Ang Tuboran sa Tinuod nga mga Sukdanan sa Moral
Ang Pagpadapat Kanila Motapos sa Pagkahugno sa Moral
MIHANGAD ang tawo sa langit nga puno sa mga bitoon, ug siya natugob sa kataha ug katingala. Sa nagtan-aw siya niining mabitoonong langit nga halayo kaayo sa ibabaw niya, gibati niya ang iyang pagkagamay ug pagkawalay-bili. Ang mga pulong sa salmista nga gipahayag sa dugay na kaayo kanhi tingali iyang nahinumdoman: “Dihang makita ko ang imong kalangitan, sa buhat sa imong mga tudlo, sa bulan ug sa mga bitoon nga imong giandam, unsa ba ang tawo nga naghunahuna ka man kaniya, ug ang anak sa tawo nga nagtagad ka man kaniya?” (Salmo 8:3, 4) Ang salmista nakakita ug pipila ka libong mga bitoon ug mibati siyag kagamay; ang tawo karon nahibalo nga adunay bilyonbilyong mga galaksiya nga may bilyonbilyong mga bitoon sa matag usa niana, ug siya mibati nga labi pa ka gamay. Ang mga pangutana tingali motungha sa iyang hunahuna: ‘Unsa bay akong bili? Nganong ania ako dinhi? Kinsa ba ako?’
Apan walay hayop ang may mga hunahuna nga sama niini.
Ang tawo motan-aw sa panagkadaiya sa kinabuhi sa iyang palibot ug nakamatikod sa katingalahang desinyo sa pagtuman sa praktikal nga mga katuyoan. Iyang nakita ang mga langgam nga nagalalin sa libolibong mga milya, ang mga hayop nga sus-an matulog hangtod matapos ang tingtugnaw, ug daghan ubang mga porma sa kinabuhi nga nagagamit ug sonar, air-conditioning, jet propulsion, pagkuha sa asin sa tubig, pangontra-sa-pagkabagtok, samag-scuba nga mga gambalay, pisoanan, termometro, papel, bildo, relo, kompas, koryente, rotary motor, ug daghan pang mga katingalahan nga wala mahanduraw sukad sa tawo niadto. Ang may panghunahuna nga mga tawo mahibulong: ‘Sa unsang paagi kining katingalahan, komplikado, may katuyoang mga desinyo mitungha? Unsang dakong kinaadman ang nagapaluyo kanila?’
Usab, walay hayop ang makahunahuna sa bisan hain niini.
Apan ang tawo maghunahuna niini. Nganong ang tawo, taliwala sa tanang panon-panong mga linalang sa yuta, mao man lamang ang usa nga mahingangha sa pagtahod ug mahibulong sa kalangitan sa ibabaw ug sa mga misteryo sa kinabuhi dinhi sa ubos? Ngano?
Nganong Lahi Kaayo ang Tawo?
Tungod kay siya lamang ang gilalang diha sa dagway ug pagkasama sa Diyos: “Ug miingon ang Diyos: ‘Buhaton nato ang tawo sumala sa atong dagway, ingon sa kasama nato.’” (Genesis 1:26) Mao kini ang hinungdan sa dakong kalainan sa tawo ug sa mananap. Mao kini ang hinungdan kon nganong walay laing linalang sa yuta nga labing suod sa tawo. Kini maoy hinungdanon kon nganong ang tawo maoy usa ka may panghunahuna nga linalang, mobangon ug mga pangutana bahin sa kalibotan sa iyang palibot, ug mabalak-on sa moral nga mga sukdanan.
Sa unsang paagi ang tawo maoy dagway ug pagkasama sa Diyos? Pinaagi sa pagbaton ug pila ka hiyas ug mga kinaiya sa Diyos, sama sa gugma, kaluoy, hustisya, kaalam, gahom, kalulot, pagkamaayo, pailob, pagkamatinud-anon, pagsulti-sa-tinuod, pagkamaunongon, pagkakugihan, ug pagkamaimbentohon. Kini maoy maayong mga hiyas nga giprograma sa sinugdan diha sa tawo, apan tungod sa pag-abuso sa unang tawhanong paris sa kagawasan sa pagpili, nga mitultol sa ilang rebelyon, kining mga hiyasa nadaot ug busa wala mapasa diha sa kahingpitan ngadto sa ilang mga anak. Kining mga hiyasa nawad-an sa pagkatimbang, ug pinaagi sa pag-abuso ang pipila nakalimtan. Ang Colosas 3:9, 10 nagpakita, hinunoa, nga pinaagi sa pagkuhag tukmang kahibalo bahin sa Diyos ug sa pagpadapat niana, kita makasul-ob ug usa ka bag-ong pagkatawo ug usab mahaamgid ‘sa dagway ug pagkasama sa Diyos.’
Sa dihang gihatag ni Jehova nga Diyos sa mga Israelinhon ang Moisesnong Kasugoan, kini nasudlan sa tinuod nga mga sukdanan sa pamatasan, apil kanila ang Napulo ka Sugo ug ang tambag sa ‘paghigugma sa ilang silingan sama sa ilang kaugalingon.’ (Levitico 19:18; Exodo 20:3-17) Kini nga mga sukdanan sa moral kinahanglang ipasa ingong panulondon sa umaabot nga mga kaliwatan. Gisugo ni Moises ang Israel sa pagsunod niini nga Kasugoan, ug siya dugang miingon: “Sugoa ang inyong mga anak nga bantayan nila ang tanang mga pulong niini nga kasugoan. Kay dili kini walay-pulos nga pulong alang kaninyo, kay kini mao ang inyong kinabuhi.” (Deuteronomio 32:46, 47) Sa milabay ang mga siglo, gihisgotan kini diha sa Proverbio 8:18 ingong “panulundong mga sukdanan sa pamatasan.”
Mga Sukdanan sa Pamatasan nga Mopasig-uli sa Pagkahugno sa Moral
Apan, daghan ang motutol nga ang katilingban nagkalainlain na kaayo karon nga walay mga sukdanan sa pamatasan na ang matagana sa mga panginahanglan sa tanan. Ang nagkalahi nga mga kagikan ug mga kultura nagkinahanglan ug lainlaing mga sukdanan sa pamatasan, moingon sila. Apan unsa ba nga mga suliran karong adlawa ang dili mabuntog sa batasan nga gisugo ni Jesus sa paghigugma sa imong silingan sama sa imong kaugalingon? O sa pagbuhat ngadto sa uban sa butang nga maoy imong gusto nga ilang buhaton diha kanimo? O sa pagkinabuhi nga nahiuyon sa mga prinsipyo nga anaa sa Napulo ka Sugo? O sa pagpaningkamot sa pagpasundayag sa mga bunga sa espiritu diha sa Galacia 5:22, 23: “Ang bunga sa espiritu sa Diyos mao ang gugma, kalipay, kalinaw, hataas-nga-pailob, kalulot, pagkamaayo, pagtuo, kaaghop, pagpugong-sa-kaugalingon. Kining mga butanga wala mahisupak sa bisan unsang kasugoan.” Walay gipangayo niini nga butang imposible; ang bisan hain niini makakuhag dako kaayong kagul-anan karon sa katilingban.
‘Apan dili magkinabuhi ang mga tawo nianang paagiha!’ ikaw moingon. Apan, kon naghunahuna ka nga malisod kaayo kining mga solusyona, ayaw paglaom nga ang mga suliran masulbad sa masayon nga mga paagi. Anaa sa gahom sa katilingban ang pagpadapat niining mga solusyona, bisan kon mopatim-aw nga malisod kining buhaton. Kini nga kaliwatan walay pugong-pugong sa iyang kagawasan, apil ang kagawasan sa pagbuhat ug daotan ug mag-antos sa mga sangpotanan.
Ang basahong Bottom Line/Personal nangutana: “Unsa bay nahitabo sa Pagpugong-sa-Kaugalingon?” Human mikomento nga “ang kadaghanang mga tawo mahadlok sa mga resulta sa atong matugoton sa sekso nga panahon,” kini mipadayon: “Bisan pa padayong gipakabalaan sa mga tawo ang bili sa tuman nga pagpakigbahin sa seksuwal nga mga kailibgon. . . . Ang mga tawo ginadahom nga magdiyeta, mag-ehersisyo, mohunong sa pagtabako, nga magmadisiplinahon sa kaugalingon bahin sa paagi sa ilang pagkinabuhi alang sa kahimsog sa ilang panglawas. Ang pagpatagbaw lamang sa sekso ang mopatim-aw nga gipakabalaan tungod sa padayong walay kutokuto nga pagpatuyang.” Dili kay dili sila makapadapat sa mga sukdanan sa moral; kondili sila dili mopadapat niini. Busa ginaani sa katilingban ang ilang gipugas.
Karong adlawa kining maong mga sukdanan sa moral nawad-an sa maayong-dungog. Daghan ang nagtawag sa daotan nga maayo ug ang maayo daotan, sumala sa gitagna nga ilang buhaton: “Alaot kanila nga nagngalan sa daotan nga maayo ug ang maayo nga daotan, nga nagabutang sa kangitngit nga ilis sa kahayag ug sa kahayag ilis sa kangitngit, ug nagabutang sa mapait nga ilis sa matam-is ug sa matam-is ilis sa mapait!” (Isaias 5:20) Ang uban, hinunoa, dugang nabalaka. Ilang nakita ang dunot nga mga ani nga maoy resulta sa pilosopiya nga buhata-ang-gusto-nimo ug nagatinguha nga makakita nga mapasig-uli ang pagkahugno sa moral karon.
Ang Relihiyon ug Pamilya Makatabang Ba?
Daghang programa ang ginatanyag aron mapasig-uli ang mga sukdanan sa pamatasan. Ang usa mao ang relihiyon. Kini ginaingon nga makatanyag ug espirituwal nga kalig-on. Apan kana nga kalig-on dili makita diha sa naandang mga relihiyon sa Kakristiyanohan. Ang ubang mga relihiyon mibalik sa paganismo sa pagbanhaw sa mga pasipala sama sa Trinidad, walay-kataposang pagsakit, ug pagkadili-mamatay sa kalag. Gisalikway sa uban ang lukat ug paglalang nga midawat sa relihiyon sa siyensiya nga ebolusyon. Ilang gidawat ang hataas nga kritisismo nga nagapukaw ug pagduhaduha sa pagkakasaligan sa Pulong sa Diyos, ang Bibliya. Ilang ginatanyag ang “Kristiyanidad” nga gisambogan ug gihugawan sa hilabihan nga wala nay nabilin pa niining matuod nga mga sukdanan sa pamatasan, ug pulos pagminaot ug salingkapaw nga panghimaraot lamang ang nakita sa batan-on nga kaliwatan. Dili, dili sa masakitong mga relihiyon nga kita makalaom ug espirituwal nga kalig-on kondili diha sa usa ka binase-sa-Bibliya lamang nga pagsimba nga nagapahayag sa Gingharian ni Jehova ingon nga bugtong paglaom sa kalibotan.
Apan, adunay nagpabiling laing tuboran sa tabang alang sa mga tawong nabalaka, ug kana mao ang pamilya, ang dapit diin ikapasilsil sa mga ginikanan ang mga sukdanan sa pamatasan sa ilang mga anak. Ang panagkasuod nga nagsugod sa pagkahimugso kinahanglang magpadayon. Ang mga anak nga nahigugma ug may pagsalig sa ilang mga ginikanan buot nga mahisama kanila, mosundog sa paagi sa ilang pagsulti ug paglihok, mosuhid sa ilang kagawian, ug mosunod sa ilang moral, ug sa kataposan ang mga sukdanan sa pamatasan sa ginikanan malangkob diha sa sistema sa pamatasan sa mga anak. Ang yano nga mga pagpatin-aw, dili bombastikong pagmaymay; mutuwal nga pagsultihanay, dili dogmatikong mga pulong, ang epektibong mga paagi.
Ang mga ginikanan nga dili lamang nagawali apan nagasunod usab sa matuod nga mga sukdanan sa pamatasan makabaton ug mga anak nga nagasagop niini nga mga sukdanan sa pamatasan. Kining mga anaka walay kapeligrohang matakdan sa dili-maayong mga batasan sa mga isigkaingon nga ginasundog sa uban diha sa eskuylahan o sa lain nga dapit. Sumala sa giingon sa Proverbio 22:6: “Bansaya ang bata diha sa dalan nga iyang pagalaktan; kay bisan kon siya modako na siya dili mobiya gikan niana.” Pagbansay pinaagi sa bililhong tambag. Labing hinungdanon, pagbansay pinaagi sa bililhong panig-ingnan.
Posible nga mga Sukdanan sa Pamatasan nga Naprograma Diha sa Atong mga Gene
Si Jesus miingon: “Malipayon ang mga mahunahunaon sa ilang espirituwal nga panginahanglan.” (Mateo 5:3) Kini maoy kinaiyanhong panginahanglan nga naprograma diha kanato, nga maoy ginaingon sa pipila ka sikyatrista. Tinuod usab nga pinaagi lamang sa espirituwal nga kalig-on nga atong mabuntog ang sayop nga mga sukdanan sa pamatasan nga maoy gidasig karong adlawa.
Nahiuyon sa kamatuoran nga kita gilalang sa dagway ug pagkasama sa Diyos, nga may potensiyal nga mga sukdanan sa pamatasan nga kinaiyanhon kanato, si Thomas Lickona, propesor sa edukasyon, miingon: “Nagtuo ako nga ang kapasidad sa pagkamaayo anaa na sukad pa sa sinugdan.” Apan siya midugang nga “kinahanglang bansayon sa mga ginikanan ang maong mga kinaiyahan samtang ginatabangan nila ang ilang mga anak nga mahimong maayong mga magbabasa o mga magdudula o mga musikero.”
Ang prodyuser sa TV nga si Norman Lear mao ang dinapit nga mamumulong sa nasyonal nga kombensiyon sa National Education Association. Human gidawat “ang problema niadtong mas salabotanon, mas edukado sa atong taliwala—niadtong naglantaw sa pagtuki ug usa ka butang saylo sa materyal nga paglungtad ingong kataw-anan o walay kalabotan,” siya miingon: “Ako wala maglisod sa paghinapos, gikan sa tawhanong kasaysayan, nga ang pagsanong sa kinabuhi, sa May Kahibalo nga Paglungtad, ang panukmod sa pagtuo ug usa ka butang nga mas hinungdanon kay sa kaugalingon, kusganon kaayo ug dili-ikasalikway ingong dili-mabulag nga kinaiyahan sa kinabuhi nga maoy pagkaprograma sa atong gene.”
Giakusar ni Lear ang dakong negosyo ug ang upat ka dekada sa telebisyon nga nagapasa ug usa ka “bag-ong sistema sa sukdanan sa pamatasan” nga dako kaayo ug impluwensiya sa moralidad sa katilingban ug sa personal nga mga sukdanan sa pamatasan nga miresulta ug daghang kadaot sa katilingban: ang mga graduwado sa eskuylahan ug mga kolehiyo dili makabasa ug makasulat; nagadugang ang paggamit ug mga droga; ang mga dalagang tin-edyer napaangkan; ug ang mga pamilya nga walay mga tinigom dagko kaayo ug mga utang. Unya si Lear midugang: “Kon maghisgot kita ug ginatos ka kadaot sa katilingban—sa hunahuna ko maoy atong gihisgotan tingali ang sistema sa sukdanan sa pamatasan nga napasa gikan sa usa ka kaliwatan ngadto sa lain nga, uban sa tabang sa telebisyon, miabot sa pagdaot sa tibuok nga kultura.” Ug siya miingon usab nga siya “nagtuo nga, nasal-ot diha sa atong mga gene mao ang pagtuo nga adunay mas gamhanang puwersa ug misteryo nga nagaumol sa atong mga kinabuhi, nga kinahanglan hatagan ug pagtagad.”
Ang prominenteng sikyatrista nga si C. G. Jung miingon nga ang relihiyon maoy “usa ka kinaiyanhon nga tinamdan nga talagsaon sa tawo, ug ang mga pagpasundayag niini masubay sa tibuok kasaysayan sa tawo.” Kinaiyanhon usab mao ang usa ka konsensiya nga makamatikod sa husto ug sayop: “Sa diha nga ang mga tawo sa kanasoran nga walay kasugoan magbuhat sa kinaiyahan sa mga butang nga gimbut-an sa kasugoan, nan kining mga tawhana, bisag walay kasugoan, nahimong kasugoan sa ilang kaugalingon. Sila nagapakita nga ang gimbut-an sa kasugoan nahisulat diha sa ilang mga kasingkasing, ug gipamatud-an kini sa ilang mga tanlag, ug sa ilang mga hunahuna, sila ginatulisok o gipakawalay-sala.” (Roma 2:14, 15) Ang “tanlag” maoy “kaamgohan sa sulod sa kaugalingon” samag usa ka hukmanan sa sulod kanato sa paghatag ug mga paghukom sa atong pamatasan, nagaakusar o mopakawalay-sala kanato. Apan, kon kita magpakitag “pagsukol sa hukmanan” alang sa atong tanlag, ang pagkasensitibo niini makubalan ug dili na moobra.
Ang mga Siyentipiko Nakatuki ug mga Misteryo nga ang Diyos Lamang ang Makapatin-aw
Ang makaiikag kaayo mao ang kamatuoran nga samtang nagakadaghan ang makat-onan sa siyensiya bahin sa yuta ug sa uniberso, ang mga siyentipiko mokiling sa pagtuo nga gipaluyohan gayod kining tanan sa usa ka labaw nga kinaadman. Sila moatras, hinunoa, sa pagdawat sa Diyos sa Bibliya.
Ang astropisiko nga si George Greenstein, nagpadayag diha sa iyang librong The Symbiotic Universe, sa “detalye nga mopatim-aw nga mao lamang ang talagsaong pagkasunodsunod sa katingalahan kaayo ug walay-kalagmitang mga hitabo nga maoy nagabukas sa dalan sa pagtungha sa kinabuhi. Adunay usa ka listahan sa mga pagkaatol, ang tanan kanila hinungdanon sa atong paglungtad.” Si Greenstein nag-ingon nga nagkataas ang listahan, ang mga pagkaatol dili mahitabong nahitabo sa sulagma, ug nagkadako ang pagtuo nga aduna gayoy usa ka labaw-tawhanon nga ahensiya ang nagalihok. “Posible ba,” sa iyang hunahuna, “nga sa kalit, nga wala tuyoa, kita makapandol ug pamatuod sa siyensiya nga naglungtad ang usa ka Supremo nga Persona? Ang Diyos ba maoy nangilabot ug busa matagan-ong milalang sa uniberso alang sa atong kaayohan?” Mibati siya ug “dakong kalagot” sa paghunahuna niana ug dili-makataronganong miingon: “Ang Diyos dili mao ang katin-awan.” Apan ang nagkataas nga listahan sa “mga pagkaatol” maoy nagpukaw kaniya sa pagbangon ug mga pangutana.
Laing astropisiko, ug nakadaog sa premyong Nobel si Fred Hoyle, diha sa iyang librong The Intelligent Universe, naghisgot sa mao gihapong misteryong mga pagkaatol nga nakatugaw kang Greenstein: “Kini nga mga kinaiyahan mopatim-aw nga natagik sa lanot sa kinaiyanhon nga kalibotan samag usa ka hilo sa malipayong mga aksidente. Apan daghan kaayo kining katingalahang mga pagkaatol nga hinungdanon sa kinabuhi nga sa ingon ang pipila ka mga katin-awan mopatim-aw nga gikinahanglan alang niini.” Si Hoyle miuyon usab kang Greenstein nga dili mahitabong sulagma kini nga nahitabo. Busa, si Hoyle miingon, ‘ang sinugdanan sa uniberso nagkinahanglan ug usa ka kinaadman,’ ‘usa ka hataas nga kinaadman,’ ‘usa ka kinaadman nga labaw kanato ug maoy mitultol sa usa ka tinuyo nga buhat sa paglalang sa mga katukoran nga hinungdanon sa kinabuhi.’
Naghisgot si Einstein bahin sa Diyos apan dili sa diwa sa naandang relihiyon. Ang iyang ideya bahin sa Diyos nalangkit sa “walay-kinutobang superyor nga espiritu” nga iyang nakita nga gipadayag sa kinaiyahan. Si Timothy Ferris, sa iyang artikulo “The Other Einstein,” mikutlo kang Einstein sama sa mosunod: “Ang akong nakita sa kinaiyahan maoy usa ka matahom kaayo nga katukoran nga diyutay lamang kaayo ang akong masabtan, nga mohatag sa usa ka may kaisipan nga tawo sa pagbati sa ‘pagpaubos.’ Kini maoy tinuod nga relihiyosong pagbati nga walay kalabotan sa mistisismo. . . . Ang akong pagkarelihiyoso gilakipan ug mapaubsanong pagdayeg sa walay kinutobang pagkasuperyor sa espiritu nga nagapadayag sa kaugalingon nga gamay lamang ang atong masabtan, sa atong mahuyang ug lumalabay nga pagsabot sa kamatuoran. . . . Buot kong mahibalo kon giunsa paglalang sa Diyos ang kalibotan. Buot kong mahibalo sa iyang hunahuna, ang nahibilin maoy mga detalye.”
Si Guy Murchie, human naghisgot sa pila ka dili-matugkad nga mga misteryo sa uniberso, mikomento diha sa iyang librong The Seven Mysteries of Life: “Masabtan dayon kon nganong ang modernong mga pisiko, nga nagapanukiduki sa natad sa kahibalo ngadto sa wala-hibaloi nga tingali mas matugkaron kay sa bisan unsang mga siyentipiko sa dili pa dugay nga siglo, nakauna kay sa kadaghanan sa ilang mga kaubanan sa pagdawat sa masangkarong misteryo sa uniberso nga kasagarang gipunting ingon nga Diyos.”
Pangitaa ang Diyos, Magpahimulos, Magkinabuhi nga Walay Kataposan
Ang tawo nagapangita. Ang iyang ginapangita mao ang Diyos. Gihimo kini sa uban sa mga adlaw ni Pablo. Siya miingon: “Aron sila mangita sa Diyos, basin pag ila siyang mahikapan ug makaplagan, bisan tuod, siya dili halayo gikan sa matag usa kanato.” (Buhat 17:27) Walay mananap ang nagapangitag Diyos. Wala bisan usa ang may ideya kon unsa ang Diyos. Ang tawo may ideya, nga gihimo sa dagway sa Diyos, nga may dili-masumpayang kal-ang nga nag-ulang kaniya gikan sa labing nabansay nga hayop. Ug ingon sa gipadayag sa teksto kanato, ang Diyos “dili halayo gikan sa matag usa kanato.”
Atong makita ang ebidensiya kaniya bisan asa sa atong palibot nga gipabanaag diha sa iyang mga kalalangan, sama sa giingon sa Roma 1:20: “Ang iyang dili-makita nga kinaiya dayag nga makita sukad pa sa pagkatukod sa kalibotan, tungod kay sa tin-aw naila na diha sa mga butang nga iyang nabuhat, ang iyang walay kataposang gahom ug pagka-Diyos, busa sila wala nay ikapangulipas.” Samtang dugang ug dugang nakadiskobre ang mga siyentipiko ug dili-mabatbat nga mga pagkaatol ug mga kalibganan ug magpalandong sa matahom nga mga katingalahan sa uniberso, tingali dugang ug dugang pa kanila ang makasabot nga ang Labaw nga Kinaadman ang nagalihok sa luyo sa maong mga kinaiya ug moila sa ilang Maglalalang, si Jehova nga Diyos.
Ang yuta ug ang kabug-osan niini iya ni Jehova. Siya naghatag ug mga sukdanan alang niadtong magpuyo diha niana. Siya naghatag ug matuod nga mga sukdanan sa pamatasan ingong mga giya sa kalipay ug kinabuhi. Siya nagahatag usab sa mga tawo ug kagawasan sa pagpili. Sila dili kinahanglan mosunod kaniya. Sila makapugas ug bisan unsa nga ilang gusto, apan sa madali o sa madugay anihon usab nila ang ilang gipugas. Ang Diyos dili mabiaybiay. Siya naghatag ug matuod nga mga sukdanan sa pamatasan, dili alang sa iyang kaugalingong kaayohan, kondili sa kaayohan sa iyang mga ginsakpan sa yuta. Busa ang Isaias 48:17, 18 nag-ingon: “Ako, si Jehova, nga imong Diyos, ang Usa nga nagatudlo kanimo sa pagpahimulos, ang Usa nga nagamando sa dalan diin ikaw angay moagi. Oh kon ikaw mamati lang unta sa akong mga sugo! Unya ang imong pakigdait mahisama sa usa ka suba, ug ang imong pagkamatarong maingon sa mga balod sa dagat.”
Nagapatalinghog sa tim-os nga hangyo ni Jehova, ang tanang mga tawo unya molakaw sa dalan nga angay nila ug mamati sa mga sugo sa ilang Maglalalang. Ang tanan makapahimulos sa kalinaw sama sa usa ka suba ug sa pagkamatarong nga sama sa mga balod sa dagat. Ipadapat sa tanan ang mapanunod nga mga sukdanan sa pamatasan ug dili na gayod mag-antos sa pagkahugno sa moral. Ug kanus-a man kini mahitabo? Sa dihang ang pag-ampo matubag, sa dili madugay: “Paanhia ang imong gingharian. Matuman ang imong kabubut-on, sa langit, maingon man usab sa yuta.”—Mateo 6:10.
[Mga hulagway sa panid 7]
Jet propulsion
Pagkuha sa asin sa tubig
Paghimog-papel
Sonar