Makasalig Ka ba sa mga Balita nga Imong Makuha?

SA Mayo 10, 1927, usa ka espesyal nga edisyon sa Pranses nga mantalaang La Presse mitaho nga ang unang malamposong walay-hunong nga panaw sa ayroplano tabok sa Atlantiko gihimo sa duha ka Pranses nga nabigador, si Nungesser ug Coli. Ang unang panid nagpakitag mga larawan sa duha ka piloto ug sa mga detalye sa ilang pag-abot sa New York. Apan kini nga sugilanon, tinumotumo lang. Sa pagkamatuod, ang ayroplano nawala, ug ang mga piloto nangamatay.

Bisan pa, ang bakak nga mga taho sa mga balita kasagaran na kaayo kay sa giduhaduha sa daghang mga tawo. Sa 1983 may pribadong mga sinulat, ginaingon nga kang Hitler, gipatik diha sa iladong senemanang mga magasin, ilabina sa Pransiya ug kasadpang Alemanya. Kini nakit-an nga minamaomao lang diay.

Sa susama, sa 1980 usa ka estorya bahin sa usa ka batan-ong giyanon sa droga gipatik diha sa Washington Post. Nakadaog ug Pulitzer prize ang awtor sa maong estorya, ang kinatas-ang ganti alang sa magsusulat sa Tinipong Bansa. Apan sa ulahi ang estorya nabutyag nga minamaomao, usa ka tinumotumo. Napiit sa mga imbestigador, gisumiter sa awtor ang iyang pagluwat, nga nagaingon: “Mangayo akog pasaylo sa akong mantalaan, sa akong propesyon, sa hunta sa Pulitzer ug sa tanang mga tigpangitag kamatuoran.”

Bisan pa, ang mga tinumotumong mga balita, o bakak nga mga taho, dili lamang mao ang mga babag sa pagdangat sa kamatuoran mahitungod sa nagakahitabo sa kalibotan.

Pagpilig mga Balita ug Presentasyon

Ang mga magsusulat ug ang mga editor magpilig mga balita nga makalingaw sa publiko apan wala kaayoy kapuslanan. Ang gihatagan ug priyoridad mao ang makapaukay o makadani sa mata aron modaghan ang sirkulasyon ug mga magbabasa. Ang kalibotan sa mga bitoon sa lilas ug sa mga dula ginaapil, bisan unsa pang matanga sa mga papel ang ilang mahatag alang sa mga batan-on. Busa kon ang usa kanila manglaki o mamabaye, magminyo, o mamatay, kini mahimo gayod nga balita.

Ang mga balita sa telebisyon kanunayng mopasundayag ug mga ulohan nga madanihon sa mata. Ang pangulo sa usa ka dakong kompaniya sa pagsibya sa telebisyon, sumala sa gitaho diha sa magasing TV Guide, “miingon nga siya gustog ‘mga gutlo’ diha sa pagsibya ug​—makahilap-sa-kutokuto, makapaukay nga mga gutlo aron sa pagdani sa mga tumatan-aw sa matag estorya.” Sa pagkamatuod, ang pagdanig mga tumatan-aw mao sa kasagaran ang labaw nga gikabalak-an kay sa pagpaedukar sa publiko.

Ang paagi sa pagpasundayag sa mga hitabo tingali dili makahatag sa tibuok nga larawan. Pananglitan, ang usa ka senemanang suplemento sa mantalaang Le Monde sa Pransiya nag-asoy mahitungod sa “tulo ka telebisyon nga mibuto [sa Pransiya] sulod sa kinse ka adlaw.” Bisan pag kini gipresentar nga daw talagsaon, ang numero sa mga pagbuto sa mga telebisyon sulod nianang 15-ka-adlaw sa aktuwal mas gamay ra kay sa naandan.

Lain pa, ang importanteng mga balita usahay ipresentar sa mapihigong paagi. Ang Parade Magazine nagtaho nga ang mga opisyal ug mga politiko “nagapasa sa ilang panglimbong pinaagi sa media, ginatuis ang mga balita aron sa pag-impluwensiya sa imong hunahuna. Ilang hisgotan ang piniling mga kamatuoran inay ang bug-os nga kamatuoran.”

Kini nakatugaw sa daghang mga komentarista sa balita. Ang Pranses nga Encyclopœdia Universalis nag-ingon: “Sukad sa kataposan sa katuigan sa 1980, ang importanteng media, ug ilabina ang telebisyon, gihukman sa tanang kiliran, sa mga propesyonal ug sa mga layko, sa mga tawo sa dalan, ug sa iladong mga tawo, tungod sa mga gipahayag ug wala-ipahayag, tungod sa paagi sa pagkapahayag niini ug sa nagkalainlaing mga kahulogan.”

Ang libreng pagbayloay sa mga balita sa tibuok-kalibotang sukod suliran usab ug mao ang ulohan sa mainit nga debate sa UNESCO (United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization). Ang nagaugmad nga mga nasod nagreklamo nga sila hisgotan lamang sa mga balita kon adunay mga katalagman o mahitabong seryosong mga problema sa politika. Human mipahayag nga ang pila ka ahensiya sa prensa sa Kasadpan nagdala ug mas daghang balita mahitungod sa mga nasod sa Amihanang Hemisperyo kay sa Habagatang Hemisperyo, usa ka artikulo diha sa mantalaang Le Monde sa Pransiya midugang: “Kini ang hinungdan sa seryosong pagkadili-timbang nga nagaapektar sa opinyon sa publiko diha sa industriyalisadong mga nasod kay sa nagaugmad nga mga nasod.”

Mga Grupong Nagapiit

Ang pagpiit nga gihatag sa mga tigpaanunsiyo diha sa mga editor sa balita dugang nagaapektar sa mga balita nga madawat sa publiko. Sa katuigan sa 1940 usa ka magasin sa U.S. nawad-an ug mga paanunsiyo gikan sa mga tiggamag piano sa dihang mipatik kinig usa ka artikulo nga nagpakita sa bentaha sa paggamit ug sista nga maoy iduyog sa pagkanta. Usa ka editoryal sa ulahi gipatik diha sa magasin nga nagadayeg sa piano! Busa, ang kakulang sa mga artikulo nga nagyagyag sa mga kapeligrohan sa pagtabako dili ikahibulong tungod sa gidaghanon sa mga magasin nga diin ang mga anunsiyo sa sigarilyo maoy pangunang tuboran sa kita.

Laing luna sa pagpiit nalangkit sa mga magbabasa o sa mga tumatan-aw mismo. Si Raymond Castans, direktor niadto sa usa ka popular nga istasyon sa radyo sa Pransiya, misaysay nga ang kadaghanang mga mamiminaw konserbatibo, mao nga kinahanglan ang pag-amping aron dili sila masuko. Busa katingalahan ba kon diha sa usa ka nasod diin nangibabaw ang usa ka relihiyon, ang dili-maayong mga kamatuoran mahitungod niini tagoon o tabonan?

Ang mga pagpiit gipatungha usab sa mga grupo sa ekstremista o mga indibiduwal nga mibati nga kulang ang atensiyong gihatag sa ilang mga opinyon diha sa media. Sa mga tuig nga dili pa dugay, ang mga terorista nga mikidnap kang Aldo Moro, primero ministro kanhi sa Italya, miinsister nga ang ilang mga pangangkon hatagan ug bug-os nga pagkobre diha sa telebisyon, sa radyo, ug sa mantalaan sa Italya. Sa susama, ang mga terorista nga nag-hijack sa mga ayroplano ug nanguhag mga bihag nahimong mga ulohan sa balita sa TV ug busa nakabaton ug publisidad nga ilang gipangita.

Ang mga tigbalita usahay akusahon nga conformist, nga nagalaban sa establisadong mga sistema ug mga opinyon. Apan kita ba makalaom nga ang usa ka industriya nga naninguhang makabaton sa labing daghang mga magbabasa o mga mamiminaw mopasabwag ug mga ideya ug mga hunahuna nga lahi sa kinabag-an sa mga tawo nga ilang gialagaran?

Usa ka problema nga nalangkit mao nga diha sa kadaghanang mga nasod ang pagtaas sa galastohan maoy nagpahinabo sa mga peryodikong nagagula adlaw-adlaw sa pagtipon, busa nagporma sa literal ug “imperyo sa prensa” diha sa mga kamot sa mas gamayng mga pundok o bisan sa usa ka tawo. Kon ang gidaghanon sa mga tag-iya padayon nga mokunhod, momenos ang panaglainlain sa mga opinyon nga ipatik.

Impluwensiya Diha sa Publiko

Piho nga ang mga media nakaamot usab sa paghulma sa mga sukdanan sa katilingban. Kini ginahimo pinaagi sa pagpresentar ingong madawat, ang maayong mga sukdanan sa pamatasan ug mga paagi sa kinabuhi nga gisalikway sa mga katuigang dili pa lamang dugay.

Pananglitan, sa sayong katuigang sa 1980, usa ka hamtong nga lalaki, usa sa mga Saksi ni Jehova, naghisgot bahin sa homoseksuwalidad uban sa iyang amahan, nga niadto nagpuyo dili layo gikan sa San Francisco, California. Sa sayo nga kinabuhi, gipadayag sa amahan ngadto sa iyang anak ang iyang hunahuna nga ang homoseksuwal nga paggawi makaluod. Apan, sa milabay ang mga dekada, naimpluwensiyahan sa mga media, gidepensahan sa tigulang nga amahan ang homoseksuwalidad ingong madawat nga kapiliang paagi sa kinabuhi.

Ang Encyclopedia of Sociology (Pranses) nag-ingon: “Ang radyo ug telebisyon maayong . . . mosilsil ug bag-ong mga ideya, modasig ug bag-o ug makapagubot nga mga kiling. Tungod sa pagkagusto ug makapaukyab nga mga balita, pasobrahan kini gikan sa sinugdan ug palab-anan ang ilang bili.”

Kon dili kita gusto nga ang atong mga sukdanan mahulma sa mga media, unsay atong mahimo? Kinahanglang atong sundon ang maalamong tambag nga makita sa Bibliya. Tungod kini kay ang mga sukdanan ug mga prinsipyo niini magpabiling balido sa bisan unsang katilingban sa bisan unsang panahon sa kasaysayan. Dugang pa, sila makatabang kanato sa pagsabot kon unsa ka bililhon ang pagsunod sa mga sukdanan sa Diyos ug dili sa popular nga mga ideya sa modernong kalibotan.​—Isaias 48:17; Roma 12:2; Efeso 4:22-24.

Dugang pa, ang Kasulatan nagpatin-aw nga usa ka hinungdanong bahin sa balita ang kanunayng masipyatan sa media. Atong susihon kining bahina sa sunod nga artikulo.

[Hulagway sa panid 7]

Ang mga kalihokan sa ekstremista nakakuha sa publisidad nga ilang gusto

[Credit Line]

Photo ANSA