Enerhiya Gikan sa Kasingkasing sa Usa ka Bukid

“ANG adlaw sa biyahe nga imong mahinumdoman sa tibuok kinabuhi.” Nianang paagiha gibatbat ang akong pagbisita sa habagatan-kasadpang dapit sa Habagatang Isla sa New Zealand diha sa mga brosyur sa panaw. Ug kana tinuod. Ang panaw gikan sa Manapouri hangtod sa Luuk sa Doubtful, latas sa tubig ug kabukiran, nakapasinati nako sa tagsaong mga talan-awon ug makabibihag nga mga kalamposan sa enhinyeriya. Kaamgid kadto sa pagkakita sa ikawalong kahibulongan sa kalibotan​—usa ka estasyong hydropower nga nalubong diha sa kasingkasing sa usa ka bukid.

Ang akong panaw usab nagpahinumdom kanako sa unang mga molupyo sa New Zealand, ang Maori, ug sa ilang karaang mga sugilambong ug mga pinulongan. Sumala sa duha ka asoyng Maori, ang “Manapouri” lagmit nagkahulogan kaha nga ‘linaw sa kagul-anan o mga luha’ o ‘linaw sa magul-anong kasingkasing.’ Alang nako mao usab kadto ang ngalan sa lungsod nga akong gisukaran niadtong halandumong adlaw.

Wala Damhang Talan-awon

Samtang ang among sakayan tulin nga milapnoy sa malinawon nga lanaw, ang maanindot pormag-U nga mga walog ug habog nga mga bukid misugat sa panan-aw. Bulahan kami nga dihay maayo ug walay gabon nga adlaw, kay kining rehiyona nagabaton kutob sa 7,500 milimetros nga ulan matag tuig! Busa kadto maoy paraiso sa retratista, nga diha ang kakahoyan ug labong mga talamnon nga nanagtubo gikan sa daplin sa tubig hangtod sa mga kiliran sa bukid. Ang dahunog sa among sakayan mao lamay timailhan sa tawhanon nga pagsuot sa maong rehiyon diha sa among 75-minutos nga panakayan tabok sa lanaw. Apan panakayan alang sa unsa?

Ngadto sa wala damhang talan-awon​—sa West Arm, diha sa halayong tumoy sa lanaw, sa tungatunga sa kinahilitang dapit, nagbarog ang switsyard sa usa ka hydroelektrikong estasyon sa koryente. Unsa may nakatukmod kang bisan kinsa sa pagtukod ug estasyon sa koryente dinhi, nga layo kaayo sa dapit gipuy-an sa mga tawo? Usa lamang ka tagsaong kahugpongan sa hiyograpiko ug hiyolohiko nga mga kahimtang ang mahimong nakapadasig kang bisan kinsang enhinyero o surbeyor.

Kanang ideyaha ming-abot niadtong 1904 sa dihang si P. J. Hay, usa ka surbeyor, nakamatikod sa katakos ning lawas sa tubig. Ang iyang nawong maoy kapin ug 180 metros ibabaw sa tupong sa dagat, ug may giladmon nga hapit 450 metros, ang iyang kahiladman maoy mga 260 metros ubos sa tupong sa dagat! Bisan pa niana, mga diyes kilometros lamang ka bukirong yuta ang nagaulang niini gikan sa dagat. Apan giabtan pag mga 60 ka tuig una ang iyang ideya natuman. Unsay nakatukbil sa maong paglihok? Usa ka Australianhong kompaniya sa tunawan nga naglihok sa New Zealand nanginahanglag koryente alang sa iyang tunawan sa Punta Tiwai, duol sa Invercargill, mga 160 kilometros kung diretsohon. Apan sa unsang paagi ipatungha ang elektrisidad?

Panan-awon Nahimong Kamatuoran

Ang plano, nga gihunahuna sa Bechtel usa ka kompanya sa enhinyeriya nga nagsukad sa T.B., mao nga maglungag ug tunil ilalom sa bukid ginganlag Leaning Peak ug magtukod ug usa ka estasyon nga magpatunghag koryente dinha mismo sa ilalom sa tumoy sa Lanaw Manapouri. Sa ingon, ang iyang mga tubig mobuswak agi sa mga poso ug magpatuyok sa pito ka mga turbina nga magpatungha ug elektrisidad. Ang koryente ipaabot sa nasodnong sistema sa mga konduktor ug elektrisidad agi sa switsyard nga naa sa daplin sa lanaw. (Tan-awa ang dibuho, panid 17.) Apan sa unsang paagi kanang tanang tubig makalingkawas? Ang mga minero mikalot ug tunil para sa salin nga tubig nga dunay diyametro nga mga 9 metros nga moabot ug 10 kilometros ilalom sa mga kabukiran. Kini motugot sa mga tubig nga mogula ngadto sa Deep Cove sa Luuk Doubtful, usa sa labing nindot gagmayng mga luuk sa New Zealand. Kadtong tunila lamang nagkinahanglan sa pagpagawas sa mga 760,000 metro kubiko nga mga bato.

Hunahunaa ang gidaghanon sa mga bato nga pagakuhaon gikan sa bukid alang lang sa mga poso sa tubig ug lawak sa turbina. Kining lawaka, o lawak sa makina, mismo maoy 111 metros sa gitas-on, 39 metros sa kahabogon, ug 18  ka metros sa gilapdon. Sa gitas-on ang nataran sa potbol o nataran sa sakir sa Amerika pwedeng maarang. Apan usa una ka tunil ang gikinahanglan aron maabot ug makalot ang lawak sa makina, diin ang mga turbina ug mga generator ipahimutang. Kana usa ka tagsaong hagit sa iyang kaugalingon!

Kining agianang tunil, nga kapin sa dos kilometros ang gitas-on ug adunay pirming handag nga usa ka metro sa matag diyes metros, nga naglikos paubos ngadto sa lawak sa makina. Samtang kami misulod sa bukid sakay sa bus pangturista, kadto maoy ugdang nga panghunahuna nga kami nagkanaog ngadto sa pinakauyok sa bukid.

Sa dihang sa kataposan kami nanganaog sa bus ug nanulod sa lawak sa turbina, kadto maoy kaamgid sa butang nga gikan sa sugilambong sa siyensiya​—usa ka dako kaayong katedral sa siyensiya diha sa kahiladman sa usa ka bukid! Apan usa ka pangutana nakapalibog kanako, Giunsa nila pagdala sa tanang bug-at nga mga makinarya nganha sa dapit alang niining komplikadong proyekto? Ang dapit lamang nga kaagian maoy sa dagat o kaha sa lanaw. Walay karsada. Gihukom nga mas sayon ang paghakot sa kadaghanan sa makinarya pinaagig dagat. Kana magbilin na lamang sa mga katay sa kabukiran nga nagbabag ngadto sa dapit sa estasyon sa enerhiya. Ang sulbad? Magbuhat ug karsada.

Pinakatungason nga Karsada sa Estado sa New Zealand

Ang trabaho gisugdan sa 1963 diha sa karsada nga magsumpay sa Deep Cove ug West Arm, “usa sa pinakalisod nga mga proyekto sa karsada sa kalibotan,” matud sa usa ka tinubdan. Ngano man kana? “Ang ulan, niyebe, mga suba sa lapok ug mga bagang kabugangan nakapadugay sa panahon sa pagtapos gikan sa 12 ngadto sa 24 ka bulan.” Mga 23 ka kilometros ang katas-on, sa kataposan kini mikostar ug NZ$1.57 matag sentimetro​— usa ka mahal kaayong karsada! Nga naay mga handag sama ka taas sa 1 ka bertikal metro sa matag 5 ka pahigda metros, kini nahimong ang pinakatungason nga karsada sa New Zealand. Bisan pa, kini maoy hinungdanon nga agianan alang sa paghakot sa mga 87,000 ka toneladang materyales gikan sa tupong sa dagat, ibabaw sa Wilmot nga Agianan (670 metros) ngadto sa tupong sa lanaw. Usa ka karga lamang may gibug-aton nga 290 toneladas ug kinahanglag usa ka 140-ligid nga kargahanan nga gibira sa usa ka boldoser ug greder ug gitulod pa gyod sa laing boldoser! Apan ang trabaho nahimo ra.

Mga Epekto Diha sa Ekolohiya

Sa unsang paagi kining dakong proyekto makaapektar sa lokal nga ekolohiya? Sanglit ang kinadak-ang bahin sa estasyon sa elektrisidad naa sa ilalom sa yuta, dili kaayo kini mamatikdan gawas sa switsyard ug ang mga linya sa transmisyon nga nagalatas sa kabukiran. Tungod sa kaluag kaayo sa rehiyon, bisan gani ang mga torre sa enerhiya ug ang mga kable maoy gagmay ra kaayo. Apan naa pay laing pangutana nga pagatubagon.

Kon ang Lanaw Manapouri mao, sa tinuod, ginapahubsan gikan sa luyo, sa unsang paagi mahuptan ang iyang tupong? Usa ka pangunang hinungdan mao ang kusog tinuig nga pag-ulan diha sa rehiyon. Ang lungsod sa Manapouri makabaton ug tinuig nga aberids nga 1,250 milimetros, samtang ang estasyon sa enerhiya diha sa West Arm makabaton ug 3,750 milimetros. Usab, mga estriktong latid ginasunod sa pagdumala sa tupong sa lanaw aron kini magpabiling duol kutob sa mahimo sa iyang kinaiyanhong sukod. Sanglit ang Lanaw Manapouri naa sa ilaya nga tumoy sa sistema sa tubig nga naglangkit sa Lanaw Te Anau ug Ilayanhon ug Ilaworong Waiau nga mga suba (tan-awa ang mapa), gigamit ang tigkontrolar nga mga paambakan aron mahuptan ang kinahanglanong tupong sa tubig alang sa estasyon sa enerhiya. Kon adunay tubig nga sobra sa maarangan sa mga generator, ang ganghaan sa paambakan buksan sa pagpagawas sa sobra.

Kinsa ang Makabenepisyo?

Ang pag-instalar sa pinakadakong hydropower nga estasyon sa New Zealand nahimong pananglitan sa internasyonal nga kooperasyon. Ang mga turbina gigama sa Scotland, ang mga generator sa Alemanya, ug ang mga transpormer sa Italya. Ang unang generator gipaandar sa 1969. Pagka Septiyembre sa 1971 ang tanang pito nagaandar. Kinsa ang nakabaton sa benepisyo sa tanang napatungha nga elektrisidad? Ang dakong bahin niini moadto sa tunawanan sa Punta Tiwai, ug ang uban moabot ngadto sa nasodnong estasyon sa koryente sa New Zealand. Ang pagpaandar sa estasyon sa enerhiya sa Manapouri ug ang makanunayong abiyo sa elektrisidad maoy hinungdanon sa patunawan. Ang mga pagkaputol sa abiyo nga kapin sa duha ka oras mosangpot sa paghunong sa trabaho sulod sa pipila ka bulan. Busa ang Manapouri nga estasyon sa enerhiya ug ang mga tawo sa tunawan magkooperar aron maseguro ang pagkamakanunayon.

Sakay sa bus miagi mi sa Wilmot nga Agianan ug padulhog ngadto sa Luuk Doubtful. Didto among nakita ang salin nga tubig sa tunil gikan sa Manapouri estasyon sa enerhiya nga nag-agos ngadto sa hilom nga luuk. Kining luuka dunay katingad-ang kinaiyahan. “Ang nawong sa luuk maoy hut-ong sa tab-ang nga tubig nga nagtungtong sa baga nga tubig sa dagat. Diha sa luuk ang tab-ang nga tubig nagpabilin nga linain nga hut-ong​—usa ka suba nga hinayng nag-agos ibabaw niining nasalikupang dagat.”​—Manapouri to Doubtful Sound, ni Barry Brailsford ug Derek Mitchell.

Ang laing de-motor nga sakayan nagdala kanamo alang sa usa ka malinawong panakayan ubay sa luuk. Sa usa ka dapit gipatay sa kapitan ang mga makina, ug kami naminaw sa dungganong kawalay-timik nianang wala-matandog nga paraiso. Ang panagsang honi sa langgam milanog latas sa tubig. Pagkadakong kalainan sa kusog nga dahunog sa Manapouri hydroelektrikong estasyon mga pipila lamang ka kilometro ang gilay-on, nga tinago diha sa kasingkasing sa usa ka bukid.​—Tinampo.

[Diagram/Mga hulagway sa panid 17]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Plano sa planta

Lanaw Manapouri

Moalsa nga agianan sa tubig

Ganghaan-sa-tigpasulod-sa-tubig

Mga tigpasulod sa tubig ug salaan

Tunil sa salin nga tubig ngadto sa Deep Cove

Penstock

Emerhensiyang gawasanan

Gawas nga estasyon

Agianan sa kable-sa-koryente

Agianang tunil

Transpormer vault

Lawak sa makina

Serbisyong tunil

[Mga hulagway]

Switsyard

Lawak sa Makina

Manapouri nga estasyon sa enerhiya

[Hulagway sa panid 15]

Luuk Doubtful, New Zealand

[Hulagway sa panid 16]

Ang agianang tunil sulod sa bukid pakanaog ngadto sa lawak sa makina