Ang Daghag-gamit nga Palma
Sinulat sa koresponsal sa Pagmata! sa Nigeria
ANG tingog sa ekwe nga tom-tom mikusog. Kining signala hilabihang nagpakisaw sa mga tawo diha sa malinawon, hinay ug paso nga balangay. Ang tuig maoy 1937, ug nagsugod ang pag-ani sa palma sa Igboland, sa sidlakang Nigeria.
Nakadawat sa taho nga ang hinog nga mga bunga nangapulak na sa ihalas nga kapalmahan, gisultihan sa pangulo sa balangay sa milabayng duha ka adlaw ang mga tawo sa pagpangandam alang sa pag-ani. Giorganisar ang mga trabahante, gibaid ang mga sundang, ug ang gwarni nga gamiton sa pagkatkat giayo. Kini nga mga gwarni—yanong kahoyng mga argolya nga may naglikos nga mga pisi—mosangga sa kabug-at sa mga tigkatkat samtang luksolukso nilang katkaton ang mga punoan.
Ang Pag-ani sa Bunga sa Palma
Si Matthew, nga 12 anyos, naghinamhinam nga makasugod. Dugay na siyang nagbansaybansay sa gwarni. Sa miaging mga tuig siya nakatabang sa mga babayeng nanigom sa pinutol nga mga palwa, apan karon gitugotan na siya sa iyang amahan sa pagkatkat sa mugbong mga punoan. Bayran siya sa matag bulig nga iyang maabis. Apan, ang iyang dakong kaikag mao ang kalipay sa pagkahimong mangangatkat, butang nga malipayong gipaabot sa tanang mga bayong sa balangay.
Sa pagtingog sa tom-tom, midagan si Matthew sa gawas sa balangay uban sa iyang amahan ug sa mga mangangatkat. Dili kay pagpamupo lamang kadto ug mga bunga kondili bangga usab kadto sa hawod nga mga mangangatkat. Katkaton ang mga punoan nga kapin sa 9 metros ang gitas-on ug dayon ngadto sa kinaibabwan sa dako, balhiboong mga palwa nga nakadugang sa laing 5 metros sa gitas-on sa kahoy, ipasundayag nila ang ilang mga abilidad sa pagkatkat.
Tanang Butang Gikan sa Sabon Ngadto sa Bino
‘Ngano,’ tingali maghunahuna ka, ‘nga nakapukaw ang mga palma niining tanang kaukyab?’ Tungod sa dakong bili niining daghag-gamit nga tanom sa mga tawo. Inigkabuntag ang samag gidak-on sa olibo nga bunga lainon gikan sa mga bulig. Kining punog-potassium nga mga butay prosesohon sa paghimog sabon. Samtang ang kadaghanan sa mga bunga ibaligya sa gawas sa nasod, ang nahibilin prosesohon diha ra mismo sa balangay.
Daghang higayong nakakita si Matthew sa iyang inahan nga nagpabukal sa bunga aron mohumok ang bunot. Nagpasayon kini sa pagpuga sa lana gikan niining nahumok na nga mga bunot pinaagi sa iyang kamot. Human niini iyang buk-on sa bato ang bagol sa bunga aron malugit ang unod. Ang unod iyang pug-an ug lana. Iyang gamiton ang lana sa pagluto, ingong haplas, ug sugnod sa iyang mga lampara. Ug ang bagol himoong sugnod.
Gipadayag usab ni Matthew ang laing gamit sa mga palwa—pangpawod sa atop. Makamao siyang mosalirap sa banig nga iyang higdaan ug gipakita nga kini usab hinimo gikan sa lukay. Ang mga lanot gikan sa palwa malubid aron himoong mga pisi ug salirapon aron himoong mga basket ug mga bubo. Dugang pa, ang koral nga hinimo sa langkay mopanalipod sa tanaman sa mga utanon gikan sa mga hayop. Ang mga ubi motubo diha sa simpleng katayanan nga langkay. Ug ang silhig nga gamiton sa paghinlo sa balay hinimo gikan sa mga tukog.
Dili ikahibulong nga ang mga tigulang sa balangay mao gayoy nanginamot sa pagpamutol sa mga palwa! Ang pagpataka ug pamutol niini makadaot sa pagkamabungahon sa mga punoan ug peligro pa nga mamatay. Maoy hinungdan kon nganong gikalagotan ang mga langgam nga weaver. Ilang laksian ang mga lukay ug mga materyal nga magamit sa paglala sa ilang mga salag, nga maoy hinungdan nga nangamatay ang daghang palma.
Apan, bisan ang natumbang palma mapuslan usab. Motubo ang mga uhong gikan sa dunot nga mga punoan sa kahoy. Ang mga punoan puy-an usab sa mga batol—lamian ug sustansiyadong pagkaon kon mantikaan sa mantika sa palma. Ang mga duga nga makuha gikan sa bungol sa laking palma makaanig galon-galong tuba. Kon ang duga kuhaon gikan sa bag-o pang natumbang mga punoan, o gikan sa mga buhi pa, mahimo kining makapapresko kaayong ilimnon. Sa tanang panahon, kadto gigamit sa paghimog suka ug kai-kai (ogogoro), usa ka maisog nga ilimnong alkoholiko nga samag hinebra ang lami.
Modernong mga Kauswagan
Daghang kausaban ang nahimo sukad sa 1937. Ang mga tawo nga nagabayad sa ilang pag-eskuyla gikan sa mga kita sa negosyo sa palma mibalhin ngadto sa dagkong mga lungsod. Ug ang malipayon kaayong pag-ani niadto sa palma maoy butang na sa miagi.
Ang dagkong kaumahan karon nagagamit ug siyentipikanhong mga metodo sa pagkultibar sa mas maayong klase sa palma. Kining bag-ong matang dili daling madutlan ug sakit, dali nga mogulang, ug mas daghag bunga, ug nagapamunga halos dapat sa yuta. Mas masayon kining anihon. Ang espesyal taas nga mga sundang ug mga sanggot maoy gamiton sa pag-ani sa habog nga mga kahoy aron diyutay o wala nay panginahanglan sa pagkatkat pa. Ugaling, ang bag-ong mga metodo, bisag episyente, wala nianang makalingaw o masaya kaayong karaang paagi sa pag-ani!
Ang mga metodo sa pagproseso miuswag usab. Diha sa dagkong mga planta sa pagproseso, dali ra kaayong mabuak sa makina ang may bagol nga bunga. Ang sapal sa unod himoon nga palma-unod nga keyk—usa ka hinungdanong sambog sa lalog sa mga hayop sa uma. Ang nagkalainlaing klase sa mga lana gamiton sa paghimog sambog sa kalan-on (sama sa margarina, patam-is, ug sorbete) ug sa dili-makaon (sama sa mga sabon, kandila, pahumot, kosmetiko, ug bisan mga grasa sa dagkong makina). Dugang pa, ang acetic acid gikan sa gipaaslom nga tuba sa palma ginagamit sa industriya sa goma ingong tigpabagtok.
Gikahinangpan ni Matthew kining tanang mga kaugmaran nga nahitabo sukad sa bayong pa siya sa daghang dekada sa miagi sa Igboland. Kasamtangan, siya nakadangat sa pagkahibalo ug laing butang mahitungod sa palma. Sa pagtuon sa Bibliya uban sa mga Saksi ni Jehova, nakat-onan niya nga ang Diyos sa dugay nang panahon miingon: “Moturok sa yuta ang balili, mga tanom nga may liso, ug mga kahoy nga nagapamunga sumala sa ilang matang.” (Genesis 1:11) Kay nahibalo sa sinugdan sa palma, mahimo ni Matthew karon ang labaw pa kay sa pagdayeg ug pagpabili niining maanindot nga kahoy. Iyang madayeg si Jehova nga Diyos, ang Maglalalang sa daghag-gamit nga palma.
[Hulagway sa panid 20]
Gisaka ang usa sa mga punoan
[Credit Line]
Peter Buckley/Photo Researchers