Tawhanong Pagmando Gitimbang

Bahin 1a—Pagpunting sa Pagtagad Nganha sa Kagamhanan

ANG maukyabong politikanhong kausaban sa Uropa sulod sa 1989 nagpunting sa pagtagad sa kalibotan nganha sa ulohang kagamhanan sa talagsaong paagi. Usa ka mantalaan miingon nga “ang 1989 pagadumdomon dili ingong tuig nga ang Silangang Uropa nausab apan ingong tuig nga ang Silangang Uropa sumala sa atong nasayran sulod sa kawhaan ka tuig natapos.”

Sa pagpasobra pa, si Francis Fukuyama nga sakop sa tigplano-sa-polisa nga hunta sa Departamento sa Estado sa U.S. karong bag-o misulat nga “ang ato tingaling nasaksihan maoy dili lang kataposan sa bugnawng gubat, o pagkawala sa linaing yugto sa tapos-gubat nga kasaysayan, kondili ang kataposan sa maong kasaysayan: nga mao, ang tumoy sa ebolusyon sa ideolohiya sa katawhan.”

Ang maong pagtuo, bisan tuod tuman ka lantugionon, bisan pa niana nagatumong sa atong pagtagad diha sa pila ka hinungdanon kaayong pangutana. Pananglitan, unsay ikaingon sa kasiglohan sa tawhanong pagmando nga miagi na? Midangat na ba ang katawhan sa panahon diin siya makahisgot bahin sa “kataposan sa maong kasaysayan”? Unsa ba gayod ang umaabot sa mga gobyerno? Ug unsay epekto nianang umaabot nga mga panghitabo diha kanato nga tinagsatagsa?

Kon Unsay Pagbati sa Katawhan Bahin sa Kagamhanan

Ang minilyong tawo tin-awng nalugda sa ilang politikanhong mga lider. Kini matuod dili lamang niadtong nagapuyo sa Uropa kondili, sa lainlaing sukod, sa mga lungsoranon sa bisan diin. Pananglitan, motan-aw kita sa kanasoran sa Latin Amerika.

Ang usa ka iladong Alemang magasin sa patigayon nagbatbat sa politikanhong kahimtang didto sa pagkatapos sa 1988 ingong “labaw rag diyutay sa pundok sa kagun-oban.” Sa paghisgot nga detalyado, kini miingon: “Ang ekonomiya sa Argentina . . . nagkatumpag. Ang Brazil nameligrong mahimong dili na mamandoan. Nawad-ag kusog ang Peru. Ang Uruguay naglibog. Ang Ecuador naningkamot sa pagtulotimbang kon unsay tinong emerhensiyang kahimtang. Ang Colombia ug Venezuela . . . nagamentenar sa huyang demokratikanhong tradisyon. Sa Mexico ang kalig-on sa usa ka nagamandong partido nga naggahom nga wala lalisa sa 50 anyos . . . nagakabungkag nga dayag sa tanan. Ang katuigang 1980 giwala sa kaisipan isip ‘nawalang dekada.’”

Sa pila ka dapit ang popularidad sa mga politiko mius-os sa kinaubsan. Sa dihang ang katawhan sa Austria gisukna sa pagklasipikar sa 21 ka okupasyon sumala sa pagkadungganon, gilista nila ang mga politiko sa ika-19ng dapit. Ang mga surbi bahin sa opinyon sa publiko sa Pederal Republika sa Alemanya nagpadayag nga 62 porsiento sa mga lungsoranon niini nga gisukna miangkon nga may diyutayng pagsalig sa mga politiko.

Si Propesor Reinhold Bergler, direktor sa Institute of Psychology sa University of Bonn, nagpasidaan nga “ang mga batan-on anaa sa ngilit sa pagtalikod sa estado, sa politika ug sa mga politiko.” Siya miingon nga 46 porsiento sa maong mga batan-on nagaisip sa mga politiko ingong mga tawo nga “dagko kaayog baba,” ug 44 porsiento nagaisip nga sila mahiphipan.

Usa ka Amerikanhong tigsurbi, sa pagsulat sa katuigang 1970, miingon: “May pagtuo nga ang (politikanhong) palakaw dili gayod masanongon ug dili-matinud-anon nga dili kini magamit sa mga botante alang sa ilang mga katuyoan.” Busa, ang gidaghanon sa mga tawo sa Tinipong Bansa nga mibati nga ang mga politiko “walay pagtagad kon unsay mahitabo kanimo” inanay miuswag gikan sa 29 porsiento niadtong 1966 ngadto sa 58 porsiento sa katuigang 1980. Ang Alemang mantalaang Stuttgarter Nachrichten nagpakamatarong sa maong pagtulotimbang, nga miingon: “Daghan kaayong politiko nagabutang sa ilang mga hunahuna una sa ilang kaugalingong intereses ug dayon, basin posible, sa iya sa ilang mga botante.”

Hisabtan, nagauswag ang kawalay-kaikag sa politika. Sa 1980 53 porsiento lamang sa mga lungsoranon sa U.S. nga takos sa pagbotar ang miadto sa mga presinto. Gikataho nga kadto ang ikalima sunodsunod nga pag-us-os sa pagbotar. Sa pagka 1988 ang gidaghanon sa mga botante mius-os ngadto sa 50 porsiento na lang.

Nailhan sa mga politiko ang suliran. Usa ka iladong pangulo sa kalibotan misugid: “Daghan ang pagkasalingkapaw . . . sa politikanhong kinabuhi.” Sa pagpatin-aw ngano, siya miingon: “Kana kinahanglanon sa pagbaton sa katungdanan ug sa paghawid sa katungdanan.” Ang namulong? Kanhi presidente sa U.S. si Richard Nixon. Tungod sa mga eskandalo nga nakapamubo sa iyang pagkapresidente, pila ra ka tawo ang magduda nga nasayod siya sa iyang gipamulong.

Ang politikanhong mga kakulangan makapahibulong sa matinud-anong katawhan kon kaha posible ang maayong kagamhanan. Dili ba kaha kita labi pang maayog kahimtang kon walay kagamhanan? Ang ‘walay kagamhanan’ ba mao ang tubag?

[Kahon sa panid 4]

“Kon walay mahanasong pagdumala, ang katawhan mangapukan.”​—Proverbio 11:14