Panahon Na ba sa Pagpanamilit?

USA ka tagsaon nga gubat ang nagkainit sa Aprika. Dili kini panag-away sa teritoryo, sa politikanhong mga mithi, o relihiyosong mga pagtuo. Ang kapildihan sa tawhanong mga kinabuhi, samtang makapasubo, diyutay ra kon itandi sa kadaghanang mga gubat. Apan kining maong panag-away nakakuha sa pagtagad sa mga nasod sa tibuok kalibotan. Kini maoy gubat bahin sa mga elepante.

Ang mga bantay sa parke ug ang mga guwardiya sa mga hayop giparang batok sa ilegal nga mga mangangayam. Ang mga bantay ug ang mga guwardiya gipaluyohan sa balaod, sa ilang mga gobyerno, ug sa mga konserbasyonista. Ang ilegal nga mga mangangayam gipaluyohan sa modernong mga armas ug natukmod tungod sa kapit-os ug sa kahakog—sapi ang mga sungo sa elepante, bahandi nga wala sa damgo sa kabus nga mga nasod. Ang duha ka kiliran nagtinirohay. Nganong may dakong kabalaka bahin sa mga elepante? Ang hulga ba batok kanila seryoso kaayo?

Kapildihan sa Pagpangayam

Buweno, palandonga: Sa katuigan sa 1930 dihay duolan sa diyes milyones ka elepante sa Aprika. Sa pagka 1979 dunay 1.3 ka milyon. Karon, sa milabay ang napulo ka tuig, kanang numeroha natunga. Ang mga pagbanabana sa gidaghanon sa mga elepante sa Aprika karon maoy duolan sa 625,000. Nganong may dako nga pag-us-os? Kaylap nga gibasol ang ilegal nga pagpangayam. Kini maoy usa ka karaang krimen nga midaghan sa modernong panahon, tungod sa teknolohiya.

Sa panahong nangagi, ang ilegal nga mga mangangayam sa Aprika maoy mga lumad nga armado sa mga pana o mga bangkaw, nga modagan dayon kon makakitag walay-armas nga bantay. Karong adlawa, ang mga bantay ug ang ilegal nga mga mangangayam armado, apan mas daghang armas ang ilegal nga mga mangangayam. Ang mga tuig sa sibil nga kagubot sa Aprika nagbilin ug sobrang mga posil, nga mabatonan dayon sa mga kriminal. Ang ilegal nga mga mangangayam karon nagabiyahe sa grupo ug mangayam ug mga elepante pinaagi sa mas makapatay nga awtomatikong mga armas. Sa pipila ka minutos makapatay silag daghang elepante, kuhaon ang mga bangkil pinaagi sa paggabas sa atubangan sa mga ulo ginamit ang de-motor nga sirotso, ug mopadayon sa pagpangayam. Tungod sa pagtaas sa prisyo sa garing sa tibuok-kalibotan, ang ilegal nga mga mangangayam makakitag libolibong dolyares sa usa ka adlaw; bisan ang mga kargador niini makakitag ginatos. Ang U.S.News & World Report miingon: “Dili sila lokal nga mga netibo kondili sila maartihon, walay-puangod nga mga propesyonal nga nagapalakaw ug dakong negosyo.”

Dakog ganansiya ang negosyo. Sukad sa 1973 ang populasyon sa elepante mikunhod sa 85 porsiento sa Kenya, 53 porsiento sa Tanzania, ug 89 porsiento sa Uganda. Sa pagkamatuod, matag tuig duolan sa 70,000 ka Aprikanong elepante gipamatay alang sa ilang garing. Ang Zimbabwe ug Kenya dili pa dugay nga nag-awtorisar sa mga bantay sa parke sa pagposil kon may makitang ilegal nga mga mangangayam. Ang problema mao, ang ilegal nga mangangayam mobalos ug tira—ug uban sa mas makamatayng mga armas. Sila nakapatay nga walay panagana sa mga guwardiya ug sa mga sibilyan. Sa tinghunlak sa 1988, giatake sa usa ka gang sa ilegal nga mga mangangayam ang hedkuwarter sa guwardiya, gigapos ug gibun-og ang mga guwardiya, ug unya gipatay ang lima ka puti nga rhinoceros, ang kataposan sa ilang espisye sa bisan haing mga parke sa Kenya. Bisan pa niana, gikuha sa ilegal nga mga mangangayam ang mga sungay lamang. Ilang gibiyaang madunot ang dakong patay nga lawas sa diyutay na lang nga mga hayop.

Nganong Luwason ang mga Elepante?

Ang mga guwardiya sa lasang nagakamatay sa ilang pagsulay sa pagpanalipod sa mga elepante. Kasamtangan, usa ka internasyonal nga paningkamot sa pagluwas sa elepante nagsugod na aron masumpo ang pagkapuo nga basin moapas sa mga elepante sa dili pa matapos ang siglo. Apan tingali daghan ang nahibulong, ‘Nganong may kabalaka bahin sa mga elepante?’ Total, ang pagkapuo dili man usa ka bag-ong butang niining planetaha. Ang mga dinosor mao ang iladong kaso niining bahina. Busa nganong mabalaka nga mapuo ang mga elepante?

Alang sa kadaghanan ang tubag nasandig sa kaambong sa linalang mismo. Kini maoy usa ka obra-maestra nga desinyo. Piho nga ang bisan kinsa nga nakakitag panon sa mga elepante diha sa kailayahan mobatig kasakit sa kapildihan sa palaabuton sa ilang pagkapuo. Ang paagi sa ilang pagbansay ug sa pagpanalipod sa ilang nati, ang katingalahang kaabtik sa ilang mga sungo, bisag dako kaayo—ang tanan maoy maayo kaayong mga pamatuod sa usa ka dili-hitupngang maalamong Tigdesinyo.

Apan dunay daghan pa. Ang mga elepante may dakong bahin usab sa sistema sa ekolohiya nga ilang gipuy-an. Labaw kay sa ubang mga linalang gawas sa tawo, ang elepante nagausab ug nagaporma sa palibot niini. Dili sama sa tawo, hinunoa, ginahimo sa mga elepante ang palibot nga mas maayong puy-an alang sa kaubang mga linalang. Sa unsang paagi? Ang sekreto mao ang dako nilang ganang mokaon. Ang elepante mokaon ug 140 ka kilogramos nga talamnon kada adlaw!

Diha sa baga nga mga lasang, tumbahon sa mga elepante ang dagkong mga sanga ug ang gagmayng mga kahoy, aron dugang makalusot ang kahayag sa baga nga tabon sa mga dahon. Ang kahayag makapakusog sa pagtubo sa talamnon duol sa yuta, busa naghatag pagkaon alang sa gagmayng mga hayop, gikan sa kabaw sa lasang ug sa mga aliwas ngadto sa mga ihalas nga mga baboy. Diha sa dakong kapatagan sa Aprika, o sa mga sabana, ang mga elepante naghimog samang pag-alagad: Ang ilang pagpanibsib mopalambo sa kasagbotan ug kakahoyan, nga nagahatag kalan-on sa nagkalainlaing mga mananap nga talamnon ang ginakaon, gikan sa mga giraffe ug mga sebra ngadto sa mga usa ug wildebeests, nga dili unta maglungtad.

Apan, kining komplikadong kutay sa pag-inagaray delikado. Kini mahimong mabungkag kon ang lugar mawad-an ug daghan kaayong mga elepante o kon daghan kaayo kanila tiponon sa usa ka luna. Kining duha mahimo sa katawhan—nagapatay ug daghang elepante sa gawas sa mga parke ug nagpapunsisok sa sulod niana. Busa, ang kahimtang sa mga elepante nagailustrar sa kalainan sa mga pagkapuo nga ginapahinabo sa mga tawo: Kini dili bahin sa dakong katuyoan o plano. Hinunoa, kini gipahinabo tungod sa kadalo, nga walay pagtagad sa mga sangpotanan. Dugang pa nilang gipakita nga ang dili-hingpit ug dalo nga tawo dili takos sa pagdumala niining planetaha.

Ang Pakigbuntog sa Pagluwas Kanila

Dunay mga tawo nga nakigbugno sa pagsanta sa kiling sa pagpamatay. Ang mga organisasyon sa konserbasyon ug dinosenang mga kagamhanan naghimog kataposang mga paningkamot sa pagpanalipod sa elepante. Apan sila wala magkauyon kon unsaon sa paghimo niini. Ang usa ka grupo mihukom sa dili pagpangayog pagbando sa internasyonal nga negosyo sa garing, nga nagtuo nga ang maong pagbando makapugos lamang sa pagnegosyo sa tago ug mas lisod na hinuon kini nga kontrolahon. Gawas pa, ang gipakanaog nga pagdili sa sungay sa rhinoceros walay nahimo sa pagpahinay sa kusog nga pagdagan sa rhinoceros sa pagkapuo. Bisan pa, sa Hunyo 1989 daghang grupo nga konserbasyonista nanawag sa pagtapos sa negosyo sa garing. Sa milabay ang tulo ka adlaw, gihimong ilegal sa presidente sa T.B. nga si George Bush ang pagpasulod ug garing gikan sa gawas sa nasod. Ang tibuok-kalibotan nga pagbando sa negosyo sa garing daw haduol na.

Ang usa ka grupo nga konserbasyonista naglaom sa pagpreserbar ug duolan sa 200,000 o 300,000 ka elepante lamang, nagatumong ug pila ka dosenang lugar alang sa pagpanalipod. Kini naglaom nga masanta ang negosyo sa garing pinaagi sa pagpangaliyopo sa tawhanong kaikag, ginakombinsir ang lokal nga mga molupyo nga makapasulod ug dugang salapi ang mga elepante sa usa ka lugar sa dihang masanta ang ilegal nga pagpangayam. Ang programa nagpakita ug pipila ka timaan sa kalamposan.

Apan kon ang kaluwasan sa mga elepante nagadepende sa tawhanong kaikag, unsa sila ka luwas? Dili ba ang tawhanong kaikag sa kaugalingon ang mismong nagapameligro kanila? Gawas pa, ang negosyo sa garing nagpadayon sa pag-uswag, gisakripisyo kining higanteng mga linalang aron katagan-an ang kalibotan ug mga timbre, mga pahiyas, ug gagmayng mga butang—gibanabana nga 80 porsiento niana hinimo gikan sa ilegal nga pagkabaton nga garing. Gisuspenso o gipalagpot sa gobyerno sa Kenya halos ang upat ka dosenang mga bantay sa lasang ug mga guwardiya sa mga mananap nga ginaingon nga dili makapugong sa pangabig sa dakong salapi ug tagong nakigkunsabo sa ilegal nga mga mangangayam. Kinsay makalimod nga kining kaliwatana nakakita sa katawhan nga nakadangat sa bag-ong giladmon sa kaikag sa kaugalingon? Samtang ang mga tawo nagkadako nga mas malingahon sa kaugalingon, ang kalibotan misamot nga nagakawalay kasegurohan.

Makalilipay, ang Bibliya nagtanyag ug mas maayong paglaom alang sa atong planeta ug sa mga ihalas nga mananap niini. Kini nagsugid kanato nga ipasig-uli sa Maglalalang sa dili madugay sa yuta ang kahimtang nga maoy iyang katuyoan alang niana sa sinugdan—usa ka tibuok-yuta nga paraiso, diin ang kalinaw maglungtad. Ang pakig-away sa tawo batok sa mga elepante, ug sa tanan pang ubang mga katingalahan sa palibot, matapos na unya sa kataposan.—Isaias 11:6-9.

[Tinubdan sa Letrato sa panid 16]

Courtesy of Clive Kihn