Pagkaplag sa Kalinaw sa Panahon sa Gubat
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Panama
ANG Panama maoy bata pang nasod sumala sa mga sukdanan sa kalibotan. Ang iyang kasaysayan ingong nasod mobalik lamang sa tuig 1903, sa mibulag kini sa Colombia ug nahimong independenteng republika.
Sukad sa sinugdan ang Panama may suod nga koneksiyon sa Tinipong Bansa tungod sa paggama ug pagpalihok sa Panama Canal, nga gigama sa U.S. nga mga inhenyero gikan sa 1904 hangtod 1914. Ugaling, sa paglabay sa katuigan, kining malinawong relasyon sa kadugayan mius-os ngadto sa pagkawalay-salig ug pagkontrahay.
Sa kataposan, sa mga ala una sa buntag sa Disyembre 20, 1989, ang pagkontrahay misangpot sa gubat sa dihang gisulong sa mga sundalo sa U.S. ang Panama. Sublion nato sa daklit ang pipila sa mga kahimtang nga mitultol sa maong pagsulong.
Kon Unsay Mitultol sa Pagsulong
Niadtong 1968 ang demokratikong gobyerno sa Panama napukan tungod sa usa ka rebolusyon ubos sa pagdumala sa usa ka opisyal nga militar, si Omar Torrijos Herrera. Gipasiugda sa bag-ong militaryong gobyerno ang nasodnong pagkasoberano, ug ang gikabangian mao ang Canal Zone, nga gimandoang direkta sa Tinipong Bansa.
Niadtong 1977 ang presenteng Tratado sa Panama Canal gipirmahan ni Heneral Torrijos ug ni Jimmy Carter, ang presidente sa Tinipong Bansa niadto. Kadtong tratadoha may probisyon nga ang Panama magbaton sa bug-os nga responsabilidad sa pagdumala, pagpalihok, ug pagmentenar sa kanal sa pagkatuig 2000.
Niadtong 1981 si Torrijos namatay sa usa ka pagkahulog sa helicopter ug sa ulahi gipulihan ni Heneral Manuel Antonio Noriega. Niadtong Pebrero 1988 si Noriega nahukmang sad-an sa Florida pinasukad sa mga sumbong sa pagbaligyag droga, ug sukad niadto nadaot ang iyang relasyon sa Tinipong Bansa. Sa sunod tuig, gihimo ang piliay sa Panama, pero ang mga resulta ginulo sa gobyerno ni Noriega. Dayon gipakusgan sa Tinipong Bansa ang paninguha niini nga palagpoton si Noriega pinaagi sa diplomatiko ug ekonomikanhong mga silot. Niadtong Disyembre 15, 1989, gideklarar sa Nasyonal nga Asembliya sa Panama ang pakiggubat sa Panama batok sa Tinipong Bansa. Sa sunod adlaw ang usa ka U.S. nga marinero gipusil ug namatay. Sa wala madugay human niadto gimando ni Presidente Bush nga gamiton ang puwersa militar.
Dayag, ang pagsulong sa Panama maoy aron panalipdan ang mga kinabuhi sa duolag 35,000 ka lungsoranong U.S. sa Panama, mamentenar ang seguridad sa kanal, mapasig-uli ang demokrasya, ug madakpan si Noriega ug husayon siya tungod sa mga sumbong maylabot sa droga. Ang pagsulong mao ang kinadak-ang operasyong militar sa U.S. sukad sa Gubat sa Vietnam. Gipaaway ang mga 26,000 ka sundalo sa U.S. kontra sa gikalkulong 12,000-tawo nga Puwersa sa Depensa sa Panama dugang sa libolibong membro sa gitawag mga Batalyon sa Dignidad, sibilyang mga boluntaryo nga gibansay sa gobyerno ni Noriega.
Sa mga ala una sa buntag sa Disyembre 20, 1989, ang mga populasyon sa Panama City, Colón, ug ang uban nga nagpuyo duol sa militaryong mga puntiriya nahigmata sa mga tingog sa gubat: buto sa riple ug masinggan, mibutong mga bala sa kanyon ug gilansad-sa-roket nga mga bomba. Ang pila ka maartihong mga armas gigamit usab sa mga puwersang U.S., apil ang unom ka $50 milyong F-117A Stealth fighters, infrared-guided missiles, Apache nga mga helicopter, mga tangke, ug mga sundalong nasangkapan sa mga antipara aron makakita sa magabii. Sa mga oras lamang human sa pagsulong, ang labing organisadong panagang nabuntog, apan ang panagsang pagpabuto batok sa mga Batalyon sa Dignidad nagpadayon sa daghang adlaw.
Kristohanong Neyutralidad Taliwala sa Anarkiya
Ang mga Saksi ni Jehova ilado sa tibuok kalibotan tungod sa ilang neyutral nga posisyon bahin sa politikanhong mga butang. Unsay ilang kahimtang panahon sa maong nasodnong katalagman? Adunay mga 6,000 ka Saksi sa nasod, ug sa dihang napasig-uli ang komunikasyon, ang surbi gihimo nila sa pagtino sa ilang mga kapildihan. Bisan tuod ang ubay-ubayng pamilya nawad-an sa ilang mga balay ug mga kabtangan, ikalipay nga walay kinabuhing nawala, ug walay grabeng nasamdan.
Usa ka Saksi nga nagpuyo duol sa Panamanian militaryong hedkuwarter sa Chorillo miasoy niining estoryaha: “Ako diha sa balay uban sa akong bana dihang sa kalit mibuto ang usa ka bomba duol sa dapit sa kanal. Miingon ako kaniya: ‘Mamahawa kita dinhi kay kini balay nga tabla ug kini daling masilab.’ Nanalagan kaming palayo sa balay ug sa wala madugay kami nakaabot sa peligroso kaayong dapit diin ang Amerikano ug Panamanian nga mga sundalo grabeng nagbugnoay. Kami midangop sa usa ka tinukod, ug nagpadayon ang pagbomba.
“Sa sunod adlaw mipahawa kami sa peligrosong sona. Gipara namo ang usa ka sakyanan ug gihangyo ang drayber nga ihatod kami ngadto sa balay sa usa ka higala sa akong bana. Sa pagsulod sa sakyanan, akong naamgohan nga kadto gisakyan sa mga lalaki sa Batalyon sa Dignidad, ug silang tanan armado. Sa taudtaod ang mga lalaki miingon, ‘Gawas kamo.’ Kadto maoy sa among kaayohan kay kon kami nakatagbo pag Amerikanong mga sundalo, lagmit nga rakrakan nila ang mga lalaki sa Batalyon sa Dignidad, ug kami mangamatay unta.
“Nangadto kami sa balay sa usa sa mga higala sa akong bana. Sila siradong mga Katoliko, ug ang ilang anak lalaki nagatuon sa pagkapari. Bisan pa niana, sila miapil sa pagpanglungkab ug nangaon sa kinawat nga pagkaon. Busa akong giingnan ang akong bana: ‘Dili matarong kini alang kanako kay ako usa sa mga Saksi ni Jehova, ug ang akong konsensiya dili motugot kanako nga ako maania dinhi.’ Busa namahawa kami aron moipon sa pagpuyo sa pila ka Saksi, nga nag-atiman kanamo.
“Ang akong bana nasubo kaayo tungod sa pagkawala sa among balay ug sa tanang among natigom sa dakong sakripisyo. Apan nabatonan pa namo ang among mga kinabuhi, nga mao ang hinungdanong butang. Nausab ang tinamdan sa akong bana, ug karon siya dili mosupak sa akong pagtambong sa mga tigom sa mga Saksi ni Jehova sama sa nangagi. Giubanan pa gani niya ako sa usa ka pakigpulong ug nakadayeg sa kahusay ug kalinaw nga naglungtad.”
Ang laing Saksi, kinsa halos 80 anyos na, nagpuyo sa sona sa gubat ug miasoy sa iyang kasinatian: “Sa mga ala una sa buntag, ang akong pag-umangkong babaye nanuktok sa pultahan ug miingon: ‘Nagsugod na ang gubat!’ Sa gibuksan ko ang pultahan, namatikdan ko nga ang tanan nangatarantar sa pagpanganaog. Ang kadalanan napuno sa mga tawong nanalagan sa tanang direksiyon nga naningkamot sa paglikay sa mga bomba ug sa buto sa pusil. Apan gisiradohan ko lamang ang akong pultahan ug mibalik sa higdaanan.
“Sa sunod adlaw ang mga tawo nanalagan na usab sa kadalanan, apan niadtong panahona kadto dili aron molikay sa mga bala kondili sa pagpanglungkab sa mga tindahan. Gitanyagan nila ako nga baligyaan akog pagkaon nga barato kaayo, apan wala ako mopalit, kay nasayod nga kadto kinawat. Dayon gusto nilang hatagan ako niana nga walay bayad, apan giingnan ko sila nga dili gani ako gusto niana bisan pag ihatag kana ingong gasa. Gisukna ko sila kon unsa silang matanga sa mga Kristohanon nga mangawat sila kon unsay dili ilaha. Usa kanila mitubag: ‘Ang akong Diyos nagatugot kanako sa pagbuhat niana.’ Miingon ako: ‘Tingali ikaw gitugotan sa imong Diyos apan dili sa matuod nga Diyos, si Jehova.’”
Kaylap ang Pagpanglungkab
Duolag 80 kilometros gikan sa Panama City sa Atlantikong tumoy sa kanal nahiluna ang Colón, usa ka siyudad sa kapin sa usa ka gatos ka libong molupyo. Kadto usab mao ang dapit sa panaggubat ug daghang pangpanglungkab tapos sa pag-atake sa estratehikong militaryong mga target. Ang usa ka magtatan-aw sa usa sa mga kongregasyon sa mga Saksi ni Jehova didto miasoy sa iyang estorya: “Sa wala pay ala una sa buntag sa Miyerkoles, ang siyudad gipukaw sa mga tingog sa mga bomba nga nahulog sa hedkuwarter sa navy sa Puwersa sa Depensa sa Panama, pila ra ka milya sa gawas sa Colón. Ang panaggubat nagpadayon sa tibuok gabii, ug may panahong ang mga bomba nahulog nga duol kaayo.
“Sa pagka-Biyernes ang siyudad labihan kagubot ug gikontrolar sa mga manlalapas nga armado. Walay superbisyon o panalipod sa kapolisan. May nagbukas sa usa ka shipping container nga punog mga hinagiban, ug si bisan kinsa makakuha kanila, bisan kadtong gipagula sa bilanggoan. Ang mga pusil gipamaligya ug giparada sa tiyanggihan. Bisan ang mga menor de edad makitang nagdala kanila.
“Ang mga tawo dili na disiplinado, ug ang pila nga diha sa mga sakyanan nagpabuto sa ilang mga armas sa kahanginan. Kadtong nangahas sa pag-adto sa kadalanan nagpameligro sa ilang mga kinabuhi. Bisan pa niana, mihukom ako sa paggula aron sa pagtan-aw kon unsay kahimtang sa akong kaubang mga Saksi. Niadtong buntaga akong nakontak ang pipila kanila, ug giorganisar namo ang mga tigom alang sa hapon. Sa pagpauli sa balay, maniudto na unta ako sa dihang akong nadungog ang ugong sa mga helicopter. Miadto ako sa bentana, ug niadtong gutloa ang usa ka Amerikanhong helicopter naglupadlupad sa duol ug mipabutog tulo ka roket sa 15-andanang tinukod, ang kinahabogan sa siyudad.
“Ako nalisang kay kadto usa ka sibilyan nga target diin kapin sa gatos ka pamilya ang nagpuyo, apil ang upat ka pamilya sa mga Saksi ni Jehova. Ang mga roket nakaigo sa tukma sa mga andana nga ilang gipuy-an. Lagmit ang pipila sa mga tawo nga dili mga Saksi ug kinsa supak sa pagsulong ang nagpusil sa mga helicopter gikan sa sulod sa tinukod, ug mibalos ang mga Amerikano. Ang bagang panganod sa itom nga aso mikayab gikan sa tinukod. Giteleponohan ko ang usa sa mga Saksi nga nagpuyo didto, apan walay mitubag, mao nga mahanduraw nimo kon unsay akong gibati. Sa ulahi, gitawag ko ang laing pamilya, ug giingnan nila ako nga luwas ang tanang Saksi, sa dako nakong kahupayan.”
Sa pagkomento bahin sa panglungkab nga nahitabo, ang laing Saksi sa samang siyudad miingon: “Sa duolag usa ka semana ug tunga, walay awtoridad diha sa siyudad, ug ang mga bugoy ang mibanos ug misugod sa pagpangawat nga sistematikanhon. Apil niadtong nakig-ambit sa pagpanglungkab mao ang pila ka tawong tigsimba ug mga tawong may mga trabahong dagkog suweldo, sama sa mga abogado ug mga doktor. Nanghakot silag mga kusinilya, mga repriherador, stereo ug susama, mga kompiyutir, ug ubang butang. Ang opisina nga akong gitrabahoan gikawatan sa mga butang nga mobilig $22,000.
“Ang pila ka tawo nangamatay sa pagpanglungkab mismo. Ang usa ka grupo sa mga kawatan nanglungkab sa usa ka container sa tabok mismo sa dalan gikan sa Kingdom Hall of Jehovah’s Witnesses. Ang ubay-ubay nadat-ogan hangtod nangamatay sa dihang natumbahan sila sa container, apan ang uban nagpadayon sa pagpangawat nga daw wala lamay nahitabo. Sila nagbugnoay uban sa mga lansita ug mga pusil tungod sa pag-ilogay sa kinawat. Kini nagapadayag kon unsay mahitabo sa dihang walay ‘labaw nga mga pagbulot-an,’ nga mao, mga kagamhananong awtoridad, sa pagkontrolar sa kahimtang. Sa maong mga panahon, sa dihang ang katawhan walay kasugoan ni Jehova diha sa ilang mga kasingkasing, ginabuhat lamang nila kon unsay idiktar sa ilang daotang mga kinaiyahan.”—Roma 13:1-4.
Organisadong Panghinabang
Sa dihang nasayran sa sangang-buhatan sa mga Saksi ni Jehova dinhi sa Panama ang gidaghanon niadtong nawad-an sa ilang mga balay ug gikinahanglang materyal nga tabang, gihukom nga organisahon ang hinabang alang kanila. Sa Panama City, diin halos katunga sa populasyon sa nasod nagapuyo, daghan sa mga tindahan ang gilungkab. Busa ang Komite sa Sangang-Buhatan nakigkontak sa mga Saksi nga nagpuyo sa ubang mga dapit diin may pagkaon pa. Ang mga Saksi gustong modonar ug kuwarta ug pagkaon, mao nga sila gihangyo sa pagpalit sa daghang harina, humay, bitsuwelas, manteka, ug ubang dili-madunot nga mga pagkaon.
Ang usa ka dakong trak napuno sa ubay-ubayng tonelada sa maong mga butang, ug sa pila ra ka adlaw tapos sa pagsulong, sila mahimo nang mabatonan ug gipanghatag nga walay bayad sa mga nagkinahanglan. Ang mga sentro sa pag-apod-apod gitukod diha sa daghang Kingdom Hall sa tibuok apektadong mga lugar hangtod ang tanan naatiman. Ang pila ka pagkaon nahibilin, nga gihatag niadtong nawad-an sa ilang pangabuhian ingong direktang resulta sa gubat.
Pipila niadtong nawad-an sa ilang materyal nga katigayonan nagpanuko sa pagpangayog tabang, nga lahi kaayo sa mga nangawat, nga gitukmod sa kadalo. Maingon nga kasagaran matuod sa dihang mohampak ang katalagman, kanunay anaa kadtong mopahimulos sa kahimtang alang sa materyal nga ganansiya.
Ang pila ka taga-Panama malaomon bahin sa umaabot sa Panama ubos sa usa ka bag-ong kahikayan sa gobyerno. Ang uban nagaisip gihapon sa gubat nga usa ka buhat sa imperyalistikong pagsulong. Kasamtangan, ang mga Saksi ni Jehova nagapadayon sa pagsulti sa mga tawong matinud-anon ug kasingkasing bahin sa Gingharian sa Diyos, ang bugtong kagamhanan nga magsulbad sa mga suliran dili lamang sa Panama kondili sa tibuok kalibotan.—Daniel 2:44; Mateo 6:9, 10.
[Mga hulagway sa panid 24, 25]
Ang dapit sa Chorillo nadaot sa gubat; ang mga tindahan gilungkab; nangaguba ang militaryong mga instalasyon
[Mga hulagway sa panid 26]
Supermarket ug mga tindahan giguba sa mga manglulungkab