Ang mga Baga—Usa ka Kahibulongang Desinyo

IKAW mabuhig mga semana nga walay pagkaon. Ikaw mabuhig mga adlaw nga walay tubig. Apan kon pugngan nimo ang imong gininhawa, ang grabeng kaalingasa mosugod tapos sa pila ra ka segundo. Ug ang upat lang ka minutos nga pagkanahikawan sa oksiheno magpahinabog kadaot sa utok ug kamatayon. Oo, ang oksiheno maoy pangunang panginahanglan sa lawas sa tawo!

Lagmit ikaw walay dakong gahom ibabaw sa kalidad sa hangin nga imong ginhawaon. Bisan pa niana, ikaw nagkinahanglag hangin, ug ikaw nagkinahanglan niana karon! Unsaon nimo pagkabuhi sa dihang ang hangin bugnaw kaayo o init kaayo o uga kaayo o hugaw kaayo? Unsaon nimo pagkuhag mosustento-sa-kinabuhi nga oksiheno gikan sa maong hangin, ug sa unsang paagi ang oksiheno makaabot sa matag sangkap sa imong lawas? Unsaon nimo sa pagpagawas gikan sa imong lawas sa carbon dioxide, nga usa ka gas? Salamat nga kining tanan mahitabo tungod sa imong mga baga nga kahibulongang pagkadesinyo.

Pagpasiklap sa mga Baga

Ang imong mga baga mao ang duha ka pangunang organo sa pagginhawa. Kini, nga maayong pagkahiluna sulod sa samag nahalwang mga gusok, naa sa duha ka kilid sa kasingkasing. Ang tuo nimong baga dunay tulo ka seksiyon, o mga gipang, ug ang wala nimong baga dunay duha ka gipang. Ang matag gipang may pagkaindependente sa uban. Tungod niini, ang mga siruhano makaarang sa pagkuha sa daot nga gipang nga dili madaot ang kamapuslanon sa ubang mga gipang. Sa unang pagtan-aw ang grano sa tisyu sa baga daw kaamgid sa espongha.

Ang mga baga makaabot hangtod sa diapragma o baba sa atay, nga lig-ong pliego sa kaunoran nga nagabulag sa lungag sa dughan gikan sa lungag sa tiyan. Ang diapragma mao ang labing hinungdanong unod sa pagginhawa, nga makatabang sa makanunayong pagburot ug paghiyos sa mga baga. Gikan sa diapragma, ang imong mga baga makaabot hangtod sa punoan sa imong liog. Gitabonan sa nipis nga membrane ang matag baga. Ang maong membrane, o pleura, maoy hanig usab sa sulod sa pinakabungbong sa dughan. Ang hawan tali sa duha ka hut-ong sa pleural membrane napunog pluwido nga makapadanlog. Kining pluwidoha makapaarang sa mga baga ug sa samag halwa nga mga gusok sa dali nga pagdailos, nga dili magkabag-id, panahon sa pagginhawa.

Mga 25 ngadto 30 ka lainlaing matang sa mga selula diha sa mga baga nailhan na karon sa mga siyentipiko. Ang nagkadaiyang kaunoran ug nerbiyos, mga bukog ug cartilage, mga kaugatan, mga pluwido, mga hormone, ug mga kemikal ngatanan nagadulag yawing mga papel diha sa pag-obra sa mga baga. Bisan pag ang pila ka kinaiya sa mga baga wala pa bug-os hisabti sa mga siyentipiko, sination nato ang pipila sa daghang mga kinaiya nga nasabtan na.

Usa ka “Kahoy” sa mga Agianan sa Hangin

Ang imong agianan sa gininhawa sa pasukaranan maoy nagkalambiggit nga mga tubo ug mga agianan. Sa dili pa makaabot ang hangin sa imong mga baga, pagahimoon niini ang layong biyahe. Nahauna, ang hangin mosubay gikan sa imong ilong o baba paingon sa parinhe o tilaokan, o tunlan. Ang parinhe gigamit sa pagtulon sa pagkaon ug sa pagginhawa. Aron dili makasulod ang pagkaon ug ilimnon sa mga agianan sa hangin, ang gamay malihoklihok nga taklob nga nailhang epiglottis mosampong sa entrada inigtulon nimo.

Dayon ang hangin moagi sa larinhe, diin nahimutang ang imong mga kuwerdas bokales. Sunod mao ang halos 11.5 sentimetros nga trachea, o windpipe, nga gilig-on sa mga 20 pormag-C nga hugpong sa cartilage nga gikal-ang sa tibuok niining gitas-on. Dayon ang windpipe o tubo sa hangin mosanga ngadto sa duha ka tag 2.5 sentimetrong mga tubo nga nailhan nga pangunang bronchi. Usa ka bronchus mosulod sa wala nga baga, ang lain mosulod sa tuo nga baga. Sulod sa mga baga ang maong mga tubo sa dugang mananga.

Ang maong pagsanga magbalikbalik pagkahitabo sulod sa mga baga hangtod nga maporma ang usa ka gambalay nga kaamgid sa usa ka kahoy, nga may punoan, mga sanga, ug gagmayng mga sanga. Hinuon, sa matag pagsanga ang mga agianan sa hangin mahimong mas nipis ug mas nipis. Unya ang hangin mosulod sa gagmayng mga sanga, usa ka sistema sa gagmitoyng mga ugat nga gitawag bronchioles, ang matag usa may diametro nga duolan sa 1 milimetro. Ang bronchioles mosangko ngadto sa labi pang gagmayng mga agianan, nga magpadala sa hangin ngadto sa mga 300 milyong gagmayng puntil sa hangin nga nailhang alveoli. Ang maong mga puntil sa hangin gihikay nga mga pongpong ug kaamgid sa namitayng mga pongpong sa ubas o gagmitoyng mga balon. Dinhi matapos ang samag-kahoy nga sistema ug ang hangin nakaabot sa kataposang dulnganan niini.

Ang Kataposang Sangkoanan

Inig-abot niini sa kataposang sangkoanan, ang hangin nga imong giginhawa nasulod sa labihan ka nipis nga mga bungbong sa alveoli. Ang ilang sukod mao lamay 0.5 micron sa kalapdon. Ang papel nga gigamit niining magasina maoy mga 150 ka pilo sa gibag-on sa mga bungbong sa alveoli!

Ang matag usa niining gagmitoyng alveoli gitabonan sa tinagik nga mga ugat nga nailhang pulmonary capillaries. Ang maong mga capillaries hiktin kaayo nga usa ra ka pulang selula sa dugo ang makaagi sa usa ka panahon! Ug ang mga bungbong nipis kaayo nga ang carbon dioxide diha sa dugo makasuhot ngadto sa alveoli. Ang oksiheno, sa baylo, moagi sa kaatbang nga direksiyon. Mogula kini sa alveoli nga masuhop sa mga pulang selula sa dugo.

Ang matag usa niining pulang mga selula sa dugo, o korpuskulo, nga mopanaw nga magsunod, magpabilin sa pulmonary capillaries sulod sa mga tres-kuwarto sa segundo. Daghan ang panahon aron ang carbon dioxide ug ang oksiheno magbayloayg mga dapit. Ang maong pagbalhin sa mga gas maoy pinaagi sa usa ka palakaw nga nailhang diffusion. Ang dugong naa nay oksiheno dayon mosubay sa mas dagkong mga ugat diha sa mga baga, nga sa kataposan makaabot sa wala nga kilid sa kasingkasing, nga gikan diha ang dugo ibomba sa tibuok nga lawas ingong pinakasugnod sa kinabuhi. Tanantanan, mokabat ug duolan sa usa ka minutos aron ang tanang dugo diha sa imong lawas moagi niining kuti nga pagkadesinyong sistema!

Karon nga ang hangin nakaabot sa iyang kataposang sangkoanan niini, sa unsang paagi kini mogula sa mga baga uban sa karga niining carbon dioxide? Gikinahanglan ba ang ikaduhang hugpong sa mga agianan sa hangin nga gamiton sa pagpagawas sa hangin? Usa ka kahibulongang desinyo, kining “kahoy” sa mga agianan sa hangin diha sa imong mga baga gigamit alang sa mosulod nga hangin ug sa mogawas. Makaiikag, inigpahaw-as nimog carbon dioxide gikan sa imong mga baga pinaagi sa pagbuga sa hangin, ikaw makapauyog usab sa imong kuwerdas bokales, nga niana mamugna ang tingog nga gikinahanglan alang sa pagsulti.

Pagbantay sa Kalidad

Inig-agi sa hangin nga imong giginhawa diha sa imong ilong ug baba, kini sa aktuwal paigoigoon sa usa ka estasyon nga tigbantay sa kalidad. Sa dihang bugnaw kaayo ang hangin, kini daling initon ngadto sa igong temperatura. Sa dihang init kaayo ang hangin, kini pabugnawon. Unsay mahitabo sa dihang uga kaayo ang hangin? Ang pinakabungbong sa imong ilong, sa mga sinus, tunlan, ug ubang agianan gihapinan sa pluwido nga gitawag mucus. Inighanggab nimo sa ugang hangin, ang kabasaon diha sa mucus moalisngaw ngadto sa hangin. Sa pag-abot sa hangin sa kinalay-ang punto sa imong mga baga, kini may kabasaon na nga halos 100 porsiento. Makaiikag, inigbuga nimo sa hangin, ibalik sa hangin ang kapin sa katunga sa kabasaon niini nganha sa mucus.

Kining sistema sa pagbantay sa kalidad nagaapil usab sa makutihong salaan sa hangin. Sa lakaw sa usa ka adlaw, mga 9,500 litrong hangin ang moagi sa mga baga. Kining hangina kasagarang nagdalag mananakod nga mga kagaw, makahilong mga partikulo, mga binuga, o ubang mga hugaw. Bisan pa niana, ang imong sistema sa pagginhawa gidesinyo sa pagkuha sa kadaghanan niining maong mga maghuhugaw.

Sa sinugdan, ang mga buhok ug mucous membranes diha sa imong ilong nagahimo sa ilang bahin sa pagsikop sa dudagkong mga partikulo sa hugaw. Dayon, ikaw may minilyong mikroskopiko, samag-buhok nga mga tinubo diha sa mga pinakabungbong sa imong mga agianan sa hangin. Gitawag kana nga cilia. Samag mga bugsay, sila naglubaylubay sa gikusgon nga mga 16 ka beses sa usa ka segundo, nga magduso sa hugawng mucus gikan sa mga baga. Ang imong mga baga nagsalig usab sa mga serbisyo sa espesyal nga mga selula, nga gitawag alveolar macrophages, nga gidesinyo sa pagpatay sa bakterya ug paglit-ag sa peligrosong mga partikulo.

Busa, ang hangin nga imong giginhawa gikondisyon ug gisala sa dili pa kini makaabot sa labing delikadong mga tisyu sa imong mga baga. Sa pagkamatuod, usa ka kahibulongang desinyo!

Usa ka Awtomatikong Sistema

Lahi sa pagkaon ug sa tubig, ang oksiheno makuha gikan sa silinganan nga walay tinuyong kahago sa imong bahin. Sa gikusgon nga mga 14 ka pagginhawa kada minuto, ang himsog nga mga baga magkuhag oksiheno gikan sa hangin sa awtomatikong paagi. Bisan sa panahon sa pagkatulog ang imong mga baga nagapadayon sa pagbuhat nga wala ang imong may-panimuot nga pagdumala.

Ikaw usab makapili sa temporaryong pagpaneyutral sa aksiyon niining awtomatikong sistema. Busa, ikaw makapugong nga tinuyo sa imong pagginhawa sa usa ka sukod kon kanay imong gusto. Kon buot sabton, buot ba nimong ang mga palakaw sa pagginhawa magpadayon sa paglihok sa awtomatikong paagi samtang ikaw magalangoy sa ilalom sa tubig? Sa gikusgong 14 ka pagginhawa kada minutos, ikaw ba may igong panahon sa pag-eskapo sa punog-asong kuwarto panahon sa sunog kon dili ka makapugong sa imong ginhawa? Siyempre, kining awtomatikong sistema dili mahimong sayloan sa tagdugay nga mga yugto. Tapos sa pila ka minutos sa kinadugayan, ang imong mga baga mobalik sa ilang awtomatikong kahimtang.

Apan unsay magpalihok sa mga unod sa pagburot o paghiyos sa imong mga baga sa panahon niining awtomatikong palakaw? Ang sentro sa pag-atiman nahimutang sa punoan sa utok. Dinhi ang espesyal nga mga dumadawat nagabantay sa lebel sa carbon dioxide diha sa lawas. Sa dihang may pag-uswag sa carbon dioxide, ang mga mensahe ipadala latas sa sistema sa mga nerbiyos, nga sa baylo mopalihok sa nahiangayng kaunoran sa respirasyon o ginhawa.

Kini nagahatag ug talagsaong katakos sa pagpailin-ilin sa imong sistema sa pagginhawa. Ang mga baga makanunot bisan sa kalit nga kausaban sa imong kalihokan. Pananglitan, panahon sa hagong ehersisyo, ang imong lawas makagamit sa mga 25 ka pilong gidaghanon sa oksiheno ug mopatunghag mga 25 ka pilong gidaghanon sa carbon dioxide kay sa dihang kini nagapahulay. Bisan pa niana, ang imong mga baga halos dihadiha magapasibo sa kasubsob ug sa giladmon sa imong pagginhawa aron mobagay sa imong kanunay nagbag-ong mga panginahanglan sa oksiheno.

Adunay ubang kuting mga kontrol nga makapaarang sa mga baga sa pag-obra sa tukmang paagi. Pananglitan, ang pila ka unod nga gigamit sa pagginhawa gigamit usab sa ubang mga obra, sama sa pagtulon ug sa pagsulti. Ang maong mga obra gihuptang timbang aron sila talagsa rang makabalda sa imong pagginhawa. Ug kining tanan gihimo nga walay tinuyong paghago sa imong bahin. Oo, sa awtomatikong paagi!

Hinuon, daghang butang ang mahimong madaot sa mga baga, ilabina sa dihang ang imong resistensiya maoy gamay. Sa pagngalan lamang sa pila ka sakit, anaa ang hubak, brongkitis, emphysema, kanser sa baga, pulmonary edema, pleurisy, pulmonya, tesis, ug daghang mga impeksiyon sa bakterya, virus, ug fungus.

Apan ang maong mga sakit dili sangpotanan sa depektoso o kulang nga desinyo sa mga baga. Ang kadaghanang sakit sa baga maoy sangpotanan sa pagkanaladlad sa mga maghuhugaw, mga abog, ug mga alisngaw nga gilabay sa tawo nganha sa silinganan. Minilyon karong adlawa nagaantos sa kanser sa baga, brongkitis, ug emphysema tungod sa pagtabako ug ubang gipahamtang-sa-kaugalingong mga pag-abusar sa sistema sa pagginhawa.

Hinuon, ubos sa kasagarang mga kahimtang ang imong mga baga mailhan nga usa ka kahibulongang desinyo ug usa ka buhing handumanan sa Dakong Tigdesinyo, si Jehova nga Diyos! Sa pagkamatuod, kita, sumala sa pagpahayag niini sa salmista, ‘gibuhat sa makalilisang, kahibulongang paagi.’​—Salmo 139:14.

[Kahon sa panid 22]

Nganong Mahitabo Kini?

Pangatsi: Dili-tinuyo ug kusog nga pag-agi sa hangin agi sa baba ug ilong. Ang mga tumoy sa nerbiyos diha sa ilong makapaatsi kanimo aron makuha ang makapagilok nga mga partikulo diha sa imong ilong. Ang bugnaw nga hangin makabikil usab sa pag-atsi. Ang usa ka atsi tingali makapatungha sa katulinon sa hangin nga abot sa 166 kilometro matag oras ug mopagawas ug abot sa 100,000 ka gagmayng tinulo sa mucus ug microorganismo. Tungod niini, gawas nga imong tabonan sa igo ang imong baba ug ilong, ang imong pag-atsi basin makadaot sa ubang tawo.

Ubo: Kalit nga pagpagawas sa hangin, nga magwagtang sa makadaot nga mga substansiya gikan sa mga baga sa dihang ang hapin sa agianan sa gininhawa magaras. Ang pag-ubo mahimo usab nga tinuyong paningkamot sa paghinlo sa tunlan o sa bronchi. Sama sa pag-atsi, ang pag-ubo makasabwag ug mga kagaw nga makapahinabog sakit.

Sud-ok: Kalit, dili-tinuyong pagpasulod sa hangin nga gipahinabo sa panagsang paghugot sa diapragma. Kining kalit nga mga paghugot basin ipahinabo sa pagkabikil sa mga organo duol sa diapragma. Ang paghugot mobira sa hangin paingon sa mga baga agi sa larinhe. Samtang ang hangin birahon ngadto sa larinhe, maigo niini ang epiglottis, nga magpauyog sa kuwerdas bokales. Kini mopatungha sa hic nga tingog.

Paghagok: Alingugngog nga tingog panahon sa pagkatulog, nga kasagarang ipahinabo sa pagginhawa sa usa ka tawo agi sa iyang baba. Ang humok nga tisyu sa lingagngag duol sa tunlan mouyog sa pag-agi sa hangin. Mauyog usab ang mga ngabil, mga aping, ug mga bangag sa ilong. Kon maghayang ka sa pagkatulog, ang baba lagmit maabli, ug ang dila mosampong sa pag-agi sa hangin. Ang pagkatulog nga magtakilid tingali makapahunong sa paghagok.

Panghuy-ab: Halalom dili-tinuyong paghanggab ug hangin nga gituohang tubag sa pagkatigom sa carbon dioxide diha sa mga baga. Ang panghuy-ab gitumong nga usa ka batasan nga makatakod sa uban tungod sa tinguha sa paghuy-ab sa dihang imong makita ug madunggan nga may nanghuy-ab. Ang mga siyentipiko dili makapatin-aw niining katingad-ang hitabo.

[Diagram sa panid 23]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Parinhe

Trachea

Pangunang bronchi

Tuo nga baga

Nasal sinuses

Epiglottis

Larinhe

Kuwerdas bokales

Wala nga baga

Detalye sa bronchiole

Pulmonary capillaries

Alveoli