Ang Hunahuna sa Bibliya

Hanukkah—Kini ba “Pasko sa mga Hudiyo”?

SAMTANG ang minilyon sa tibuok nga kalibotan mangandam sa pagsaulog sa Pasko, ang mga Hudiyo kasagarang mangandam sa pagsaulog sa laing pangilin, ang Piyesta sa Hanukkah (Chanukah). Unsa ang Hanukkah? Ang mga dili-Hudiyo kasagarang maghunahuna nga kini usa ka matang sa “Pasko sa mga Hudiyo,” apan kana dili gayod husto.

Pananglitan, ang Pasko gituohang maghandom sa pagkatawo ni Jesu-Kristo, apan ang saulog aktuwal masentro sa mga butang sama kang Santa Claus ug giadornohang mga kahoyng evergreen, mga butang nga walay kalabotan sa Diyos, kang Jesus, o sa Bibliya. Bisan ang adlaw, Disyembre 25, mao ang adlawng-natawhan dili ni Jesus apan sa adlaw-diyos sa sugilambong nga si Mithra! Sa laing bahin, ang Hanukkah mao ang anibersaryo sa usa ka hitabo sa kasaysayan nga may dagkong mga epekto diha sa karaang katawhan sa Diyos.

Sa pagkamatuod, himatikdan nga ang Hanukkah gihisgotan diha sa Kristohanong Gregong Kasulatan. Atong mabasa sa Juan 10:22, 23: “Niadtong panahona ang piyesta sa dedikasyon [Hebreohanon, chanuk·kahʹ] gisaulog sa Jerusalem. Tingtugnaw kadto, ug si Jesus naglakawlakaw sa templo sa portico ni Solomon.” Tin-aw, kining piyestaha gisaulog na sa adlaw ni Jesus ug dayag ni Jesus mismo.

Unsay mitultol sa maong saulog? Sa pagtubag niining pangutanaha, atong tagdon ang diyutayng kasaysayan.

Templo ni Jehova Gipasipad-an

Sumala sa gitagna kasiglohang abante ni propetang Daniel, sa usa ka punto sa ilang kasaysayan, ang mga Hudiyo gipulipulihan sa pagmando sa Gresya ug, sa pagkabungkag sa maong imperyo, sa Ehipto ug Sirya. (Daniel 11:2-16) Bisan tuod gitugotan sa daghan sa dili-Hudiyong mga magmamando ang mga Hudiyo sa pagsimba kang Jehova, ang usa ka iladong eksepsiyon mao si Antiochus IV sa Sirya.

Sa pagka 175 W.K.P., si Antiochus nagmando sa dako kaayong imperyo uban sa mga katawhang lainlaig mga kostumbre. Kay naglaom sa paghiusa sa iyang katawhan, gimugna niya ang usa ka relihiyon alang sa tanan, nga siya mao ang “diyos nga gipadayag.” Bisan pa niana, gipangayo ni Jehova ang linaing debosyon, busa ang mga Hudiyo midumili sa pagsimba kang Antiochus. (Exodo 20:4-6) Busa si Antiochus mihukom sa pagpapas niining dili-mopahiuyong relihiyon sa mga Hudiyo. Sa wala madugay gidili niya ang ilang mga halad nga hayop, ang pagsaulog sa Igpapahulay, ang batasan sa sirkunsisyon, ug bisan ang pagbasa sa Hebreohanong Kasulatan, ngatanan ubos sa silot nga kamatayon. Sa pagkamatuod, ang mga kopya sa Hebreohanong Kasulatan gipangita ug gisunog pa!

Kay walay-hunong ang iyang tinguha sa pagpapas sa pagsimba ni Jehova, ang kasundalohan ni Antiochus misulong sa Jerusalem ug misulod sa templo ni Jehova, nga nangawat sa mga butang sa Labing Balaan. Sa Chislev 15, 168 W.K.P., gitukod ni Antiochus ang usa ka halaran alang sa Gregong diyos nga si Zeus ibabaw sa halaran ni Jehova sa sawang sa templo. Napulo ka adlaw sa ulahi, sa Chislev 25, gipahamtang niya ang kataposang insulto, pinaagi sa paggamit sa maong halaran sa paghalad ug mga baboy (nga mahugaw sumala sa Kasugoan ni Jehova). Sa pagkamatuod, kadto nagpahinungod sa templo ni Jehova ngadto kang Zeus.

Ang Pag-alsa sa mga Makabeo

Unsay reaksiyon sa mga Hudiyo nianang tanan? Sumala sa dili-dinasig nga rekord sa kasaysayan nga karon nailhan nga 1 Makabeo, daghang Hudiyo ang mikooperar sa ilang mga manunulong, nga mibiya sa pagsimba ni Jehova. Ang uban nangupot sa ilang integridad, nga gipatay lang tungod sa ilang mga pagtuo.

Niadtong tuiga mismo (168 W.K.P.) ang pila ka Hudiyo misugod sa pagsukol sa mga Siryanhon, kay naglaom nga mapanalipdan ang kagawasan sa pagsimba kang Jehova. Niadtong 167 W.K.P., si Judas Maccabeus (Judah Maccabee), usa ka Levihanong saserdote, nahimong pangulo sa maong maalsahong kalihokan. Kay nagtuo nga ang kadaogan makab-ot lamang kon sila mosalig kang Jehova, gitigom ni Judas ang iyang mga tawo aron sa pagbasa sa Hebreohanong Kasulatan ug sa pag-ampo kang Jehova.

Sa tulo ka tuig si Judas ug iyang mga tawo nakigbugno sa mga Siryanhon, bisan pa sa dakong deperensiya sa gidaghanon. Katingad-anan, sa pagka 166 W.K.P., nabihag na usab ni Judas ang Jerusalem. Sa maong panahon ang mga saserdote ni Jehova nakahinlo sa templo ug nakatukod sa usa ka bag-ong halaran. Sa kataposan, sa Chislev 25, 165 W.K.P., tulo ka tuig nga eksakto tapos mahugawi ang templo, kadto gipahinungod pag-usab kang Jehova.

Pagsaulog sa Pagpahinungod Pag-usab

Bisan pag si Judas kinahanglan gihapong magpadayon sa iyang pagpakig-away batok sa mga Siryanhon sa Galilea, dako kaayo ang kalipay tungod sa pagpahinungod pag-usab sa templo nga gisugdan ang tinuig walo-ka-adlaw nga pagsaulog sa anibersaryo niini. Kini nailhang Piyesta sa Dedikasyon (Hanukkah).a

Bisan tuod ang maong pangilin dili bahin sa unang tugon nga gihimo sa Diyos uban sa Israel, ang Hanukkah nahimong dinawat nga bahin sa pagsimba sa mga Hudiyo, sama ra sa Pangilin sa Purim sa nangaging katuigan. (Ester 9:26, 27) Sama sa Purim, ang Hanukkah gisaulog uban sa mga awit ug mga pag-ampo diha sa mga sinagoga, lahi sa tulo ka dagkong piyesta nga gisugo sa tugon (Paskuwa; Piyesta sa mga Semana, o Pentekostes; ug Piyesta sa mga Balongbalong) nga nagkinahanglan ug mga pagpanaw ngadto sa templo sa Jerusalem.​—Deuteronomio 16:16.

Latas sa katuigan ang batasan sa pagsaulog sa Hanukkah uban sa mga kahayag naugmad. Busa, ang historyanong si Josephus nagtaho nga sa pagka unang siglo K.P., ang Hanukkah nailhan usab nga Piyesta sa mga Kahayag. Bisan pa niana, ang sinugdanan niining batasana dili tin-aw. Ang usa ka estorya nagpatuo nga kini nagasaulog sa usa ka milagro nga nahitabo sa dihang gipahinungod pag-usab ang templo. Sumala sa maong estorya, sa dihang panahon na sa pagdagkot pag-usab sa tangkawan sa templo ni Jehova, bisan tuod may igo rang hinlong lana sa seremonyas alang sa usa ka adlaw, kadto milagrosong milungtad ug walo ka adlaw.b

Kini bang estorya sa milagrosong lana tukma o way-pasikaranan lang nga kasugiran? Sa maong bahin, ang Diyos nagsuportar ba sa pag-alsa ni Judas Maccabeus batok sa Sirya?

May Balaan Bang Pagpaluyo?

Walay laktud nga pahayag diha sa dinasig Hebreohanong Kasulatan nga gihatag ni Jehova kang Judas ang kadaogan o gidumala ang pag-ayo ug pagpahinungod pag-usab sa templo. Hinuon, ang maong mga hitabo nahitabo sa pagkahuman sa pagsulat sa Hebreohanong Kasulatan, mao nga walay komento diha sa Hebreohanong Kasulatan ang posible.

Komosta ang Kristohanon Gregong Kasulatan? Ni si Jesus o ang iyang mga apostoles mikomento bahin niining mga hitaboa, mao nga wala sila magpaila kon kaha gisuportahan sa Diyos si Judas o wala.

Bisan pa niana, ang Kristohanong Gregong Kasulatan nagrekord sa pagkatuman sa mga tagna bahin sa Mesiyas diha sa Hebreohanong Kasulatan diha sa ministeryo ni Jesu-Kristo. Ang pipila sa maong mga tagna nag-obligar nga ang templo maglihok sa pagtungha sa Mesiyas. (Daniel 9:27; Haggeo 2:9; itandi ang Salmo 69:9 sa Juan 2:16, 17.) Busa, gawas nga ang templo hinloan ug ipahinungod pag-usab kang Jehova, ang maong mga tagna dili unta matuman. Tin-aw, buot sa Diyos nga ipahinungod pag-usab ang templo. Apan si Judas Maccabeus mao ba ang iyang piniling instrumento sa paglampos niadto?

Tungod kay walay dinasig nga rekord, kita dili makasulti sa tino. Hinuon, sa nangaging katuigan si Jehova migamit sa mga dili-Hudiyo, sama kang Ciro ang Persiano, sa pagtuman sa pila ka bahin sa iyang kabubut-on. (Isaias 44:26–​45:4) Pagkalabaw pa nga ang Diyos tingali mogamit sa usa ka tawo gikan sa taliwala sa iyang napahinungod nga katawhan, ang mga Hudiyo!

Unsa ang Ikasulti Bahin sa mga Kristohanon?

Apan unsa na man ang piyesta mismo? Sanglit kini nagahandom sa usa ka importanteng okasyon sa kasaysayan sa katawhan sa Diyos, angay ba kining handomon sa mga Kristohanon?

Si apostol Pablo mipatin-aw sa Colosas 2:14-17: “[Ang Diyos] nagpapas sa sinulat sa kamot nga kasulatan batok kanato . . . pinaagi sa paglansang niana sa kahoy sa pagsakit. . . . Busa ayaw tugoti nga may tawo nga magahukom kaninyo bahin sa pagkaon ug pag-inom o bahin sa usa ka pangilin o pagsaulog sa bag-ong bulan o sa usa ka igpapahulay; kay kanang mga butanga maoy landong sa mga butang umaabot, apan ang katumanan iya ni Kristo.” Maingon nga ang landong nga masabwag sa usa ka nagsingabot nga butang makapaigmat sa usa sa pag-abot niana, ang tugon sa Kasugoan nakapaigmat sa katawhan sa pag-abot sa Mesiyas, o Kristo. Bisan pa niana, sa dihang ang maong sinulat-sa-kamot nga kasulatan nakaalagad sa katuyoan niana, kadto gipapas sa Diyos.​—Galacia 3:23-25.

Busa, ang tugon sa Kasugoan ug tanang langkit nga pangilin natapos gikan sa panglantaw sa Diyos sa Pentekostes 33 K.P. Sa pagkamatuod, ang pagkalaglag sa Jerusalem ug sa templo pinaagi sa Romanong kasundalohan niadtong 70 K.P. sa wala madugay nagpasiugda sa maong kamatuoran. (Lucas 19:41-44) Busa bisan pag ang pagpahinungod pag-usab sa templo maoy usa ka importanteng okasyon sa kasaysayan sa karaang katawhan sa Diyos, walay katarongan nga ang mga Kristohanon magsaulog sa Hanukkah.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 12]

Sa kanasoran diin ang Pasko nahimong popular nga pamilyahanong pangilin, ang Hanukkah, ilabina taliwala sa Repormadong mga Hudiyo, nagbaton ug susamang dagway.—Encyclopædia Judaica

[Picture Credit Line sa panid 11]

Israel Department of Antiquities and Museums; Israel Museum/David Harris