Kon Nganong Ako Nahagbong ug Nakapalupad na Usab
ANG among usag-makina, unom-lingkorang Cessna 210 bag-o pang milupad gikan sa usa ka airport sa Sweden. Naglupad kami latas sa buntagong gabon sa ubos sa dihang kalit mitungha ang dagtom nga butang sa pila ka yarda sa unahan. Sa usa ka pagpilok, ang among tuo nga pako, nga puno sa gasolina, nakanlat ug mibuto. Sunod, ang pultahan sa akong kiliran gipadpad. Ang nagdilaab nga ayroplano misalom, milagpak sa yuta, miuntol, ug miungad sa usa ka gatos ka yarda paingon sa kabugangan usa pa makahunong.
Bisan tuod nalipong ug nalibog sa bug-os, usa ra ka butang ang diha sa akong kaisipan—ang pagpalayo niadtong nagdilaab gubang ayroplano. Gitilapan sa kalayo ang wala nga pako, nga puno usab ug gasolina. Gihilamhilam ko ang akong bakos sa lingkoran ug gipuwas kadto. Nga nag-una ang ulo, ako milukso latas sa kalayo sa gasolina ug milandig sa kalapokan pila ka yarda ang gilay-on. Niadto ko lang namatikdan nga nadugmok ang ubos nga bahin sa akong wala nga batiis.
Ang akong kauban, kinsa maoy nagpiloto sa ayroplano, na-shock apan halos walay samad. Gisinggitan ko siya sa pagtabang nako sa pagpalayog laing pila ka yarda. Tapos sa paghimo niana, siya midalagan aron mangayog tabang. Ako mikamang sa layolayo pa. Sa dihang ako hapit mawad-ig panimuot tungod sa kakapoy, ang wala nga pako misulbong sa itaas ug mibuto. Ang nagdilaab nga mga tipak nangahulog alirong nako. Unya may kahilom, gawas sa pitipiti sa gagmayng mga sunog nga gisugdan sa gasolina.
Samtang nagpaabot ug ambulansiya, nga naghayang diha sa lapok, nakaamgo ako nga kaming duruha patay na unta. Akong nasayran niadto nga labaw pa sukad masukad nga ang kinabuhi angay nga dili gayod ipakawaybili apan angay nga atimanon ug gamitong maalamon.
Ugaling, ako kaha makapalupad pag-usab? Daghang tawo ang nerbiyoso bahin sa paglupad sakay sa gagmayng mga ayroplano, ug ang mga taho sa mga aksidente sama niining aksidenteha nakapasamot sa ilang mga kahadlok. Tingali ang tukmang pagsabot sa mga riyesgo nga nalangkit ug sa unsang paagi ang maong mga kapeligrohan epektibong mabuntog makatabang sa paghupay sa bisan unsang dili-angay nga mga kahadlok nga tingali imong nabatonan bahin sa paglupad sakay sa gamayng ayroplano.
Kon Nganong Kami Nahagbong
Ako unang milupad sa usa ka pribadong ayroplano 20 anyos kanhi. Ako sa kahimuot nahingangha. ‘Kini usa ka ekselenteng paagi sa pagbiyahe,’ ako nakahunahuna. ‘Kini makadaginot sa akong dakong panahon sa akong trabaho ingong sales manager.’ Sa wala madugay ako nakatuon sa pagpalupad, ug hangtod karon ako nakapalupad sa mga 2,000 ka oras. Gipakita sa akong sertipiko nga ako kuwalipikado usab sa pagpalupad pinasukad sa mga instrumento, nga gikinahanglan sa dihang dili maayo ang pagtan-aw.
Ugaling, niadtong maukyabong buntag, ako naglupad ingong pasahero mga 500 kilometros gikan sa lungsod sa Eslöv sa habagatang Sweden paingon sa kaulohan, ang Stockholm. Ako magkuha untag usa ka bag-ong ayroplano ug paluparon kana balik sa Eslöv. Apan ang biyahe natapos 27 segundos tapos sa paglupad. Ngano? Ang tawhanong sayop—nasayop ang piloto sa paghukom sa among posisyon diha sa gabon ug nadalian kaayo ang pagbakwi sa mga pako. Busa, kami nawad-ag suportar sa itaas, misalom, ug nabangga sa usa ka torre.
Ang pagkaluwas sa paglupad nagdepende sa panguna sa tulo ka butang—ang pagkamasaligan sa ayroplano ug ang panghukom ug kasinatian sa piloto. Bisan pa niana, naugmad ang ubay-ubayng mga palakaw nga, kon ipadapat, ang pagbiyahe sa kahanginan may pagkaluwas.
Sa Dili pa Molupad
Sa dili pa mobiya sa yuta, mabinantayong palandongon sa usa ka buotang piloto ang mga butang sama sa iyang kaugalingong mga kuwalipikasyon ug kondisyon sa lawas, ayroplano, panahon, mga pasahero, ug kahimtang sa mga tugpahanan nga gigamit.
Ang modernong mga ayroplano karong adlawa talagsa rang mahagbong tungod sa pisikal o mekanikal nga mga depekto. Bisan pa niana, adunay usa ka diyario sa biyahe diha sa matag ayroplano diin ang piloto maghupot ug rekord sa tanang biyahe ug mga depektong iyang matiktikan. Ang maong mga depekto kinahanglang matul-id sa awtorisadong mga mekaniko sa dili pa ang sunod nga paglupad. Dugang pa, ang mga sangkap sa ayroplano, sama sa mga makina, mga olisi, ug kadaghanang instrumento, magamit lamang sulod sa usa ka tinong yugto sa panahon una pa kinahanglanon ang mentenasyon. Sa dihang matapos na ang yugto sa paggamit kanila, ang kalagdaan sa paglupad kasagarang magbaod nga pulihan sila o bug-os nga tangtangon aron ayohon—bisan pag sila hingpit pang nagaobra! Sa dili pa ang unang paglupad kada adlaw, kinahanglang susihon sa piloto ang ayroplano nga magasunod sa usa ka pihong listahan. Ang kadaghanang piloto mabinantayon sa pagsunod niining mga palakaw sa pagkaluwas. Kon buot sabton, ang ilang mga kinabuhi nameligro usab.
Makaiikag, ang ubay-ubayng sangkap sa ayroplano, sama sa mga magneto sa makina ug mga sistema sa pagpaandar, altimeter, ug kasangkapan sa paglandig, dunay mga kapuli. Kon dili moobra ang pangunang sistema, ang mga kapuli mobanos, ug ang ayroplano luwas gihapong makalandig. Itugot nato, ang piloto dili makadahom sa matag posibleng kapakyasan nga mahimong mahitabo diha sa ayroplano, apan uban ang igong kahanas siya makasanta sa disgrasya kon dili moobra ang usa ka mekanikal nga sangkap.
Una pa sa paglupad ang piloto mohukom usab kon siya molupad sumala sa VFR (visual flight rules o mga lagda sa paglupad pinasukad sa panan-aw) o sa IFR (instrument flight rules o mga lagda sa paglupad sumala sa instrumento). Ang mga ayroplano nga nagalupad sa IFR gidumala sa air-traffic control nga gigamit ang radar. Hinuon, daghang mga piloto sa gamayng ayroplano dili lisensiado sa maong paglupad pinasukad sa instrumento.
Pagbuntog sa mga Kapeligrohan sa Paglupad Sumala sa Panan-aw
Ang paglupad sumala sa VFR posible lamang kon maayo ang pagtan-aw. Nan, unsa man kon ang panahon madaotan? Ang piloto inanay nga makapaubos ug magpabilin sa ubos sa mga panganod. Gikinahanglan niini ang dakong disiplina ug pagkamabinantayon sa bahin sa piloto. Mas maayo pa nga mobalik ug molandig sa kapaingnang tugpahanan. Kon mohukom siya sa pagpadayon, basin masugamak siya sa labaw pang mga suliran sanglit ang radyo ug kasangkapan sa nabigasyon sa ayroplano kasagarang dili moobra sa ubos nga mga altitud.
Kon imposible ang paglupad sa ubos, ang piloto daling makabatog tabang gikan sa air-traffic control. Ugaling, nahauna, kinahanglang mopataas siya ngadto sa mas luwas nga altitud. Ang paglupad diha sa kapanganoran basin makapalibog alang sa usa ka piloto nga wala mabansay sa paglupad pinasukad sa instrumento. Busa, kinahanglang magkalma siya ug magbug-os sa hunahuna nganha sa labing hinungdanong mga butang. Angay siyang mosaka nga deretso sa tukmang katulinon ug anggulo; sa dili madugay matukod na usab ang kontak sa radyo ug pagnabigar. Unya ang ayroplano mailhan pinaagi sa radar ug ang tabang ikahatag sa paglandig sa angayan nga tugpahanan.
Adunay ubang kapeligrohan panahon sa walay-tabang nga paglupad pinasukad sa panan-aw. Ang paglupad sa mga dapit nga may daghang dili-kontroladong ayroplano nagkinahanglan sa kanunay nga pagbantay sa tanang direksiyon. Ang mga pagbanggaay sa maong mga dapit midaghan tungod sa midaghang ayroplano ug sa labawng mga katulinon. Ang mga sayop sa pagnabigar ug kusog nga hangin mahimong mosangpot sa kakulang sa gasolina.
Hinuon, ang kadaghanan niining mga sulirana malikayan pinaagi sa mabinantayong pagplano. Ang usa ka maayong piloto makasusi sa iyang posisyon matag 15 o 20 minutos ug maghimog gikinahanglang mga pagtul-id sa dalan. Kon dili makatino sa iyang posisyon, siya makakontak sa air-traffic control. Gikan didto ang iyang posisyon makuha pinaagi sa radar o pinaagi sa pagpangita sa transmisyon sa iyang radyo. Kon dili kini moobra, siya makapadulong sa usa ka dakong lanaw, usa ka suba, o ubang sayon maila nga dapit. (Ang usa ka dili-hanas nga piloto tingali mosulay sa paglibotlibot aron sa pagkaplag sa nasayloang timaan. Kini sagad kawang ug makahurot sa kinahanglanong gasolina.)
Mga Suliran sa Pagyelo
Ubos sa pila ka kahimtang sa atmospera, mahimong may suliran sa pagyelo. Ang kadaghanang pribadong mga ayroplano may limitadong kasangkapan sa pagtunaw sa yelo o wala gayod. Ug sa dihang matigom ang yelo diha sa lainlaing parte sa ayroplano, inanay mous-os ang katulinon hangtod ang ayroplano mawad-an sa iyang katakos sa paglupad. Sa paglupad diha sa ibabawng mga hut-ong sa mga panganod, ang pagyelo maoy lagmit nga kapeligrohan bisan sa mga adlaw nga ting-init!
Bisan pa niana, sa dihang mahitabo ang pagyelo ang usa ka piloto daling makagawas sa suliran pinaagi sa yanong pagpaubos ngadto sa mas init nga gitas-on. Apan, unsa man kon ang temperatura maoy duol sa pagyelo diha sa yuta? Kini mahimong usa ka seryosong kahimtang, ug ang piloto angay magtulotimbang pag-ayo kon maayo ba ang paglupad. Apan kon ang hangin maoy uga ug tin-aw, kasagarang gamay ra ang riyesgo sa pagyelo bisan pa sa ubos nga temperatura.
Paglupad Diha sa Dag-um
Ang paglupad diha sa dag-um (cumulonimbus) naglangkit sa lain pang lagmit nga kapeligrohan. Ang pila ka gagmayng ayroplano ingon man dagkong komersiyal nga ayroplano grabeng nangaguba sa maong mga panganod. Ang dakong kapeligrohan dinhi dili ang liti kondili ang kusog kaayong hangin ug usahay ang samag kinumong mga ulan sa yelo nga masugata. Kasagarang ang piloto makakita sa maong mga panganod ug makalikay kanila. Bisan pa niana, kon walay paagi sa paglupad sa luwas nga paagi latas sa maong mga kahimtang, unsa ang solusyon? Nahibalo ang usa ka pilotong makinaadmanon—ayaw gayod sulayi ang pagbuntog sa daotang panahon. Magpabilin sa mamala.
Kini maoy pipila sa mga riyesgo sa pagpalupad ug gagmay pribadong mga ayroplano. Ug sa pagkamatinud-anon, dili ka makapalupad ug pribadong ayroplano nga walay riyesgo. Apan dili ba kini tinuod sa tanang matang sa transportasyon? Bisan pa niana, kon tukmang nasangkapan ug maneobrahon ang pribadong ayroplano may pagkaluwas ug kombenyente. Busa kon ikaw mobiyahe ingong pasahero, tinoa nga ikaw nahibalo nga ang piloto dili lang kuwalipikado kondili makinaadmanon usab ug kasaligan, usa ka tawong nagatahod sa kinabuhi.
Tungod kay ako mahunahunaon sa mga butang maylabot sa pagkaluwas, ako nagapadayon sa pagpalupad. Ingong piloto, kanunay kong suknaon ang akong kaugalingon kon may dugang pang akong mahimo alang sa pagkaluwas ug kon ako nagplano alang sa igong mga kapaingnang lakang kon ugaling may mahitabo. Ang pagkaresponsable alang sa mga kinabuhi sa uban maoy seryosong butang. Busa, ang pagpalupad dili gayod angay mahimong dinanghag nga adbentura. Kini angay alang sa kaayohan ug kahimuot sa usa. Ug labaw sa tanan, kini angay buhaton sa luwas nga paagi!—Tinampo.
[Mga hulagway sa panid 15]
Dili tanang pagkahagbong mosangpot sa pagkaguba ug pagkasamad sama sa akoa (ibabaw). Tulo nakalingkawas gikan niining pahagbong nga pagtugpa (gisukip)