology nag-analisar sa tulo ka nasod ug mihinapos nga kini nakaabag. Ang pagtuon nag-ingon nga 10 o 15 anyos tapos sa pagpailaila sa telebisyon sa matag usa sa mga nasod, misulbong ang proporsiyon sa mga pagpatay. Sa dapit diin ang telebisyon gipailaila sa ulahi, ang kabangisan miuswag sa ulahi. “Bisan tuod ang telebisyon tin-aw nga dili mao ang bugtong hinungdan sa kabangisan diha sa atong katilingban,” ang awtor sa pagtuon miingon mahitungod sa Tinipong Bansa, “sa teoriya kon wala ang telebisyon, aduna untay 10,000 menos nga mga pagpatay sa usa ka tuig.”
NAGAUSWAG NGA PAG-ABUSAR SA STEROID
Ang paghukas sa usa ka atleta sa iyang Olympic nga bulawang medalya maorag walay nahimo sa pagpugong sa pag-abusar sa anabolic steroid diha sa dula. Sa pagkamatuod, ang pag-abusar sa steroid nagpakitag “iladong pag-uswag,” sumala kang Gert Potgieter sa Sport Research Institute sa University of Pretoria, South Africa. Tungod kay magdudula mismo ug tag-iyag gym, makita niya ang kanunayng paggamit sa steroids sa mga atleta nga nagalaom nga moarang-rang ang ilang hitsura o atletikong kahimoan. Kadaghanan ang suplay ginahatag sa mga doktor ug mga parmasyotika nga walay reklamo, siya miingon. “Ang dula dili na lawasnong kahimoan,” mihinapos si Potgieter. “Kini nahimong kemikal nga kahimoan.”
PANGABANG-UG-BISITA
Gawas pa sa propesyonal nga panglimpiyo-sa-balay ug panghatod nga mga serbisyo, ang usa ka kompaniya sa Hapon nagatagana usab ug mga bisita nga may bayad. Ang The Wall Street Journal nagtaho nga ang maong mga bisita-nga-abangan makuha ingong mga kapuli alang sa bisan unsa gikan sa mga kasal ngadto sa mga paglubong. Sa mga kasal, sila makatindog ingong klasmet sa pagkabata sa pangasaw-onon o pamanhonon, usa ka ehekutibo gikan sa ilang trabaho, usa ka paryente gikan sa halayo, o bisan usa sa mga ginikanan. Gikataho, ang labing dakong trabaho sa kompaniya hangtod karon mao ang usa ka kasal nga alang niana gitagana niini ang 60 sa 80 ka bisita sa pangasaw-onon. Ang bili sa serbisyo maoy tali sa $110 ngadto $180.
BAG-ONG SKYDOME SA TORONTO
“Usa ka dako kaayong kahibulongan sa inhenyeria!” mao ang kabatbatan nga gigamit alang sa bag-o 500-milyong-dolyar, air-conditioned nga estadyum nga ginganlag SkyDome nga karong bag-o gibuksan sa sentro sa Toronto, Canada. Kini may lingkoranan sa 60,000 ka tawo alang sa mga dula, mga konsiyerto, ug mga kombensiyon. Ang matukas, upat-ug-seksiyon nga atop, nga mga 94 metros ibabaw sa dulaanan, mao ang kinabag-ohang kahibulongan sa modernong teknolohiya. Ang kinadak-ang bahin sa atop motimbang ug 1,906 tonelada, apan ang dako kaayong atop matukas o masira sa luna nga mga 3.2 ektarya sa mga 20 minutos. Ang SkyDome nagapasigarbo sa kinadak-ang video-displey nga eskorbord, nga may eskren sa telebisyon nga 11 metros ang gihabogon ug 35 metros ang gitas-on. Ang proyekto gitrabaho sa mga 5,000 ka trabahante ug natapos sa 32 ka bulan. Ang SkyDome nahimutang tapad sa CN Tower, ang kinahabogang free standing nga estruktura sa kalibotan.