Nabihag sa Nindot-Kugoson nga Koala

Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Australia

USA sa labing makadaning mga sorpresa diha sa dili-sinati, wala-pa-mataak nga mga kayutaan sa panahong nangagi mao gayod ang pagkakaplag sa makapaukyab ug talagsaon nga mga hayop. Mao gayod kiniy kahimtang sa Australia tapos sa tuig 1788.

Niadtong panahona, ang penal colonies o mga dapit-silotanan libot sa Port Jackson (karon Sydney) gipuy-an ug mga priso nga gidala sa Australia gikan sa Inglaterra. Napulo ka tuig sa ulahi, ang usa ka nabuhian nang priso nga nahimong eksplorador mipaingon sa kabukiran sa habagatan, 130 kilometros pailaya. Nakabaton siyag makapahimuot nga sorpresa sa una niyang pagkakitag Australianhong koala. Kadto, misulat siya, “laing hayop nga gitawag sa mga nitibo [Aborigines] nga ‘cullawine,’ nga kaamgid kaayo sa mga sloth sa Amerika.”

Buot mo bang masusi kining makapaikag balhiboon nga hayop nga, duha ka gatos ka tuig sa ulahi, nahimong dakong tigdanig mga turista ngadto nianang napagba-sa-adlaw nga yuta sa ubos? Pihong buot nimo, kay sunod sa hangyo nga makakitag kangaroo, usa sa labing subsob nga mga hangyo sa mga bisita sa Australia mao: “Kinahanglan nga ako makakita ug makahikap sa inyong nindot-kugoson itoy sa oso.”

Dili Gayod Usa ka Oso

Sa walay duhaduha, ang koala usa ka nindot-kugoson gamay nga hayop. Motubo kini sa mga 80 sentimetros lamang sa gitas-on ug pareho kaayog hitsura sa usa ka itoy sa oso, nga may ilong nga samag butones ug humil, nindot nga balhibo. Apan tingali mahingangha ka sa pagkahibalo nga kini dili gayod sakop sa pamilya sa oso.

Ay, oo, subsob kining gitawag nga usa ka koala bear o nitibong oso sa Australia. Apan kana sila tanan sayop nga mga ngalan. Inay sakop sa pamilya sa oso, ang koala labaw pang kaamgid sa usa ka wombat, laing Australianong marsupial, nga sama kaayo sa beaver.

Ang The Australian Encyclopaedia nagpaila sa makapaikag nga hulagway niining makabibihag ug nindot-kugoson nga linalang: “Ang koala may tambokon nga lawas, baga samag-karnerong balhibo nga abuhon ngadto sa may pagkabrawon sa ibabaw ug dalagon-puti sa ubos, dagko linginong balhiboong mga dalunggan, ug daw-panit, bukad, halos samag simod nga ilong . . . Ang hayop hanas kaayong mokatkat apan bakikaw ibabaw sa yuta.”

Kon hingkod na, ang mga koala motimbang ug mga 14 kilos. Mahimong sila mabuhi sulod sa mga 20 ka tuig sa kalasangan. Ang pipila nabuhig abot ug 12 ka tuig nga gihawla.

Sama sa Australianhong kangaroo, ang koala maoy marsupial (gikan sa Latin nga pulong marsupium, nga nagkahulogang “bulsa” o “puyo” ug may paagi sa pagpanganak nga iya lang sa mga marsupial. Ang batang mga koala, gamitoy sa dihang ipanganak, dili pa bug-os naugmad ug mopaingon nga walay-ayuda sa puyo sa inahan, diin sila motapot sa usa sa iyang duha ka suso.

Unom ka bulan sa ulahi, ang gamitoyng linalang maoy bug-os naugmad nga itoy ug makabiya na sa puyo sa makadiyut nga mga yugto. Apan tapos sa laing duha o labaw pang mga bulan, siya dako na kaayo nga dili na paigo. Karon unsay buhaton? Dili dakong suliran! Mosakay siya sa bukobuko sa iyang inahan, nga mangapyot pag-ayo sa inahan samtang siya mokatkat ug manaog sa kakahoyan.

Ugaling, kining libreng mga pagsakay dili mahimong molungtad hangtod sa hangtod, busa tapos sa laing lima o unom ka bulan, si undo kinahanglang magkinaugalingon na. Gawas lamang niining mubong panahon, usa ka makapadaning talan-awon nga makita nga ang inahang koala malipayong magpas-an sa iyang itoy, nga nangumpayot sa iyang balhiboong bukobuko. Human mobiya sa iyang inahan, ang batang koala karon magkinabuhing inusara ug makigkita lamang sa uban panahon sa pagpakigkasta.

Dahon nga Kalan-on

Ang ngalang koala kinuha sa usa ka nitibong pulong nga nagpasabot nga ang hayop nagainom ug tinagdiyutay ra. Apan sa unsang paagi mabuhi sila kon walay tubig? Pinaagi sa pagkuha sa yamog ug sa kaumog diha sa ilang kalan-on nga mga dahon sa gum nga kahoy.

Mga dahon sa gum nga kahoy? Oo, ang mga koala maningaon sa mga 50 ka lainlaing matang sa eucalyptus nga mga kahoy, apan walay usa ka dosena niini kanila ang ila gayong kinaham. Ang eucalyptus nga mga kahoy kasagarang nailhan sa ngalang gum, sama sa forest red gum, gray gum, ug Tasmanian blue gum.

Ang hingkod nga koala mokaon ug inadlawng gidaghanon nga mga usa ka kilo o mas pang mga dahon, nga magausap niana nga hinayhinay apan bug-os. Gugolon nila ang kinadak-an nilang panahon nga tua sa taas sa gum nga mga kahoy, nga manaog lang aron mobalhin sa laing kahoy. Sa yuta sila may bakikaw, dili nindot nga linaktan.

Sanglit sila gabhion nga mga hayop, ang kinadak-an sa ilang adlaw gugolon nga matulog, nga nagpatong nga peligroso sa kinasang-an sa usa ka kahoy sa itaas kaayo. Dili komportable? Daw wala sila maghunahuna niana, ug ang puwesto naghatag ug labing maayong panalipod gikan sa mga manunukob-unta.

Mapaaghop ba Sila?

Kon makuha nga bata pa kaayo, ang mga koala mapaaghop, nga mahimong mabinationg mga binuhi. Usa ka magtiayon sa North Queensland nagbaton ug ingon nga binuhi sukad sa panahon nga siya tulo pa ka bulan sa edad. Kining gamitoy baye nga “itoy” tighilak kada gabii hangtod sa kataposan nalingaw sa usa ka tipik sa balhibo sa koala nga gibugkot libot sa usa ka unlan ug gibutang tapad niya sulod sa usa ka basket ingong usa ka kapuli sa iyang inahan. Ilang ginganlan siyag Teddy, ug hangtod nga siya edaran na igo sa pagsugod pagkaon ug gahing kalan-on sa mga dahon sa gum nga kahoy, siya nabuhi sa gatas sa baka, nga tilaan niya samag usa ka miming.

Ang suliran mao nga si Teddy naanad kaayo sa mga tawo nga dili niya gustong mag-inusara ug gusto nga daladalaon samag usa ka bata. Siya nahimong samok kaayo. Ang iyang matagbawon nga kinabuhi milungtad ug 12 ka tuig. Busa, oo, ang mga koala mapaaghop, apan karon supak na sa balaod sa Australia ang pagbaton kanila ingong mga binuhi.

Nagkadiyutay Apan Karon Gipanalipdan

Sa mga tuig 1900, daghan kaayo ang mga koala nga minilyon kanila gitaho nga anaa sa kontinente. Apan sayon kaayo sila nga mapusil, kay matulog man sa maadlaw diha sa mga kinasang-an sa eucalyptus nga kakahoyan, nga libolibo ang gipusil ingon nga dula lamang.

Dayon, sa mitungha ang panginahanglan alang sa ilang humil, salapion-abuhon nga balhibo, gisugdan nga masiboton ang pagpamatay. Pananglitan, sa 1908 duolag 60,000 ka panit nga may balhibo sa koala gibaligya sa Sydney lang. Ug sa 1924 kapin ug duha ka milyon nga balhibo ang gieksportar gikan sa silangang mga estado sa Australia.

Ikalipay, hiamgohan sa Australianhong pederal nga gobyerno ang kapeligrohan sa pagkapuo niining nindot-kugoson nga linalang ug sa 1933 gipasa ang mga balaod sa pagdili sa eksportasyon sa mga koala ug mga produkto sa koala. Karon ang koala usa ka hayop nga gipanalipdan.

Misulay ang ubang mga nasod sa pagbutang sa mga koala diha sa ilang mga zoo apan dili kaayo malamposon. Ang espesyalisadong kalan-on nga preskong eucalyptus nga mga dahon lisod mabatonan nga padayon. Hinuon, nakab-ot ang kalamposan sa Amerikanhong estado sa California, ilabina tungod kay ang klima angay sa pagpananom ug eucalyptus nga mga kahoy. Karon, ang mga zoo sa San Diego ug Los Angeles dunay himsog, mauswagong populasyon sa koala. Mas bag-o pa, ang mga koala gipadala sa Hapon, diin ang maayong pagkatuon nga mga metodo gigamit sa pagseguro nga sila mahuptan nga himsog.​—Tan-awa ang Awake!, Agosto 22, 1986.

Molahutay ba ang mga Koala?

Maorag ang sentido-komon nga paagi sa pagpugong sa patuyang nga pagpamatay makapauswag sa kalaoman niini sa paglahutay. Ang awtor si Ellis Troughton mitapos sa iyang librong Furred Animals of Australia uban niining malaomong panghinaot: “Ang makalingaw nga koala bug-os dili madinaoton sa bisan diin. Pagkamakalipay sa tuman alang sa tanan kon sila daghan nga igo aron moduaw sa mga homsted ug mga dapit duol sa siyudad sama sa ginahimo sa mga possum! Hinaot ang ilang gidaghanon milagroso nga mouswag aron maningaon nga malinawon diha sa may-salipod nga mga reserba sa lasang.”

Ang mga mahigugmaon ug kahayopan sa bisan diin nagpalanog niining hamili nga paglaom, dili lang alang sa nindot-kugoson nga koala apan alang sa tanang matahom nga kalalangan nga ipon nato sa planetang Yuta nga gibutang dinhi alang sa atong kalingawan ug kalipay.

[Hulagway sa panid 16]

Ang usa ka hingkod nga koala mokaon ug mga usa ka kilong eucalyptus nga dahon sa usa ka adlaw, nga magausap niana nga hinayhinay apan bug-os